Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 54

તૃતીયા તતઃ રૂ।૧/૬૬//
=
તૃતીયાન્ત નામને તે – તૃતીયાન્ત નામના અર્થથી કરેલા ગુણવાચક નામની સાથે તત્પુરુષ સંમાસ થાય છે. શતયા (ત:) વણ્ડ: અને મહેન ટુઃ આ વિગ્રહમાં તૃતીયાન્ત શર્ડીના અને મન નામને તદર્થથી કરેલા ગુણવાચક લખ્યુ અન ટુ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરુષ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી શક્કુનાલS: અને મરવટુ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - સુડીથી કરેલો ટુકડો. મદથી હોશીયાર. અહીં લઘુત્વ અને તદ્વિશિષ્ટ વાચક વુણ્ડ નામ ગુણવાચક છે તેમ જ પટુત્વ અને તદ્વિશિષ્ટ વાચક પટુ નામ ગુણવાચક છે. 'લઘુત્વ શકુલાથી કરેલ છે અને પત્વ મદથી કરેલ છે. તેથી તે તૃતીયાન્નાર્થથી વિહિત છે - એ સમજી શકાય છે. તđરિતિ વ્હિમ્ ? આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ તૃતીયાન્ત નામને તદર્થથી જ કરેલા ગુણના વાચક નામની સાથે તત્પુરુષ સમાસ થાય છે. તેથી ગમ્ભા હ્રાણ: અહીં વાળ નામ ાળત્વ અને હ્રાળનું વાચક હોવાથી ગુણવાચક હોવા છતાં તે ગુણ; તૃતીયાન્તનામાર્થ આંખથી કરેલો ન હોવાથી તૃતીયાન્ત ક્ષિ નામને ગુણવાચક જાળ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરુષ સમાસ થતો નથી. અર્થ - આંખથી કાણો. મુળવવનૈરિત્યેવ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ તૃતીયાન્ત નામને તૃતીયાન્ત પદાર્થથી કરેલા ગુણના વાચક જ નામની સાથે તત્પુરુષ સમાસ થાય છે. તેથી વઘ્ના પટુ: પામિત્વર્થ: અહીં ટુ નામ માત્ર ગુણનું જ વાચક છે. પરન્તુ ગુણીનું વાચક નથી, તેથી અહીં પટુ નામ મુળવાવ ન હોવાથી તેની સાથે તૃતીયાન્ત ધિ નામને આ સૂત્રથી તત્પુરુષ સમાસ થતો નથી. અર્થ - દહીંથી હોશિયારી. ૬૫
चतस्राद्र्धम् ३/१/६६ |
તૃતીયા વિભક્ષ્યન્ત બદ્ધ નામને અર્ધ પદાર્થથી કરેલા અર્થવાચક (સંખ્યાવાચક) પત! નામની સાથે તત્પુરુષ સમાસ થાય છે. અર્ધન
५१