________________
કાચા પાણીમાં ક્ષણે ક્ષણે અસંખ્ય જીવોનું જન્મ-મરણ ચાલુ જ હોય વગેરે માટે મંત્રો બનાવીને પર્યાવરણના રક્ષાની દીર્ઘદ્રષ્ટિ ખીલવી છે. એને ઉકાળીએ નહિ ત્યાં સુધી આ જન્મ-મરણની સાઈકલ હતી. પરંતુ જૈનદર્શન પ્રમાણે તો પૃથ્વી વગેરે સજીવ છે. ચેતનવંત સતત ચાલ્યા કરે છે. પાણીને ઉકાળીએ એટલે એકવાર અસંખ્ય છે માટે તેનો બેફામ ઉપભોગ કરવાથી એ જીવોની વિરાધના કે જીવોની હિંસા જરૂર થાય છે એ રીતે કાચું પાણી પીએ તો એમાં હિંસા થાય છે. માટે જીવદયાના પાલન પર ભારત મૂકીને પર્યાવરણ પણ જીવોની હિંસા થાય જ છે પરંતુ બંને પરિસ્થિતિમાં ફરક એ - પ્રદૂષણની સમસ્યા ઉકેલી દીધી છે. છે કે કાચું પાણી સીધું મોમાં રાખવું એ ક્રૂરતા છે. જ્યારે અચેત સચરાચર વિશ્વના આપણે પણ એક અંશ માત્ર છીએ જેમ પાણી મોમાં નાંખીએ તો ક્રૂરતાના પરિણામ નથી આવતા. ગરમ આપણે જીવવા ઈચ્છીએ છીએ એમ બધા જીવવા ઈચ્છે છે માટે કરતા હિંસા ચૂલા પર થઈ છે મોઢામાં નથી થઈ તેમજ ક્ષણે ક્ષણે ‘જીવો અને જીવવા દો' સૂત્રનું પાલન કરીએ જેથી પર્યાવરણની પાણીમાં જન્મમરણની સાઈકલ ચાલતી હતી તે બંધ થઈ ગઈ. રક્ષા પણ થઈ જશે. આ જ જીવદયા પાલનનું હાર્દ છે. અને જલનો અચિત્ત રહેવાનો કાળ બતાવ્યો છે ત્યાં સુધી એમાં આ ઉપરાંત આપણી જીવશૈલી હોવી જોઈએ જેમાં શોખ કોઈ નવી જીવોત્પત્તિ નહિ થાય. કાચું પાણી આયુર્વેદની દ્રષ્ટિએ પોષવા માટે હિંસા કરીને મેળવાતી ચામડાની બેગો, ચંપલો, પણ વિકારક ઈ હાનિકારક છે. વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ પણ હાનિકારક બેલ્ટ, પર્સ વગેરે, ફરના વસ્ત્રો, હાથીદાંતની વસ્તુઓ, સાપની
ચામડીની પર્સ-બેલ્ટ વગેરે તેમજ રેશમના કીડા મારીને બનાવાતા | સંશોધન અનુસાર ઉકાળેલું પાણી બેસ્ટ વોટર છે આવું ગરમ રેશમી વસ્ત્રો વગેરેનો સંપૂર્ણ ત્યાગ કરવો જોઈએ. પૂજા માટેના પાણી પીવાથી શરીરમાં કોઈ રોગ થતા નથી. પાચનશક્તિ વધે વસ્ત્રો રેશમના ન જ હોવા જોઈએ. ક્યારેક શ્રીમંતવર્ગ ખાસ પૂજા છે, જઠરાગ્નિ પ્રબળ બને છે. અને શરીરના તમામ અવયવોને માટે જ રેશમના વસ્ત્રો ખરીદે છે જે બિસ્કુલ ઈચ્છનીય નથી. ઊર્જાશક્તિ સંપ્રાપ્ત થાય છે. આખું જાપાન આજે આ રીતે રેશમનો જ શોખ હોય તો હવે કૃત્રિમ (આર્ટીફિશિયલ) રેશમના ગરમાગરમ પાણી પીવે છે. જૈન સાધુ-સાધ્વીઓને પણ આ રીતે વસ્ત્રો પણ મળે છે તે લઈ શકાય. મુંબઈમાં ‘ઘાટકોપર ક્લોથ ઉકાળેલું પાણી જેવા ટેમ્પરેચરવાળું મળ્યું હોય તેવું કાષ્ઠના ભાજનમાં સ્ટોર’ વાળા અહિંસક જીવનશૈલી માટે વસ્ત્રો પણ રેશમના નથી રાખી મૂકવાનું હોય છે. જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે ઠાર્યા વિના ગરમ વહેંચતા. એમને આર્ટીફિશિયલ રેશમના સાડી શેલા વગેરે મળે જ વાપરવાનું હોય છે. (જો કે આજે પાણી ઠારવાનો રિવાજ સર્વત્ર છે. તેમજ બ્યુટી વિધાઉટ મૂએલ્ટીના સ્ટોર હોય ત્યાં હિંસા કર્યા વ્યાપક બની ગયો છે પણ તે યોગ્ય નથી)
વગર મેળવેલા રેશમના વસ્ત્રો મળે છે. જો કે પૂજા માટે તો ઉકાળેલું પાણી ઉનાળામાં પાંચ પ્રહર, શિયાળામાં ચાર પ્રહર સુતરાઉ વસ્ત્રો ધારણ કરવા જોઈએ. અને ચોમાસામાં ત્રણ પ્રહર અચિત્ત રહે છે. પછી એમાં જીવોની દવા અને પ્રસાધનો પણ અહિંસક રીતે બનેલા હોય તે જ ઉત્પત્તિ ચાલુ થઈ જાય છે. (એક પ્રહર એટલે દિવસનો ચોથા વાપરવા જોઈએ. ટૂથપેસ્ટ વગેરેમાં પણ હાડકાના પાવડર કે એ ભાગ સમજવો. ૧૨ કલાકનો દિવસ હોય તો એક પ્રહર ૩ પ્રકારના અભક્ષ્ય પદાર્થો વપરાતા હોય છે. માટે દાંતણ શ્રેષ્ઠ કલાકનો ગણાય એમ પ્રહરની ગણતરી કરીને પાણીની સચિત્તતા પર્યાય છે. કેક, ચોકલેટ, બિસ્કીટ વગેરે જેમાં ઈડા વપરાતા હોય સમજી લેવી.)
તે ત્યાજ્ય છે. આ ઉપરાંત ૨૨ અભક્ષ્ય પદાર્થો વાપરવાના નથી. આ ઉપરાંત પાણીને ઘીની જેમ વાપરવાનું કહ્યું છે. પાણીનું જૈનો માંસાહારનો તો સ્વપ્નામાં પણ વિચાર ન કરે. મનુષ્યના એક ટીપું પણ ન ઢોળાય એ રીતે વાપરવાનું છે. પાણી એ જ જેનું નખ, દાંત, જડબા, જઠર એવા નતી જેવા માંસાહારી પ્રાણીઓના શરીર છે એવા અસંખ્યાતા જીવ ભેગા થાય ત્યારે એક પાણીનું ટીપું હોય છે. માટે માંસાહાર ન કરવો જોઈએ. વિજ્ઞાનથી અણુબોંબ બને છે એ એક ટીપું ઢોળાય તો અસંખ્યાતા જીવોની હિંસા થાય છે જેવા સાધનો બનાવવાથી હિંસા વધી છે. પરંતુ એ જ વિજ્ઞાનનો માટે પાણીનો ટીપાભાર જેટલો પણ ખોટો વ્યય ન કરવો જોઈએ. ઉપયોગ કરીને અનાજનું ઉત્પાદન વધારવાથી અનાજ સસ્તું થતા જેથી પાણીની તંગી પણ ઊભી નહિ થાય અને પાણી માટે યુદ્ધ માંસાહાર ઘટી શકે છે. પણ નહિ થાય.
આમ અહિંસક જીવનશૈલી માટે ઘણું લખી શકાય પણ આની પાછળ દૂરદ્રષ્ટિ પણ રહેલી છે કે આ સૃષ્ટિની સમગ્ર વિસ્તારભયથી આટલું બસ. જેમ સવારે ઉઠીને જયણાથી ઉઠીને સંપત્તિ સહિયારી છે. કોઈ એક વ્યક્તિ માટે નથી જ. કોઈ આ કાર્યની શરૂઆત થાય પછી આખો દિવસ ઓછામાં ઓછી હિંસાથી પ્રાકૃતિક સંપત્તિનો બેફામ દુરુપયોગ કરે એ એની ગેરસમજણ છે. જીવનનિર્વાહ કરીને અંતે રાત્રિભોજન ત્યાગ પર અત્યંત ભાર એ ગેરવ્યાજબી પણ છે.
મૂકવામાં આવ્યો છે. એમાં પણ મુખ્ય હેતું જીવદયા પાલનનો જ વિશ્વની પ્રાચીન સભ્યતા તેમજ સંસ્કૃતિરૂપ ગણાતા ભારતદેશના છે. સૂર્યાસ્ત બાદ કેટલાક નિશાચર સૂક્ષ્મ જંતુઓ ચારેકોર ઉડાઉડ દિવ્ય મહર્ષિઓએ પ્રકૃતિની રક્ષા માટે પૃથ્વી-પાણી-વાયુ-અગ્નિ ચાલુ કરી દે છે. ફ્લડલાઈટમાં પણ એ સૂક્ષ્મ જીવો દેખાતા નથી.
પ્રબુદ્ધ જીવન :અહિંસા વિશેષાંક
|
મે - ૨૦૧૯
