________________
આવા જ્ઞાનયુક્ત માણસ જ્યારે કહે છે કે હિંસા કરવી નહીં, જૈન ધર્મે મોક્ષની પ્રાપ્તિ આ માટે ત્રિરત્નનાં આચરણની તેનો અર્થ એટલો કે પરમાત્મા હિંસા કરવામાં રાજી નથી, આજ ઘોષણા કરી છે, જેમાં સમ્યકદર્શન, સમ્યકજ્ઞાન અને સમ્યકચારિત્ર
અહિંસાનું સત્યસ્વરૂપ વિજ્ઞાન છે, આનાથી ચડિયાતું આ જગતમાં દ્વારા સાક્ષીભાવમાં સ્થિર થઈ પદાર્થની પકડમાંથી મુક્ત થઇ મોક્ષ કોઈ વિજ્ઞાન નથી, જ્યાં પરમાત્મા સ્વરૂપ થઈને જ્ઞાની માણસ કહે અને મુક્તિ તરફ માણસ આગળ વધી શકે છે, એમ કહેવાયેલ છે. છે, તેનાથી મોટું આ જગતમાં કોઈ સત્ય હોઈ શકે જ નહીં એટલું જયારે બુદ્ધ ભગવાને અષ્ટાંગ માર્ગની ધોષણા કરી છે જેમાં સ્પષ્ટ જાણો અને અનુસરો, એમાં જ કલ્યાણ છે.
સત્યવાણી, સત્ય દેહિકકાર્ય, સત્યજીવન નિર્ધાર, સત્ય સમજણ, અહિંસા એટલે શું તે પણ શુદ્ધ અંતરથી જાણી લેવા જેવી સત્યવિચાર સત્યપ્રયત્ન. સત્યધ્યાન અને સત્યસમાધિ આ અષ્ટાંગ હકીકત છે, અહિંસા એટલે મન-વચન કર્મ અને કાયા દ્વારા કોઈપણ માર્ગ દ્વારા શીલ પ્રજ્ઞા અને સમાધિ પ્રાપ્ત કરવાની વાત કરી છે, જીવ પછી તે સૂક્ષ્મ હોય, ચર હોય કે અચર હોય તેને હાનિ કે આ અષ્ટાંગ અમલ કરી સાક્ષી ભાવમાં સ્થિર થઇ પદાર્થની પકડમાંથી હિંસા કરવી જ નહીં, તેને નુકસાન કરવું જ નહીં, કરાવવું પણ મુક્ત થઇ પ્રજ્ઞા, મુદિતા અને ઉપેક્ષા પ્રાપ્ત કરવા પર જોર દીધું નહીં, કે કોઈપણ કરતું હોય તો તેને કોઈપણ જાતનું અનુમોદન, છે. સાથ સહકાર પણ આપવો જ નહીં અને ટેકો પણ આપવો નહીં. આમ બન્ને ધર્મો આંતરિક શુદ્ધતા પર ઊભા છે, તેમાં કોઈ
અહિંસા એટલે કોઈપણને માનસિક કે શારીરિક રીતે પણ બાહ્યાચારોને સ્થાન નથી, અને બાહ્યાચારો એ કોઈ ધર્મનું આચરણ દુ:ખ દેવું જ નહી, કોઈનું અપમાન કરવું નહીં, કોઈ પર ક્રોધ પણ નથી તે સત્યને જાણો, જૈન ધર્મની આખી વિચારધારામાં કરવો જ નહીં કે કોઈનું શોષણ પણ કરવું નહીં, કોઈની નિંદા માંસાહાર, શિકાર, શરાબનું સેવન જેવા નિંદાને પાત્ર હિંસક અને કુથલી પણ કરવી નહીં, એટલે કે કોઈને પણ માનસિક રીતે ત્રાસ દૂર વ્યવહારો તાજ્ય છે. જૈન ધર્મ અને બુદ્ધ ધર્મ બન્ને જીવન આપવો નહીં એ છે, સત્યસ્વરૂપ અહિંસાનું આચરણ, આવું જ્યાં પવિત્ર છે, અને જીવનની પવિત્રતા અખંડતા આવા ઉમદા આદર્શોને આચરણ હોય ત્યાં પરમ શાંતિ જ હાજર હોય તે સ્વાભાવિક છે. સ્વસ્થ ચિત્તે જાણી સમજી ખુલ્લા મનથી નિખાલસપણે બન્ને
આમ જોવા જઈએ તો અહિંસા શબ્દ જ નિષેધક છે, ધર્મના સિદ્ધાંતોનો માણસે આદર કરવો જ જોઈએ અને જીવનમાં નકારાત્મકતા છે, તે સૂચવે છે કે કોઈપણ જીવની હત્યા હાનિ કે આચરણ કરવા પર જોર દીધું છે. વધ ન કરવાનું સ્પષ્ટ સૂચવે છે, પરંતુ તેનો મુખ્ય આશય હેતુ એટલું સ્પષ્ટ છે કે બુદ્ધ ધર્મ અને જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતોને વિધાયક છે, તેથી જીવમાત્ર પ્રત્યે કરુણા, દયા, પ્રેમ અનુકંપા, સ્વસ્થ ચિત્તે જાણી સમજી આચરણ કરીએ છીએ તો જીવનમાં બંધુત્વ, વગેરે માણસમાં રહેલા સદગુણ અહિંસામાં દર્શાવાય છે,આમ નિસ્વાર્થતા, આત્મસમર્પણ સત્ય, અહંકારરહિતતા, સરળતા, અહિંસા એટલે સો ટકા અસીમ કરુણા અને સત્યસ્વરૂપ વાસ્તવિક સહજતા, જાગૃતતા અને કરુણા વગેરે સદગુણો જીવનમાં વિકસે પ્રેમ દ્વારા માનવપ્રેરિત વિચારવાણી અને કર્મની આંતરિક શુદ્ધિ છે, ત્યારે માનવતા ઉદય પામે છે, ત્યારે જીવન સમગ્ર રીતે દિવ્ય સમાવિષ્ટ થાય છે.
થાય જ છે, જે જીવનની મહાસિદ્ધિ છે આ છે. આ ધર્મના આચરણની - જ્યાં માણસમાં આંતરિક શુદ્ધતા, સ્થિરતા અને પદાર્થની પકડની ફલશ્રુતિ, આમ જૈન ધર્મ જીવો અને જીવવા દ્યો આ કથન જૈન સો ટકા નિવૃત્તિ છે, ત્યો જ અહિંસા સ્વંય આત્મશક્તિ બને છે, ધર્મ પોતે આચાર અને વિચાર દ્વારા સાકાર બનાવે છે. જૈન ધર્મ આ માનવસ્વભાવનો, માનવપ્રકૃતિનો શાશ્વત નિયમ છે, અને એટલે આચારમાં અહિંસા, વિચારમાં અનેકાંત, વાણીમાં સ્યાદવાદ અહિંસાની અભિવ્યક્તિનું પ્રકટીકરણ માત્રને માત્ર, સત્ય, સહિષ્ણુતા, અને સમાજમાં અપરિગ્રહ એ ચાર થાંભલા જ જૈન ધર્મની નમતા અને પ્રેમના સદગુણોમાં જ થઇ શકે છે અને આ જ આધારશીલા છે, એમ સ્પષ્ટ કહું છું. માનવજાતનો સત્યસ્વરૂપ નિયમ બની રહે છે.
આદેશના ધર્મમાં ચાલતી અનેક પ્રકારની ગરબડો જેમાં ધર્મ જૈન ધર્મ અને બુદ્ધ ધર્મોની માન્યતા અનુસાર સંસારી જીવનનું એટલે માત્રને માત્ર બાહ્યાચારોમાં જ સમાઈ ગયો છે, આંતરિક અંતિમ લક્ષ જન્મમરણના ચક્રમાંથી બહાર નીકળી પરમ શાંતિ સાધના કરી મન-બુદ્ધિ અને વાસનાને શુદ્ધ કરવાનું, શૂન્યમાં સ્થિર અને પરમ આનંદ પ્રાપ્ત કરવાની મહેચ્છા સદાય હોય જ છે તેને થવાનું નિર્વિચાર થઇ નિગ્રંથ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવાનું સાવ જ ભૂલાઈ ફલિત કરવાનું છે, એટલેકે મોક્ષ, બંધનથી મુક્તિ અને નિર્વાણ ગયેલ છે અને પદાર્થની પકડમાંથી મુક્ત થવું જોઈએ તેને બદલે પ્રાપ્ત કરવાનો ધ્યેય બન્ને ધર્મનો છે, એટલે જ બન્ને ધર્મો આંતરિક પદાર્થની પકડ વધુ મજબૂત બનેલ છે, જેથી લાભ અને લોભની શુદ્ધતા પર જ ઊભા છે, જ્યાં આંતરિક શુદ્ધતા, સ્થિરતા નિર્વિચારતા પૂરતી કરવી એ જ ધર્મનો ધ્યેય બની ગયો છે, એટલે ધર્મમાં અને નિગ્રંથની સ્થિતિ છે અને પદાર્થની પકડમાંથી મુક્તિ છે ત્યાં અસત્યનું રાજ છે તેથી ધર્મ એ સત્ય ધર્મ રહ્યો નથી, માટે કોઈ એક જ મોક્ષની સિદ્ધિ છે.
અસાધારણ પરમ યોગીની હસ્તી સિવાય કોઈ પણ માણસ ગમે
પ્રબુદ્ધ જીવળ :અહિંસા વિશેષાંક
(
મે - ૨૦૧૯
