________________
આવાં ત્રણ વર્ષ વીત્યાં. રાજા અને પ્રધાનમંડળ યુદ્ધ નોતરી ચૂંટણી થઇ. સોલિડારિટીના નેતૃત્વવાળી સંયુક્ત સરકાર સત્તા પર પ્રજાનો વિનાશ ઇચ્છતા ન હતા. જર્મનોની તાનાશાહી સ્વીકારવા આવી. ૧૯૯૮માં લંક વૉલેસા પોલાન્ડના પ્રમુખ બન્યા. આ ઘટનાની સિવાય છૂટકો હતો નહીં. વિશ્વયુદ્ધ ચાલુ જ હતું. આ તરફ લોકોએ વિશ્વવ્યાપી અસર પડી હતી. સૈન્યના હુકમ માનવાનું બંધ કરી દીધું. સામટી હડતાળ પડી. “ડિફિટ ઑફ ધ ડિક્રેટર' : ચીલીના સરમુખત્યાર જનરલ દુશ્મનને તાણમાં અને અકળામણમાં રાખવો એ લોકોનું ધ્યેય હતું. ઑગસ્ટો પિનોશેટ સામેની લોકશાહી લડત (૧૯૮૩-૮૪) - જર્મનોના વટનો સવાલ હતો - હડતાળ પૂરી થવી જ જોઇએ. ૧૯૭૩માં ભયાનક રક્તપાત પછી ચીલી દેશ પર જનરલ ઑગસ્ટો પૅનિશ પ્રજાએ ભૂગર્ભ પ્રવૃત્તિઓ ચલાવવા માંડી. કૉપનહેગન તેનું પિનોશેટનું શાસન સ્થપાયું. ૧૫ વર્ષના સરમુખત્યારશાહી શાસન મુખ્ય મથક હતું. અનેક નાનાંમોટાં જૂથ સક્રિય હતાં.
દરમ્યાન શોષણ અને અત્યાચારે માઝા મૂકી. પહેલાની લોકશાહી પૅનિશ નાઝીઓ પણ યુદ્ધ ઇચ્છતા ન હતા. ચૂંટણી થઇ, સરકારના હજારો નેતાઓ માર્યા ગયા કે પછી ગુમ થઇ ગયા. જર્મનો હાર્યા. ડૅનિશ નાઝી સરકાર બનાવવાની તેમની મુરાદ બર જનરલે નવું બંધારણ અમલમાં મૂક્યું હતું. ૧૯૮૮માં તેની વિરુદ્ધ ન આવી. લોકો જાગૃત થયા હતા. બ્રિટિશ સૈન્ય જર્મનોની સપ્લાય લડતનો પ્રારંભ થયો. લોકો એક થઇ પોતાના અસંતોષને નવાનવા, લાઇન પર બૉમ્બ ફેંક્યા તે પછી ધીરે ધીરે ભૂગર્ભ પ્રવૃત્તિઓ જુદાજુદા માર્ગે વ્યક્ત કરતા રહ્યા. લેબર ઑર્ગેનાઇઝેશનો, વિધ્વંસક બનતી ગઇ, પણ ડેન્માર્કના અસહકારની વિશ્વયુદ્ધમાં યુનિવર્સિટીઓ અને ચર્ચે તેમાં ભળ્યાં. રાષ્ટ્રવ્યાપી મોટાં આંદોલન યૂહાત્મક ભૂમિકા રહી. યુદ્ધ દરમિયાન મિત્રરાષ્ટ્રોને અને યુદ્ધ ચાલ્યાં. અંતે જનરલને રાજીનામું મૂકવું પડ્યું. જનતાની સંગઠિત પછી નવી સરકારને આ પ્રવૃત્તિ નૈતિક ટેકારૂપ પુરવાર થઇ. અહિંસક શક્તિ સામે સરમુખત્યારની હાર થઇ.
‘વી હેવ કૉટ ગૉડ બાય ધ આર્મ' : પોલાન્ડની સોલિડારિટી ફિલ્મનું નેરેશન ‘ગાંધી’ ફિલ્મમાં મહાત્મા ગાંધીની ભૂમિકા મુવમેન્ટ (૧૯૮૦) - સામ્યવાદી સરકારમાં નાગરિક અસહકાર કરનાર બેન કિંગ્સલેએ કર્યું છે. તેઓ કહેતા કે ગાંધીની ભૂમિકા દ્વારા કામદારોને તેમના અધિકારો અને સામાજિક ન્યાય અપાવવા કર્યા પછી હું આખો બદલાઇ ગયો છું. ૨૦૦૬માં ફિલ્મ, શ્રેણી ને માટે ચાલેલી એક સ્વતંત્ર ચળવળ એટલે સોલિડારિટી મુવમેન્ટ. પુસ્તક પાછળ રહેલી ટીમે બ્રેક-વે ગેમ્સ દ્વારા નૉનવાયૉલન્ટ વીડિયો ૧૯૭૦માં દેવાંમાં ડૂબેલી સરકારે ભાવવધારો કર્યો, પણ કામદારોનાં ગેમ્સ ડેવલપ કરી હતી. તેમાં સંઘર્ષનો અહિંસક પદ્ધતિથી કેવી રીતે વેતન વધાર્યા નહીં, તેના વિરોધમાં સોલિડારિટીની સ્થાપના લેનિન સામનો કરવો તે શીખવાતું. આ એક સ્ટ્રેટેજી ગેમ હતી. વારાફરતી શિપયાર્ડમાં ૧૯૮૦માં થઇ હતી. સામ્યવાદી પક્ષના નિયંત્રણમાં ન રમી શકાતી. થોડા પ્રિબિલ્ટ સિનારિયો હોય, રમનારા પણ પોતાના હોય તેવું આ પ્રથમ ટ્રેડ યુનિયન હતું. લૅક વૉલેસા તેના પ્રમુખ સિનારિયો ક્રિએટ કરી શકે. હતા. ૧૯૮૧માં તેની સભ્યસંખ્યા એક કરોડનો આંકડો વટાવી જોકે મ્યાનમારનાં સૂ-કીની ગેરહાજરી ફિલ્મ અને પુસ્તક ગઇ હતી. તેને દબાવી દેવા સરકારે બે વર્ષ માટે માર્શલ લૉ મૂક્યો બંનેમાં સાલે છે, પણ માનવઅધિકારોને હણતી રાજ્યવ્યવસ્થાનો અને ત્યાર પછી પણ અનેક રાજકીય દબાણો સર્યા, પણ સોલિડારિટી અંત હિંસા વિના શક્ય છે એવું એક કરતાં વધારે વાર સાબિત મુવમેન્ટ ઘણી બળવાન હતી, વળી તેને પૉપ જ્હોન પૉલ બીજા કરતાં આ ફિલ્મ અને પુસ્તકમાંથી પસાર થતાં એક નવું આત્મબળ અને અમેરિકાનો આર્થિક ટેકો હતો. અંતે સરકાર સોલિડારિટીના જાગ્યા વિના રહેતું નથી. સર્જક અને દર્શક-વાચકપક્ષે આનાથી નેતાઓ સાથે વાટાઘાટ કરવી પડે એ સ્થિતિમાં મુકાઇ. ગોળમેજી મોટી પ્રાપ્તિ બીજી શી હોઇ શકે ? પરિષદ થઇ જેમાં અર્ધમુક્ત ચૂંટણીનો નિર્ણય લેવાયો. ૧૯૮૯માં
સંપર્ક : ૯૨૨૧૪૦૦૬૮૮
વ્યક્તિગત અહિંસા - નિર્વિકારતા
વ્યક્તિગત અહિંસાને સામૂહિક અહિંસાથી અલગ નથી કરી શકાતી; બંને જોડાયેલી છે. આમ છતાં સામૂહિક અહિંસાનો આધાર વ્યક્તિગત અહિંસાની સાધના જ છે. વ્યક્તિગત અહિંસા શારીરિક, વાચિક અને માનસિક છે. ગાંધીજીએ કહ્યું છે,
મને ભૂખ લાગી છે. હું ભોજન કરી લઉં. પરંતુ બીજે જે ભૂખ્યા-તરસ્યા માણસો છે, તેમની પરવા હું ન કરું તો તે શારીરિક હિંસા થઈ. આપણે પોતાને કાજે ઘર બાંધીને તેમાં આરામથી રહીએ છીએ. પરંતુ જેઓને રહેવા માટે આશરો નથી તેમનો ખ્યાલ ન રાખીએ તો તે હિંસા થઈ. તો હવે કરવું શું? દેહ છોડી દેવો? પરંતુ દેહ છોડવાથી છુટકારો નથી. કારણ કે જ્યાં સુધી દેહની આસક્તિ નથી ટળતી, ત્યાં સુધી એક દેહ છોડીએ તો બીજો દેહ મળવાનો.''
પ્રબુદ્ધ જીવન :અહિંસા વિશેષાંક
|
મે - ૨૦૧૯
