________________
આપ (સ.અ.વ.)એ ફરમાવ્યું,
તેને તે આભારી છે.' (૧૮) ‘સૌથી મોટી જેહાદ પોતાની વૃત્તિઓ પર કાબૂ મેળવવાની ‘કુરાને શરીફને મેં એકથી વધુ વેળા વાંચ્યું છે. મારો ધર્મ મને છે. પોતાના ક્રોધ અને વાસનાઓ પર જીત એ જ સૌથી મોટી દુનિયાના બધા મહાન ધર્મોમાં જે કંઈ સાચું છે તે લેવાની અને જેહાદ છે.'
પચાવવાની અનુકૂળતા આપે છે. બલ્ક તેમ કરવાની મારા ઉપર - ઈસ્લામના ધર્મગ્રંથ કુરાને શરીફમાં આવી મોટી જેહાદને ફરજ પાડે છે.' (૧૯) જેહાદ-એ-અકબરી' તરીકે ઓળખાવેલ છે.
‘હું ઈસ્લામને જરૂર એક ઈશ્વર પ્રેણીત ધર્મ માનું છું તેથી આમ જેહાદ એટલે યુદ્ધ-ખુનામરકી નહિ. કુરાને શરીફમાં કુરાને શરીફને પણ ઈશ્વર પ્રેણીત માનું છું. તેમ જ મોહમ્મદ હથિયારબંધ લડાઈનો ઉલ્લેખ છે, પણ જ્યાં જ્યાં આવી લડાઈનો સાહેબને એક પયગમ્બર માનું છું.' (૨૦) ઉલ્લેખ છે ત્યાં ત્યાં જેહાદ શબ્દ વપરાયો નથી. તેના સ્થાને હું એવા અભિપ્રાય પર આવ્યો છું કે કુરાને શરીફનો ઉપદેશ કેતાલ' શબ્દ વપરાયો છે. અરબીના શબ્દ કેતાલ’નો અર્થ થાય મૂળમાં જોતા અહિંસાની તરફદારી કરનારો છે. એમાં કહ્યું છે કે છે હથિયારબંધ લડાઈ. (૧૪).
અહિંસા એ હિંસા કરતાં બહેતર છે. અહિંસાનું આચરણ ફરજ જેહાદ શબ્દનો આવો આધ્યાત્મિક અર્થ જ્યારે સૌ પામશે સમજીને કરવાનો એમાં આદેશ છે. હિંસાની તો માત્ર જરૂર તરીકે ત્યારે જેહાદ શબ્દને નામે આતંકવાદીઓ દ્વારા થતી હિંસાને ઈસ્લામ છૂટ મૂકી છે એટલું જ.' (૨૧) સાથે જોડવાની પ્રથા અવશ્ય બંધ થશે.
ખુદ ઈસ્લામ શબ્દનો અર્થ શાંતિ એટલે કે અહિંસા છે. (૯) તારતમ્યા
બાદશાહખાન, જેઓ એક ચુસ્ત મુસલમાન છે અને નમાઝ તથા ઈસ્લામ અને અહિંસાના ટૂંકા અભ્યાસનું તારણ ગાંધીજીના રોઝાનું પાલન કદી ચૂકતા નથી તેમણે સંપૂર્ણ અહિંસાને ધર્મભાવે ઈસ્લામ, કુરાન અને અહિંસા અંગેના કેટલાક વિચારો સાથે આપવાનું સ્વીકારી છે. તેઓ સંપૂર્ણપણે પોતાના એ ધર્મનું પાલન કરી શકતા ઉચિત રહેશે.
નથી, એમ કોઈનું કહેવું હોય તો તે કંઈ જવાબ નથી. હું પોતે પણ “ઈસ્લામને પણ ખ્રિસ્તી, બૌદ્ધ અને હિન્દુ ધર્મની જેમ જ એમ કરી શકતો નથી એ મારે શરમ સાથે કબૂલ કરવું રહ્યું. એટલે શાંતિનો ધર્મ સમજું છું. પ્રમાણનો ભેદ છે, એમાં શંકા નથી, પણ અમારા આચરણમાં કંઈ તફાવત રહેતો હોય તો તે માત્ર પ્રમાણનો બધા ધર્મોનું લક્ષ્ય શાંતિ જ છે.' (૧૫)
જ છે. વસ્તુનો નહિ, પણ કુરાને શરીફમાં અહિંસા મોજૂદ હોવા | ‘ઈશ્વર એક છે એવી નિર્ભેળ માન્યતા અને મુસલમાન નામથી વિશેની દલીલ ક્ષેપકરૂપ હોઈ અહીં તેની વધુ ચર્ચા બિનજરૂરી જેઓ ઈસ્લામમાં છે તે સૌને માટે માણસમાત્ર ભાઈઓ છે એ છે.' (૨૨). સત્યનો વ્યવહારમાં અમલ, એ બે વસ્તુઓ ઈસ્લામે હિંદી રાષ્ટ્રીય (શ્રી મુંબઇ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા યોજિત વ્યાખ્યાનમાળામાં સંસ્કૃતિને આપેલ અનોખા ફાળા છે. આ બે વસ્તુઓને મેં ઈસ્લામના પ્રસ્તુત કરેલું વક્તવ્ય.) અનોખા ફાળા લેખે ગણાવી છે. તેનું કારણ એ છે કે માણસમાત્રની પાદટીપ બંધુતાની ભાવનાને હિંદુધર્મમાં વધારે પડતું તાત્ત્વિક સ્વરૂપ અપાઈ ૧. ઈબ્રાહિમ, કુરાન ગુજરાતી ભાષાંતર અને વિવરણ, સુરત, ગયું છે. તેવી જ રીતે હિંદુધર્મના તત્ત્વજ્ઞાનમાં ઈશ્વર સિવાય બીજા પૃ.૨ કોઈ દેવ નથી, છતાં ઈશ્વર એક જ છે એ સત્યની બાબતમાં ૨. હરિજનબંધુ, ૧૪ જુલાઈ ૧૯૪૦, પૃ.૧૪૨ ઈસ્લામ જેટલો માન્યતામાં આગ્રહપૂર્વક અણનમ છે, તેટલો વ્યવહારુ ૩. ગાંધીજી, સત્યના પ્રયોગો, નવજીવન પ્રકાશન, અમદાવાદ, હિંદુ ધર્મ નથી એ બિના ના પાડી શકાય તેવી નથી.' (૧૬) પૃ.૩૦૪
“ધર્મપરિવર્તન માટે બળ વાપરવાનું યોગ્ય ઠેરવે એવું કુરાનમાં ૪. હરિજનબંધુ, ૨૫ સપ્ટેમ્બર ૧૯૪૦, પૃ.૨૩૧ કશું જ નથી. આ પવિત્ર ગ્રંથ તદ્દન સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહે છે, “ધર્મમાં ૫. મેજર આર્થર ગ્લીન લીયોનાર્ડ, ઈસ્લામ, પૃ.૧૦૫-૧૦૬ કોઈ બળજબરી હોઈ શકે નહિ.' પયગમ્બરસાહેબનું સમસ્ત જીવન ૬. પંડિત સુંદરલાલ, ગીતા અને કુરાન, નવજીવન પ્રકાશન, ધર્મમાં બળજબરીના એક ઈનકાર જેવું છે. કોઈ પણ મુસલમાને અમદાવાદ, પૃ.૧૭૮-૧૭૯ બળજબરીને ટેકો આપવાનું મારી જાણમાં નથી. ઈસ્લામને જો ૭. પંડિત સુંદરલાલ, હઝરત મહંમદ અને ઈસ્લામ, નવજીવન તેના પ્રચાર માટે બળજબરી પર આધાર રાખવો પડતો હોય તો તે એક વિશ્વધર્મ ગણાતો મટી જશે.” (૧૭)
૮. નવજીવન, ૨ નવેમ્બર ૧૯૨૪, પૃ.૭૨ ‘મારો મત જાહેર કર્યો છે કે ઈસ્લામના અનુયાયીઓ ૯. પંડિત સુંદરલાલ, હઝરત મહંમદ અને ઈસ્લામ, પૃ.૧૩૨-૧૩૩ તલવાર સાથે બહુ છૂટ લે છે, પણ તે કુરાનને શિક્ષણને લીધે નહિ. ૧૦.મઆરિફ (આબેહયાતના તહકીકાત લેખોનો સંગ્રહ), યુદ્ધ, મારા અભિપ્રાય પ્રમાણે જે વાતાવરણમાં ઈસ્લામનો જન્મ થયો છે પ્ર. આબેયાત કાર્યાલય, અમદાવાદ, પૃ.૪૭ મે- ૨૦૧૯
પ્રબુદ્ધ જીવન :અહૈિંસા વિશેષાંક
