________________
અહિંસા-નદીના કિનારે જ ધર્મવૃક્ષ વીકસી શકે..
- પૂ. આચાર્યદેવ શ્રીમદ્ વિજય પૂર્ણચન્દ્ર સૂરીશ્વરજી મહારાજ અહિંસાના પાયા પર પ્રતિષ્ઠિત જૈન ધર્મ’ અને ‘મહાપર્વ વાત આવે ત્યાં બધા ધર્મો સમસ્વરે “અહિંસા પરમો ધર્મ'ની પર્યુષણ’ બંને જગતભરમાં જાણીતા છે. પર્યુષણના દિવસોમાં આલબેલ પોકારતા હોય છે. માટે માણસ માત્રે ધર્મના નામે નાની જેનો મહિમા મહોરી ઉઠે છે, એવા ‘કલ્પ સૂત્ર' નામના આગમ- મોટી કોઈપણ પ્રવૃત્તિ કરતી વખતે એટલો વિચાર કરવો જ ગ્રંથમાં એક શ્લોક નીચે મુજબ આવે છે.
જોઈએ કે, આમાં દયા-ધર્મને તો હાનિ પહોંચતી નથી ને? બધા दया नदी महातीरे, सर्वे धर्माः तृणांकुराः।
જ ધર્મો દાય-નદીના કિનારે કિનારે ઉગેલા તૃણ-અંકુર-વેલ-ફૂલतस्यां शोषमुपेतायां कियन्नन्दन्ति ते चिरम्।।
ફળ જેવા છે. માટે ધર્મને વિકસ્વર રાખવા હોય, તો દયાનદીના આ શ્લોકનો ભાવાર્થ એવો થાય છે કે, દયા-અહિંસા નામની જળ ખળખળ વહેતાં રહે, એવી વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિને પ્રાધાન્ય આપવું નદીના કિનારે બધા ધર્મો તૃણના અંકુરા રૂપે ફાલ્યા ફૂલ્યા છે. જો જોઈએ. નદીના જળ જ સૂકાઈ જાય, તો તૃણાંકુર સમા એ ધર્મો કયાં સુધી આવી પરમ-પવિત્ર અહિંસા-ગંગાની સામે જ આજે ચારે વિકસ્વર રહી શકે?
બાજુથી આક્રમણ દિવસે દિવસે વધુને વધુ ઘેરું બની રહ્યું છે, સમગ્ર વિશ્વમાં પુણ્ય-પાપ-પરલોક-મોક્ષ આદિ તત્ત્વોના પાયા ‘કલ્પસૂત્ર-શાસ્ત્ર'ના આ શ્લોકનો એવો ઉદ્ઘોષ ગગનવ્યાપી પર પ્રતિષ્ઠિત જેટલા પણ ધર્મો જોવા મળતા હોય, એ તમામ બનાવવાની જરૂર છે કે, જો અહિંસાને જ અનેકવિધ આક્રમણો ધર્મોની જન્મદાત્રી માતા અહિંસા-ગંગા છે : એથી જ ધર્મોને એક દ્વારા અધમૂઈ-દુબળી બનાવી દેવામાં આવશે, તો પછી ધર્મ-વૃક્ષ સાંકળે સાંકળનારી જો કોઈ મહાશક્તિ હોય, તો તે દયા-અહિંસા તો ક્યાંથી ફાલી ફલી શકશે? કારણ કે ધર્મવૃક્ષને ફાલ્યું-ફૂલ્યું છે. પુણ્ય-પાપ-પરલોક આદિ તત્ત્વોની માન્યતાના વિષયમાં દરેક- રાખનારું મૂળિયા સમું મહત્ત્વનું તત્ત્વ તો અહિંસા જ છે. ધર્મનું મંતવ્ય હજી અલગ અલગ હોઈ શકે, પણ દયા-અહિંસાની
]]]
હું કૃતજ્ઞ છું... મેં ગાંધી વિશે પુસ્તક લખવાનું કદી વિચાર્યું ન હતું તો પણ હું જ્યારે અત્યારે આ છેડેથી જોઉં છું ત્યારે હું અડધી સદીથી જે પણ કંઈ લખું છું તેમાં ગાંધીની અપરોક્ષ હાજરી સ્વીકાર્યા વિના રહી શક્તો નથી. વિષય ઈસુની અહિંસાનો હોય ત્યારે પણ ગાંધી, મારા ઈસુ તરફ જવાના માર્ગમાં સાથે રહ્યા છે. ૧૯૫૦ના દાયકામાં હું સાન્તાક્લોસ યુનિવર્સિટીમાં ભણતો હતો ત્યારે મને ગાંધી મળ્યા હતા. હું સ્નાતક થયો ત્યારબાદ મારા લેખનનું કેન્દ્ર ઈસનો અહિંસક ક્રોસ બન્યો અને ગાંધી જેને ‘સત્યના પ્રયોગો' કહે છે. તેના દ્વારા હું ઈસુને સમજ્યો. સંશોધન લેખન, મારી પત્ની શૈલી સાથે કરેલા અહિંસા ગાંધી અભિયાનો અને અનેક પ્રેરણાદાયક લોકો મારી પ્રયોગશાળા બન્યા. ગાંધી કહેતા, ‘સત્ય એ જ ઈશ્વર છે.' અને ઈસુ કહેતા, ‘ઈશ્વરનું રાજ્ય અહીં જ છે.' ઈશ્વરનું સામ્રાજ્ય આપણા હાથ પહોંચે એટલું જ દૂર, અથવા એટલું નજીક છે. ઈસુની પ્રાર્થનાઓનો અર્ક એક જ છે, ‘સ્વર્ગમાં જે શક્ય છે તે તમામ આ પૃથ્વી પર પણ શક્ય છે.” આપણે હાથ અને પગથી પ્રાર્થના કરીએ, સત્યના પ્રયોગ કરીએ અને ધીરે ધીરે અહિંસા માટે શ્રદ્ધા કેળવીએ આ બધું – નાનું કે મોટું - ગાંધીના જ માર્ગ તરફ લઈ જનાર છે. એટલે મોહનદાસ, હું કૃતજ્ઞ છું કે તમે મને માર્ગ બતાવ્યો – આપણે જેને અંતઃકરણમાં ગહનપણે ધારણ કરી રહેલા છીએ એ સત્યના પ્રયોગો દ્વારા પરિવર્તનનો માર્ગ ચીંધવા બદલ આભાર.
- જેમ્સ ડબલ્યુ. ડગ્લાસ. (ગાંધી એન્ડ ધ અનસ્પીકેબલ : હીઝ ફાઈનલ એક્સપરીમેન્ટ ઓફ ટૂથ)
પુસ્તકની પ્રસ્તાવનામાંથી
પ્રબુદ્ધ જીવળ :અહિંસા વિશેષાંક
(
મે - ૨૦૧૯
