________________
અહિંસા એટલે પ્રેમધર્મ
ગુણવંત શાહ
પરિચય : મહાત્મા ગાંધી અને વિનોબાના વિચારોથી પ્રેરિત, પદયાત્રાઓના સહયાત્રી અને મહાત્મા ગાંધીના વિચારો સાથેની અસહમતિ પણ તંદુરસ્ત ભાવે વ્યક્ત કરનાર ગુણવંત શાહ જાણીતા વિચારક, ચિંતક, સાહિત્ય સર્જક અને અનેક અનેક પુસ્તકોના લેખક તેમ જ ઉત્તમ વક્તા છે.
Audio Link : https://youtu.be/8NiFDbGB8qs બીજું વિશ્વયુદ્ધ ચાલુ હતું ત્યારની વાત.
કેટલાક ગોરાઓએ એમનામાં ઇસુ ખ્રિસ્તને જોયા હતા. હિટલરનું નામ સૌથી વધુ ગાજતું હતું. આ ભયંકર દુશ્મનની ગોળમેજી પરિષદમાં ગાંધીજીને બે અંગરક્ષકો આપવામાં આવેલા સામે લડવા ત્રણ પાત્રો આપોઆપ એકઠાં થઇ ગયાં હતાં : અમેરિકાના જેમનું મૂળ કામ તો ગાંધીજીની ગતિવિધિઓ પર નજર રાખવાનું હતું. રૂઝવૅલ્ટ, બ્રિટનના ચર્ચિલ અને રશિયાના સ્ટાલિન. ચર્ચિલે પ્રજાને કહ્યું પરિષદ પૂરી થયા પછી ગાંધીજી ભારત આવવા નીકળ્યા ત્યારે એ હતું, હું તમને ત્રણ જ બાબતો આપી શકું – લોહી, આંસુ અને બંનેએ ગાંધીજીને કહ્યું, ‘આજ સુધી અમે અમારી ફરજ બજાવતા હતા, પસીનો. અહિંસક યુદ્ધમાં ગાંધીજીએ પણ લલકાર કર્યો હતો – કરેંગે યા પણ હવે તમારા પ્રશંસકો તરીકે અમને તમારી સાથે આગલા બંદર મરેંગે.
સુધી મુસાફરી કરવા દો એવી અમારી વિનંતી છે.' ગાંધીજીએ હસીને એક વાર સ્ટાલિન અને ચર્ચિલ મોસ્કોમાં સ્ટાલિનને ઘેર મળ્યા. કહ્યું, ‘ભલે.' યરવડા જેલનો ગોરો જેલર, ગાંધીજી જેલમાં હતા એ સ્ટાલિન ચાર કમરાના નાના ઘરમાં રહેતા. કડકાઇ અને ક્રૂરતા માટે દરમ્યાન પત્ની સાથે સાદા વેશમાં એમને મળવા આવ્યો. પત્નીએ જાણીતા સ્ટાલિને રશિયાના ખેડૂતોની સામૂહિક કતલ થવા દીધી હતી. ભીની આંખે કહ્યું, ‘અત્યારે તો મારા પતિએ એમની ફરજ બજાવી છે, ચાર ચાર વર્ષ ચાલેલી એ કતલ માટે જ્યારે ચર્ચિલે એમને પ્રશ્ન કર્યો પણ બીજી વાર તમે જેલમાં આવી ત્યારે અમને ખબર પડે તેવું કરજો, ત્યારે કોઇ જાતની પાપગ્રંથિ અનુભવ્યા વિના એમણે કહ્યું, ‘એક કરોડ જેથી મારા પતિ એ જેલમાં ફરજ પર હોય તો રાજીનામું આપી શકે. માણસોને મારવાનો નિર્ણય અલબત્ત મુશ્કેલ અને થથરાવી મૂકનારો તમે એમના કેદી હો એ હવે તેઓ સહન નહીં કરી શકે.' આવા અનેક હતો, પણ વારંવાર પડતા દુષ્કાળોથી બચવા માટે અને જમીનને ટ્રેક્ટરોથી પ્રસંગો છે. જેમની સામે જીવનભર લડ્યા હોય તેવા લોકોનો આદર ખેડવા માટે એ અત્યંત જરૂરી હતું.'
પ્રાપ્ત કરવાનું તો મહાત્મા હોય, તે જ કરી શકે. - હવે મહાત્મા ગાંધીને યાદ કરીએ : બીજું વિશ્વયુદ્ધ ચાલતું હતું ચર્ચિલ મહેતા, ‘આ માણસ ખતરનાક છે. તેને ભૌતિક પ્રાપ્તિઓની ત્યારે ગ્રેટ બ્રિટનની મુશ્કેલીનો લાભ લેવા ગાંધીજી કે પંડિત નહેરુ કોઇ બિલકુલ પરવા નથી, તેથી તેની સાથે કામ પાર પાડવાનું મુશ્કેલ છે.' તૈયાર ન હતા. નહેરુએ જાહેરમાં કહ્યું હતું, ‘ઇંગ્લેન્ડની મુશ્કેલી એ સન ૧૯૦૮માં લખેલા ‘હિંદ સ્વરાજ' પુસ્તકમાં ગાંધીજીએ પહેલી ભારતને મળેલી તક નથી.' કારણ, ગાંધીજીએ કહ્યું હતું, ‘અમે અમારું વાર પ્રેમધર્મ' શબ્દ પ્રયોજ્યો હતો. ચર્ચિલના શબ્દોમાં ગાંધીજીના સ્વરાજ બ્રિટનની હાલાકી થકી પ્રાપ્ત કરવા ઇચ્છતા નથી. એ રસ્તો પ્રેમધર્મનું સૌંદર્ય આબાદ પ્રગટ થયું છે. આ શબ્દોની સાથે ગાંધીજીના અહિંસાનો નથી.'
શબ્દો વાંચવા જેવા છે : ગાંધીજીની અહિંસા, કેવળ અહત્યામાં સમાઇ જનારી સ્થૂળ અહિંસા
પહેલા તેઓ તમારી અવગણના કરશે ન હતી. એમાં તો શત્રુને શત્રુ ગણ્યા વગર સત્યનો માર્ગ ન છોડવાની
પછી તેઓ તમને હસી કાઢશે કરુણાનું સંગીત હતું. જ્યાં કરુણા હોય ત્યાં વેરભાવ કેવો? મહાત્માને
પછી તેઓ તમારી સામે લડશે અસંખ્ય ગોરા પ્રશંસકો મળ્યા તેનું રહસ્ય એમના અજાતશત્રુપણામાં
અને પછી તમે જીતી જશો. રહેલું છે. કેટલાક ગોરાઓને મહાત્મામાં દેવદૂતનાં દર્શન થયાં હતાં તો
પરદેશ માટેના લવાજમના દર નીચે પ્રમાણે રહેશે છે. ૧ વર્ષના લવાજમના $ 30 ૦ ૩ વર્ષના લવાજમના $ 80
૦ ૫ વર્ષના લવાજમના $ 100
• ૧૦ વર્ષના લવાજમના $ 200/વાર્ષિક લવાજમ આપશ્રી $ (ડોલર) માં મોકલાવો તો $ પાંચ બેંક ચાર્જિસ ઉમેરીને મોકલશો.
ભારતમાં વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૩૦૦૦ ત્રણ વર્ષનું લવાજમ રૂ. ૭૫૦૦ પાંચ વર્ષનું લવાજમ રૂ. ૧૨૫૦૦ દસ વર્ષનું લવાજમ રૂ. ૨૫૦૦ શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘનો બેન્ક A/c No. : બેન્ક ઓફ ઈન્ડિયા CD A/c No. 003920100020260. IFSC:BKID0000039
પ્રબુદ્ધ જીવન :અહૈિંસા વિશેષાંક
૧
મે - ૨૦૧૯
