________________
હિંસા કરવી પડે છે પણ એમાં વિવેક રાખવાથી ઓછામાં ઓછી કરોળિયા જાળા ન બાંધે. અળશિયા, સાપોલિયા શાક ભાજીમાંથી હિંસાથી જીવન નિભાવી શકાય છે. એને જયણા રાખી કહેવાય છે. ઈયળ વગેરે નીકળે તો દૂર ઝાડીમાં કોઈનો શિકાર ન થાય એમ
શ્રાવક શ્રાવિકાઓ ત્રસ જીવની તો હિંસા કરે જ નહિ. મૂકી દેવા. ઘરમાં પક્ષી માળા ન બાંધે એનું ધ્યાન રાખવું. કદાચ સ્થાવર જીવોમાં પણ ઓછામાં ઓછી હિંસા થાય એ રીતે જીવનક્રમ માળો બાંધીને ઈંડા મૂકી દીધા હોય તો એને ઉડાવવા નહિ પણ ગોઠવી દે છે. સવારે ઊઠે ત્યારથી જયણાપૂર્વક જીવન જીવે છે. બચ્ચા જન્મ્યા પછી પોતાની મેળે બહાર જતા રહે પછી જ બહાર ઊઠીને સર્વ પ્રથમ જતનાપૂર્વક ઝાડુ કાઢે જેથી રાત્રિ દરમ્યાન કોઈ કાઢવા અને પાછો માળો ન બાંધે એનું ધ્યાન રાખવું. જૂના જમાનામાં જીવજંતુ આવ્યા હોય તે પગમાં કચરાય નહિ. ચૂલા પેટાવતા એની પક્ષીઓના માળા માટે ઘરની બહાર દિવાલમાં બાકોરા રાખવામાં પણ બરાબર તપાસ કરે એમાં કોઈ જંતુ છે નહિ ને? પછી એનું આવતા જ્યાં પક્ષીઓ સુરક્ષિત રીતે માળા બાંધી શકે. એમનું પૂંજન કરે જેથી નરી આંખે ન દેખાય. એવા જીવો હોય તો એને જીવન પણ સરળતાથી વહે એનું ધ્યાન રખાતું. દૂર કરી સકાય જેથી એ મરે નહિ. ત્યારબાદ પાણી પણ ગાળીને તેમ જ માત્ર ભૂખ્યા તરસ્યાને અન્ન આપવું એમ નહિ પણ જ વાપરે. પાણીના વાસણો રાતથી જ ઊંધા રાખી દે ભરેલા હોય કીડીઓને કીડીયારું, કૂતરાને રોટલો, કાગડા, કબૂતર, ચકલા એને ઢાંકીને રાખી દે જેથી એમાં જીવજંતુ પડીને મરે નહિ. તેમજ વગેરે પક્ષીઓને ચણ આપવામાં આવતું. આની પાછળ એક ઘી-તેલ, દૂધ-દહીં આદિના વાસણો પણ ખુલ્લા રાખે નહિ. એમાં મહાન તથ્ય સમાયેલું હતું. બીજા જીવોને ખાઈને જીવતા પશુ પણ કોઈ જીવ પડે તો મરી જાય માટે નાની નાની બાબતોનું ધ્યાન પક્ષીઓ જ્યારે તેમને પૂરતા પ્રમાણમાં નિર્દોષ ખોરાક અપાતો રાખીને વર્તે. વનસ્પતિકાયમાં પણ અનંતકાયવાળી વનસ્પતિ જેમાં ત્યારે તેવા મળતા નિર્દોષ ખોરાકથી ધરાઈ જતા. એટલે બીજા એક શરીરમાં અનંતા જીવો હોય એવી કંદમૂળ વગેરે ન ખાય. બહુ જીવોને ખાતા નહિ આથી બીજા જીવોના જીવની રક્ષા થતી અને બીજવાળી પણ મર્યાદા કરે. પર્વતિથિઓને શાકભાજી આદિ ન એ જીવોને નહિ ખાવાથી પશુ પક્ષીઓના જીવનમાં પણ અહિંસક ખાય. આમ ખાવાપીવામાં વિવેક રાખી કેમ ઓછામાં ઓછી હિંસા સંસ્કાર પેદા થતા જેને લઈને પશુ પક્ષીઓ અહિંસક રીતે જીવન થાય એનું ધ્યાન રાખે.
જીવીને પોતાના જીવનને અહિંસાથી અનાયાસે પરિપ્લાવીત બનાવી જળાશયોમાં નહાવા માટે ન પડે, વોટરપાર્કોમાં ન જાય. દેતા. ધૂળેટીના પાણીથી ન રમે વગેરે પાણીના જીવોની રક્ષા માટે જરૂરી આજે પશ્ચિમની સંસ્કૃતિના આક્રમણને કારણે સંસ્કૃતિમાં વિકૃતિ છે. સિગરેટ ન પીએ. હુકાપાર્લર વગેરેમાં ન જાય. કારણ વગર પ્રવેશી ગઈ છે. તે દૂર કરીને ફરીથી આપણી મૂળ સંસ્કૃતિને લાઈટ પંખા વગેરે ચાલુ ન કરે. પોતે તો ન કરે બીજાને પણ જાગૃત કરવાની જરૂર છે. ભક્ષ્ય અભક્ષ્યનો વિવેક ભૂલાઈ ગયો કરવાનો ઉપદેશ ન આપે.
છે. ભોજનની બાબતમાં ધરખમ પરિવર્તન આવી ગયું છે. ગૃહકાર્ય કરતા ખૂબજ સાવચેતી રાખે. વેરાયેલા - ઢોળાયેલા મલ્ટીનેશનલ કંપનીઓનું આગમન થતા હજારો જાતની વરાઈટીઓ કણો પાણી વગેરે વાળી જમીન તરત જ સ્વચ્છ કરી લે. જેથી બજારમાં આવી છે. જાતજાતના સોસ, વિનેગાર, બેબી ફૂડ, વિવિધ
જીવોત્પત્તિ જ ન થાય અને સહેજે હિંસાથી બચી જવાય, ઘરમાં ઈસ્ટંટ મીક્ષ, પીકલ્સ વગેરે જેનાથી ઘરે બનાવીને ખાવાનું ચલણ યોગ્ય પ્રમાણમાં હવા ઉજાસ આવે તો પણ ઘર જીવજંતુથી મુક્ત ઓછું થતું જાય છે. ઘરકામ ઓછું થતા કીટી પાર્ટી, બ્યુટી પાર્લરની રહે છે. કદાચ કોઈ કારણસર જીવોત્પત્તિ થઈ જાય તો સૂર્યાસ્ત- મુલાકાત વધી છે જેનાથી સંસ્કૃતિ પર ખતરો ઊભો થઈ શકે છે. સંધ્યાકાળ સમયે ધૂપ કરે. દિવસે ધૂપ કરવાથી બહાર નીકળનારા અન્ન એવું મન એ ન્યાયે સંયુક્ત કુટુંબ વ્યવસ્થા તૂટતી જાય છે. જીવો સૂર્યપ્રકાશ સહન ન કરી શકતા મરણને શરણ થાય છે કે વૃદ્ધાશ્રમો વધતા જાય છે. તેમજ સ્વચ્છંદતાને કારણે છૂટાછેડા પણ પચી ચકલા, કાબર, કાગડા, કૂતરા, બિલાડાનો શિકાર બની જાય વધતા જાય છે. તૈયાર ખોરાકમાં રહેલા રાસાયણોને કારણે આરોગ્ય
પણ બગડે કેન્સર જેવા રોગો થાય છે. શારીરિક અને માનસિક વહેલી સવારે ધૂપ કરવાથી ખોરાક માટે નીકળેલા પક્ષીઓ બંને તંદુરસ્તી જોખમાય છે. માટે ઘરે જ જયણાપૂર્વક બનાવેલો એ જીવજંતુને ભક્ષ્ય બનાવી દે છે. રાત્રે ધૂપ કરવાથી દેખી આહાર અતિ ઉત્તમ છે. તૈયાર આહાર ખૂબ જ આરંભ સમારંભથી શકનારા જીવો અંધારામાં ન દેખી શકવાથી ભયભીત બની જાય બનતો હોય છે જ્યારે ઘરનો ખોરાક ઓછામાં ઓછી હિંસાથી બને તેમ જ ગરોળી વગેરેના ભક્ષ્ય બનવાની સંભાવના રહે. દેખી ન છે. શકનારા જીવો પર પણ સૂર્યપ્રકાશની વધતી-ઘટતી અસર સૂમ વર્તમાને બિસ્લરી વોટરની આદત પડી ગઈ છે જે જરાપણ કંપનો દ્વારા સ્પર્શેન્દ્રિય દ્વારા અનુભવી શકાય છે માટે જીવદયાના યોગ્ય નથી. જૈનદર્શનના જીવવિજ્ઞાન અનુસાર પાણી જીવસ્વરૂપ પાલન માટે સૂર્યાસ્તનો સમય જ ધૂપ માટે શ્રેષ્ઠ છે.
છે. આજનું વિજ્ઞાન પાણીમાં જીવ માને છે પણ પાણીને જીવ આ ઉપરાંત ખાલી વાસણો ઊંધા જ રાખવા જેથી એમાં માનતું નથી પરંતુ પાણી પણ જીવ હોવાને કારણે કાચું ન પીવાય. મે- ૨૦૧૯O પ્રબુદ્ધ જીવન :અહિંસા વિશેષાંક
૯૯
છે.
