________________
अनधिकार बेटा : २३ પણ ગર્ભિત રીતે સમાયેલું માની જ લઉં છું, કે લેખકની કળા વાચક અને શ્રેતામાં વિવેક તેમજ સાહસ પ્રગટાવે તેવી જ હેય. એવી કળા વિનાનાં લખાણો છેવટે વાચક કે શેતાને ઉર્ધ્વગામી ન બનાવતાં નીચે જ પાડે છે–એ કહેવાની ભાગ્યે જ જરૂર રહે છે.
ગુજરાતી ભાષામાં નવલ-નવલિકાઓનું સાહિત્ય ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં રચાયું છે, અને હજી રચાયે જાય છે. એણે વાચકેનો ચાહ પણ ઠીક ઠીક મેળવ્યો છે. કેવળ પ્રાચીન સાહિત્યનાં પાત્રોના આલંબનવાળું જે નવલ-નવલિકા સાહિત્ય અત્યાર લગીમાં પ્રસિહ થયું છે, તેમાં જૈન કથા-સાહિત્યને આધારે નવલ–નવલિકાઓનું રચિર સર્જન કર્યું હોય તો તે મારી જાણ મુજબ એકમાત્ર “સુશીલે કર્યું છે, અને તેમની તે કૃતિ તે “અર્પણ” નામક નવલિકાઓને સંગ્રહ. ત્યારબાદ ન થા-સાહિત્યના વિશાળ ખજાનામાંથી જૂની, નાનીમોટી કથાઓને આધાર લઈ, તેના એતિહાસિક કે કપિત પાત્રોના અવલંબન દ્વારા નવા યુગની રસવૃત્તિ અને આવશ્યક્તાને સંતોષ એવા સંસ્કારવાળું કથાસંવિધાન કરનાર, હું જાણું છું ત્યાં સુધી, જ્યભિખુ’ એ એક જ છે.
“જયભિખુ' ભણતરની ચાલુ ડાકારી છાપ પ્રમાણે તો નથી ભણ્યા એમ જ એક રીતે કહી શકાય. નથી એમણે સ્કૂલનું ભણતર પૂરું કર્યું કે નથી કોલેજમાં પગ મૂક્યો. શાસ્ત્રોની કે સંસ્કૃત-પ્રાકૃતની જૂની પંડિતાઈના અખાડામાં પણ તેમણે બહુ કુસ્તી કરી નથી. અને છતાંય તેમણે વિવિધ પ્રકારનું જેટલા પ્રમાણમાં ગુજરાતી સાહિત્ય રચ્યું છે, તે જોતાં તેમની શક્તિ અને સાધના પ્રત્યે ગુણાનુરાગમૂલક સમાનવૃત્તિ કેઈ ને પણ થયા વિના ન રહે, એમ હું સ્વાનુભવથી માનું છું. તેમનાં લખાણોની યાદી તો બહુ મોટી છે, તેમ છતાં ડઝનેક જેટલી નાની–મોટી નવલે ને અર્ધ ડઝન જેટલા લધુ વાર્તાસંગ્રહ એટલું પણ એમની લેખનકળાની હથોટી સિદ્ધ કરવા પૂરતું છે. એમણે
