________________
અહિંસા મુખ્યત્વે ધર્મોપદેશકોના ઉપદેશમાં, ધર્મગ્રંથોમાં અને સામનો કઈ રીતે કરી શકે? શસ્ત્ર, શક્તિ એ તો રાજ્યશક્તિ પાસે ધર્મલક્ષી આચરણ સુધી સીમિત હતી. ગાંધીજીએ એનો વ્યક્તિગત, છે ત્યારે આવા અન્યાય સામે નિઃશસ્ત્ર કેવી રીતે લડે? એનો જવાબ કૌટુંબિક, સામાજિક, રાજકીય, ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક પ્રયોગ ગાંધીજીએ આપ્યો અહિંસક સત્યાગ્રહ વડે. અહિંસક સત્યાગ્રહ એ કરી બતાવ્યો. વ્યક્તિના વિચાર, વચન અને આચારની પાછળ ઍટમ બૉમ્બ સામે ગાંધીનો આત્મબૉમ્બ છે. એનો હિંસક હેતુ હોય તો તે હિંસા છે પરંતુ કટુ સત્ય લખવું એમાં અહિંસાને પૂર્વ અને પશ્ચિમ એવો ભેદ નથી. અહિંસા આખી કોઈ હિંસા નથી. આ રીતે ગાંધીજી આત્મબળ, અન્યાય સામે વિશ્વની છે અને સમગ્ર વિશ્વ મળીને પૃથ્વીના ગ્રહ પર માનવીનું અવાજ અને જીવનના પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં રહેલા હિંસક બળ સામે જીવન સુખી બનાવવા પ્રયાસ કરવો પડશે. માનવજાતની વિવેકપૂર્ણ અહિંસક જંગ ખેલવાની વાત કરે છે.
પ્રગતિ અને આધ્યાત્મિક ઊર્ધ્વગમનને માટે પ્રયાસ કરવો પડશે. ઔદ્યોગિક વિકાસ, આર્થિક પ્રગતિ અને પરમાણુ શક્તિના અને તેનું મુખ્ય પરિબળ અહિંસા બની રહેશે. અહિંસાએ ક્યારેય જયઘોષમાં આત્મબળમાંથી પ્રગટતો અહિંસક અવાજ સંભળાયો. પ્રેમનો માર્ગ છોડ્યો નથી અને અન્યાયનો સામનો કરવામાં નિર્બળતા મહાત્મા ગાંધીજીએ અહિંસાને એક પ્રબળમાં પ્રબળ શક્તિ દર્શાવી દાખવી નથી. આ જ અહિંસક અભિગમની સૌથી મોટી મહત્તા અને પ્રચંડમાં પ્રચંડ શસ્ત્રો કરતાં વધુ શક્તિશાળી બતાવી. એમણે છે. આતંકવાદ, હત્યા, હિંસા જેવાં અનિષ્ટો સામે સતત જંગ કહ્યું કે સત્ય અહિંસા સિવાય બીજી કોઈ રીતે પ્રગટ થઈ શકે નહિ. ખેલવો જરૂરી છે અને આના માટે જ ગાંધીજીએ સત્યાગ્રહ આપ્યો.
એક સમયે અમેરિકાના વધુમાં વધુ અખબારોમાં મોડલિંગનું જેમાં વિરોધીના હૃદયની કટુતા ઓગાળીને એનામાં રહેલા પ્રેમ એક ઠઠ્ઠાચિત્ર પ્રગટ થયું હતું. એમાં માર્ટિન લ્યુથર કિંગ (જુનિયર) અને શુભભાવને જગાડવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે. સ્વર્ગમાં દાખલ થાય છે અને ગાંધીજીને મળે છે, ત્યારે ગાંધીજી અહિંસા એ નેગેટિવ કે નિષેધાત્મક નથી. અહિંસાનો વિધાયક કહે છે,
અર્થ છે સમગ્ર વિશ્વ માટે, સચરાચર માટે પ્રેમ. એનો પાયો છે | ‘ડૉ. કિંગ, આ ખૂનીઓ વિશે વિચિત્ર વાત એ છે કે એ લોકો આત્મભાવ. જેવો મારો આત્મા એવો અન્યનો આત્મા. આત્માનું એમ માને છે કે એમણે તમારી હત્યા કરી છે.”
આત્મા સાથે મિલન થાય ત્યારે અહિંસાનું અદ્વૈત સધાયેલું જોવા આ ઠઠ્ઠાચિત્ર દોરનારે માર્મિક રીતે એ સૂચવી દીધું છે કે મળે છે. વ્યક્તિની હત્યા થઈ શકે, પણ વિચારોની હત્યા કદી કરી શકાતી આ વિશ્વને હિંસા, યુદ્ધ, આતંક અને રક્તપાતથી બચાવવા નથી.
માટે અને વિશેષ તો માનવીની “માનવ” તરીકેની ગુણગરિમા ૧૯૩૧ના ૧૫ ઑક્ટોબરના ‘નવજીવન'માં તેઓ નોંધે છે, જાળવવા અને સમગ્ર મનુષ્યજાતિના અસ્તિત્વને ટકાવવા માટે તમે તો કહેશો જ કે અહિંસક બળવો થઈ જ ન શકે અને મહાત્મા ગાંધીજીની અહિંસક વિચારધારા, જીવનપદ્ધતિ, ઈતિહાસમાં એવો બળવો કદી જાણ્યો નથી, પણ મારી મહત્ત્વાકાંક્ષા રાજ્યપદ્ધતિ અને ધર્મપદ્ધતિનું અનુસરણ કરવાની સહુને ઈશ્વર તો એવું દૃષ્ટાંત પૂરું પાડવાની છે. અને હું એ સ્વપ્ન સેવી રહ્યો છું શક્તિ આપે એ જ પ્રાર્થના. કે મારો દેશ અહિંસા દ્વારા સ્વતંત્રતા મેળવે. અને હું આખા
|_| જગતને અસંખ્ય વાર કહેવા ઈચ્છું છું કે અહિંસાને જતી કરીને હું
૧૩-બી, ચંદ્રનગર સોસાયટી, જયભિખ્ખું માર્ગ, મારા દેશની સ્વતંત્રતા નહિ મેળવું.''
પાલડી, અમદાવાદ - ૩૮૦૦૦૭. સામાન્ય માનવી, સમાજ કે પ્રજા પોતાના પર થતા અન્યાયનો
સંપર્ક : ૦૭૯-૨૬૬૦૨૬૭૫ ૦૯૮૨૪૦૧૯૯૨૫
સ્થળાંતર થયેલ ઑફીસા શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ ૯૨૬, પારેખ માર્કેટ, ૩૯,
જે. એસ. એસ. રોડ, કેનેડી બ્રિજ, ઑપરે હાઉસ,
મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪. ઓફીસ : ૨૩૮૨૦૨૯૬
મોબઈલ : ૯૧૩૭૭૨૭૧૦૯. પત્ર વ્યવહાર ઉપરોકત ઑફીસ પર જ કરવો.
પ્રબુદ્ધ જીવનમાં પુસ્તક પરિચય છપાવવા માટે પુસ્તક મોકલવાનું સ્થળા
ડૉ. સેજલબેન શાહ ૧૦/બી-૭૦૨ અલીકા નગર, લોખંડવાલા કોમ્પલેકસ, આકુર્લી રોડ કાંદીવલી (ઈસ્ટ), મુંબઈ - ૪૦૦ ૧૦૧. (કુરીયરના કવર પર Drop લખવું)
(
મે - ૨૦૧૯
)
પ્રબુદ્ધ જીવળ :અહિંસા વિશેષાંક
