Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
-
નિત્યં પ્રતિભાડત્યે રૂ૧/રૂoll
અલ્પાર્થક પ્રતિ નામની સાથે નામને નિત્ય અવ્યવીભાવ સમાસ થાય છે. અર્થાત્ આવા સ્થળે વાક્યનો પ્રયોગ થતો નથી. શાવકસ્યાત્પર્વમ્ આ અર્થમાં શાઇ નામને અલ્પાર્થક પ્રતિ નામની સાથે આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી શBતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- શાકની અલ્પતા. ન રૂતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ નામને અલ્પાર્થક જ પ્રતિ નામની સાથે નિત્ય અવ્યવીભાવ સમાસ થાય છે. તેથી વૃક્ષ પ્રતિ વિદ્યુત અહીં અલ્પાર્થક પ્રતિ નામ ન હોવાથી તેની સાથે વૃક્ષ નામને આ સૂત્રથી નિત્ય અવ્યવીભાવ સમાસ થતો નથી. અર્થ - વૃક્ષથી વિજળી જણાય છે. અહીં પ્રતિ નામ લક્ષ્ય - લક્ષણભાવનું દ્યોતક છે - એ સ્પષ્ટ છે. ૩૭ી
सय्याक्ष - शलाकं परिणा धूते 5 न्यथावृत्तौ ३१/३८॥
- દૂત (જુગાર વિશેષ) ના વિષયમાં વિપરીત વૃત્તિના (જે રીતે પડવાથી પરાજય થાય તે અર્થના) ઘાતક એવા પરિ નામની સાથે સખ્યાવાચક નામને તેમ જ પક્ષ અને શત્તાવા નામને નિત્ય વ્યવસાવ સમાસ થાય છે. અહીં યાદ રાખવું જોઇએ કે પાંચ અક્ષાદિ (પાસાદિ) થી રમતા ચૂતમાં પાંચે પાસા અવળા અથવા સવળા એક સરખા પડે તો રમનારનો જય થાય છે. પરંતુ એમાંથી એક બે ત્રણ કે ચાર વિપરીત પડે તો રમનારનો પરાજય થાય છે. પરાજયમાં કારણભૂત પાસાદિના તાદૃશ વિપરીત પતનને ધૂત સમ્બન્ધી અન્યથાવૃત્તિ કહેવાય છે. તે અર્થના દ્યોતક એવા પરિનામની સાથે ઉપર જણાવ્યા મુજબ સખ્યાવાચક નામ, અક્ષ અને શનીવા નામને આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસ નિત્ય થાય છે. અન્યથાવૃત્તિના કરૂંવાચક એ સખ્યાવાચકાદિ નામો તૃતીયાન્ત છે. અક્ષ અને શના નામ એકવચનાન્ત જ અહીં વિવક્ષિત છે.. ઇત્યાદિ અન્યત્ર અનુસધેય છે.
