Book Title: Naypradip Naychakra Sankshesp
Author(s): Mansukhbhai Kiratchand Mehta
Publisher: Bhagwandas Mansukhbhai Mehta
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022508/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nacapradIpa nayacakra saMkSepa lekha sva. zrI manasukhabhAI kara da mahetA. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAna yazovijayagaNI kRta naya pradIpa ane nayacaka saMkSepa svarUpa anuvAdaka ane vivecaka: sva. zrI manasukhabhAI kiratacaMda mahetA. saMpAdakaH prakAzaka De. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA, ema. bI. bI. esa. 2, capATI roDa, muMbaI, 7 mUlya: eka rUpIo Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamavRttiH I. sa. 1950 mudraka aMbAlAla hIrAlAla paTela prataH 500 ena. ema. prinTIMga presa. sarva hakaka ravAdhIna ghIkAMTA, amadAvAda. __" ekenAkarSatI zlathayaMtI vastutattvamitareNa / aMtena jayati jainI nItimathAnanetramiva gopI // " zrI amRtacaMdrAcAryata puruSArtha siddhiupAya (arthAta) ravaiyA taNuM netarUM, eka cheDe kheMcata; bIje DhIluM choDatI, mAkhaNa gepI lahaMta.* tyama eka aMtathI vastunuM, tattva ja AkarSata; bIje zithila karaMrtA A, jenI nIti jayavaMta. -(bhagavAnadAsa) ekAMtavAda e ja jJAnanI apUrNatAnI nizAnI che vAdIo ! mane tamAre mATe darzAve che. kAraNa zikhAu kavio kAvyamAM jema tema khAmI dALavA "ja" zabdano upayoga kare che, tema tame paNa ja' eTale nizcayatA zikhAu jJAna vaDe kahe che. mahAre mahAvIra ema koI kALe kahe nahiM, e ja enI satkavinI peThe camatkRti che." zrImada rAjacaMdra. " imAM :samakSa pratipakSasAkSiNAmudAraghoSAmudaghoSaNAM bruve| . navItarAgAtparamasti daivataM, na cAyanekAntamRte nayasthitiH / / " -zrI hemacaMdrAcAryakRta anya gavya dvA (vaMzastha) vipakSa sAkSInI samakSa eha huM, udAravA udaghaSaNa kahuM; nA devatA che para vItarAgathI, vinA anekAMta naya sthiti nathI.(bhagavAnadAsa) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra zrI sadgurucaraNArpaNamastu ! " je svarUpa samajyA vinA, pAmyA du:kha anaMta; samajAvyu te padma namuM, zrI sadguru bhagavaMta. Wan nizcaya vANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM nA'ca nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM sAya. gaccha matanI je kalpanA, te nahi sadvyavahAra; bhAna nahi nija rUpanuM, te nizcaya nahiM sAra. - zrI Atmasiddhi Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhASita ratno "paramAgamasya jIvaM nissiddhjaatyNdhsiNdhurvidhaanm| sakalanaya vilasitAnAM virodhamathanaM namAmyanekAntam // ' zrI amRtacaMdrasUri kRta pusi u (AryA) paramAgamane jIva je, hastI-janmAMdha vAda je harato; anekAMta praNamuM te, sakala naya viredhane mathata. "anaMtadharmaNastattvaM pazyaMtI pratyagAtmanaH / / anekAntamayI mUrtinityameva prakAzatAm // " zrI amRtacaMdrasUri kRta samayasAra kalaza. . (anu.) anaMtadhamI AtmAnuM, pRthapha pekhatI tatva je, anekAMtamayI mUtti, nitya ja te prakAza !-(bhagavAnadAsa) "jai jiNamayaM pavajaha tA mA vavahAraNicchae muyae / - A jaLa vinA chinnatirtha gavLA to"--ArSavacana (doharA) jinamata Icche to nizcaya, vyavahAra mUkaje nA ja tIrtha chedAya eka viNa, tattva Itara vinA ja. "AgrahI bata ninISati yukti, tatra yatra matirasya niviSTA! . pakSapAtarahitasya tu yukti, yatra tatra matireti nivezaM / " zrI ribhasUrikRta tatvanirNa. AgrahIM dore yukti tyAM, jyAM tasa mati niveza, nipakSane to yukita jyAM, tyAM lahe mati praveza. (bhagavAnadAsa) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya anaMtA che, akekA padArthamAM anaMta guNa dharma che; temAM anaMtA naya pariName che; to eka athavA be cAra nayapUrvaka belI zakAya evuM kayAM che? mATe nayAdikamAM samatAvAna rahevuM jJAnIonI vANuM "nayamAM udAsIna varte che te vANIne namaskAra he ! * * * mArga jene nathI prApta thaye evAM manuSyo "yano Agraha kare che, ane tethI viSama phaLanI prApti hoya che. koI naya jyAM dubhAto nathI evAM jJAnInA vacanane ame namaskAra karIe chIe. jeNe jJAnInA mArganI IcchA karI hoya evAM prANIe nayAdikamAM udAsIna rahevAne abhyAsa karavo; keI nayamAM Agraha kare nahIM ane koI prANIne e vATe dubhAvavuM nahIM. ane e Agraha jene je che te kaI vATe paNa prANIne hRbhAvavAnI IcchA karatA nathI. x x nAnA prakAranA naya, nAnA prakAranA pramANa, nAnA prakAranI bhaMgALa, nAnA prakAranA anuga e saghaLAM lakSaNArUpa che. lakSa eka saccidAnaMda che."-zrImad rAjacaMdra. patrAMka 176-180 darzana sakalanA naya grahe, Apa rahe nija bhAve re, hitakarI janane saMjIvanI, cAre te carAve re." -zrI yazovijayajI. "kula visaMvAda jehamAM nahiM, zabda te artha saMbaMdhI re; sakala nayavAda vyApI rahyo, te ziva sAdhana saMdhi re..... zAMti jina! eka muja vinati."-zrI AnaMdaghanajI. svAmI sujAta suhAyA, dIThA ANaMda upAyA re; jiNe pUraNa tattva nipAyA, dravyAstika naya ThaharAyA re. payoyAstika nayAyA, te mUla svabhAva samAyA re; che. jJAnAdika svapayA, nija kAryakaraNa varatAyA re." -zrI devaca che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA A graMthamAM hArA pU. sad. pitAzrInA nayaviSayaka traNa lekha saMzAdhI meM saMpAdita karyA che (1) zrI yazevijayajI kRta nayapradIpa-sArtha savivecana, (2) nayacaka saMkSepa svarUpa, (3) bhinna bhinna graMthAnusAra naya vyAkhyA. A prakAzana bA. presa aMge zrI manasukhalAlabhAI tArAcaMda mahetA tathA zrI caMdulAlabhAI gulAbacaMda mahetAe mitrabhAve sadabhAvathI lIdhela zrama mATe AbhAra vyakta karI, saMkSepamAM A graMthane vastunirdeza karUM chuM: naya pradIpa zrImAna yazovijayajI kRta A graMtha " nayanA samyapha zAstrIya svarUpane prakAzanAre " pradIpa " che. tenA yathArtha bhAva-prakAzane jhIlI, zrI manasukhabhAIe vizada hRdayaMgama arthamImAMsA ane vipula TipaNa AdithI samRddha karI, A "pradIpa nA prakAzane puSTa karyo che ane "naya jevA kaThina viSayane sugama ane sarasa banAvI nayamArga para apUrva udyota relAvyuM che. nyAya para aneka graMthanuM navasarjana karanArA zrImAn yazovijayajI A viSayanA tajajJa niSNAta (Specialist) ane parama pramANabhUta (Authority) ekkA manAya che. AmasAmarthyanA bhAnavALI emanI pitAnI ja ukita che ke "vANI vAcaka jaza taNI, kaI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naye na adhUrI re." AvA samartha A nyAyAcAryanA A nyAya graMthane sa0 lekhake suMdara artha-vivecanathI yathAyogya nyAya Ape che. (viSayanI vizadatA ane vAMcakanI sumagatArthe atre prakaraNanI yejanA meM prayukata karI che.) A graMthamAM sauthI prathama prakaraNamAM samasta pramANanA pAyArUpa saptabhaMgI nayanuM svarUpa vistArathI nirUpaNa karyuM che. koI paNa vastunI sarvadezIya parIkSA mATe 'sthA ', "cAnjhArita " Adi sAta ja bhaMga-vacana prakAra thaI zake. vastu tattvanI sAMgopAMga nizcayAtmaka samIkSAmAM parama nipuNa e A jainono prasiddha syAdvAda athavA anekAMta che. A anekAMta mahAna tattvadaSTA zrI amRtacaMdrAcAryajIe kahyuM che (juo subhASita ratno ) tema "paramAgamane jIva-prANu che, ane janmAMdha puruSonA hAthInA svarUpa viSenA jhaghaDAne zamAvanAra tathA sakala naya vilasitonA virodhane mathI nAMkhanAre,' e parama udAra gaMbhIra ne sarvagrAhI che. kAraNake te bhinna bhinna nayaapekSAvizeSa lakSamAM rAkhI jUdA jUdA daSTikoNathI asaMdigdha nizcayapUrvaka samagra-saMpUrNa (Comprehensive, collective & complete) vastunuM svarUpa tapAse che. tethI paraspara kalaha karatA nAnI takarArano aMta Ave che, ane koI paNa prakAranA ekAMtavAdarUpa mahAgrahane ubhavAnuM sthAna rahetuM nathI. tatvanA jIvanarUpa A anekAMtanA AvA parama abhuta camatkArika sarva samanvayakArI svarUpathI mugdha thaIne parama tattvajJoe udAropA udyoSaNa karI che ke "ane Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAMta sivAya tattva vyavasthA nathI. te atyaMta satya che. A saptabhaMgI naya kAMI bhaMgAlamAtra nathI, paNa tattvano avisaMvAdI yathArtha vinizcaya daDha karAvanArI parama suMdara yukita che. dA. ta. te AtmA para utArIe te AtmA vaveda mati', "have nAsita', AtmA svarUpathI che, pararUpathI nathI, ityAdi prakAra phalita thAya che. arthAt sva dravya-kSetra-kAla-bhAvathI AtmA che, para dravya-kSetra-kAla- bhAvathI AtmA nathI. Ama para dravya-kSetra-kAla-bhAvathI AtamAM bhinna che evuM tattvavinizcayarUpa bhedajJAna AthI vAlepa daDha thAya che. "nija bhAve sIya astitA re; para nAstitva svabhAva; astipaNe te nAstitA re, sIya te ubhaya svabhAvo re." zrI devacaMdrajI. . jaDa bhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva; kaI kaI palaTe nahiM, choDI Apa svabhAva." zrImad rAjacaMdrajI A saptabhaMgInuM svarUpa darzana karAvI, bIjA prakaraNamAM atra nayanI sAmAnya carcA karI, dravya, paryAya, guNa ane svabhAvanuM parisaphuTa svarUpa darzAvyuM che. temAM prathama naya eTale zuM? tenI vividha vyAkhyA karI, nayAbhAsanuM svarUpa kahyuM che, ane nayanA be mukhya mULa bheda (1) dravyArthika, (2) paryAyArthikane nirdeza karyo che. eTale prasaMga prApta dravya eTale zuM? kabanuM lakSaNa zuM? enI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bas che. vividha vyAkhyA kahI, vizeSAvazyaka anusAra dravyanI sarvagrAhI vyAkhyA batAvI che. pachI svabhAva paryAya-vibhAva paryAyanuM kathana karI, dravyanA astitvAdi daza sAmAnya guNa ane jJAna-darzanAdi seLa vizeSa guNa vivarI batAvyA che, ane dravyamAtramAM prApta thatA "ati svabhAva" Adi 11 sAAnya svabhAva tathA cetana svabhAva Adi 10 vizeSa svabhAva-ema kula ekaviza svabhAvanuM svarUpa spaSTa karyuM che, ane te aMge phUTanoTamAM vistRta TippaNa mUkI A viSayane atyaMta nimna karyo che. chevaTe naya-pramANano sumeLa-samanvaya sAdhavAnI bhalAmaNa karI che. pachI trIjA prakaraNamAM dravyArthika naya ane paryAyArthika nayanA bhedane viSaya carcA che. temAM dravyArthika nayanA daza bhedanuM paribhrakuTa vivaraNa karI, paryAyArthika nayanuM vyAkhyAna karyuM che. te aMge paryAyanA be prakAra-sahabhAvI paryAya ane kamabhAvI paryAyano nirdeza karI, sahabhAvo paryAya te guNa ane kamabhAvI paryAya te paryAya e spaSTIkaraNa karyuM che. pacho svabhAva dravya, svabhAva guNa, vibhAva dravya ane vibhAva guNa e vaMDa karIne poya paNa cAra prakAranA che" ema kahI jIva ane pugalanA cAra cAra baMjana pacAya vivarI batAvyA che. sAthe sAthe bAkInA dravyane vyaMjana paryAya na hoya, artha paryAya ja hoya ema TippaNamAM spaSTa karI, paryAyArthika nayanA cha bhedanuM yuktipUrvaka kathana karyuM . che. ane dravyArthika naya kahyo, paryAyArthika kahyo, to trIjo guNapradhAna guNArthika naya kema na kahyo? paryAya te dravya Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA ja che, chatAM dravyArthI ane ane paryAyArtha evA be jUdA naya zA mATe kahyA? temaja sAmAnyArthika ane vizeSArthika evA naya kema na kahyA ?--e sarva zaMkAonuM yuktisaMgata samAdhAna atra dAkhavyuM che. ane prakaraNa prAMte sAmAnyanA tiya sAmAnya ane UrdhvatA sAmAnya e be bhedanuM svarUpa spaSTa karyuM che. cothA prakaraNamAM sAta nayanuM sAmAnya svarUpa kahyuM che. mULa naya be dravyArthika, paryAyArthika. temAM dravyArthikanA traNa bheda-nagama, saMgraha, vyavahAra ane paryAyArthikanA cAra bheda-jusUtra, zabda, samabhirUDha, evaMbhUta-ema sAta nayano nirdeza karI, te sAte nayanI niyukti (vyutpatti ) zrI anugadvAra sUtra anusAra ApI che. ane chevaTe na. saM. vya. e dravyArthikanA traNa bhedanA kSetrapradezanI maryAdA niyata karI che. pAMcamA prakaraNamAM dravyArthika nayanA nagamAdi traNa bhedanuM savistara varNana karyuM che: (1) nagama nayanI prarUpaNamAM "nathI eka jene gama (bedhamArga) te nigama ema tene vyutpajyartha darzAvI, tenA traNa bheda udAharaNa AdithI spaSTa samajAvela che. sAthe sAthe naigamAbhAsanuM svarUpa batAvI, niyAyika-vaizeSika darzanene tenA udAharaNa rUpa TAMkyA che. (2) saMgraha naya- "sAmAnyane ja grahaNa karanAra je parAmarza (bodha) te saM na." ItyAdi tenI vyAkhyA karI tenA be bheda parasaMgraha athavA mahAsAmAnya ane apasaMgraha athavA avAntara sA. ne nirdeza karyo che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temaja para saMgrahAbhAsanuM lakSaNa darzAvI tenA udAharaNarUpa badhA advaitavAdI darzane kahyA che. athavA saMgrahanA sAmAnya saMgraha ane vizeSa saMgraha ema be prakAra darzAvyA che. (3) vyavahAranaya-"saMgraha grahela piMDitAI tenuM vidhipUrvaka je vivecana kare, tenI vidhipUrvaka je vaheMcaNa kare te vya. na." ema tenI vyAkhyA karI, tenuM svarUpa lakSaNa dAkhavyuM che, ane sAthe sAthe vyavahArAbhAsanuM lakSaNa dazovI tenA udAharaNarUpa cAvAka darzana TAMkayuM che. A uparAMta vya. nayanuM keTaluMka svarUpa graMthAMtarathI lakhyuM che, temAM sadbhuta vya. naya Adi 07. nayanA cauda bhedanuM atyaMta badhaprada svarUpa recaka zailImAM pragaTa karyuM che. chaThThA prakaraNamAM paryAyArthika nayanA juvAdi cAra bhedanuM svarUpa pratipAdana karyuM che. (1) jIva nayavartamAnakSaNasthAyi paryAyane ja-pradhAnapaNe je Iccha, rahe te bAjuo" ema tenI vyAkhyA karI, RjusUvAbhAsanuM nirUpaNa karyuM che, ane tenA udAharaNarUpe bauddhamatano nirdeza karyo che. (2) zabda naya-kalAdi bhede karI dhvaninA artha bhedanuM pratipAdana karanAra te zabda naya, ema vyAkhyA karI, kAlAdibhede athabhedanAM udAharaNa dAkhavyA che. sAthe zabdAbhAsanuM paNa nirUpaNa karyuM che. (3) samabhirUDha naya vyutpatti bhede karI paryAya zabdane viSe bhinna artha utpanna kare te samabhirUDha", ema vyAkhyA pUrvaka samabhirUDhanuM svarUpa darzAvI samabhirUThAbhAsanuM lakSaNa dAkhavyuM che. (4) evaMbhUta naya--"je kriyAne laI zabdanI pravRtti thAya che, te ja kriyA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viziSTa arthane vastu prakAze tyAre evabhUta" ema vyAkhyA kahI tenuM svarUpa pratipAdana karyuM che. ane bhASya AdikamAM kahela jAti, guNa, kriyA Adi vAcaka zabdo paNa kriyAzabda ja che, te dAkhalA dalIlathI samajAvyuM che. sAthe sAthe evaM bhUtAbhAsanuM lakSaNa paNa spaSTa karI dIdhuM che. Ama payoyArthika nayanA cAra bhedanuM svarUpa A adhikAramAM vaNeyuM che. 'A sAta nayamAM prathamanA cAra naya arthe nirUpaNamAM pravINa hovAthI artha naya ane pachInA traNa zabda vAcArtha gocara hovAthI zabda naya ema tene be bhAgamAM vibhakta karela che. A sAte nayamAM pUrva pUrva naya che te pUla (pracura gocara) che ane uttara uttara naya che te sUkSma (parimita viSaya) che. sAtamAchellA prakaraNamAM nayanA sAta Adi vizeSa bhede gaNI batAvI upasaMhAra karyo che ke jeTalA vacana prakAra zabdAtmagRhIta che, sAvadhAraNa che, te badhA parasamaya che; ane je avadhAraNa rahita "syAta" padathI lAMchita che te sarve naya ekaThA karIe to samyakatva che, jina siddhAMta che." chevaTe alaga alaga pratyeka naya mithyAtva hetu che, to pachI viSakaNikAnI jema sarva ekatra thatAM mithyAtva hetu kema nahiM ?--e zaMkAnuM parama suMdara yuktisaMgata samAdhAna karyuM che ke -"paraspara virodhI jUdA jUdA narUpI viSanI kaNIyuM paNa jenasAdhurUpa proDha maMtravAdInA sApekSavAdarUpa prAgathI avirodharUpa niviSapaNAne pAme che, ane haTha-kadAgraha Adipa kADha AdithI pIDitane haDa-kadAgrahAdi TaLavArUpa amRtarUpe pariName che." Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacaka saMkSepa svarUpa A graMthane bIje nibaMdha nayacaka saMkSepa svarUpa che. A lekhanA purobhAgamAM sad. zrI manasukhabhAIe naya viSaya para mArmika ane mananIya sUcana karyuM che ke - atre to svavicAraNA mAM saMgrahAta A zAstrIya viSaya rajU karuM chuM. kavacita tene jene hAla khapa na lAgato hoya tene A viSaya nIrasa lAgaze; tethI enI upAritAupayogitA kaMI nyUna nathI thatI. tenA thoDA paNa jijJAsuone e surasa lAgaze. chevaTa mATe te badhAne evA viSaya upayogI che." naya viSayanA abhyAsI tasvarasika janane upayogI A saMkSepa noMdha sa60 zrI zrI devasenAcArya kRta AlApapaddhati anusAra taiyAra karela jaNAya che. A prastuta nibaMdhamAM paNa prAya: nayapradIpamAM carcAyelA viSayanuM ja carcana hoI te graMthanA bhAvane puSTa kare che. jemake-paDa dravya, sat svarUpa, dravyanA 10 sAmAnya guNa, 16 vizeSa guNa, ravabhAva paryAya, vibhAva paryAya, vyaMjana paryAya, dravyanA 11 sAmAnya svabhAva ane 10 vizeSa svabhAva, naya ane pramANa, dravyArthika nayanA 10 bheda, paryAyArthikanA 6 bheda, naigamAdi sAta nayanA bheda, upanaya ane tenA bheda-pratibheda,-ItyAdi vizada zailIthI atra nirUpaNa karela viSaye A naya pradIpa graMthanI pAThaya pustaka tarikenI upayogitAmAM e 2 vadhAro kare che. ya ka Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhinna bhinna graMthAnusAra sapta naya vyAkhyA A graMthano trIjo lekha bhinna bhinna graMthAnusAra nigamAdi sAta nayanI vyAkhyA e che. sa0 zrIe pitAnI neTamAM sva abhyAsArthe mahAparizrame saMgRhIta karela pRthaka pRthaka nedha parathI saMzodhita karI, meM A tattvajijJAsu abhyAsIne upayogI jANI atra jema che tema ApI che. mahAmati mahAtmAoe ekaja viSayanI bhinna chatAM abhinna vyAkhyA karavAmAM ke buddhivaibhava dAkha che, tenI atra sAnaMda pratIti thavA sAthe sujJa jijJAsune ratpAdana kare che ane A viSayane tulanAtmaka pRthakakaraNAtmaka (Comparative & analytical) saMzodhana abhyAsa (Research Study) karavA icchanAra khaMtIlA vidyAsaMgIne vipula sAmagrI pUrI pADe che. A parathI sa0 zrI manaHsukhabhAInuM A viSayanuM parizIlana-avagAhana keTaluM gaMbhIra ane talasparzI haze, tene khyAla AvI, temanI bahuzrutatAne mATe koIne paNa bahumAna upajAve ema che. Ama saMkSepamAM A graMthano paricaya Ape. anabhijJane prathama dRSTie zuSka ane kaThina jaNAtA naya viSayane satra lekhake jema bane tema rasika ane saraLa banAvavAnuM pratyeka prayatna karela atra pratIta thaze. koI kaI buddhimatAnI paNa jyAM cAMca bUDatI nathI, evA viSayamAM atyaMta aMtaHpraveza karI, UMDuM tattvagaMbhIra avagAhana karI, uttama artha rane khoLI kADhavA e kAMI jevA tevA puruSArtha -kauzalyanuM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 kAma nathI, e AvA viSayamAM kRtazrama sajajane saheje samajI zake che. A nayavAda mAtra zAstrIya rasa ( Academic interest ) ke vAdavivAda (controversy) mATene viSaya nathI, paNa vastasvarUpa samajavA ane paramArtha pAmavA mATenI anupama yukitavALI sarva samanvayakArI suMdara bhejanA che, ane e ja tenI vyavahAru upayogitA (Practical utility) che. kAraNake vyutpatti artha pramANe naya zabda "nA" (To lead, derI javuM-laI javuM) dhAtu parathI nikaLyo hAI, naya eTale AgaLa ne AgaLa vastusvarUpa pratye derI jAya-laI jAya te naya; ane A ja graMtha pramANe ApaNe upara joyuM tema naigamAdi naya prakAra uttarottara sUkSmagocara che. eTale A nayane prayoga vastunA uttarottara sUkama bodharUpa paramArtha pratye laI javA mATe AtmAthIne avazya upayogI-upakArI thaI paDe che. AtmAnI guNadazArUpa vikAsakramamAM ane prabhubhaktithI prApta bhAvasevArUpa Atmapragati AdimAM naMgamAdi sAte nayanI kevI suMdara rasaprada ane bodhaprada paramArtha ghaTanA karI zakAya che, tenA be uttama udAharaNa-(1) AmAmAM nayaghaTanA, ane (2) prabhubhaktimAM naya ghaTanA atre have pachI TAMkayA che.-jenuM paramArthabhAvana tasvarasika sajajanene AnaMdaprada thaI paDaze ! 1-8-09 5 copATI roDa ! bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA. muMbaI, 7 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REFFERE EFFEREEFFEREE, FEER - AtmAmAM nayaghaTanA - evaMbhUta daSTithI jusUtra citi kara. RjusUtra daSTithI evaMbhUta sthiti kara. nagama daSTithI evaMbhUta prApti kare. evaMbhUta daSTithI nigama vizuddha kara. saMgraha daSTithI evaMbhUta thA. evaMbhUta daSTithI saMgraha vizuddha kara. vyavahAra draSTithI evabhUta pratye jA. evaMbhUta draSTithI vyavahAra vinivRtti kara. zabda daSTithI evaMbhUta pratye jA. evaMbhUta draSTithI zabda nirvikalpa kara, samabhirUDha draSTithI evaMbhUta avalaka. evaMbhUta daSTithI samabhirUDha sthiti kara. evaMbhUta dRSTithI evaMbhUta thA. evabhUta sidhatithI evabhUta daSTi zamAva. jha zAMti: zAMti: zAMti: zrImada rAjacaMdra (patrAMka, 546) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 [ zrImade sva AtmA para abhuta rIte ghaTAvelA A sapta nayanI gahana arthaghaTanAvALA uparokta sUtro parama Azaya gaMbhIra che. A nayasUtrone bhAvArtha samajAvavA mATe eka jijJAsu munie mane pUchatAM, Ane je yatkiMcit svalpa paramArtha mane yathAmati samajAya te meM temane lakhI meka hato. te atra prasaMgathI Ave che - ] 1. "evaMbhUta dRSTithI RjusUtra sthiti kara." jevA prakAre zuddha nizcayathI AtmAnI evaMbhUta zuddha svarUpa sthiti che, te daSTi lakSamAM rAkhI RjusUtrapaNe- vartamAna paryAyamAM tathA prakAre sthiti kara ! eTale ke vattamAnamAM zuddha svarUpamAM varta. Rjutra daSTithI evaMbhUta sthiti kara." ane vartamAna paryAyanI-jusUtranI draSTie paNa jevA prakAre AtmAnuM evaMbhUta zuddha nizcaya svarUpa che, tevA prakAre sthiti kara ! athavA vartamAna vyavahArarUpa AcaraNanI daSTie paNa jevuM zuddha AtmasvarUpa che tevI sthiti kara ! zuddha svarUpa thA 2. nigama daSTithI evaMbhUta prApti kara." nigama daSTithI eTale ke jevA prakAre caitanyalakSaNathI AtmA prasiddha vyavahArathI vyavahArAya che, te daSTithI-lakSamAM rAkhI evaMbhUta zuddha caitanya svarUpe sthiti kara ! athavA naigama eTale jevA prakAre vItarAga bhakti, vairAgya Adi mephasAdhaka vya Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahAra lokaprasiddha che, te daSTithI-tathArUpa vyavahAra AcaraNanI daSTithI evaMbhUta eTale ke jevA prakAre AtmasvarUpa che tevA prakAre thA ! A lekaprasiddha vyavahAra AcarIne paNa niraMtara evaMbhUta- kta AtmasvarUpa pAmavAne ja lakSa rAkha! evaMbhUta daSTithI gama vizuddha kara.' ane evabhUta draSTithI eTale sAdhya evA zuddha AtmasvarUpane niraMtara lakSamAM rAkhI naigamathI caitanyalakSaNa AtmAne vizuddha kara ! athavA lokaprasiddha sAdhaka vyavahArane vizuddha kara ! 3. "saMgraha daSTithI evaMbhUta thA.' sAmAnyagrAhI evA saMgrahanayanI dRSTithI evaMbhUta thA! saMgrahanayanI dRSTinI apekSAe sarva jIva sattAthI siddha samAna che. "sarva jIva che siddha sama._A daSTi lakSamAM rAkhI evaMbhUta thA! arthAta jema AtmasvarUpa che tevI sthitine pAmelo thA ! e svarUpastha thA! evaMbhUta dRSTithI saMgraha vizuddha kara." evaMbhata arthAt jevuM yathAsthita zuddha sahaja AtmasvarUpa che, tevI dRSTithI-te apekSA dRSTi sanmukha rAkhI saMgraha athota je potAnI svarUpa sattA che te vizuddha kara! eTale ke-yuddha nizcaya svarUpa lakSamAM rAkhI tene anukULa zuddha vyavahAranuM evuM anuSThAna kara, ke jethI karIne-je sAdhana vaDe karIne te evaMbhUta AtmArUpa sAdhya siddha thAya. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 "vyavahAra daSTithI evaMbhUta pratye jA." vyavahAra daSTithI e Tale paramArtha sAdhaka vyavahAra daSTithI evaM bhUta pratye jA ! zuddha svarUpa pratye jA ! kAraNa ke sarva vyavahAra-sAdhananuM eka ja sAdhya svarUpasiddhi che. evaMbhUta daSTithI vyavahAra vinivRtti kara." evabhUta-nizcayarUpa zuddha svarUpa daSTi lakSamAM rAkhI vyavahAra vinivRtti kara ! evI uttaretara caDhatI AtmadazA utpanna karato jA, ke jethI pachI vyavahAra-sAdhananI vinivRtti thAya, apekSA na rahe. (kAraNake- samasta vyavahAra nizcayanI siddhi mATe che. tenI siddhi thatI jAya che, tema tema vyavahAranI nivRtti thAya che.) 5. "zabda daSTithI evaMbhUta pratye jA." zabda daSTithI eTale AtmA zabdanA kharekharA arthamAM evaMbhUta-zuddha AtmasvarUpa pratye jA ! dAkhalA tarIke- jJAna-darzana-cAritra pratye gamana-pariNamana kare te AtmA, ema "AtmA' zabdano artha che. A zabdanA yathArtha artha rUpa daSTi lakSamAM rAkhI evabhUta pratye jA ! zuddha AtamasvarUpane pAma! evaMbhUta daSTithI zabda nirvikalpa kara." evaMbhUta-zuddha svarUpalakSI dRSTithI zabdaneyathArtha artharUpa "AtmA" nAmadhArI zabdane nirvikalpa kara ! arthAta AtamA' zivAya jyAM bIjo koI paNa vikalpa vartate Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI e kara! nirvikalpa AtmadhyAnane-zukala dhyAnane pAma ! 6. "samabhirUDha daSTithI evabhUta avalaka." samabhirUDha-nizcaya svarUpanI sAdhanAmAM samyapaNe abhirUTa-ati uMce caDhela, ucca guNasthAna sthitine pAmela evI daSTithI, evaMbhUta eTale jevA prakAre mULa zuddha AtmasvarUpa che te avaloka ! jo! kAraNake samabhirUDha sthitivALAne pratyakSa pragaTa evaMbhUta Atmadarzana-kevaladarzana thAya che. evaMbhUta daSTithI samabhirUDha sthiti kara." evaMbhUta-zuddha AtmasvarUpa sthitinI daSTithI samabhirUDha-AtmasvarUpamAM samyapaNe atyaMta ArUDha, evI parama gadazAsaMpanna sthiti kara ! svarUpArUDha thA! yegArUDha sthiti kara ! 7. evabhUta draSTithI evaMbhUta thA." evaMbhUta daSTithI-zuddha AtmasvarUpa sthitinI daSTithI -lakSamAM rAkhI evaMbhUta thA! arthAta zuddha AtmasvarUpamAM jeNe sthiti karI che e svarUpasthita thaI jA ! evaMbhUta sthitithI evabhUta daSTi zamAva" ane AvA prakAre evaMbhUta sthitithI yathAsthita zuddha AtmasvarUpamAM sthitithI evaMbhata arthAt AtmasvarUpa Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthitinI daSTi zamAva! arthAt zuddha AtmasvarUpa je hArUM sAdhya, dhyeya, lakSa hatuM, te zuddha sahajAnmasvarUpamAM te tuM have sthita thaI cUkyo che, eTale have jUdI evI evabhUta daSTi rahI nathI. daSTi ane sthiti baMne ekarUpa-ekAkAra thaI gayA che, ekamekamAM samAI gayA che, tanmaya thaI gayA che; eTale have enuM alaga-jUduM grahaNa karavApaNuM rahyuM nathI, daSTi pramANe sRSTi " te utpanna karI dIdhI che. mATe he parabrahma! have te evaMbhUta daSTine paNa samAvI de, kAraNake te tuM ja che. daSTi ane sthitinI ekarUpatArUpa, parama siddha abhedarUpa, parama nizcayarUpa te ja parama gadazAne tuM pAme che. -bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhubhaktimAM nayaghaTanA zrI caMdraprabha jinapada sevA, hevAe je haliyAjI; Atama anubhava guNathI maliyA, te bhAvabhayathI TaliyAjI. zrI caMdra0 1. dravya seva vaMdana namanAdika, arcana vaLI guNagrAmajI; bhAva abheda thavAnI IhA, parabhAve nikAjI. zrI caMdra 2. bhAva seva apavAde naigama, prabhu guNane saMkalpajI; saMgraha sattA tulyArepa, bhedabheda vikalpajI. zrI caMdra-3. - vyavahAre bahumAna jJAna nija, caraNe jina guNa ramaNAjI; prabhuguNa AlaMbI pariNAme, sAjupada dayAne smaraNAjI. zrI caMdraH 4. zabda zukala dhyAnArohaNa, samabhirUDha guNa dazamejI; bIe zukala avikalpa eka, evaMbhUta te amamejI. zrI caMdrava 5 utsage samakti guNa pragaTa, nagama prabhutA aMzejI; saMgraha Atama sattAlaMbI, muni pada bhAva prazaMsejI. zrI caMdra0 6. jusUtre je zreNuM padastha, Atama zakti prakAzejI; yathAkhyAta pada zabda svarUpe, zuddha dharma ulAse jI. zrI caMdra0 7. bhAva sagi agi zileze, aMtima duga naya jANejI; sAdhanatAe nija guNa vyakti, teha sevanA vakhANAjI. zrI caMdra0 8. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa bhAva teha apavAde, kAryarUpa utsage jI; AtmabhAva te bhAva dravya pada, bAhya pravRtti nisargojI. zrI caMdra 9 kAraNa bhAva paraMparA sevana, pragaTe kAraja bhAvejI; kAraja siddha kAraNutA vyaya, zuci pariNAmika bhAvache. zrI caMdra0 10. parama guNI sevana tanmayatA, nizcaya sthAne dhyAvejI; zuddhAtama anubhava AsvAdI, devacaMdra pada pAvejI. zrI . 11. -mahAmuni devacaMdrajI cheka jinezvaranI vANI anaMta anaMta bhAva bhedathI bharelI bhalI, anaMta anaMta naya nikSepe vyAkhyAnI che; sala jagata hita kAriNuM hAriNuM meha, tAriNuM bhavAbdhi macAriNuM pramANuM che; upamA ApyAnI jene tamA rAkhavI te vyartha, ApavAthI nija mati mapAI meM mAnI che; ahe: rAjyacaMdrabAla khyAla nathI pAmatA e, jinezvara taNuM vANuM jANI teNe jANuM che. " zrImad rAjacaMdra praNIta zrI mokSamALA. : oS Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 viSayAnukramaNikA naya pradIpa 1. saptabhaMgI ............ pRSTha-1-26 2. naya: dravya, paryAya, guNa, svabhAva ra7-5 nayanI vyAkhyA : prakAra. nayAbhAsa dravyanuM lakSaNa: svabhAvavibhAva paryAya 30 dravyanA 10 sAmAnya guNa: 16 vizeSa guNa 34 dravyanA 11 sAmAnya svabhAva : 10 vizeSa sva. 37 ekaviza svabhAvanA artha naya-pramANane sumeLa 3. dravyArthika ane paryAyArthika naya 46-61 dravyArthika nayanA daza bheda paryAyArthika nayanA cha bheda pa4 4. sAta naya : niryukti (vyutpatti) 62-65 5. dravyArthika nayanA nagamAdi traNa bheda 66-81 6. paryAyArthika nayanA jusUtrAdi cAra bheda 82-90 7. nayanA sAtaso bheda : upasaMhAra 91-93 46 nayacakra saMkSepa svarUpa 95-109 naya ane kunaya-nayAbhAsa 110-113 bhinna bhinna graMthAnusAra sapta naya vyakhyA 114-135 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zrI vItarAgAya nama: zrImAna yazavijayagaNI kRta naya pradIpa - - maMgalAcaraNa aindrAdipraNataM devaM dhyAtvA sarvavidaM hRdi / saptabhaGganayAnAM ca vakSye vistrmaashrutN|| pradIpakAra zrImAna cavijayajI maMgalAcaraNarUpe prakAze che ke--jene sureMdra nareMdra Adi paNa praName che, evA sarvajJa devane hadayamAM dhyAvIne, saptabhaMgI Adi ne vistAra meM jANe che tema, athavA Agamane anusarine kahIza (1) saptabha jainoe prathama saptabhaMgInuM svarUpa jANavuM joIe, kemake saptabhaMgI ja teonA pramANanI saptabhaMgI zA bhUmikA race che, arthAt yathArtha jJAna mATe jANavI ? * saptabhaMgI vaDe ja thAya che pramANanA pAyArUpa athavA prathama pagathIArUpa saptabhaMgI ja che. damavA muzkela evA je paravAdIonA vAdarUpa hAthI tene pakaDI aMkuzamAM ANavA IcchatA, temaja pitAnA (jena) siddhAMtanA rahasyanA jijJAsu evA zreSTha vAdIo samyaka prakAre saptabhaMgIne abhyAsa kare che. A mATe keI AcArya kahyuM che ke; Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' naya pradIpa yA praznAdvidhiparyudAsabhidayA bAdhacyutA saptadhA, dharma dharmamapekSya vAkyaracanA naikAtmake vastuni / nirdoSA niradezi deva bhavatA sA saptabhaMgI yayA, jalpaJjalparaNAGgaNe vijayate vAdI vipakSaM kSaNAt // " he ! deva ! praznavazAt Ape anekAtmaka ( anaMta dharmavALI) vastumAM ekeka dharmanI apekSAe vidhi ane niSedha ( pa dAsa ) nA bheda vaDe, ( saMzaya, vipa ya, anadhyavasAya e ) mAdha rahita, nirdoSa evI je sAta prakAranI vacana racanA karI te samabhaMgI che; ke je saptabhaMgI vaDe vAdarUpI raNakSetramAM vAdI prativAdI upara eka kSaNamAM vijaya pAme che.x temaja A zabda yatkiMcit (kathAcita ) sadaza ane yatkiMcit (kathaMcit) asazabda'nA paNa daza e e bhAga vaDe peAtAnA arthanuM pratipAdana karate sapta bhaMga (sAta bhAMgA ) ne ja pAme che. eja batAvatuM A sUtra che:-- " sarvatrAyaM dhvanividhiniSedhAbhyAM svArthamabhidadhAnaH satamaCImanuchatIti| "--pramANanayatattvAleAkAlaMkAra, chu-10 sAta bha arthAt-satra Aiina ( zabda ) vidhi-niSedha vaDe karIne peAtAnA ane kahetA saptabhaMgIne pAme che. saptabhaMgInu' svarUpa lakSaNa enuM svarUpa lakSaNa kahIe chIe: - x eka vastunA eka dhama aMge prazna UDAvIne; eka vastunA anaMta dharmAM, temAMthI eka dhama aMge prazna UDAvIne; eka dharma aMge sAta ja prazna UDI zake, tethI tenA uttararUpe sAta prakAranAM vAkya te sAta bhaMga. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samabhaka "putra va7ni vAdharmanunavarAvina carato samastayozca vidhi niSedhayoH kalpanayA syAtkArAMkitaH saptadhA vArakAH tattamakRti -pra. na. ta. 3-14. arthAta-jIvAjIvAdi eka padArthanA ekekara dharma aMge prazna karIne, badhAM pramANathI abAdhita, bhinna vidhipratiSedha ane abhinna vidhi-pratiSedharUpa vibhAga karI, sthAta " zabdathI aMkita: evo je sAta prakAre vacanane upanyAsa (kahevuM ) karo, te saptabhaMgI jANavI. + + juo, e vyAkhyA samajavA eka jIva padArtha laIe. jIvanA astitva, nAstitva, nityatva, anityatva, ekatva, anekatva Adi aneka dharma che. temAMthI eka "astitva dharma laIe ane e aMge prazna pUchIe ke "ati viH ? - jIva che zuM?" have jIvanA A "astitva' aMgenA praznano saMpUrNa javAba saptabhaMgI vaDe ja maLI zakaze. te vyAkhyAmAM batAvelI rIte e prazna upara sAta bhAMgAnI janA kae - (badhAM pramANathI abAdhita arthAta je uttara ApIe temAM pratyakSa ke parokSa pramANane, athavA saMzaya ke viparyaya ke anadhyavasAyano virodha na Avavo joIe; e uttara yathAsthita Avavo joIe.) vidhi eTale "kathaMcita hA'; niSedha eTale "kathaMcita nA '; eka vakhata vidhi (keI apekSAe ha) jUda (bhinnavidhi; bIjI vakhata niSedha =(koI apekSAe nA) jUdo (bhinna niSedha); trIjI vakhata vidhiniSedha (keI apekSAe krame karI hA, nA) sAthe (abhinna vidhiniSedha); cothI vakhata yugapata vidhi-niSedha, mATe avakatavya pAMcamI vakhata vidhi hovA chatAM pAcho yugapata vidhi-niSedha heI vidhiavakatavya: chaThThI vakhata niSedha hovA chatAM yugapata vidhi-niSedha heI niSedha+avakatavya: sAtamI vakhata krame karI vidhi Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa TipaNa-vidhi eTale sadaMza (aMza, syAta asti kathaMcit hA, koI apekSAe che.) pratiSedha eTale asadaMza (asa+aMza syAnnAsti kathaMcita, nA, keI apekSAe nathI) niSedha, pathudAsa. 1. padArtha te ghaNA che, eTale padArtha samUhanA sadaMza, asadaMza dharmAdi aneka prakAranA vibhAga karavAthI te anaMtabhaMgIne prasaMga Ave, e dUra karavA sUtrakAre , temaja sUtranA arthamAM eka (game te eka vastu) grahaNa karela che. 2. temaja-anaMta dharma saMyukata evA eka chavAjIvAdi vastunA anaMta dharma aMge prazna karavAmAM Ave, to -niSedha rUpa hovA chatAM pAche yugapata vidhi-niSedharUpa hoI vidhiniSedharUpa avakatavya. (1) jIva sata che. (svadravyAdinI apekSAe.) (2) chava asat che. (padravyAdinI apekSAe.) (3) jIva sat che, ane (punaH krame karI ) asat che. (4) jIva sat asat banne yugapata che; (paNa e baMne dharma yugapata kahyA na jAya mATe avakatavya ). (5) jIva sata hovA chatAM, pAcho yugapata sat asat " mATe sat avaktavya. (6) jIva asat hovA chatAM pAcho , , , asta avaktavya. (7) jIva krame karI sata asata hovA chatAM, pAcho , , , sat asat avaktavya. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI tyAM paNa anaMtabhaMgane saMbhava che, tenI vyavRtti mATe (te dUra karavA mATe) sUtrakAre dharmaparvanuyoga temaja sUtranA arthamAM ekeka dharma aMge, ema grahaNa karela che. eTale evo niyama che ke anaMta dharma saMyukta anaMta padArtha chatAM paNa, prati padArtho prati dharma aMge prazna karavAmAM Ave, tyAre vastunA ekeka dharmamAM ekeka saptabhaMgI thAya. anaMta : dharmanI vivekSA karatAM (eka dharmanI eka saptabhaMgI, tema anaMta dharmanI anaMta saptabhaMgI e pramANe) tenI satabhaMgI paNa nAnAka95 (anaMta) thaze je amane abhISTa ja che; ane e sUtrakAre kahyuM che - " vidhiniSedhaprakArApekSayA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptabhaMgInAM saMbhavAt pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM sattAnAmeva saMmAhiti " pra. na. ta. 7-38, 19 ' arthAta--vidhi-niSedha prakAranI apekSAe vastunA dareka payA (dharma) mAM sAta bhAMgAne ja (anaMta bhAMgAne nahiMja) saMbhava che, kemake dareka dharma aMge (pratiparyAye) sAta ja prazna thaI zake, (ethI vadhAre nahiMja), eTale vastunA pratidharma eka, ema anaMta dharmane aMge anaMta saptabhaMgI thaI zake (paNa anaMtabhaMgI to nahi ja). saptabhaMgInuM lakSaNa kahyuM, have enuM svarUpa batAvIe chIe:(1) syAdastyeva sarvamiti sadaMzakalpanAvibhajanena prathamo bhnggH| artha-kaI dharmanI apekSAe saMpUrNa vastu che ja, evuM je vidhi (sadaMza) dharmanI kalpanAnI mukhyatAe kahevuM, te prathama bhaMga. 1 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava pradIpa (2) syAnAstyeva sarvamiti paryudAsakalpanAvibhajanena dvitIyo mA arthAta-keI dharmanI apekSAe saMpUrNa vastu nathI ja, evuM je niSedha (padAsa athavA asadaMza) dharmanI mukhyatAe kahevuM, te bIjo bhaMga. 2 (3) syAdastyeva syAnnAstyeveti krameNa sadaMzAsadaMzakalpanAvijabhanena tRtIyo bhnggH| arthAta-keI apekSAo che ja ane koI apekSAe nathI ja, ema kamavAra vidhi-niSedhanI kalpanAne mukhya karI kahevuM, te trIjo bhaMga. 3 (4) syAdavaktavya meveti samasamaye vidhiniSedhayo ranirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanayA caturtho bhaGga: / / arthAta-koI apekSAe vastu avakatavyaja che, evuM samasamaye (yugapata -ekI sAthe ) vidhi-niSedhanI mukhyatA karIne kahevuM, te cotho bhaMga. 4. (5) syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhiprAdhAnyena yugapadvidhiniSedhAnirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanayA paMcamo bhaGgaH / arthAtakoI apekSAe vastu che, paNa avaktavya che,evuM vidhinI mukhyatAo ane yugapata vidhi-niSedhanI mukhyatAe kahevuM, te pAMcame bhaMga. pa. (8) syAnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhaprAdhAnyena yugapa dvidhiniSedhAnirvacanIyakalpanAvibhajanayA SaSTho bhaGgaH / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ masa bhI arthAta-keI apekSAe vastu nAstirUpa hovA chatAM paNa jyAre avakatavya thAya che, tyAre niSedha dharmanI mukhyatAne laI ane vidhi-niSedha baMnenI eka sAthe mukhyatAne laIne char3a bhaMga thAya che. 6. (7) syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti, kramAta sadaMzAsadaMzaprAdhAnyakalpanayA yugapadvidhiniSedhAnirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanayA ca saptamo bhaGgaH / arthAtakeI apekSAe vastu asti-nAti tathA avakatavyarUpa che, evuM sAtame bhaMga kahe che. te evI rIte ke jyAre kamavAra paNa vidhi-niSedhanI mukhyatA kare che, ane yugapata paNa vidhi-niSedhanI mukhyatA kare che, tyAre kamavAra asti-nAsti hAIne paNa, e ja vakhate yugapata bane dharma, vidhi ane niSedhanI mukhyatA karI kathaMcit asti-nAstiavakatavyarUpa thAya che. prathama bhaMga have arthapUrvaka prathama bhaMga prakaTa kare che - vidhinI pradhAnatAne laI pahelo bhaMga thAya che. "ghAta e avyaya che ane anekAMtanuM dyotaka (jaNAvanArUM, prakAzaka) che, ene artha kathaMcita thAya che. rAtjharita va eTale kathaMcita che ja, keI apekSAo che ja; kaI apekSAe? to ke svadravya, svakSetra, svakAla, svabhAvanI apekSAe. temaja rAnnAsita para eTale kathaMcita nathI ja, keI apekSAe nathI, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , parakALa, jemake ghaDe che kaI paNa naya pradIpa ja; kaI apekSAe? to ke paradravya, parakSetra, parakALa, ane parabhAvanI apekSAe? jemake ghaDe Adi. koI prakAre arthAta pitAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpa catuSTayane laI ghaTAdi vastu "asti" rUpa ja che; ane anya vastu saMbaMdhI dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpa catuSTayane laI ghaTAdi "nAsti rUpa ja che, te A pramANeghaDe che, te dravyathI pArthiva dravyano che, jala dravyane nathI. jalAdirUpe nathI. kSetrathI paTaNAne che, kajano nathI. , kALathI zizira Rtuno che, vasaMtane nathI. che bhAvathI rAto che, pILe nathI. e pramANe bIjA padArtha paNa jANavA. ghaDe svadravyAdi catuSTayanI apekSA e kathaMcita che, paravyAdinI apekSAe kathaMcita "nathI" evo ullekha thayo. (have paradravyAdinI apekSAe paNa je vastu "hAya" te) anya padArthane anya padArthanA rUpanI prApti hoya, te padArthanA svarUpanI hAnine prasaMga Ave. (mATe padArtha svajAtinI apekSAe kathaMcita sata che, parajAtinI apekSAe kathaMcita asatya che, e svarUpa siddha thayuM.) (have cAdati eva sthAnanAsti eva emAM je eva che te) evakArathI AvA prakArano bhaMga (anya prakArane nahi) e nizcaya (avadhAraNa) thAya che ane ava Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgIH prathama bhaMga dhAraNa te avazya kartavya che; (kathaMcita A apekSAe Ama ja che, athavA Ama nathI ja evo) nizcaya na karavAmAM Ave to koI jagyAe tenuM kahevuM e nahiM kahevA barAbara che.* avadhAraNa arthe jema asti sAthe eva mUkavAnuM kahyuM, temaja "syAta" avyaya paNa avazya yeja joIe. + A mATe kahyuM che - " vAkye'vadhAraNaM taavdnipttaarthnivRttye| kartavya manyathAnuktasamatvA tasya kutracita // " arthAta- tyAre vAkyamAM je artha ITa nathI te dUra karavAne ane abhISTa artha AgaLa karavAne, "eva "kAra (ja) rUpe nizcaya karavo ja joIe; je ema na karavAmAM Ave te je kahevuM ISTa che, te je kahevuM ISTa nathI, tenA samAna thaI jAya. " dAkhalA tarike-ApaNe ema kahevuM hoya ke A jagyAe ghaDe." che; bIjuM koI jAnavara nathI, to ApaNe vAkayamAM ghoDA sAthe ja (gheDa ja, evakArarUpa nicaya) je ja joIe, ke jethI "ghoDA sivAya bIjuM koI jAnavara nathI" emaja samajAI jAya. A jagyAe gheDo ja che' e vAkayamAM jakArarUpa avadhAraNathI sahaja samajAI gayuM ke bIjuM jAnavara gAya Adi nathI; paNa je jakArarUpa avadhAraNa vinA phakta ema ja kahyuM hota ke "A jagyAe ghoDo che, te "ghaDA zivAya bIjuM nathI ' evo abhISTa artha na samajAta, athavA "ghoDA zivAya bIjuM kAMI che ' e aniSTa artha samajAvAne prasaMga Avata. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. nava pradIpa kemake "garita ga ghaTa :" ghaDe che ja emAM (astidharmano) ghaDo hovAne nizcaya te thaI jAya che, paNa ghaDo ja che, bIjuM kAMI nathI evo 'nAsti dharmano nizcaya nathI thato; kemake nizcayavAcaka "ja" "che ne lagADyo che, che ja, ema), ghaDAne nahi; eTale anya vastuothI ghaDAne bheda pratIta the durlabha che, eTalA mATe " syAta" zabda lagADIne pratyeka vAkaya bolavuM joIe. " syAta" zabda javAthI e phaLa Ave che, ke "vidhi" athavA "niSedha"nI mukhyatAthI je vastu aMge kahevAmAM Ave, te ja vastuone vidhiniSedha thaze, bIjIne nahiM. jemake-A ghaDo ja che, bIjuM kAMI nahiM, -AmAM A vidhi vAkayathI ghaDAne ja vidhi thaye, anya sarvane niSedha thayA. paNa je "che' nI sAthe ja javAmAM Ave, arthAta "ghaDe che ja' ema kahevAmAM Ave, to amuka vastu asti"rUpe hovA rUpe) kahI tehavA rUpe ja che, "nAsti rUpe (nahiM tevA rUpe) nathI, athavA "nAsti" rUpe kahI, te nAsti rUpe ja che, "asti" rUpe nathI. Ama pratiniyata svarUpanI upapatti nahiM thAya, kemake ghaTane khaMbhAdikapaNe astitvanI prApti thAya. mATe ghaTanI pratiniyata svarUpanI pratipatti arthe "syAta' e avyaya paNa joDavAmAM Ave che. e "syAne" prayAga karavAthI amuka (e, g. ghaTa ) syAta athavA kaMcita athavA svajAtinI apekSAo che ja, anya jAti (paradravyAdi) nI apekSAo nathI, e nirdoSa artha (evuM pratiniyata svarUpa pamAya che) samajAI jAya che. have, jema agAdi vyavacchedaka (anyane niSedha Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgIH prathama bhaMga karanAra) "eva" athavA "ja" zabdano mukhathI uccAra na karavAmAM Ave, te paNa vAkayamAM ene jevo hoya te ja abhiprAya vidvAna puruSa uparathI samajI le che tema kAMI "svAta' zabdano mukhathI prayoga na karyo hoya, tyAM paNa te uparathI samajI levo. A mATe kahyuM che ke - "DAyuisfi vA tarannAthatIrA yathai vakAro'yogAdivyavacchedaprayojanaH // " arthAta-athavA kayAM A (TyAta zabda) ne prayoga na karavAmAM AvyuM hoya, tyAM paNa tenA sthAna pada ) jANakAra agAdivyachedaka evakAranI peThe, sarvatra artha uparathI tenI pratIti karI le che. mATe "evakAra ane syAtakAra e baMnene prayoga sAte bhaMgamAM grahaNa karavo.* A prathama bhaMga vidhipradhAna hovAthI vidhirUpa ja che. prathama bhaMga samApta, koI prazna kare ke "syAta" e anekAMta prakAzaka avyaya che, emAM kathaMcit vastunA dharmono samAveza thaI jAya che, to pachI asti" "nAsti' Adi zabdonA prayoganI zuM jarUra che? AnA uttaramAM kahevAnuM ke "syAta" zabdathI vastunA dharmone sAmAnyarUpe bodha thAya che, vizeSarUpe nahi, mATe vizeSarUpe bodha thavA arthe "asti Adi zabdanA prayoganI jarUra che. e mATe kahyuM che ke - " syAcchabdAdapyanekAntasAmAnyasthAvabodhane / / zabdAMtaraprayogo'tra vizeSapratipattaye // " Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 naya prakrIya dvitIya bhaga have apUrNAMka bIje bhaMga prakaTa kare che:-- ema 6 | ja, vastu nathI ' syAt nAsti eva 1'-kathaMcita niSedhamukhya kalpanA vaDe A khIjo bhaga thAya che . sAdhyanA sadbhAve je nizcayapaNe 'asti' rUpa kahevAya che, te ja sAdhyanA abhAve sAdhananA 'nAsti' rUpa kahevAya che. jemake-ghaTa svadravya catuSTaya vaDe ' asti ' rUpe siddha che, tema te mudgara AdinA lAgavAthI ( bhAMgI jai ) naSTa thai 'nAsti' rUpe siddha thAya che; kAraNake jyAM astitva che tyAM nAstitva che," evA astitva, nAstitvane avinAbhAvI saMbaMdha che. temaja kSaNavanAzI bhAvAnI je utpatti, te ja tenA vinAzanuM kAraNa che. te aMge kahyuM che keH-- " uttiraiva mAvAnAM, vinAro daituriyane yo jAtazca na ca dhvasto, nazyetpazcAt sa kena ca // "" arthAt--bhAvAnI utpatti ja tenA vinAzanuM kAraNa che; je utpanna thayuM ane nAza na pAmyuM, te pachI keAnA vaDe nAza pAme ? utpatti astitvanI siddhi kare che, te ja utpatti * temAM eTaluM che ke jyAM 'astitva' pradhAnapaNe che, tyAM 'nAstitva' gauNapaNe che ane jyAM nAstitva pradhAnapaNuM che, tyAM astitva gauNapaNe che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samabhagI: dvitIya bhaMga 13 vinAza athavA jenuM bIjuM nAma (apara paryAya) nAstitva che, tenuM mULa kAraNa hAvAthI (astitva-nAstitvane) avinAbhAvI sa MbaMdha siddha kare che. have kAi prazna kare ke--je svarUpe astipaNuM che te ja svarUpe nAstipaNuM che, tyAre astipaNuM, nAstipaNuM e mane ekatra (eka ja tenI te vastumAM) hovAthI bhAva ane abhAva e ubhayanA ekaya thavAnA aniSTa prasa'ga Avaze. AnA uttaramAM kahevAnuM ke jAdA jUdA samayamAM (tenA te samayamAM nahiM ) e ba MnenI ( astitva, nAstitvanI ) prarUpaNA hAvAthI pUrvokta doSa nahi lAge, kemake bhAvA (padArtho) pratikSaNe nAza pAme che; temaja ame ema paNa nathI mAnatA ke je samaye utpatti te ja samaye vinAza; eTale astitvanuM avinAbhAvi nAstitva siddha thayuM. eTale sarva vastu sva-para dravyAdinI apekSAe astinAstirUpe siddha che; astitvanI mukhyatAe karI prathama bhaMga thAya che; nAstitvanI mukhyatAe gIjo bhaga thAya che. dvitIya bhaMga samApta, tRtIya bhaMga have apUrNAMka trIjo bhaga prakTa kare cheH-- ' : ' arpitAnapitattidhyeH '-- -zrImAna umAsvAti. arpita tathA arpitathI,vadhi tathA niSedhathI, apekSA tathA upekSAthI, mukhyatA tathA gauNutAtho padArthamAM bhaMga siddha thAya che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 naya pradIpa cArita va grAnnati va -baTanI peThe sarva vastu krame karIne ja (ekI sAthe nahi) svadravyAdinI apekSAe mukhyapaNe sata che, ane paradravyAdinI apekSAe mukhya paNe asat che,-e keme karIne ja sva-para catuSTayAdhArAnAdhAranI vivakSA vaDe prApta pUrvApara bhAvarUpa vidhiniSedhanI mukhyatAe trIjo bhaMga thAya che. jemake-ghaTa svadravyAdinI apekSAe kaMthacita che ja, paradravyAdinI apekSAe kathaMcit nathI ja. vidhi ane pratiSedha baMnenI (kame karI) mukhyatAvALe A bhaMga che. tRtIya bhaMga samApta. caturtha bhaMga have arthapUrvaka ce bhaMga pragaTa kare che - ' rayAd avAgyam va -be viruddha dharmone mukhyapaNe yugapata (eka samaye) prayoga na je thaI zake. vidhi ane pratiSadha baMne viruddha dharma che teone pradhAnapaNe (baMnenuM prAdhAnya hoya te vakhate) ekI samaye eka padArthamAM prayoga na thaI zake, kemake e prayoga thaI zake evo koI zabda ja nathI, arthAta e anirvacanIya che. mATe A cothA bhaMgane "smAta avaktavya eva' kahyo. be viruddha dharmanuM, banenI mukha tArUpe, kamapUrvaka pratipAdana thaI zake, paNa baMnenuM, baMnenI mukhyatA grahaNa karIne, eka ja samaye te na ja thaI zake. zIta-uSNa, sukha-du:khanI peThe. eka vastu apekSAvizeSa eka samaye sukhyapaNe uSNa hoya ane apekSAvizeSe te ja Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samabha'gIH tRtIya caturthAM bhaMga 15 samaye mukhyapaNe zIta hAya, te chatAM mane dharmo yugapata kahyA na jAya, mATe A bhaMga anivacanIya athavA avatavya che. artha eka samayamAM samajAya, paNa te vacana-- geAcara teA krame karIne ja thAya, yugapat na thai zake. krame karIne ja artha prakAzavAnuM sAmarthya zabdamAM che, yugapat nahi. ktavatuthI - / saMketita niSThA zabdanI peThe, athavA puSpamruta zabdathI saMketita sUrya-caMdranI peThe. niSThA zabdathI athavA eka vastu eka ja samaye mukhyapaNe zIta ane mukhyapaNe uSNu kevI rIte ghaTe? evA sahaja prazna thaze. traNa unA pANInA ghaDA che. temAM eka ghaTamAM navasekuM pANI che, khInnamAM kAMka vadhAre garama pANI che, ane trIjAmAM khIjA karatAM vadhAre garama pANI che. have khInna ghaDAmAM je pANI che te pahelA dhaDAnA pANInI apekSAe (sarakhAmaNImAM) garama che, ane te ja vakhate ( at that very moment ) trIjA ghaDAnA pANInI apekSAe zIta che. A ghaDAnA pANImAM apekSAvizeSe yugapat pradhAnapaNe vatA e zAta ane uSNu dharmanuM pratipAdana eka ja samaye zabdavaDe kema kahI zakAya ? na ja kahI zakAya; mATe avaktavya dharma kahyo. athavA eka mANasa eka samaye tenA putranI apekSAe pitA che, tenA piAnI apekSAe pi! nathI paNa putra che; tenI strInI apekSAe putra nathI paNu pati che, ityAdi saza-asada zarUpa dharma temAM eka samaye vo che, te eka samaye kema kahI-zakAya ? na kahI zakAya, mATe vakatavya. r Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa puSpadaMta zabdathI keme karIne ja taktavatu athavA sUrya caMdranA arthanI pratIti (nizcaya) thAya che. - taMdrAdi pada (zabda) arthanI yugapat pratIti karAve che, e mAnInatA paNa AthI khaMDita thAya che. . g. ghavI staH '--dhAvaDI ane khAdiranuM vRkSa che.' A dvandramAM kAma karIne ja jJAna thAya che, yugapata nahi, kemake samakAle zabdanuM avAcakapaNuM hovAthI kame karIne ja jJAna pratyaya thAya che, mATe avaktavya che. + jIvAdi vastu yugapata astitva-nAstitva dharma karIne saMyukta hovA chatAM tema yugapata kaDI na jAya, mATe avakata + ahIMA evuM kahevAno hetu che, ke jUdA jUdA artha eka samaye vacanagocara na thaI zake; zabdanuM sAmarthya eka samaye eka artha pragaTa karavAnuM che, vadhArenuM nahiM. ahiM kaI prazna kare kesaMketarUpa eka zabada hoya tethI zuM jenA mATe e saMketa hoya te badhA artha sAthe samajAI na jAya? dAkhalA tarike - (1) puSpadaMta sUrya, caMdra, (2) vana aneka prakAranAM jhADa. (3) senA=hAthI, ghoDA, pAyadaLa Adi. (4) jagatradeza, nagara, gAma Adi. ityAdi zabdo saMketarUpa che; to temAM rahelA artha yugapata samajAI nathI jatA ? hA, samajAI jAya che, paNa e saMketarUpa zabdathI pratIta thatA arthonA samUharUpa eka ja artha pragaTa karavAnuM sAmarthya zabdamAM che, ema ahIM kahevAnuM che. temaja dhaMdhAda samAsanuM paNa jANavuM. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samra bhagIH pacama-SaSThe bhaga 17 vya arthAta aniva canIya. temaja ghaTa. eTale ghaTanA'syAt avaktavyameva ' rUpa A ceAtheA bhaMga phalitA thAya che. (AmAM kahevAnuM tAtparya e che ke-ekI sAthe paraspara viruddha e dharma kahI zake evA keAI zabda na heAvAthI, vastunuM svarUpa kathaMcit avaktavya rahe che; ane vastunuM svarUpa kathaMcit avaktavya che, sava thA avaktavya nahiM ja; jo sava thA avakatavya hoya teA avaktavya zabda paNa na cAjI zakAya.) caturtha bhaMga samAsa. paMcama bhaMga have apUrva ke pAMcamA bhaMga prakTa kare cheH-- syAt Japti patra sthAt avavyam kRti |--sabhraMzapUrvaka yugapat sadaza--asadazane lai anirvacanIya kalpanApradhAna A bhaMga che. potapAtAnA dravyAdi catuSTayanI apekSAe (vastunuM) astitva hAvA chatAM, sadaza-asabhraMzarUpa prarUpaNA karavAne A bhaMga asamartha che. jIvAdi sarva vastu svAti apekSAe 'asti' rUpa hAvA chatAM, vidhi ane niSedha e ane rUpe (ekI sAthe) vacanagAcara thaI zake ema nathI. e. g. A pradeze (sthaLe) ghaTa che; Ama ghaTa vidhirUpa hAvA chatAM paNa, tenA stUpa ane asarUpa e baMne dharmane laine ekI sAthe e ane dharma kahI zakAya ema nathI, mATe syAta asti eva syAt avakatavya eva ca ghaTaH '--e pAMcamA bhaMga philatAtha thaye. paMcama bhaMga samApta Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa SaSTha bhaMga have arthapUrvaka chaThTho bhaMga kahe che - cAta nAhita iva sthAt sapAdhyam ti-niSedhapUrvaka ekI sAthe vidhi-niSedhane laI avaktavya kalapanApradhAna A bhaMga che. para dravyAdi catuSTayanI apekSAe (vastunuM) nAstitva hovA chatAM, vidhi-niSedharUpa prarUpaNuM karavAne asamartha evA A bhaMgamAM, jIvAdi sarva vastu paradravyAdi apekSAe "nAstiIrUpa hovA chatAM, vidhi ane niSedha e baMne rUpe yugapata vacanagocara thaI zake ema nathI. e.g. A sthaLe ghaTa nathI. ema ghaTa niSedharUpa hovA chatAM paNa, tene salUpa ane asalUpa e baMne dharmane laIne eka samaye te baMne dharma kahI zakAya ema nathI. mATe "smAta nAsti eva syAta avaktavyaghaTaH '--e chaThTho bhaMga phalitArtha thayo. SaSTha bhaMga samApta. saptama bhaMga have arthapUrvaka sAtame bhaMga prakaTa kare che - __' syAt asti eva syAt nAsti eva syAt avaktavyam ti"--keme karI astitva-nAstitvapUrvaka ekI sAthe vidhi-niSedha prarUpaNa-niSedha A bhaMga che. (Iti zabda saptabhaMgInI samApti sUcave che.) (vastu) svajAtinI apekSAe astitvarUpa hovA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakSama bhaga 19 chatAM, ane padmabyAdinI apekSAe nAsvirUpa hAvA chatAM ekI sAthe vidhi-pratiSedha karavAne A bhaMga asamartha che. A bhaMgamAM sarva jIvAdi vastu svadravyAdinI apekSAe sata che, paradrabyAdinI apekSAe asata che, tathApi yugapat vidhi-niSedha vaDe tenuM pratipAdana thavuM azakaya che. e. g. A sthaLe svadravyAdinI apekSAe ghaTa che, ane paradrabyAdminI apekSAe ghaTa nathI, AmAM enuM vidhi-niSedharUpe eka samaye svarUpakathana karavuM azakaya hAvAthI avakatavya che. Ama artha spaSTa che.) eTale-- syAt asti eva syAt nAsti eva syAd avaktavyama '-A sAtamA bhaMga kRlitArtha thayA. saptama bhaga samApta. vArU, eka vastumAM anaMta dharmahAvAthI anaMta bhagI thAya, saptabhaMgI ja kema ? A zaMkA kanya nathI. jue, e ja aMge pramANanayatavAlAkAla kAramAM kahyuM che ke : H na vAcyamekatra vastuni vidhIyamAnaniSidhyamAnA S nantadharmAbhyupagamenAnantabhaMgI prasaMgAdasaMgataiva saptabhaMgIti, vidhiniSedhaprakArApekSayA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptabhagonAmeva saMbhavAt / pratiparyAya pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva saMbhavAt iti / ,, arthAt-eka eka vastumAM anaMtA anaMtA dharma che, ane te badhA vidhirUpa (sada zarUpa ) ane niSedharUpa ( asada zarUpa ) che; eTale enA anaMta bhaMga thaI zake, chatAM sAta bhaMga ja thAya che ema kema kahyuM ? A zaMkA phatte bya nathI, Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. naya pradIpa kemake game teTalA dharmane asti-nAstirUpa kahIe, paNa pratyeka dharmamAM te asti nAstirUpa bhaMga (vacananA prakAra) sAta ja thaze eTale anaMta dharmanI saptabhaMgI bhale anaMtI thAya, paNa eka dharmanI to eka ja thavAnI, eka dharmanA sAta ja bhaMga thavAnA. kemake pratiparyAye (ekeka dharmo) pranettara (pratipAdyaparyanaga) sAta ja UThI zake. : + A vAta zarUAtamAM paNa "TippaNu rUpe pR. 3-4' karI che. * jema A sadaMza-asadaMzarUpa dhamene laI sAta bhaMga thAya che, tema sAmAnya-vizeSa e be dharmo paNa sAtabhaMgIrUpe utarI zakaze. juo, pramANunayatavAlekAlaMkAra. prazna thaze ke sAta ja prazna kema UThe? uttara-enA svarUpane jANavAnI icchA sAta prakAre ja thaI zake, mATe. prazna-savidha jijJAsA zA mATe ? u.--e aMgenA saMdeha sAta prakAranA uddabhave che, mATe. prazna--savidha ja saMdeha zA mATe ? u--vastunA pratyeka dharmamAM e sAtanI ja upapatti che, mATe. juo pramANunayanatvAkAlaMkAraH ___ "pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva saMbhavAt / 39 / teSAmapi saptatvaM saptavidhatajijJAsAsaMbhavAt / 40 / tasyA api saptavidhatvaM saptadhaiva tatsaMdehasamutpAdAt / 41 / tasyApi saptavidhatvaniyamaH svagocaravastudharmANAM sptvidhsyaivopatteiriti" | kara. pra. na. ta. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 sakalAdeza bhaMgaH vikalAdeza bhaMga saptabhaMgIne pratyeka bhaMga be prakArane(1) sakalAdeza bhaMga ( athavA pramANa). (2) vikalAdeza bhaMga (athavA naya). tyAM ja ( pramANunayatattvAlakAlaMkAramAM ) kahyuM "tame pratima vAtrAmAvA vivADhAdeshsvbhaavaa ca // 43 // pramANapratipannAnaMtadharmAtmaka vastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAdabhedopacArAdvA yogapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH // 44 // tadviparItastu vivArA R 6 " Iti caturtha paricchede. ' arthAta-A saptabhaMgInA pratyeka bhaMga be prakAranA che eka sakalAdeza bhaMga+, bIje vikalAdeza bhaMga. temAM je bhaMga pramANathI nizcaya karela anaMta dharmAtmaka vastunuM-kAlAdi ATha vaDe (dharma-dhamInA) abheda vRttine mukhya karIne athavA (dharma-dhamInA) abheda vRttine upacAra karIne-eka sAthe pratipAdana kare te ja sakalAdeza bhaMga athavA pramANa ane + tatra navAra maLavAranA temAM sakalAdeza bhaMga te pramANa vAkya che, ane vivAra navAjayamAM vikalAdeza che te naya vAkaya che. tAtparya kesakalAdeza bhaMga athavA pramANa che, te kAlAdi vaDe dharma-dhamane abheda mukhya karIne, athavA dharma-dharmInA abhedane upacAra karIne eka samaye vastunA saMpUrNa dharmonuM aikya pratipAdana kare che; ane vikalAdeza bhaMga athavA naya che, te dharma-dhamI mAM bhedabhAvane mukhya karIne athavA bheda bhAvane upacAra karIne, keme karIne ekeka dharma laIne, vastunA svarUpanuM kathana bhinnarUpe kare che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa tethI viparIta te vikalAdeza bhaMga, arthAta kema karIne (dharma-dhamInA) bhedane mukhya karIne, athavA (dharma-dhamInA) bhedane upacAra karIne, vastunuM pratipAdana kare, te viklAdeza bhaMga athavA naya, punaH kAlAdi ATha zuM? to ke (1) kAla, (ra) AtmasvarUpa, (3) artha, (4) saMbaMdha, (5) upakAra, (6) guNi deza, (7) saMsarga ane (8) zabda, e ATha. e AThane saMgraha batAvanAra A leAka che :- - krame karIne ane yugapata (eka samaye, eka sAthe)e zabdo paNa samajavA jevA che:- TRH rAmaH ? jiM ja yaunagvakU? cAritatkAradhrmaannaaN kAlAdibhirbhedavivakSA tadaikazabdasyAnekArthapratyAyane shktybhaavaatkrmH| yadA tu teSAmeva dharmANAM kAlAdibhirabhedena vRttamAtmarUpamucyate tadaikenApi zabdenaikadharmapratyAyanamukhena tadAtmakatApannasyA'nekAzeSadharmarUpasyaM vastunaH prtipaadnramavAthI pAm "-pra. na. ta. arthAta-krama eTale zuM ? yugapatuM eTale zuM ? jyAre eka vastunA astitva-nAstitvAdi anaMta dhanAM lakSaNa, prayojanAdi kAraNo dvArA bhedabhAvanI vivakSA karIe, tyAre e badhA jUdA jUdA dharmonI pratIti eka zabda vaDe nathI thatI; eTale pratyeka dharma krame karIne ja aneka zabdo vaDe karIne kahevA paDe che, A krama jANavI. ane jyAre e badhA saMpUrNa dharmone kAlAdi kAraNene laI abhinna mAnIe, tyAre sarva dharma ekarUpa vivakSita thavAthI eka ja Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAdi AThavaDe abhedavRttithI pramANa * 23 "kAlAtmarUpasaMbaMdhAH saMsargopakriye tathA / guNidezArthazabdAzcetyaSTau kAlAdayaH smRtAH // " . arthAta-kAla, AtmarUpa, saMbaMdha, saMsarga, upakriyA, guNideza, artha ane zabda e ATha kAlAdi kahyA che. A aMge vizeSa jijJAsue syAdavAda ratnAkaranI - laghuvRttimAM jevuM. A saptabhaMgI vivakSAmAM rasavRttithI (pramAdathI) mArAthI kAMI durukata thayuM hoya to budha puruSoe zAstrAnusAra te sudhArI levuM. || Iti saptabhaMgI samarthana rUpa prathama sarga samApta. samaye ( yugapata) eka ja zabdadvArA kahI zakAya che, A yugapata jANavuM. ahiMA e dhyAnamAM rAkhavAnuM che ke te zabda vAcaka te eka ja dharmane che (kemake zabda badhA dharmone eka samaye na ja kahI zake.), paNa te vA dharmanI bIjA badhA dharmo sAthe abheda vRtti mAnI hovAthI, te eka dharmanI vivakSAmAM badhA dharmo eka zabda vaDe yugapata samajAI jAya che. kAlAdi vaDe abheda vRtti zuM ?-e paNa samajavA yogya che - " tatra (1) syAjjIvAdivastvastyevetyatra yatkAlamastitvaM tatkAlamazeSAnantadharmA vastunyekaDeti teSAM kaalenaa'bhedvRtti ?' chavAdi kathaMcit "astirUpa " che ja, emAM je kAle astitva guNa che, te ja kAla nAstitvAdi bIjA anaMta guNe paNa te vastumAM ekatra rahelA che, tethI te dharmonI kAle karIne abheda vRtti jANavI. (2) yadeva cAstitvasya tadguNatvamAtmarUpaM tadevAnyAnaMtaguNAnAmapi iti aatmruupennaa'bhedvRttiH| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa astitva vastunA guNa hAi tenu je ( vastu sAthe ) AtmarUparva che, teja AtmarUparva vastunA nAstitvAdi anya guNAnuM paNa che, tethI te dharmAMnI AtmarUpe karI abheda vRtti che (3) ya va vadhAroDathI thANyo'stavasya savA'nypryaayaannaamityrthenaa'bhedvRttiH / dravya' nAmanA je artha (padA) astitva paryAyano AdhAra che, te ja a nAstitvAdi anya paryAyane AdhAra che, mATe te paryAMceAnI arUpe karIne abheda vRtti jANavI. (4) ya eva cA'viSvagbhAvaH kathaMcittAdAtmyalakSaNaH sambandho'stitvasya sa eva zeSavizeSANAmiti sambandhenA'bhedavRttiH / kathaMcit tAdAtmyarUpa avizvagbhAva ( jene kadI vizleSa na thAya evA) je sabaMdha dravyanI sAthe ' astitva' vizeSa ( dha, guru, paryAya ) nA che, te ja sabadha nAstitvAdi apara vizeSane paNa dravya sAthe che, mATe te paryAyAnI sabadharUpe abheda vRtti jANavI. (5) ya eva upakAro'stitvena svAnuraktakaraNaM sa eva zeSairapi guNairityupakAreNA'bhedavRttiH / astitva guNe karIne nijasvarUpamAM anurAga thavA rUpa je upakAra thAya che, te ja upakAra nAstitvAdi anya guNAe karIne paNa cAya che, mATe te guNAnI upakAre karIne abhedavRtti jANavI. (6) ya eva guNinaH sambandhI dezaH kSetralakSaNo'stitvasya sa evAnyaguNAnAmiti guNidezenA'bhedavRttiH / astitva guNa (paryAya) nA guNI (dravya) no je deza (kSetra) sAthe sabaMdha che, te ja deza sAthe nAstitvAdi anya paryAyAnA guNI (te ja Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAdi AThavaDa abhedavRttithI pramANa 25 dravya)no saMbaMdha hovAthI te paryAyonI guNadeza vaDe abhedavRtti che. (cp. Things which are equal to the Same thing are equal to one another e nyAye.) (7) ya eva cakavastvAtmanA'stitvasya saMsargaH sa eva zeSadharmANAmiti sNsrgennaa'bhedvRttiH| aviSvagbhAve'bhedaH pradhAnaM bhedo gauNaH, saMsarme tu bhedaH pradhAnamabhedo gauNa iti vizeSaH / astitvano eka vasturUpe karI je saMsarga che, te ja saMsarga nAstitvAdino paNa hovAthI saMsargomeda vRtti che. ahiM prazna thaze ke (4) aviSyabhAva saMbaMdha ane A (7) saMsarga saMbaMdhamAM vizeSa (bheda) zo? tenA uttaramAM kahevAnuM ke aviSya_bhAvamAM abheda pradhAnapaNe che ane bheda gauNapaNe che, ane saMsargamAM ethI ulaTuM che. (8) ya evAstIti zabdo'stitvadharmAtmakasya vastuno vAcakaH sa eva zeSAnantadharmAtmakasyApIti zabdenA' bhedavRttiH / - "asti' arthAta che' evA (A) astitva dharmavALI vastune vAcaka je zabda che, te ja zabda "nAsti" arthAta "nathI' evA nAstityAdi anya anaMta dharmAtmaka vastuno vAcaka che, eTale e dharmonI zabda karI abheda vRtti thaI. paryAyArthikanayaguNabhAve dravyArthikaprAdhAnyAdupapadyate / e pUrvokta ATha prakAre abhedavRtti kahI, te abhedavRtti paryAyArthika naya gauNa karIe ane dravyArthikane pradhAna karIe to utpanna thAya che. paNa- Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa dravyArthikaguNabhAve paryAyArthikaprAdhAnye tu na guNAnAmabhedavRttiH saMbhavati, (1) samakAlamekatra nAnAguNAnAmasaMbhavAt , saMbhave vA tadAzrayasya tAvaddhAbhedaprasaMgAt / dravyArthikane gauNa karI paryAyArthika mukhya karIe, te guNonI abheda vRtti nathI saMbhavatI. kemake - (1) eka ja vastumAM samakAle jUdA jUdA paryAyane (guNane) asaMbhava che, ane eka ja samaye jUdA jUdA paryAyonI saMbhAvanA karavI heya te te te paryAyanA AzrayarUpa dravyamAM bhedane prasaMga Avaze. (jyAre ) ApaNe te eka ja vastunI vAta karIe chIe.) temaja- (9) nAnAguNAnAM sambandhina AtmarUpasya ca bhinnatvAt AtmarUpA'bhede teSAM bhedasya virodhAta / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya: dravya,paryAya, guNa,svabhAva samabhaMga kahI; have naya lakSaNa kahIe chIe - (1) nAnAsvabhAvebhyo vyAvRttyaikasmin svabhAve vastu nathati pranatati nA-vastunA aneka jUdA jUdA svabhAva che, temAMthI tene vyAvRtta (dUra) karI eka svabhAvamAM ANavI, prApta karavI, enuM nAma naya. (athavA) (2) pramANena saMgRhItArtho naya -pramANa vaDe saMgRhela je artha, tene eka aMza te naya. (athavA) (3) jJAtufmaghAyaH zrutavizavo vA rUA -jJAtAne abhiprAya athavA zrutane vika95 te naya. (athavA) (4) sarvajJAnattapamAniterasuri viANAda vadhA natha ti-anuvavRtta -vastumAtramAM anaMta dharmane adhyAsa rahele che, temAMthI eka aMza grAhaka je jJAna te naya. (athavA) ___(5) nIyate yena zrutAkhya pramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH / ( syAdavAda ratnAkara ).-pratyakSAdi pramANa vaDe nizcita karela vastunA aMzane ke aMzene je grahaNa kare, ane bAkInA aMze aMge udAsIna rahe, arthAta bAkInA aMze niSedha na kare te naya; ( jAtinI apekSAe "rA: 'e ekavacana lIdhuM che.) bAkInA aMzone niSedha (pratikSepa) kare to te nayAbhAsa jANavuM. paMcAlatamAM e aMge kahyuM che ke : Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa "niphaviAnuvi vmAviSayamathuM namAvuNI vastUnAM niyatAMzakalpanaparAH saptazrutA bhNginH|| audAsInyaparAyaNAstadapare cAMze bhaveyu nayA / zvedekAntakalaMkakakaluSAste syustadA durnayAH // arthAta-pramANa vaDe nizcita anaMta dhAtmaka vastuonA niyata aMza (amuka aMza ) nA ka95nA karavAmAM tatpara sAta prakAranAM buta bhaMgI thAya che. temAM je zrata svakalpita aMzane svIkArI te sivAyanA bIjA aMzane niSedha nahiM karatAM temAM udAsIna rahe che, te naya kahevAya che ane je ekAMta pitAnA ja aMzanI kalapanArUpa kalaMkapaMkathI malina che, arthAta eka pate kapelo dharma ja svIkAre ane bIjA aMzane niSedha kare te durnaya kahevAya che. zrI jinanA matamAM kAMI paNa kathana naya rahita nathI, arthAta je je kahyuM che te badhuM sApekSa kahyuM che. zrI vizeSAvazayakamAM kahyuM che ke - " natthi naehiM vihuNaM suttaM attho ajiNamae kiMci / Asanja u soyAraM nae nayavisArao bUyA // " arthAta-zrI jinamatamAM sUtra temaja artha naya vinA nathI, arthAta je je kAMI kathana che te sApekSa che, mATe nayavizArada, nayanA jANakAra puruSoe kaI zrotA maLe te tene naya anusAra kahevuM, arthAt zrotAne egya sapikSa jema ghaTe tema kahevuM. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayAbhAsa nayanA prakAra nayAbhAsa prasaMgane laIne nayAbhAsanuM lakSaNa kahe che:- vAmitatArAparA nAmara:-arthAta svAbhipreta pite grahaNa karelo, Icchale e je arthane aMza te sivAyanA bIjA aMzane apalApa-niSedha (vipratipatti) karate chate nayanI peThe bhAse, te nayAbhAsa kahevAya, paNa naya nahiM. jema, vastu ekAMta nitya che, athavA ekAMta anitya che, evuM pratipAdana karanArAM, badha karanArAM anya darzanIonAM vacane. nayanA prakAra vistArathI vivakSA karIe te naya aneka prakAranA che, kemake jUdI jUdI vastuomAM anaMta aMzonA eka eka aMzane kathana karanArA vaktAnA je upanyAsa (vacana) che, te badhA naya che. te aMge kahyuM che ke - " jAvaIyA vayaNapahA tAvaIyA ceva hu~ti nayavAyA / nAvavA nAvAyA tArA veva paramar | " saMmati sUtra, rU-47 arthAta-jeTalA vacanapatha che, teTalA nayavAda che ane jeTalA nayavAda che, teTalA badhA ekAMta mAnavAthI (arasparasa nirapekSapaNe) para samaya che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 naya pradIpa Ama jotAM vistArathI sarva nayAnuM pravacana thaI zake nahiM, mATe sakSepathI enuM svarUpa prakaTa kare che:--te (naya) e prakAranA che: (1) dravyArthi ka ane (2) paryAyAki te ja aMge kahyu che ke:-- " NicchayavavahAranayA mUlimabhedA NayANa savvANaM / Nicchaya sAhaNaheU davvayapajjaThiyA muNaha || " arthAt--sa naceAnA mULa bheda nizcaya ane vyavavahAra naya che, temAM nizcaya nayanA sAdhanahetu, vyArthi ka ane paryAyArthi ka jANe!. dravyanuM lakSaNa, tyAre dravya eTale zuM ? dravyanuM lakSaNa zuM? (2) " sat dravyaAEf | ??... sat ' dravyanuM lakSaNa che. arthAt je ' sat ' che, te dravya che. tyAre '* sat'eTale zuM? teA ke-- (1) "sIdati svakIyAn guNaparyAyAn vyApnotIti sat / peAtAnA guNaparyAya sAthe jenI vyApti che, peAtAnA guNuparyAyamAM je rahela che, (anyamAM nahi, athavA jyAM peAtAnA guNuparyAya tyAM dravya, jyAM dravya tyAM tenA guNaparyAya, e vyApti athavA avinAbhAva saMbaMdha) te' sat'. athavA (2) "utpAnthayaprauvyayutaM sata / je utpatti, vinAza ane sthiratA e traNathI yukata te sat. athavA (3)'arthayiAkaari sat / -----je arthakriyAkAri che te sat. A mATe kahyuM che ke: dy Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyanuM lakSaNa 31 " yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthasat / yacca nArthakriyAkAri tadeva parato'pyasat // " arthAta-je artha kriyAkAri che, te ja paramArtha sata che, ane je arthakiyAkAri nathI te parathI paNa asata che. athavA (2) "nijanijapradezasamUhairakhaMDavRttyA svbhaavvibhaavparyAyAna drAri drathati sadudraviita dravyama -potapotAnA pradeza samUhe karI akhaMDa vRttie rahI svabhAvavibhAva paryAyane je prApta thAya che, thaze, ane thayA che, e dravya. (tAtparya ke e ke samaya nathI ke jyAre dravya paryAya rahita hoya.) eTale potAnA (anyanA nahiM) pradezamAM akhaMDavRttie rahI paryAyayukata hoya te dravya. athavA (rU) "TUparyAyava TraSyam "--guNaparyAyavALuM te dravya. athavA- () "guNo dra " -guNane Azraya (jemAM guNa rahyA che te) dravya. eja aMge zrI vizeSAvazyaka vRttimAM kahyuM che ke - + " davae duyae doravayavo vigAro guNANa saMdAvo (smbhaavo)| davva bhavvaM bhAvassa bhUyabhAvaM ca jaM jogaM / / " + saMskRta chAyAdrvti dUyate droravayavo vikAro guNAnAM saMdrAvaH (sadabhAvaH) dravyaM bhavyaM bhAvasya bhUtabhAvazca yad yogyaM // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 naya pradIpa ' arthAta-(vA=ti) te te paryAne je grahe che ke mUke che te dravya. athavA (kura=dUca) te te paya vaDe je grahAya che ke mUkAya che, te dravya. athavA ( vayavo= Dhoravayavo) 8 (sattA) ne je avayava athavA vikAra che, te dravya. ( sattAne avayava athavA vikAra te dravya, ahIM A sattA te mahAsattA samajavI; tenA avayava athavA vikArarUpa avAMtara sattArUpa dravyo paNa thAya che ja; mATe sattAnA avayava ke vikArane dravya kahyuM. ) athavA guNo (rUpa, rasAdi) nA saMdvAva athavA sadbhAvarUpa, samUharUpa, ghaMTAdi te dravya. tathA bhAvi paryAyane yogya je dravya te paNa dravya. jemake rAjaparyAyane yogya kumAra (rAjakumAra rAjA nathI, paNa bhaviSyamAM te rAjarUpa paryAyane pAme ema che, mATe dravya rAjA kahevAya.) tathA bhUta paryAyarUpa je dravya te paNa dravya. jemake-je ghaDAmAM ekavAra vRta hatuM, paNa hAla nathI, chatAM tene dhRta ghaTa kahIe chIe. (ghInA ghaDArUpa paryAya te bhUta paryAya thayo, kemake vartamAnamAM te ghaDAmAM ghI nathI, chatAM tene dravyathI vRtaghaTa kahIe chIe.) tathA (2) zabdathI bhUta-bhaviSyata paryAyarUpa je dravya te paNa dravya kahevAya ema samajavuM. jemake-je ghaDAmAM ekavAra dhRta hatuM, hAla nathI, bhaviSyamAM temAM dhRta nAMkhavAnuM che, eTale e dravyathI vRtaghaTa kahevAya tAtparya ke-je dravya bhUta paryAyane yogya hoya, athavA bhAviparyAyane cepagya hoya, athavA bhUta-bhAvi e baMne paryAyane yogya hoya, te ja dravya kahevAya, anya nahiM. je paryAya vartamAnamAM na hoya te paNa bhUtakALamAM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAva-vibhAva paryAya hate, athavA bhaviSyamAM thanAra che, athavA bhUtamAM hato, vartamAnamAM nahiM hovA chatAM bhaviSyamAM thanAra che, te paryAyavALuM dravya te dravya kahevAya, anya nahiM; nahiM te paryAyamAtra anubhUtatva ane anubhaviSyamANatvavALAM hAvAthI pudgalAdi sarva paryAyane dravyatvane prasaMga Ave. A uparAMta zrI vizeSAvazyakanI gAthAne vistRtArtha tha. e gAthAmAM dravyanI je jUdI jUdI [1-2-3-4] cAra vyAkhyA ApI che te samAveza pAme che. svabhAva-vibhAva paryAya A prasaMga prApta svabhAva-vibhAva paryAyanuM kathana have kare che:-agurulaghu dravyanA je vikAra te svabhAva paryAya; tethI viparIta arthAt svabhAvathI uleTA paryAya te vibhAva paryAya. temAM agurulaghu dravya sthira che, jemake siddhikSetra. te ja aMge zrI samavAyAMga vRttimAM kahyuM che ke - "guDhapu draze rirthaka vAsthati, sahakag . yatsthiraM siddhikSetraM ghaMTAkAravyavasthitajyotiSkavimAnAMdI. nIti -arthAta-je dravya tiryagUgAmi (tirachA cAlavAvALAM) che te gurulaghu dravya kahevAya, jemake vAyu Adi. ane je dravya sthira che, te agurulaghu kahevAya. jemakesiddhikSetra tathA ghaMTanA AkAre vyavasthita evAM tiSkanAM vimAna Adi. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 naya pradIpa guNanA vikAra te paryAya -te bAra prakAranA che(1) anaMta guNa hAni (7) anaMta bhAga vRddhi. (2) asaMkhyAta guNa hAni (8) asaMkhyAta bhAga vRddhi. (3) saMkhyAta guNa hAni (9) saMkhyAta bhAga vRddhi. (4) saMkhyAta bhAga hAni (10) saMkhyAta guNa vRddhi, (5) asaMkhyAta bhAga hAni (11) asaMkhyAta guNa vRddhi. (6) anaMta bhAga hAni (12) anaMta guNa vRddhi. nara-nArakAdi catuti athavA corAzI lAkha yoni e vibhAva paryAya. dravyanA sAmAnya daza guNa have guNanA vibhAga dekhADe che - (1) astitva (dravya mAtrane (7) cetanatva (jIva dravya sAmAnya guNa.) ne ja sAmAnya guNa) (2) vastutva ( , ) (8) acetana (pudagalAdi ajIva dravyano ja sAmAnya guNa) + astitva Adi guNenA artha samajavA yogya che. te dravyanA sAmAnya guNa nIce mujaba - (1) astitva sapapaNuM, (dravyanuM hevApaNuM); "sata dravyasya lakSaNuM." na hoya tenuM nAma ja na haiya; mATe havA paNuM che. bhArata vitha mAvA." (2) vastRtva=sAmAnya vizeSAtmakapaNuM, dravyamAtramAM sAmAnya ane vizeSa e baMne avinAbhAvI saMbaMdha paNa rahelA che, vaselA che, mATe"vastu"e dravya. (3) dravyatva-dravyane artha upara jaNAvyo che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ havyanA sAmAnya davA guNa 35 (3) sAmAnya vizeSAtmaka 9) mUtva (pudUgala dravya dravyatva ( , ) ne ja sAmAnya guNa) (4) prameya ( , ) (10) amUrtatva (jIva, dharma, adharma, AkAza ane kAla e pAMca dravyane ja sAmAnya guNa) (5) aguruladhutva ( 9 ) (6) pradeza7 ( 5 ) (4) prameyatva=pramANa (pratyakSa ke parokSa ke baMne) vaDe jeno nizcaya karI zakAya te prameya. dravyamAtra prameya che, arthAta pramANe vaDe tenuM mApa (nizcaya) thaI zake che. (5) aguladhutva A guNa sUkSma ane vacanathI kaNo jAya tema nathI. paddhirUpa ane pahAnirUpa pratikSaNe vartamAna A guNa dravyamAtramAM rahe che. te Agama pramANathI ja grAhya che. kahyuM che ke - "sUkSma jinodita tatvaM hetubhi naiva hanyate / AjJAsiddhaM tu tadrAcaM nAnyathAvAdinI jinAH // " arthAta-zrI jine kaheluM sUkSma tatva jene hetu vaDe ghAta nathI ja thate te AjJAsiddha gaNuM grahaNa karI levuM, kemake-zrI jina anyathAvAdI nathI. (6) pradezatva avibhAgI pugala paramANu jeTaluM kSetra te pradeza; tene bhAva te pradezatva, (9) cetana jevI vastune anubhava thAya te cetanatva, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 naya pradIpa dravyanA A deza sAmAnya guNa che. pratyeka dravyamAM ATha ATha guNa che. dravyanA sALa vizeSa guNa (1) jJAna, (2) dana, (3) sukha, (4) vI,1 (jIva dravyanA vizeSa guNu) (5) spa, (6) rasa, (7) gaMdha, (8) vaNu,2 (pudgalanA) (9) gati hetutva (10) sthiti hetutva (11) avagAhanA hetutvapa (12) vattanA hetutva (dharma nA) 6 caitanyamanubhUtiH syAt satkriyArUpameva ca / kriyA manovacaH kAyeSvanvitA varttate dhruva // (adhamanA) (AkAzanA) (kALanA) arthAt--cetanatva che te anubhUti (anubhava) chaeN, ane te sakriyArUpa che; ane e kriyA nizcaye mana vacana kAyAmAM anvita thai (anuyAya tha) varte che. (8) acetanava=anubhava rahitapaNuM. (9) mutta`l=rUpa, rasa, gaMdha, spardhA sahitapaNuM, (10) amUtta tarUpa, rasArihitapaNuM. 1. jIva dravyamAM (1) acetanatva ane (2) mUttatva nathI, bAkInA ArDa. pudgala .. (1) cetanatva ane (2) amrUttatva nathI, ane (2) mUttatva nathI, mAkInA,, (1) * "" !, 37 . Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phencanA sALa vizeSa guNa 37 (13) cetana (jIva dravyanA jIva jAti apekSAe sAmAnya guNu, ajIva jAti apekSAe vizeSa guNa.) (14) acetanatva (ajIva jAti apekSAe ajIvanA sAmAnya guNu, jIva ti apekSAe vizeSa guNu.) (15) sUttatva (pudagalanA svAti apekSAe sAmAnya guNu, vijAti apekSAe vizeSa guNa.) . (16) amUrttatva (jIva, dharma, AkAza ane kAla enI ape kSAe sAmAnya, pudgalanI apekSAe vizeSa.) (Ama) jIva ane pudgala pratyekanA cha cha guNa che; bAkInA cAre dravya pratyekanA traNa traNa guNa che. chellA cAra guNa che, te svAtino apekSAe sAmAnya guNa che, ane vijAtinI apekSAe vizeSa guNa che. svabhAva prasaMgane laine jIvAdi dravyanA svabhAva kahe cheH (2) nAsti svabhAva. (4) anitya svabhAva (6) aneka svabhAva (8) abheda svabhAva (10) abhavya svabhAva. (1) asti svabhAva, (3) nitya svabhAva (5) eka svabhAva (7) bheda svabhAva (9) bhavya svabhAva ane (11) parama svabhAva--e agyAra svabhAva che eTale dravyamAtramAM e te dravyanA sAmAnya svabhAva che, agyAra svabhAva sAmAnya che. tathA Motor Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 natha pradIpa (1) cetana svabhAva-(A jIvane svajAti apekSAe sAmAnya svabhAva che, vijAti apekSAe vizeSa svabhAva che; vastutaH jIvamAM ja che, upacAre pugalamAM ApAya che) (2) acetana svabhAva-A ajIvane ajIva jAti apekSAe sAmAnya svabhAva che, jIva jAti apekSAe vizeSa svabhAva che jIva zivAya bAkInAM dravyamAM ja che, paNa upacAre chavAmAM AvepAya che.) (3) mUrta svabhAva--( A pugalane svajAti ape. kSAe sAmAnya svabhAva che, vijAti apekSAe vizeSa svabhAva che; pudgalamAM ja che, paNa upacAre chavamAM paNa ArethAya che. ). (4) amUrta svabhAva--(pugala zivAya bAkInAM ja mAM che ane te te dravyenI apekSAe sAmAnya svabhAva che, pudagalanI apekSAe vizeSa svabhAva che. "amRtA" vastutaH pugalamAM nathI, paNa apekSAvize pudagalamAM tene upacAra thAya che.) (5) eka pradeza svabhAva- A jIva ane pudgagalamAM ja che, te benI apekSAe A sAmAnya svabhAva che bAkInAM dravyanI apekSAe vizeSa svabhAva che.) (6) aneka pradeza svabhAva athavA bahu pradeza svabhAvane kAla zivAya bAkInAM badhAM dravyomAM A che; to jemAM che tenI apekSAe A sAmAnya svabhAva che, kAlanI apekSAe vizeSa svabhAva che.) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvavyanA svabhAvaH 11 sAmAnya, 10 vizeSa (7): vibhAva svabhAva-(A jIva ane pugala e be ja dravyamAM che; bAkInAmAM nathI, eTale jIva-pudgalanI apekSAe A sAmAnya svabhAva che, bAkInAnI apekSAe vizeSa svabhAva che ) apekSAvizeSe bIjA dravyomAM paNa kaI kaI AcAryonA mate AropAya che. (8) zuddha svabhAva-vastuta: A badhAM dravyamAM che, paNa upAdhi apekSAe jIva-pudagala azuddha paNa che. eTale Ane vizeSa:svabhAva kahyo che.) (9) azuddha svabhAva-(jIva ane pugalanA anAdi saMgasaMbaMdharUpa upAdhine laIne A svabhAva e bemAM ja che, bAkInAmAM nathI. tathApi apekSAvizeSe koI mata pramANe dharma, adharmAdimAM paNa enuM AropaNa thAya che. ) (10) upacarita svabhAva (?) A daza vizeSa svabhAva kahyA. eTale sAmAnya svabhAva agyAra ane vizeSa daza maLI kula ekaviza svabhAva thayA. temAM jIva ane pugalamAM pratyekamAM ekavize svabhAva che. dharma, adharma ane AkAzamAM agyAra sAmAnya svabhAva ane bIjA pAMca (acetanatva, amUrtatva, eka pradezatva, bahu pradezava ane zuddhatva) maLI saLa svabhAva che. kALamAM agyAra sAmAnya svabhAva ane bIjA cAra (acetanatva, amUrNatva, zuddhatva, ane upacaritatva) maLI paMdara svabhAva che. e ja aMge kahyuM che ke - Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa "irvirAti mAvAH sthaLaMgapurUDhithatA. - parInAM jANe paMca tA: II" . arthAta-jIva ane pudagala e darekanA ekaviza svabhAva che; dharmAdi ( dharma, adharma ane AkAza) nA seLa che, ane kALanA paMdara kahyA che. - svabhAva paNa guNa-paryAyanAnna aMtarbhata ja samajavA. (svabhAva guNa-paryAyathI jUdA nathI, temAM ja tene samAna veza thaI jAya che ), nahi te dravyanuM lakSaNa batAvyuM, temAM guNaparyAyanI peThe tenuM paNa grahaNa thAta. x paNa eTaluM vizeSa ke guNa che te guNImAM ja rahe che, ane svabhAva guNa-guNI baMnemAM rahe che. kemake guNa-guNI baMne pitAnI parikRtimAM pariName che; ane je pariNati che te ja svabhAva che. athavA-"tADhiAthaiAMta va7 mA vivA -arthAta jaeNa paryAyamAM AkrAMta thaelI (pariNamelI) je vastu te bhAva (svabhAva) kahevAya che. + A ekaviza svabhAvanA artha samajavA yogya hAvAthI atre lakhyAM che - (1) ati svabhAva svabhAvalAbhathI kadI paNa dUra na hovuM te, athavA svarUpe karI sadA hevuM te. "mAvaDhAmAthutalhAdsti sva0 (2) nAsti svabhAva=pararUpe karI kadI na hovuM te. paracaruupennaabhaavaannaastisv0 (3) nitya svabhAva=A vastu te pelI meM je pUrve anubhavI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviza svabhAvanA artha guNanuM kathana thayuM, eTale guNanA vikAra evA je paryAya hatI te ja e badha je vaDe thAya che, te te vastune nityasvabhAva. vastu payovALI hovAthI krame krame tenA paryAya badalyA kare, tathApi [paryAyAMtara thayela hovA chatAM paNa te vastune jotAM ema thAya che ke A te pelI je meM pUrve joI hatI athavA anubhavI hatI, te. AvuM jJAna thAya che te te vastunA nitya" svabhAvane laine ja. vastumAM e nitya svabhAva na hoya, to kadI paNa jenA paryAya palaTI gayA che evI vastune -A te A ja, pUrve anubhavI hatI te--evA bodha na ja thAya. athavA kahuM, kuMDala ane sonuM. senAne kaDArUpa paryAya palaTAIne kuMDala payAya thayo, paNa sonuM te te ja-nitya. niSanijnaanaapryaayessu tadevedamiti dravyasyopalammAnitya svbhaavH| (4) anitya svabhAva dravyanuM paryAya pariNAma paNuM. athavA utpAda-vyaya jethI thAya che te vastuno te anitya svabhAva. tA'pynekpryaayprinnaamitvaadnitysvbhaavH / (5) eka svabhAva jema rUpa, rasa, gaMdha, saMparza e sahabhAvI svabhAvano ekarUpa AdhAra ghaTa che, e ghaTane eka svabhAve tema dravyamAtrano tenA sahabhAvI guNeno ekarUpa AdhAra te eka svabhAva. svabhAvAnAmekAdhAratvAdekasvabhAvaH / (6) aneka svabhAva AkAza ekarUpa chatAM temAM paryAyabhedanI daSTi karIe, te aneka AkAza lAgaze. jemake-ghaTAkAza, lekAkAza, alakAkAza. tema dravyamAtra svarUpe eka chatAM paryAyarUpe aneka, te tene aneka svabhAva. vsthAnevArAmaraopamAlAvI (7) bheda svabhAva guNa-guNa, paryAya-paryAyI, dharma-dharmI e vagerenA saMjJA, saMkhyA, lakSaNAdi bhedathI vastune bheda svabhAva. junagunnyaadisNjnyaabhedaad bhedsvbhaavH| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa tenuM paNa kathana thaI gayuM ja samajavuM. ane e paryAyArthika (8) abheda svabhAvaguNa-guNI, dhamadhamI e Adi abheda vRttie joIe, e dravyane abheda svabhAva. muLajuuthAsAmAvAbhedsvbhaavH| | (9) bhavya svabhAva=aneka kArya-kAraNa zaktivALuM avasthita je vya, tenuM kramika vizeSatAnA AvibhaoNvathI prakaTa thavuM, arthAta AgAmI kAle parasvarUpAkAre pariNamavuM tenuM nAma bhavya sva. mArikaale. parasvarUpAkArabhavanAd bhvysvbhaavH| (10) abhavya svabhAva=traNe kALamAM (para dravyamAM maLyAM hevA chatAM) parasvarUpAkAra na thavuM, e dravyane abhavya svabhAva. zAha tti pAmanAramarAmavA te aMge kahyuM "aNNoNNa pabisaMtA ditA ogAsa aNamaNassa / melaMtAvi a NizcaM sagasagabhAvaM na vijahaMti // " arthAta-dravya a nya praveza karatAM chatAM, arasparasa avakAza ApatAM chatAM, ane nitya maLyA chatAM potapotAnuM svarUpa tyajatA nathI. (11) parama svabhAva= nivAmApradhAnana pAmasAmAvaH | pariNAmika bhAvanI pradhAnatAne laIne parama svabhAva. tAtparya ke-je je dravyamAM je je pariNAmaka bhAva pradhAna (mukhya) che, te te tene parama svabhAva. 6, g. jJAna e AtmAno parama svabhAva, kemake AtmAnA pariNAmika bhAvamAM "jJAna" pradhAna che. (12) cetanasvabhAva je vaDe anubhava thAya te cetanasvabhAva. (13) acetanasvabhAva cetanasvabhAvathI ulaTa te acetana svabhAva. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 ekaviza svabhAvanA a naya dravyAki naya sAthe mizrita hoi, dravyanA vizeSa edha Ape che; tAtparya ke-paryAyAki naya te drArthika (14) mUtta svabhAvarUpa, rasa, gaMdha, sparzI jene lai jaNAya, te mUtta svabhAva. (15) amUtta svabhAva=mUttathI ulaTA amRtta sva. (16) eka pradeza sva.=ekatvapariNatirUpa akhaMDAkAra sannivezanuM je bhAjanapaNuM te ekapradeza sva0 (17) bahu pradeza 20=bhinnapradezayAgane laine tathA bhinna pradezanI panA karIne jethI aneka pradeza vyavahAra yogyatA thAya, te aneka pradeza sva (18) vibhAva sva0=svabhAvathI ulaTA te vibhAva sva. (19) zuddha sva0=je kevaLa zuddha hAya, arthAta upAdhirahita atar bhAva pariNati te zuddha sva. (20) azuddha sva=zuddhathI ulaTI, arthAt upAdhi sahita bAhyabhAva pariNamana yogyatA, te azuddha sva. (21) uparita sva=niyamita svabhAvanuM anyatra upacArarUpe kahevuM te te uparita sva.. A upacarata svabhAva e prakAratA cheH--(1) ka ja--kanita. (2) sahuja-svAbhAvika, (1) temAM pudgalanA sabaMdhane laine jIvane mRttapaNuM tathA acetanapaNu' AApavuM, te karmAja upacarita svabhAva che. (kane sabadha chUTaye A upacAra paNa dUra thAya che. A ja pramANe rAgAdika .. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava pradIpa nayane sApekSa che, nirapekSa nathI, eTale paryAyArthika nathI dravyanA vizeSa guNanI pratipatti ( nizcaya) thAya che. e aMge kahyuM che ke - karmane amUrta, cetanAtmaka kahIe chIe te upacArane laIne. A . karmaja upacarita svabhAva thayo. ) (2) siddhAtmAmAM parajJAtRtva, paradarzakatva mAnavuM, te svAbhAvika upacarita svabhAva che. ' e je ekaviza ravabhAva kahyA te badhA sApekSa che. have kaI e svabhAvane na mAne athavA ekAMte mAne te zuM virodha Ave, e paNa jANavA yogya che, te paNa atre AlApapaddhati anusAra nIce DhAMkIe chIe - " durnayaikAntamArUDhA bhAvAnAM svArthikA hi te| .. sAthijAya vipIstA najIka nA vataH "naya caka arthAta-padArthone durnayarUpa ekAMtapaNe grahaNa karanAra naya svArthika che, ane je svArthika che, te vipayAsavALA che, ane vipayosavALA hovAthI te naya kalaMkti che. rAjAthe ? ema kevA prakAre ekAMta grahaNa karanArA viparyasta he sakalaMka che? tatha-ijuo, A pramANe - ___(1) sarvathaikAntena sadrUpasya na niyatArthavyavasthA saMkarAdidoSatvAt tathA'sadrUpasya sakalazUnyatAprasaMgAt nitya syaikarUpatvAdekarUpasyArthakriyAkAritvAbhAvaH / arthkriyaavArisvAmI dravyathAzamAvaH 5 * sad. lekhake A noMdha ATalI ja lakhI apUrNa rahevA dIdhI che. jijJAsue AlApapaddhatinuM avalokana karavuM-bhagavAnadAsa. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya-pramANane sumeLa nAnAzvamavalaM dara tathA pramANatA tazca sApekSasiddhayartha syAnnayamizritaM kuru / " arthAta-jUdA jUdA aneka svabhAvathI saMyukta dravyane pratyakSAdi pramANathI jANIne, te dravyanI sApekSa siddhi arthe kathaMcita naya sAthe meLA. (tAtparya ke "astitva nAstitva Adi svabhAve dravyanA che ema pramANa vaDe jAyuM, paNa astitva ane "nAstitva e dharmo te pragaTa vidhI dekhAya che, to evA be vidhI dharma eka dravyamAM kema ghaTe e prazna thaze, te te praznanA samAdhAna mATe naya vaDe batAve ke dravyanA e dharma sApekSapaNe kahyA che, arthAta dravyanuM "astitva svavyAdinI apekSAe che, "nAstitva" para kahyAdinI apekSAe che. mANasanuM putrapaNe hevuM pitAnI apekSAe che, putrapaNe na hovuM e pitAnA putra ke strI AdinI apekSAe che.) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyArthikanaya ane paryAyArthika naya pUrvokta (upara jenuM lakSaNa batAvyuM te ja) dravya ja che artha athavA prayajana jenuM, te dravyArthika naya. enA yukti kalpanAe karI daza bheda thAya che - (1) anvaya dvavyArthika naya-jemake-pArAmArca guNaparyAya che svabhAva jene, te dravya. (dravyanI A vyAkhyA avaya dravyArthika nayane laIne che. jemakeeka dravya jANatAM tene anuyAyI (anvayI) tenA guNa-paryAya paNa jANyA jAya. athavA sAmAnyane bodha thatAM, tene anuyAyI (anvayI) vizeSane bodha paNa thAya. suvarNa jotAM ene anuyAyI (temAM anvayarUpe rahelA tenA paryAya) kuMDala, kaDAM paNa yAda AvI jAya. (e paryAyane dravyamAM anvaya dharma rahyo che tene laIne.) . (2) svadravyAdi grAhaka drava naTa jemake-raDyaratudAkSiA vyakti svadravya, svakSetra, svakALa ane svabhAva e svajatinI apekSAe dravya sat che. (3) para dravyAdi grAhaka dvaTa na-jemakere dhyAtritudayA jevA dravya nAstitA para dravyAdinI apekSAe dravya asata che. (4) parama bhAva grAhaka dva0 na-jemake kAma garimA jJAnavALo te AtmA. ahIM AtmAnA aneka svabhAva Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAdhika nayanA deza beda 47 ( jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya, sukha Adi ) mAMthI te adhAmAM mukhya ( parama svabhAva) svabhAva je jJAna te lIdhuM. oNnamaya AtmA, muttamaya asmA ityAdi paNu kahevAya, paNa parama bhAva grAhake naye teA jJAnamaya AtmA ema ja kahevAya. pudgAdi ajIvathI AtmAnA bheda dekhADanAra (distinguishing) jJAna che. (5) kayiAdhi nirapekSa zud dra na--jemakegautra:siddhasadarAHgunAmA jIva che te siddha samAna zuddha AtmA che. (ahI'A jIvane vaLagelI je kama vaLagaNA tenI apekSA na karIe ane jIvanA mULa svarUpe joIe, tA jIva mAtra siddha jevA zuddha AtmA che. A aMge kahyuM che ke: * maggaNaguNaThANehiM ya caudasahiM havaMti taha asuddhaNayA / vindeyA saMsArI sa2e muddA. muLayA " zrI. dravyasaMgraha, 13 (" arthAt~-mANA ane guNasthAnaka AdithI saMsArI jIvanA je bheda pADavAmAM Ave che te azuddha nayane laIne; zuddha nayane laine teA jIva mAtra eka sarakhA zuddha che ema jANavuM. zuddha byArthika nayanA A eka bheda thayA. temaja (2)-- (6) utpAda yaya gauNutvana sattAgrAhaka zuddha OM na0-utpAda ane vyayane gauNa karI sattA (dhrauvya) ne mukhya grahaNa karanAra zuddha 0 na jemakelkya nitsa, dravya nitya che, ( aThThI A drazyanuM sarvadA avicaLapaNe Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 naya pradIpa hovApaNuM e mukhya grahaNa karyuM che, ane tethI karIne dravya nitya ema kahyuM, kemake utpAda vyayarUpa paryAya e te kSaNe kSaNe upaje che, vaNase che, palaTAya che, paNa dravyanI mULa sattA te te sadA kAyama ja che. temaja (3)-- na (9) bheda kalpanA nirapekSa zuddha karana-bhedanI kalpanAnI apekSA na rAkhe e trIje zuddha dra. na. jemake- ' nirapavAmAvaravAminna draghaM . pitAnA guNa, paryAya, svabhAvathI abhinna te dravya. (8) karmopAdhi sApekSa azuddha drava naTa-karmanI upAdhinI apekSA rAkhIne dravya aMge kahevuM, te karmopAdhi sApekSa azuddha kavana. jemake--dhArmikamAva sAmA krodhAdi karmabhAvavALe AtmA. (ahIMA AtmAne dhAdi svabhAvavALo kahyo, te karmanI upAdhine laIne, je samaye je dravya jevA bhAve pariName, te samaye te dravya te bhAvavALuM gaNAya che; eTale kamane laIne kodhAdi bhAvamAM pariNamela AtmA krodhAdi bhAvavALo kahevAya che; temaja lepiMDa bhaThThImAM gALIe tyAre agnirUpe pariName che, ane te vakhate agnirUpe kahevAya che. temaja AtmA paNa je samaye jevA bhAve pariName, te samaye te bhAvarUpa kahevAya che. jJAnIoe e kAraNe AtmAnA ATha bheda kahyA che - - "TLe pAyathAvuM ghaNo jJAnarane pati cAritraM vIrya cetyaSTavidhA mArgaNA tasya // " -zrIumAsvAtivAcaka kRta zrI prazamarati-199 "arthAta--(1) dravya AtmA, (2) kaSAya AtmA, (3) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyArthika naya ane paryAyArthika naya 48 yoga AtmA, (4) upayoga AtmA, (5) jJAna AtmA, (6) darzana AtmA, (7) cAritra AtmA, (8) vIrya AtmA, e ATha prakAre tenI (AtmAnI) mAgaNu (gaveSaNaparIkSA karavI.) azuddha dravyArthikano A eka bheda thayo temaja [2]-- (9) utapAda 0caya sApekSa azuddha dra- na -eka ja samayamAM dravyane utpAda vyaya-dhrauvya yukta kahevuM. jemake- parimana samaye dravyamusvArtha brIcayuvatam ! athavA suvarNanuM je samaye kaDIrUpe upajavuM, te ja samaye kuMDalarUpe nAza pAmavuM, paNa sonArUpe te dhruva rahevuM. dravya sattArUpe nitya hovA chatAM, paryAyarUpe upaje-vaNase che, ethI utpAdavyaya sApekSa azuddha dra. nava ko. temaja (3)- - (10) bhedakapanA sApekSa azuddha draDha na- guNa-guNImAM bhedanI apekSA rAkhIne dravyanuM kathana karavuM te. jemake-ramano nakzAnAra guI darzana-jJAnAdi e AtmAnA guNa che. (abhedanI apekSAe kahyuM hota te AtmA e ja jJAnAdi, guNa-guNa jUdA nathI, ema kaheta. paNa ahIM bheda daSTie dravyanuM kathana karyuM che. vastuta: guNa-guNa be jUdA nathI, tathApi bhedaka95nAnI apekSAe azuddha dravyArthika nayathI ema kahevAya che.) judA nathI chieka a be judA dravyArthika nayanA A daza bheda kahyA. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa paryAyArthika naya have paryAyArthika nayanuM vyAkhyAna kare che -- + 'paryeti utpAdamutpatti vipattiM ca prApnotIti paryAyaH / ' arthAt utpatti (utpAda) tathA vipatti (vinAza) ne pAme tenuM nAma paryAya. e aMge kahyuM che ke - " anAdinidhane dravye svaparyAyAH pratikSaNam / unmajanti nimajanti jalakallolavajale // " arthA-anAdi anaMta evuM je dravya (sattArUpe zAzvata, nitya evuM je dravya), temAM tenA paryAya pratikSaNe, ( jema pANImAM taraMga upaje che ane vaNase che tema ) upaje che ane vaNase che. agAu (pR. 34 ) je cha prakAranA vRddhirUpa ane cha prakAranA hAnirUpa maLI bAra svabhAvaparyAya ane naranArakAdirUpa vibhAvaparyAya kahyA che, te ahiMA paryAya zabda samajavA. paryAyanA be prakAra che -(1) sahabhAvi paryAya. (2) kamabhAvi paryAya. te aMge kahyuM che ke - " paryAyo dvividhaH, kramabhAvI sahabhAvI ca, sahabhAvI guNa ityabhidhIyate, paryAyazabdena tu paryAyasAmAnyasya svavyaktivyApino'bhidhAnAnna doSa iti // " + svabhAvavibhAvarUpatayA yAti paryeti pariNamatIti pryaayH| AlApapaddhati-svabhAva-vibhAvarUpe je pariName che te paryAya. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahubhAvI guNaH kramabhAvI paryAya pa1 arthAta-paryAya dvividha-(1) kamabhAvI, (2) sahabhAvI, sahabhAvI paryAya te guNa kahevAya che. guNane paryAya kahyuM temAM doSa nathI, kemake guNa che te svavyaktivyApi paryAya sAmAnya che. temAM (1) sahabhAvI paryAya te guNa-jemake, AtmAnA vijJAna vyakti-zakita Adi, ane (2) kamabhAvI paryAya te paryAya. jemake-sukha, duHkha, harSa, zeka Adi AtmAnA paryAya. (ahIM ema samajavAnuM che ke jJAnAdi paryAyAMtara thAya topaNa jJAnAdi, ane sukha paryAyAMtara thAya te du:kha, harSa paryAyAMtara thAya te zaka; mATe jJAnAdine sahabhAvi paryAya (guNa) kahyA, ane sukha, duHkhAdine kramabhAva (paryAya) kahyA. dAkhalA tarike juo-atyAre ApaNe sukha anubhavIe chIe, anubhavavuM, jANavuM, vedavuM e eka ja che), temAM sukha paNa paryAya che ane sukhanuM je jJAna (anubha * svavyaktivyApi paryAya sAmAnya che; arthAta (vyaktirU5) jUdA jUdA je paryAya te badhAmAM sAmAnyapaNe vyApele (rahele) je paryAya te guNa che. + ahIM AtmAne vijJAna vyakti-zakti Adi guNa kahyo; temAM ema samajavAnuM che ke AtmAne guNa jJAna Adi che. paNa te jJAnAdi kaImAM vyaktirUpe che, keImAM zaktirUpe che. arthAta koImAM (jemake kevalimAM) saMpUrNa vyakta-pragaTa thayA che, keImAM sattArUpe ja (zakti rUpe ja) rahelA che (jemake sukSma nigadanA jIva); paNa che te kharA ja. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa2 naya pradIpa vana, vedana) te paNa paryAya che. have kSaNa pachI dhAro ke du:kha vedIe, tyAre duHkha paNa paryAya che ane e duHkhanuM jJAna (anubhavana, vedana) e paNa paryAya che; paNa prathama kSaNe sukhaparyAya hato te palaTI bIje kSaNe dukhaparyAya thayo, mATe sukha-du:kha kamabhAvI paryAya gaNAya; ane vedavArUpa (jANavArUpa, anubhavavArUpa) paryAya to baMne kSaNe sukha duHkha banemAM te rUpa ja rahyo che, mATe sahabhAvI.) svabhAva dravya, svabhAva guNa, vibhAva dravya ane vibhAva guNa e vaDe karIne paryAya paNa cAra prakAranA che. te A pramANe-- (1) svabhAva dravya vyaMjana paryAya-carama zarIrathI kiMcita nyUna siddha paryAya. (2) svabhAva guNa vyaMjana paryAya-jIvanI jJAnAdi anaMta catuSTayI. + paryAya be prakAranA paNa cheH-(1) artha paryAya. (2) vyaMjana paryAya. te pratyeka pAcho svabhAva dravya, svabhAva guNa, vibhAva dravya ane vibhAva guNe karIne cAra cAra prakAranA che. temAM dravyamAtra artha paryAyane grahaNa kare che; vyaMjanaparyAyane jIva ane pudagala grahaNa kare che. te aMge kahyuM che ke:--Refer zloka P. 53. arthaparyAya sama sUkSma vartamAnakAlaspazi che, vyaMjana paryAya trikALavatI che, "pravRttinivRttinibaMdhanArthakriyAkAritvopalakSito vyNjnpryaayH| bhUtabhaviSyattvasaMsparzarahitaM vartamAnakAlAvacchinnaM vastusvarUpaM ca arthavyaH "--tabhASA, naya parida. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAyArthika naya vyaMjana paryAya (3) vibhAva dravya vyaMjana paryAya-jIvanI cAra gati athavA corAzI lAkha yuni. (4) vibhAva guNa vyaMjana paryAya-jIvanA mati Adi-A jIva dravyanA cAra prakAranA vyaMjanaparyAya kahyA. temaja pugaladravyanA paNa-- (5) svabhAva dravya vyaMjana paryAya-avibhAgi pugala paramANuM. (6) svabhAva guNa vyaMjana paryAya--gugala paramANunA eka rasa, eka gaMdha, eka varNa ane be aviruddha 5. (7) vibhAva dravya vyaMjana paryAya--ddhi ANu, tri aNu Adi. (8) vibhAva guNa vyaMjana paryAya--rasathI rasAMtara, gaMdhathI gaMdhAtara, varNathI vaNutara, sparzathI sparzatara. A cAra vyaMjana paryAya kahyA. + +kaI kaheze ke jIva ane pudgalanA A cAra cAra vyaMjana paryAya kahyA; paNa bAkInAM cAra dravyanAM kema na kahyA ? A aMge jaNAvavAnuM ke - " dharmAdharmanabhaHkAlA arthpryaaygocraaH| vyaMjanena tu saMbaddhau dvAvanyau jIvapudgalau // " arthAta-dharma, adharma, AkAza ane kALa e artha paryAya gocara-artha paryAyane grahaNa kare che, vyaMjanaparyAya nahi, vyaMjana paryAya to te sivAyanAM be jIva ane pudagala dravya ja grahaNa kare che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 naya pradIpa e prakAre ekava, pRthakava Adi paNa paryAya che. kahyuM che ke -- gmtta 2 purUM 2 vA vaMDAmA saMjogo ya vibhAgo ya panjavANaM tu lakkhUNaM / / " zrI uttarAdhyayana sUtra ' arthAt -ekatva, pRthakRtva, saMkhyA, saMsthAna, saMyoga, vibhAga, ane (2) thI jUnuM, navuM, para, apara, dUra, nikaTa e vagere paryAyanAM lakSaNa che. + paryAyArthika naya. paryAya ja che artha (prajana) jene, te paryAyArthika naya-(arthAt paryAyArthika naya paryAne ja avalaMbe che. ) A paryAyArthika nayanA paNa cha bheda che. te A pramANe (1) anAdi nitya paryAyArthika naya jemakeputra meghara nI mera Adi gugala paryAya nitya che. (meru, zAzvatI pratimA, ratnaprabhAdika pRthvI, tiSka vimAna e vagere pugala paya nitya che. asaMkhyAtA kALamAM anya pugala saMkrama thayA kare, tathApi saMsthAna to enuM e, mATe anAdi nitya paryAya ) + jemake jUdA jUdA paramANu bane chatAM A ghaTa che, evuM "ekatva' rUpa jJAna jenAthI thAya te "ekatva paryAya; tema ja A cIja AnAthI pRthak (alaga) athavA dUra, athavA pAse, athavA jUnI, athavA navI, athavA para, athavA apara che, athanA A cIja ATalI saMkhyAmAM che, athavA AvA AkAranI che, AnI sAthe saMyukta che, athavA AthI viyukta che, ItyAdi jJAna (pratIti) jeNe karIne thAya che, te dravyanA paryAya samajavA. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAyAdhika nayanA cha bheda 55 (2) sAdi nitya paryAyArthika naya--jemake-- sidghaparyAyo nityaH / siddha paryAyanI Adi thai, kemake sa karma kSaya thayA pachI siddha paryAyanI utpatti thAya mATe sADhi, paNa paryAyanA nAza kadI nahi thatA haiAvAthI nitya. (3) sattAne gauNa karI utpAda-vyaya grAhaka anitya zuddha 50 naya--sattAne gauNa karI utpAda-vyayane mukhya grahaNa karanArA je svabhAva, te anitya zuddha 50 na.. jemake--samaya samaya prati pAyA vinAzinaH | payA che te samaye samaye vase che. (AmAM vinAza e zabdathI tene pratipakSI utpAda paNa AvI gayA, kemake utpatti ane nAza e ene avinAbhAvI saMbaMdha che,-paNu dhruvatA (sattA) ne gauNa karela hAvAthI te AmAM na dekhAi. mATe A naya sattAgANutyuMna i.) (4) sattA sApekSa nitya azuddha paryAyAdhika naya-- jemake--kasmina samaye prAthayapraudhyAtmadaH pAMcaH / eka samayamAM paryAya utpAda, vyaya ane dhrauvya e traNe cuta che. (kharI rIte Ama na kahevuM joie, kemake paryAyanuM zuddha rUpa tA tyAre kahevAya, ke sattA na dekhAya, paNa ahiM tA mULa sattA paNa dekhAi, mATe nitya chatAM azuddha 50 na kahyo. ) (5) karmAMpAdhi nirapekSa nitya zuddha 50 naya--jemake~~ saMsArI nIyaH nivruttaTar zuddhAtmA| saMsArI jIva che, te siddha samAna zuddha AtmA che. (sa'sArI jIvane karmapAdhi Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa hovA chatAM, tenI vivakSA nahiM karatAM jIvanA jJAnAdi zuddha nitya paryAyanI vivakSAe, A naya thaI zake che.) (6) kapAdhi sApekSa anitya azuddha 50 naya- jemake-saMsAribApupattimAne te / saMsArI jIvene janma maraNa che. (ahiMA janmAdi je paryAya jIvane karmasaMyegane laIne che, te azuddha ane anitya che, eTale e paryAyanI apekSAe A azuddha 50 no thA.) A pramANe paryAyArthiktA yuktipUrvaka cha bheda kahyA. nonuM sthAna pradhAna have e be nanuM sthAna pradhAna kahe che-- (1) dravyArthika naya sthAna nitya ja che ema kahe che, kemake dravya nitya ane sakalakAlabhAvI che, mATe. (2) paryAyArthika naya sthAna anitya ja che ema kahe che, kemake paryAya che te prAya: anitya che, mATe. e aMge zrI rAjapraznIya sUtranI vRttimAM kahyuM che ke - ___ "dravyArthanaye nityaM paryAyArthanaye tvanityaM / dravyArthikanayo dravyameva tAttvikamabhimanyate na tu paryAyAn , dravyaM cAnvayipariNAmitvAt sakalakAlabhAvi bhavati / " * karmopAdhithI utpanna thayela janma-maraNarUpa azuddha ane anitya paryAyane dUra karavA mATe ja AtmAthI", mokSAthInuM pravartana che, ane e anitya azuddha paryAyanA kAraNarUpa karma vaLagaNAne TALavA jJAnAdi zuddha nitya paryAyane avalaMbe che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhyArtha-payAtha be judA naya zA mATe ? 17 arthAta-vastu dravyArthika naye nitya che, paryAyArthika naye anitya che; dravyArthika naya dravyane ja tAtvika mAne che, paryAyane nahi, kemake pariNAmi havAthI dravya anvayi ane sakalakALabhAvi ( traNe kALe TU5) che. zaMkA-samAdhAna kA-dravyArthika naya kahyo, paryAyArthika kahyo, to trIje guNapradhAna guNArthika naya kema na kahyo ? samAdhAna-paryAnA grahaNa sAthe ja guNanuM paNa grahaNa thaI gayuM, mATe. zaMkA-paryAya te dravyanA ja che, chatAM dravyartha ane paryAyArtha evA be jUdA naya zA mATe kahyA? samAdhAna--dravya ane paryAya e enA svarUpanI vivakSA karIe to kAMIka bheda lAgaze dravyanA paryAya,-dravya ane paryAya kathaMcita abheda chatAM, kathaMcita bhedarUpa hovAthI dravyane chaThThI vibhaktine pratyaya nA lagADyo che. jema, "rAhanuM zira-AmAM rAhu ane tenuM mAthuM e baMne kathaMcita abhinna chatAM, punaH kathaMcita bhinna hovAthI rAhane chaThThI vibhaktine "tuM" lagADe che. dravya ane paryAyamAM zuM bheda che, te juo, A pramANe-paryAya che te dravyathI paNa sUkSama che, kemake eka dravyamAM anaMtA paryAya saMbhave che; dravya vRddhi pAme to paryAya vRddhi pAme ja evo niyama che; dareka dravyamAM saMkhyAtA, asaMkhyAtA paryAya che, evo nizcaya Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 naya pradIpa (paricacheda) avadhijJAna vaDe thaI zake che, ane paryAya vRddhi pAme, tyAre dravya vRddhinI bhajanA che arthAt te vRddhi pAme ke nahiM. e aMge kahyuM che ke - " bhayaNAe khettakAlA parivada tesu davyabhAvesu / dave vaDhui bhAvo bhAve davaM tu bhayaNijja // " arthAta-dravya bhAvanI vRddhimAM kSetra-kAlanI vRddhinI bhajanA che, arthAt kSetra-kAla vRddhi pAme ke na pAme; divyanI vRddhi thatAM bhAva vRddhi pAme che; paNa bhAvanI vRddhimAM to dravyanI vRddhinI bhajanA che, arthAt bhAva vRddhi pAmyuM te dravya vRddhi pAme ke na pAme. vaLI dravya kSetrathI paNa anaMtagaNuM che, ane dravyathI paNa paryA,-je avadhijJAna vaDe joI jANI zakAya che,saMkhyAtA ke asaMkhyAtA guNa che. te aMge kahyuM che ke - " khittavisesehiMto davvamaNaMtaguNiyaM paesehiM / davvehiMto bhAvo saMkhaguNo'saMkhaguNio vA // " arthAta-kSetra pradezathI dravya anaMtagaNuM che; dravyathI bhAva saMkhyAtaguNe ke asaMkhyAtaguNa che. ItyAdi badhuM zrI nanda sUtranI TIkAmAM savistara kahyuM che. eTale dravya ane paryAyanA svarUpanI virakSA karatAM temAM bheda che, ane tethI dravyArthika ane paryAyArthika evA be jUdA naya kahyA che, ane te (dravya ane paryAya ) arasparasa maLe che, tathApi svabhAvabhedane laI pitApitAne je pRthagU (bhinno svabhAva che te tyajatA nathI. kahyuM che ke -- Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnyAzika-vizeSArthika naya kema nahi ? 59 aNNoNaM pavisaMtA ditA ogAsa aNNamaNNassa / melaMtA vi a NicaM sagasagabhAvaM na vijarhati // " 66 arthAta dravyo anyAnya pravezatAM chatAM, arasparasa avakAza ApatAM chatAM, nitya maLatAM chatAM, pAtapAtAnA svabhAva tyajatAM nathI. aneA ( dravya ane prAyanA ) svabhAvabheda AgaLa kahIzuM, dravya ane paryAyanA svabhAvamAM zuM phera che te AgaLa jaNAvazuM. zaMkA----dravya ane paryAyathI vyatirikta (bhinna) evA sAmAnya ane viroSa che, teA te sAmAnya ane vizeSanA sAmAnyArthi ka ane vizeSArthika evA naya kema na kahyA ? samAdhAna--dravya ane paryAyathI bhinna sAmAnyavizeSa che nahi, arthAta emAM ja ene aMtarbhAva che, mATe. sAmAnya--vizeSa dravya-paryAyamAM kevI rIte aMtabhUta che te batAve che. prasa`geApAtta sAmAnya dekhADe che:-- sAmAnya e prakAranuM che:--(1) tiyaka sAmAnya ane (2) UrdhvatA sAmAnya. temAM pahelAMnuM A lakSaNu:-- + prativyakti tulyA pariNatistiryak sAmAnyaM, yathA zabalazAbaleyapiMDeSu gotvamiti / arthAt--jUdI jUdI vyaktimAM je tulya pariNita che, te teonuM tik sAmAnya; jemajUdA jUdAM zaMkhala zAbaaya (gAya Adi) nA samUhamAM tenI tulye pariNa Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa tirUpa - (bAyapaNuM) tirya sAmAnya che. udAharaNa, te ja jAtivALo ( tulya pariNatirUpa tvavALA) A gAne samUha che; athavA go sadaza (gAyanA jevI) gavaya. bIjA sAmAnyanuM lakSaNa:puurvaaprprinnaamsaadhaarnndrvymuurdhvtaasaamaanym, yathA kaTakakaMkaNAdyanugAmi kAMcanamiti // arthAta-pUrva ane apara paryAya, temAM raheluM je (baMnene) sAdhAraNa dravya te (teonuM) UrvatA sAmAnya kahevAya. jemake--senAnA pUrva ane apara paryAyarUpa kaDAM ane kaMkaNa, e bemAM raheluM sAdhAraNa dravya je kAMcana te (baMnenuM) UrdhvatA sAmAnya che. (mATI ane senA AdinA ghATarUpa) pUrva ane apara viva (paryAya) mAM vyApeluM mATI, sonuM Adi dravya te UrdhvatA sAmAnya; ane A sAmAnya trikALagAmi (nitya) che. A aMge kahyuM che ke - "pUrvAparaparyAyayoranugatamekaM dravati tAMstAn paryAyAn gacchatIti vyutpattyA trikAlAnuyAyI yo vstvNshstduurdhvtaasAmAnyafmadhIya che" + tAtparya ke-jUdI jUdI vyaktiomAM sAdhAraNa paryAya te tiryaku sAmAnya, ane jUdA jUdA paryAyomAM sAdhAraNa dravya te UrdhvatA sAmAnya. dravya nitya che, paryAya anitya che, eTale UrdhvatA sAmAnya nitya, tirthaka anitya. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaka sAmAnya, UrdhvatA sAmAnya arthA--pUrvApara paryAne anugata eka (kAvya) te te paryAyane pAme che, evI (kacana) vyutpatti vaDe (jetA) trikALInuyAyI je (te badhA paryAyamAM rahelI vastu aMza (vya) te UrdhvatA sAmAnya kahevAya che; udAharaNa, jemakaDAmAM ane kaMkaNamAM raheluM te (A) senuM ja, athavA te ja (ke je meM pUrva je hata) A jinadatta. temAM tiryaka sAmAnya to prati vyakti sAdasthapariNatilakSaNa hoI vyaMjanaparyAya ja che; vyaMjanaparyAya pUla, kAlAMtarasthAyI, ane zabdonA saMketanA viSaya che, AvuM pravacanikonuM (AcAryonuM) kahevuM che. ane UrdhvatA sAmAnya te kaya ja che evI vivakSA karI ane vizeSa paNa sAmAnya visadaza vivarta lakSaNa vyaktirUpa paryAyamAM ja aMtarbhata che. eTale kavyArthika ane paryAyArthika e be vinA adhika nAne avakAza nathI. haThIsiMhanI vADI, ame + tAtparya ke-vizeSano paryAyamAM aMtabhAva aTale e. paryAyArthikamAM Avyo. sAmAnya be bheda temAM (1) tiryaka sAmAnya e vyaMjana paryAya hovAthI tene paNa paryAyArthikamAM aMtarbhAva. ane UrdhvatA sAmAnya te dravya ja che, eTale teno vyArthikamAM aMtabhova. eTale sAmAnyArthI ane vizeSArtha evA judA nayanI jarUra nathI, ema batAvyuM. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta naya have sAta nayanI sakhyA kahe che: 1. prathama vyArthi ka naya, tenA traNa bheda--(1) naigama naya, (ra) saMgraha naya, (3) vyavahAra naya. 2. bIjo paryAyAthika naya, tenA cAra bheda:--(4) anusUtra, (5) zabda, (6) sabhaDha, (7) eva bhUta. e baMne (chyArthi ka-paryAcArthika) nA bhedanA saMgraha karIe, te sAta ja naya thaze. zrI pravacana sArAdhAranI vRttimAM pAMca, cAra ja, tema cha paNa mULa naya kahyA che. te savistara AgaLa batAvaze. sAte nayanI niyukti (vyutpatti) negamanI vyutpatti zrI anuyagadvAra tathA tenI TokA AdimAM prakArola che te mujaba:-- 1" gehiM mANehiM miNaiti Negamassa ya niruttI / sANaM pi NayANaM lakkhaNamiNamo suNaha vocchaM / / " arthAt----aneka pramANa ( sAmAnya-vizeSa jJAnAdi ) vaDe je naya mApe ( grahe, vastunA nizcaya kare ) te naigama. A naigamanI vyutpatti che. khIjA nayAnuM lakSaNa paNa A pramANe kahIzuM. (1) saMgraha ane vyavahAranI niyukita- chu, nainiminotIti nanamaH | Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta nayanI nikita " saMgahiyapiDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsao biMti / vazvati(3)vichi () dha vavadAranavajuvAro." ' arthAta-vaMdira (pRhIta) samyapha prakAre grahaNa karela, je jiriyartha (fifhatArtha) eka piMDa (samUha, jAti) rUpa le artha viSaya (padArtha, dravya), te saMvathai (saMghavava): saMgrahanayanuM vAkaya samAna (samAnataH) saMkSepe viti (vayaMti) kahe che. koNa? te ke zrI tIrthakarAdi. arthAta-saMgRhIta eka jAtirUpa je artha te saMgraha vacaY (vartate) va che, zA mATe ? to ke vividha (vinizcayArtha) vinizcayane mATe vinizcaya eTale zuM? te ke (vinittAka vi=vigato (jato rahyo che), nizca=piMDa rUpa sAmAnya, camata jemAMthI te vinizcaya. niH==Ayikana, adhikapaNe. rAtrapiMDa, sAmAnya. arthAta "sAmAnya jemAMthI. jato rahyo che, evA arthamAM arthAt vizeSarUpa arthamAM je va, te vyavahAra-sarva dravyamAM. RjusUtra ane zabdanayanI niryukita- - "pacuppannagAhI Ujjusuo NayavihI munneyvvo| icchati visesiyataraM paJcappannaM nao saddo // 3 // " arthA-pratyutpannagrAha-vartamAnane grahaNa karanAro te te jusUtra nathavidhi jANa; A pratyutpannane-vartamAnane vadhAre vizeSitapaNe ( vizeSa bhedathI ) Icche che te zabda naya che Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa samabhirUDha ane evabhUtanI niryukti-- " vatthuo saMkamaNaM hoi avatthu Nae smbhiruuddhe| vaMja-garatha-taDumara ghamasa viseti TA" arthAta-vastu thakI saMkramaNa te samabhirUDha naya mate avastu che; vyaMjana, artha ane tadubhayane vizeSa kare-bheda pADe te evabhUta che. " nAya mi giNhiyavve, agiNhiyavve ya ittha atthNmi| nAcavameva jo vAto no namo nAma vA" arthAta-A bAbatamAM grahaNa karavA yogya ane nahi grahaNa karavA yogya daSTAMta paratve yatna karavA yaMgya ja che, e je upadeza tenuM nAma "naya" che. temAM (1) nigama dravyArthika naya dhamadhamI, dravya -paryAya AdinA pradhAna-apradhAnapaNe grahaNa karela vastune samUhArtha (piMDitArtha) kahe che. (2) saMgraha kavyArthika to abhedarUpe karI vastunA samUhane (vastujAtane ) ekIbhAve grahaNa kare che. ane- __ + dharmayo dharmiNo dharmarmirNozca prdhaanopsrjnaaropsNkparahimanAne vAmapraharamavAmA-syAdavAdaratnAkara. Ane naya kema kahyuM ? be pakSamAMthI ekanI gauNatA ane bIjAnI pradhAnatA grahaNa karavAthI jJAna thayuM, mATe naya. paryAyayo dravya yoH paryAyavyayozca mukhyAmukhyarUpatayA vikSa: nAmaH -jene takabhASA, nava pariccheda. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaLyArthika nayanA negamAdi traNa bheda (3) vyavahAra dravyArthika naya, saMgraha grahaNa karela je artha tene bhedarUpe vastune vyavahAra kare che. nigama ane vyavahAra azuddha dravyane kahetA hovAthI azuddha che, ane saMgraha zuddha dravyArthika hovAthI zuddha che. e aMge zrI anugadvAranI vRttimAM kahyuM che ke - __ "naigamavyavahArarUpo'vizuddhaH kathaM yamaH naigamavyavahArau anantadvayaNukAdhanekavyaktayAtmakaM kRSNAdyanekaguNAdhAraM trikAlaviSayaM cAvizuddhaM dravyamicchataH, saMgrahazca paramANvAdi sAmAnyAdekaM tirobhUtaguNa kalApamavidyamAnapUrvAparavibhAga nityaM sAmAnya meva dravyamicchatyeva, tazca kilAnekatAbhyupagamakalaMkenA'ka laMkitvAtchudhdhaM, tataH shuddhdrvyaabhyupgmprtvaatchuddhmevaayniti !" arthAta-naigama ane vyavahAra naya avizuddha che, kemake te bane anaMta kAdirUpa, aneka vyaktirUpa, kRSNAdi aneka guNaAdhArarUpa ane trikAlaviSaya evA azuddha dravyane mAne che (Icche che.) ane saMgraha paramANu Adi sAmAnyamAMthI jene guNasamUha tirabhUta (aprakaTa) che evuM, ane jenA pUrvApara vibhAga (paryAya) avidyamAna che evuM, nitya sAmAnya ja dravya mAne che ane A nitya sAmAnya dravya anekatAnA prasaMgarUpa kalaMkathI rahita hovAthI khacIta zuddha che, ane evA zuddha dravyanA ayu pagama paratve A saMgraha naya zuddha ja che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. dravyArthika nayanA naigamAditraNa bheda (1) nIgama naya have nigama nayanI prarUpaNa kare che - nigamane vyutpatya--" jamA vadhamAna jasthAsau nigama: " arthAta " nathI eka jene gama (bodha mArga) te nigama" naya kahevAya. (ahiM nekagama"mAMthI ka" no "pRSodarAditvane laI lopa thayo che, eTale "nagama" rahyuM.) A nigama nayanA traNa bheda che: (1) dharmadrayagocara naigamanaya, (3) dhamakayagocara naiva naya (3) dharma-dhamIgecara naya. - ahIMA "dhamI' eTale dravya, ane dharma eTale vyaMjanaparyAya samajavo. prathama bhedanuM (dharmadraya grahaNa karanAra nigamanuM) udAharaNa-- "tU tamAmani " AmAmAM sata caitanya dharma che. ahiMA AtmA dravyanA be dharmanuM ( vyaMjana paryAya) kathana karyuM:-(1) caitanya ane (2) sata; temAM citanya nAmane vyaMjanaparyAya vizeSyarUpe hovAthI mukhya che; sata nAmane vyaMjana paryAya vizeSaNarUpe hovAthI amukhya (gauNa) che. Ama eka dharmanA pradhAnapaNuM ane bIjAnA dharmanA apradhAnapaNue vastune piDitArtha kahevArUpa nigama nayane A prathama bheda thayo. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 1. nigama nayanA traNa bheda (2) naigamanA bIjA bhedanuM udAharaNaH--"gharaDuparakanTra' arthAta "vastu-paryAyavALuM e dravya" ahIMA dravyanuM be dhamIra vaDe kathana karyuM: (1) dravya, (2) vastu paryAyavatuM. temAM dravya nAmane dhamI vizeSyarUpe hovAthI mukhya che, ane "vastu" nAmane dhamI vizeSaNarUpe hevAthI te amukhya che. Ama eka dhamI (dravya) nA pradhAnapaNuM ane bIjA dhamanA gaNapaNAe vastuno samUhAthe kahevA rUpa negama nayane A bIje bheda thaye. (3) naigamanA trIjA bhedanuM udAharaNa-phaLa muvI vikAsanIH '--arthAt "viSayAsakta jIva eka kSaNa sukhI che.' ahIMA vastunuM dharma ane dhamI vaDe kathana karyuM - (1) viSayAsakta jIva (dhamI) ane (2) sukhI (dharma.). temAM viSayAsakta jIva dravya (dhamI) vizeSa hovAthI tenuM prAdhAnya che, ane "sukhI vyaMjanaparyAya (dharma vizeSaNa hovAthI tenuM aprAdhAnya che. Ama dhamInI mukhyatA ane dharmanI gauNatAe vastune samUhAthe kahevArUpa nigama nayane A trIjo bheda thaye. ! nagamane bIjo artha. athavA "nigamo vilAparatatra mo namaH' arthAta nigama eTale vikalpa, temAM je hoya te naigama. AnA traNa bheda che-(1) bhUta nigama, (2) bhaviSyata nagama, (3) vartamAna naigama. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa temAM (1) atItamAM vartamAnanuM AropaNa karavuM, te bhUta nigama. jemake-Aje divALI parvane divase zrI varka mAna svAmI mele padhAryA. (2) je hajI thavAnuM, tenuM thaI gayA rUpe kahevuM, te bhAvi naigama.jemakeahaMta siddha thayA ja. (3) karavA mAMDelI vastu hajI thoDI thaI che, pUrNa nathI thaI, tyAM kahevuM ke vastu thaI, e vartamAna gama. jemake- dana" raMdhAya che, athavA "bhAta raMdhAya che.* nigama naya vaDe dharma (paryAya) ane dhamI (dravya) e bemAMthI ekanAM ja (baMnenAM nahiM) prAdhAnyane bodha thAya che; ane pramANa vaDe e baMnenI mukhyatAe e baMnene piMDitAtharUpa bodha thAya che ema samajavuM 1. arihaMta terame guNasthAnake vartatA jIvanmukta kevalI dehAtIta nathI thayA, tathApi thavAnA che, te thayArUpe kahevuM. + "dana" eTale rAMdhelA cekhA; ane bhAta' eTale paNa rAMdhelA khA. cokhA rAMdhavA mATe cUle caDAvyA che, te raMdhAyA nathI, chatAM temAM "dana' 'bhAta' (rAMdhelA cokhA) nuM AropaNa karyuM, te vartamAna baigama. + tAtparya ke-vastunA dharma-dhama rUpa aMzamAMthI eka amukanI mukhyatA ane Itara saMzanI gauNatAe bodha thAya te naya kahevAya; badhA aMzenI mukhyatAe bodha thAya te pramANu kahevAya; ane bIjA badhA aMgenA niSedhapUrvaka eka amuka ja aMzano bodha thAya te durnaya kahevAya. e, g. "tata taLe mAmani" AtmAmAM sata Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigamAbhAsanuM svarUpa have nagamAbhAsanuM nirUpaNa kare che. dharmadrayane, athavA dharmo drayane athavA dharma-dhamIne ekAMta pRthapha pRthak mAne, te taigamAbhAsa, udAharaNa:jemake -" sAmani sat ciMta ghavmayaMta pRthamUtA " AtmAmAM sattva ane citaja e paraspara atyaMta bhinna che." AmAM dharmadrayane paraspara ekAMta pRthapha mAnavArUpa dharmadraya nagamAbhAsa thayo. temaja "varatupAvaze ? -emAM dhamI drayane paraspara ekAMta pRthak mAnavAthI dhamIdraya naigamAbhAsa thAya tema ja "kSaNa suvara viSayAsa citanya che. AmAM AtmAne cetanya aMzanI mukhyatA ane sattva aMzanI gauNatAe baMdha thAya che, mATe A vAkaya naya vAkaya che. AmAM caitanyane mukhya lIdho che, paNa savane niSedha nathI; temaja ema kahyuM che ke "sArvatiSe jJAnidaretAnaMtadhaca 3Ani -AtmAmAM sattva, catanya ane jJAnigama bIjA anaMta dharma che; AmAM sava Adi badhA dharmane tenA prAdhAnyapUrvaka bodha hovAthI e pramANa vAkya che. paNa ema kahyuM hoya ke caitanyamevAbhakti AtmAmAM caitanya ja che, bIjA dharma nathI, to A ekAMtarUpa hoI dunaya vAkaya che. AtmAmAM citanya che e sAcuM, mATe naya, paNa bIjA dharma aMza nathI ja ema kaheluM, mATe naya pUrve du umeryo. a "tatra draSyamAtrAdI yatipakSI dhyArthivAmAnaH | paryAyamAtragrAhI dravyapratipakSI pryaayaarthikaabhaasH| dharmidharmAdInAmekAMtikapArthakyAbhisaMdhi naigamAbhAsaH yathA naiyaayikvaizivAjIne."--jana takabhASA-zrImadda tha0 u0 artha-temAM dravyane ja grahaNa karI paryAyane pratakSepa (niSedha- apalApa karanAra vyArthikAbhAsa, ityAdi. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 naya pradIpa kIvaH"--emAM dravya ane paryAyane arasparasa ekAMta bhinna mAnavAthI dharma-dhamI nagamAbhAsa thAya.++ niyAcika-vaizeSika darzana paNa nagamAbhAsI chee. kavyArthikano A prathama bheda tha.1 + + tAtparya ke-vastumAM dharma aneka che, te ekAMta mAne, paNa eka bIjAne sApekSa na mAne, arthAt eka dharmane mAne, bIjAne na mAne te nagamAbhAsa. = vaizeSika (1) dravya (ra) guNa (3) karma (4) sAmAnya (5) vizeSa (6) samavAya ane (7) abhAva,-e sAta padArtha mAne che. AmAM (guNa-dhama) dravya ane guNa (dharma) ne ekAMta bhinna padArtha mAnyA che. dravya ane guNa mAne che, eTale uparathI navagrAhI jaNAya che, paNa tene paraspara ekAMta bhinna mAne che, mATe e gama nayAbhAsa che; AnA savistara svarUpa mATe svAduvAda maMjarI, patra darzana samuccaya Adi jevA yogya che. niyAyika saMzaya, prameya Adi soLa padArtha mAne che, temAM prameya je dravya vastune svabhAva che, tene dravyathI ekAMta bhinna mAne che, eTale e paNa nai. na A. 1. A naya aMzagrAhI che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) saMgrahe nayaH parasaMgraha, parasaMgrahAbhAsa 71 (2) saMgraha naya have vyArthikanA bIjA bheda saMgraha nayanuM varNana kare che - "sAmAjanaragrdI pattAH saMdaH"| sAmAnyane ja grahaNa karanAra je parAmarza (baMdha) te saMgraha naya. "sAmAjamAra' emAM mAtra saMpUrNatA ane avadhAraNa sUcave che. azeSa vizeSa rahita "satva" "dravyatva" "karma" Adi grahaNa karavAnuM che zIla jenuM, te saMgraha. arthAta vizeSa rAzine samagra ekabhAve karI eka samUhurUpe grahaNa kare te sAmAnya. tAtparya ke- 'svajAte dRSTeSTAbhyAmavirodhena vizeSANAmekarUpatayA yadgrahaNa sa saMgrahaH / arthAta-svajAtine daSTaSTathI+ aviruddhapaNe vizeSanuM ekarUpa paNe grahaNa karavuM, te saM0 na0. jemAM sAmAnya ane vizeSa piMDIbhUta che evA+ * ekatvena vizeSANAM grahaNaM saMgraho nayaH / svajAteravirodhena dRSTeSTAbhyAM kathaMcana " // 65 / / -"nA" vivaraNa. + daSTa (pratyakSa), ISTa (pakSa, zAstra, Agama. anumAna, lekavyavahAra). ++ vizeSa rahita vastu eTale jemAM sAmAnya pradhAnapaNe che ane vizeSa gauNapaNe che, e sAmAnya-vizeSane eka samUharUpa Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 naya pradIpa vizeSa rahita zuddha vastune anubhava karato je jJAnavizeSa, te saMgrahatA vaDe karI kahevAya che. A saMgrahanA be bheda che -(1) para saMgraha ane (2) apara saMgraha. = parasaMgrahanuM lakSaNa saMpUrNa vizeSamAM udAsInatA bhajata sattAmAtra zuddha dravyane je mAne, te para saMgraha, jemake vizva eka che,-abhedapaNe sata hovAthI. ahIMA sata e jJAnarUpa sAmAnya hetujanita "sattAnA abhedane laIne vizvanI ekarUpatA grahaNa karI. parasaMgrahAbhAsa lakSaNa-vizeSamAtrano niSedha karI sattAdvaita (sattA sivAya bIjuM kAMI nahiM, ekAMta sattA sAmAnya) ne svIkAranAra te para saMgrahAbhAsa. - jemake "sattA mAtra ja tattva che ( bIjuM kAMI tattva ja nathI), sattAthI alaga evA vizeSa nahIM dekhAtA hovAthI. ema mAnanArA badhAM advaitathayela artha, kAraNa ke nahi te "niroSe di sAmAnya mavet hAviSANavan " =A mahA sAmAnya paNa kahevAya che, mahAsAmAnya eka ja che, ane je "satva' (vastunuM hovApaNuM) te che. vastu heya (sapa hoya) te pachI tenAM "nAstitva', " dravyatva', "prameyatva guNatva" "karmava" e Adipa bIjAM apara athavA avAMtara sAmAnya thAya. athavA- sata (satva eka hevAthI mahAsAmAnya) dravyatva guNatva prameyatva paryAyatva svabhAvatva vastRtva (avAMtara sAmAnya). ItyAdi. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) saMgrahanaya? apara saMgraha, apara saMprahAbhAsa 73 vAdI darzana para saMgrahAbhAsa jANavA.+ x aparasaMgrahanuM lakSaNa-dravyatva, guNatva, karma, paryAyatva Adi avAntara sAmAnyane mAne, ane tenA bhedamAM udAsInatA (gajanimIlikA-AMkha miMcAmaNA) nuM AlaMbana kare che, te aparasaMgraha. jemake dharma, adharma, AkAza, kAla, pudgala ane jIvanuM dravyapaNAnI abhedatAne laIne ekaya mAnavuM te. ahiM A (jIvAdi pratyeka dravyamAM) dravyatva sAmAnya hevAthI abhedapaNe e chaenuM eya grahaNa thAya che, ane dharma, guNa, svabhAva Adi je vizeSa bheda temAM gajanimIlikAnI jema upekSA (AMkha mIcAmaNA) thAya che. tevI ja rIte caitanya ane acaitanyanuM paNa payonI apekSAe paNa ekaya ghaTe, kemake temAM tvanuM sAdhamya che. ( payapaNuM bannemAM cetanAmAM temaja acetanamAM raheluM che.) zaMkA-catanya eTale to jJAna, kahyuM che ke - "caitanyamanubhUtiH syAt sakriyArUpameva ca / kriyA manovacaHkAyai ranvitA vartate dhruvam // " arthAta-caitanya che te anubhUti che, ane te sankriyA + dravyanuM "sattva' aMgIkAra karatA hovAthI A darzana naya lAge che, paNa ekAMta sattva, satva vyatirikta bIjuM kAMIja nahiM, ema mAnatAM hovAthI kunaya athavA nayAbhAsa che. AmAM vedAMtio, sAMkhyo AvI jAya che. AnA vizeSa svarUpa mATe svA. maM. jevA gya che. 4 athavA avAMtara sAmAnya. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa rUpa che ane e kiyA nizcaye mana vacana kAyAne anugata thaI varte che. tAtparya ke caitanya te anubhava che, acetanya te ethI viparIta anubhava che, to pachI teonuM ekaya kema ghaTe ? samAdhAna-teomAM rahelA je vizeSa ( guNa, dharma, svabhAva) tenI virakSAnI upekSA karIe, ane temAM abhedapaNe raheluM je dravyatva ( sAmAnya che tenI ja apekSA karIe te teonuM aikaya ghaTI zake. apara saMgrahAbhAsanuM lakSaNa vyatva, guNatva Adine ja ekAMta mAne, ane tenA je vizeSa tene niSedha kare, te apara saMgrahAbhAsa. jemake --dravyatva e ja tava che" (arthAta dravyamAM rahelA guNa Adi tattva nathI) ema mAnavuM che. AmAM tenA dharma, guNa, svabhAvAdi vizeSa artha te tattva nathI, evo niSedha thaye. kevI rIte apahaMva ( niSedha) thaye? juo Ama-vastu che ( arthAta sAmAnya paNe, paNa sAmAnya-vizeSa ubhayapaNe nathI, e kahevArUpe niSedha thaye. e ja prakAre sAmAnya-vizeSAtmaka vastunuM samajI levuM. athavA saMgraha bIjI rIte be prakAra che:--(1)+ + AmAM dravyatva e sAmAnyarUpe dharma, adhama, AkAzAdi badhAM dravyono saMgraha karyo, mATe sAmAnya saMgraha. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) vyavahAra naya : vyavahArAbhAsa 75 sAmAnya saMgraha. jemake, badhAM dravya paraspara avirodhI che, ane bIje++ (2) vizeSa saMgraha, jemake-badhA jIvo paraspara avireAdhI che. dravyArthikane A bIjo bheda thayo. (3) vyavahAra naya * ' saMgraheNa gRhItAnAM gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipuurvkmavALuM enAmibinA citta na thavahAraH " arthAta~sattvAdi ( dravyatvAdi ) je saMgraha grahela piMDitArtha, tenuM vidhipUrvaka je vivecana kare, tenI vidhipUrvaka je vaheMcaNa kare, te te vyavahAra na kahevAya che. udAharaNa- "je sata ++ AmAM dravyatvanA vizeSarUpa jIvono saMgraha karyo, mATe vizeSa saMgraha athavA- davya -(kapaNe sAmAnya saMgraha) . lavanI ) jIva (dravyatvanI apekSAe ajIva ityAdi - vizeSa.) (dravyatvanI apekSAe vizeSa.). 1. A naya sattAgrAhI che. c/o "saMdeza gRhatAnAmathanAM vidhipUrvavAda che. vyavahAro bhavedyasmAdvyavahAra nayastu sH||" -taravAthasAra pIThikA, 46 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava pradIpa che, te dravya che, athavA paryAya che.'++ apara saMgrahe grahaNa karela arthanI vidhipUrvaka vaheMcaNa karavArUpa vyavahAranA udAharaNa paNa "savAgha " emAM jaya vAri eTale TU thathavAthI jANavuM. jemake- (1) dravya jIva, pugala Adi cha prakAranuM che. (2) paryAya kamabhAvI ane sahabhAvI ema be prakAranA che. temaja (3) jIva mukata ane saMsArI ema be prakAranA che. (4) kamabhAvi paryAya sakriya ane akiya ema be prakAranA che. vayavahArAbhAsanuM lakSaNa - je apAramArthika dravya-paryAyanA vibhAgane grahaNa kare, te vyavahArAbhAsa. jemake cArvAka darzana. nAstika (cAvaka) jIva dravyAdi nathI mAnatA; bhUta catuSTaya ( pRthvI, pANI, teja, vAyu ) arthAta sthala daSTie ( carma cakSue) +ahIMA "sata " e parasaMgrahe grahaNa karela piDitAI che; ' tenI vidhipUrvaka vaheMcaNI karatAM- sata | dravya S Na paryAya svabhAva ItyAdi A para saMgrahe grahaNa karela arthanI vaheMcaNarUpa vyavahAra naya thayo. 8 A udAharaNomAM "dravyatva" "paryAyatva' "jIvava" "kramabhAvi-paryAyatva e apara saMgrahe grahaNa karela piMDitAI che, tenI te te udAharaNomAM jaNAvyA mujaba vidhipUrvaka vaheMcaNI karavArUpa vyavahAra thayo. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) vyavahAra nayanA cauda bheda 33 jeTaluM dekhAya teTaluM dravya ema e mAne che; paNa svaka95nAe teoe dravyanI je vaheMcaNI karI che, te vitatha che, yathAtathya nathI, mATe teo vyavahArAbhAsa che. vyavahAra nayanuM keTaluMka svarUpa graMthAMtarathI lakhe che - " bhedopacAratayA vastu vyavahiyata iti vya0 |bhedanA upacAra karIne vastunI vaheMcaNI karavI te vyavahAra. (1) sadabhUta vyavahAra -guNa-guNI, dravya-paryAya, saMjJAsaMjJo, svabhAva-svabhAvavata, kAraka-kArakI, kriyA-kiyAvata, enA bhedathI bhedanuM je kathana kare te. (2) zuddha saddabhUta vya-zuddha guNa-guNI, zuddha dravya paryAya, enA bhedanuM kathana kare te. 4 ( jemake--AtmAnuM kevaLa jJAna).1 (3) upacarita sa60 vya-upAdhi sahita (karmopAdhivALAM) je guNa-guNI, temAM bhedanuM kathana kare che. jemakejIvana matijJAnAdi guNa che. + nAstika pratyakSa-parokSa pramANu siddha evA jIva, puNya, pApa, svarga, narka Adine nathI mAnatA. lekapratyakSathI jIvapaNuM dRSTigocara nathI, mATe jIva nathI mAnatA ; ane svakalpanAe sthUla dRSTie lekine kumArge pravartAve che. 1. ahIMA guNI ( AtmA ) ane guNa (jJAna) baMne zuddha che; paNa "AtmAno ' ema chaThThI vibhakita lagADI guNa-guNIne bheda dAkhavyo mATe zuddha sa. vya. 2. ahIMA guNI (jIva) ane guNa (mati Adi) baMnene Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 naya pradIpa (4) anupacarita sa60 10-upAdhi rahita guNa guNanA bhedanuM kathana kare te. jemake--jIvanA kevaLajJAnAdi guNa (5) azuddha saddabhUta 10:-azuddha guNa-guNI, azuddha dravya-paryAya, enA bhedanuM kathana kare te. (6) svajAti asaddabhUta vya-jemake, paramANu bahupradezI ema kahevuM che.' (7) vijAti asa60 vyava--jemake -matijJAna mUrta (rUpI) che,-rUpI (mUrta) dravyajanita hevAthI. bheda dAkhavyo. mATe baMne audayika bhAvanA che, saddabhUta; ane "mati Adi " sapAdhika hovAthI, arthAta karma janita hevAthI audayika bhAvanA gharanA hovAthI, mUrta che, e mUrtApaNAne upacAra che eTale upacarita. 3. ahIM guNa-guNIne bheda dAkhavyo che, mATe sadabhUta vya0. paNa kevalajJAnAdi guNa karmopAdhi rahita che, kSAyaka bhAvanA gharanA che, zuddha amUrta che, mUrtatAne upacAra nathI, mATe anupacarita. 1. ahIM judA judA svajAtIya paramANunA bhedanuM kathana karyuM, mATe vya, paNa temAM bahupradezapaNAnuM upacArathI kathana karyuM, mATe asaddabhUta vya. jUdA jUdA paramANuone bheda daSTie joIe te pratyeka paramANu ekapradeza che. tathApi snigdha-rUkSatA guNane laI te paramANamAM bahupradezI thavAnI yogyatA che, eTale upacArathI tene bahupradezI kahyA, Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.) vyavahAra nayanA cauda bheda 39 (8) svajAti vijAti asabh0 50--nneya evA jIva ane ajIvamAM jJAna che,-teo jJAnanA viSaya hAvAthI, ema kahevuM te. (9) svajAti u50 a'0-jemake- putra strI Adi mArAM. (10) vijAti upa- a nyU----jemake-vastra, bhUSaNa, Dema, ratnAdi mArAM. (11) sva vi 30 a0 050--jemake- deza, rAjya, kIrtti, killA Adi mArAM, (12) asadbhUta50-- eka dravyanA (anyatra prasiddha) dharmanuM (anyatra) khIjA tyamAM ArepaNu karavuM te. (13) u50000-asadbhUta vyavahAra ja upacAra che, eTale upacArane paNu upacAra karavA te upa. asa bya. jemake- 'devadattanu dhana.'. AmAM dhana' e vastunA 'devadatta' sAthe sa'zleSa sa''dha nathI, kalpita saMbaMdha che, (tathApi devadatta sAthe ' devadattanu ' ema kahI sabadha joDayA che, te upacArathI che, mATe 'uparita.' ane ' devadyatta ' ane ' dhana ' e bane jAte eka dravya nathI, bhinna bhinna dravya che, mATe asadbhUta vyavahAra. eTale AkhA upa0 asa00nya0 thayA. ) (14) anupacaasa y-- jemake 8 jIvanu zarIra. AmAM ' zarIra ' nA jIva' sAthe sazleSa saMbaMdha che, kalpita nathI; kAraNa cAvajIva athavA Ayuka nI sthiti sudhI e sabaMdha rahevAnA che, mATe anuparita, Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa paNa "jIva" ane "zarIra e baMne jAte eka dravya nathI, bhinna bhinna che mATe asabhUta ; eTale Akho anuo asa60 10 thayo.) upacAra paNa nava prakArane che -- (1) kacchamAM dravyane upacAra,1 (2) guNamAM guNane upacAra, (3) paryAye paryAyane upacAra, (4) dravya guNane upacAra, (5) dravyamAM paryAyane upacAra". (6) guNamAM dravyane upacAra, (7) guNamAM paryAyano upacAra, (8) paryAyamAM dravyane upacAra6, (9) paryAyamAM guNane upacAra. 1. jemake-AgamamAM kahyuM che ke "kSIra nIra pere pugala sAthe jIva maLyA che." mATe jIva te pudgalano upacAra. 2. jemake-AtmAnI kRSNa vezyA. AmAM legyA e AtmAne bhAva (arUpI guNa) che, temAM kRSNa je pudgalane guNa che, tene upacAra karyo. 3. jemake--hAthI gheDAne aMdha. AmAM hAthI gheDA e AtmadravyanA asamAna jAti dravya paryAya che. temAM skaMdha je pudgalanA paryAya tene upacAra karyo. 4. jemake--hU gauravaNe chuM.' AmAM huM e Atmadravya, (temAM gauravarNa e pudagala dravyanA guNano upacAra karyo. 5. jemake--huM deha chuM.' AmAM huM e Atmadravya, temAM deha je pudgalane sAmAnya jAti dravya paryAya tene upacAra karyo. 6. jemake--e gauravarNa e AtmA che. AmAM gauravarNa Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upacAranA 9 bheda: 4 prakArane saMbaMdha A badhe asaddabhUta vyavahAra viSaya samaje. eTale upacAra nAmanuM pRthaka naya nathI thatA. mukhyano abhAva sate evAM prajane ke nimitte upacAra varsa che, ane te paNa saMbaMdha vinA nathI thato. saMbaMdha cAra prakArana che -(1) saMleSa saMbaMdha. (2) pariNAma pariNAmi saMbaMdha. (3) zraddhA-zraddheya saMbaMdha. ane (4) jJAna-ya saMbaMdha upacarita asaddabhUta vyavahAra traNa prakArano che-- (1) satyArtha, (2) asatyArtha, (3) ubhayArtha. vyavahAra nayanA e 14 bheda jANavA. vyavahAra naya bhedagrAhI che. vyArthikane A trIje bheda thayo. e pudgala dravyane guNa che, temAM AtmArUpa je anya dravya tene upacAra karyo. che. jemake--matitanu" "matijJAna e zarIra che. AmAM matijJAna e AtmA dravyane guNa che, temAM "zarIra' e pudgala paryAyane upacAra karyo. 8. jemake--daha e AtmA', AmAM deha je pudgala dravyano paryAya che, temAM anya dravya je AtmA tene upacAra thayo. 9. jemake-tanu e mati" "zarIra e matijJAna." AmAM zarIra je pudgala paryAya, temAM mati je AtmA dravyano guNa tene upacAra karyo. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. paryAyArthikanayanA jusUtrAdicAra bheda (1) RjusUtra 'Rju vartamAnakSaNasthAyi paryAyamAtraM prAdhAnyataH suutry#migutha gusUtra' arthAta--Aju, vartamAnakSaNasthAyi paryAyane ja pradhAnapaNe je Icche, grahe, te jusUtra. tAtparya ke--bhUta ane bhaviSya kALarUpI viziSTa che lakSaNa jenuM, evA kauTilyathI mukata hovAthI bAju, athata saraLa; evuM saraLa ja dravyanI gaNatAe ane kSaNakSayI paryAyanI mukhyatAe je darzAve, te jusUtra. udAharaNa--jemake, "atyAre sukha paryAya va che." A vAkaya vaDe sukha nAmane kSaNika paryAya ja mukhyapaNe dekhAya che, e paryAyanuM adhikaraNa [AdhAra]-jIva dravyanI gauNa hovA chatAM paNa pratIti nathI thatI. have jusUvAbhAsanuM nirUpaNa kare che -- dravyane sarvathA apalApa karanAra, (paryAyane ekAMta grahaNa karanAra) trAjusUvAbhAsa kahevAya che. udAharaNa-tathAgata (bauddha) mata. baddha kSaNavinAzI paryAyane ja pradhAnapaNe prarUpe che, te paryAyanA AdhArabhUta dravyane mAnatA nathI, mATe tene mata jIvAbhAsa jANavo. + Rju kahe che ke mAre bhUta bhaviSyanuM zuM kAma che ? bhUta ane bhaviSya e te kuTilAnAM lakSaNa che, mAre to vartamAnanuM ja kAma che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) zabda naya jusUtra be prakArano che -(1) sUkSma jusUtra, jemake-paryAya eka samaya ja rahe che, ane (2) skUla trAjujemake-"manuSyAdi paryAya tenA AyupramANa kAla paryAyArthikane A prathama bheda tha. (2) zabda naya "vAmeina davanerame pratimAnA dA" kAlAdi bhede karI devaninA arthabhedanuM pratipAdana karanAra zabda naya. tAtparya ke vyAkaraNanA saMketathI prakRti pratyayanA samudAya vaDe siddha thaI, arthAt (1) kAla (2) kAraka (3) liMga (4) saMkhyA (5) puruSa ane (6) upasarga-e bhede karI, dhvaninA arthane bheda paNa je pratIta kare te zabda. (1) kAlabhedanuM udAharaNuM--jemake- hite, che, haze sumeru AmAM kALatraya (rUpa paryAya) nA bhedane laI sumeru (dravya) nA bhedanuM paNa zabda naye karI pratipAdana thAya che; (ahIMA "hatAM" Adi traNa kALanA paryAyanI mukhyatA che.) sumerunuM dravyapaNe je abhedapaNuM tenI upekSA (gauNatA) che. - (2) kAraka bhedanuM udAharaNa-jemake-"(te) kuMbha 1. AmAM "hato' bhUta paryAya, 'haze" bhAvi paryAya ane che" vartamAna paryAya, enA bhede " sumeru " e dhvaninA arthamAM mRNa bheda pratIta thAya che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa kare che. kuMbha karAya che, karAya che kuMbha." (3) liMga bheda athavA jAtibhedanuM udAharaNajemaketa: (taTa ke), taTI (taTI kevI), taTe (taTa kevuM). (4) saMkhyA athavA vacana bhedanuM udAharaNa jemake-dArA (strIo bahuvacana), kalatra (strI ekavacana). athavA Apa: (pANa-bahuvacana), jalaM (pANI--eka vacana). (5) puruSa bhedanuM udAharaNa-jemake--"huM bhAta jamIza; te te atithie jamI gayA." (6) upasarga bhedanuM udAharaNa--jemake- te saMsthita che. te avasthita che. kavacita arthanAM bhedanuM paNa (mukhyapaNe) grahaNa thAya che -jemake-"vaLavidhu tiete yaH " je karNAdimAM prakAzita athavA sthita che. AmAM tidarethI 2. AmAM "te kare che " ane "karAya che ' e baMne (kAraka paryAya jUdA jUdA hevAthI, "kuMbha" e vaninA arthamAM bheda mAlama paDe che; AmAM " te kare che " Adi kAraka paryAya mukhya che, "kuMbha" dravya gauNa che. 3. AmAM "ke " "kevI' kevuM ' e traNe liMga paryAya jUdA che, ane tethI dhvaninA artha mAM paNa phera pratIta thAya che. 1. ahIM "huM" pahele puruSa che, atithie trIjo puruSa che, e puruSabheda rUpa paryAya bheda thayo. 2. ahIMA " sthita 'dhvanimAM 'saM" ane "avarUpa" upasarga paryAyathI bheda pratIta thAya che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAbhAsanuM lakSaNa arthabhedanI pratIti thaI. Waa prakAzana ane dhyeya artha mATe Atmane padamAM vaparAya che evuM sUtra che. 'zabdAbhAsanuM lakSaNa - tara tarasa tame samatharamAnatAmAnaH " ' arthAta-kAlAdi bhede karI vibhinna zabdanA arthanuM paNa ekAMta bhinnatva mAne te zabdAbhAsa. jemake-'hato, che ane haze sumeru, ItyAdi bhinna kAlanA zabdo ekAMta bhinna artha kahe che,-bhinna kAla zabdatvane laIne,-tevA siddha anya zabdanI peThe. Ama zabdabhedane laI ekAMta arthabheda mAnavo te zAbhAsa.1 , paryAyArthikane A bIjo bheda thayo. 3. ahIMA evuM kahevAnuM tAtparya lAge che ke kavacita dhvani eno e chatAM arthabheda pradhAnapaNe grahaNa thAya che. jemake navasaMva revadrattaH | navakaMbala devadatta. AmAM dhvani ena e chatAM navarkabala vaDe be jUdA jUdA atha pradhAnapaNe pratIta thAya che -1. saMkhyAmAM (9) kAmaLIvALo devadatta-nava kAMbaLI jenI pAse che evo devadatta. (2) nava eTale navI kAMbaLI jenI pAse che evo devadatta.. 1 tAtparya ke- kAla, liMga, puruSa Adi payayanA bhedathI dhvaninA arthamAM bheda mAlama paDe; paNa jene e ivani che e zabdane artha te gauNapaNe paNa abheda rahe, evuM zabdanayanuM mAnavuM che. paNa dhvanibhedathI zabdanA arthane paNa bheda ja, ema ekAMte grahaNa karanArA zabdAbhAsa che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa (3) samabhirUDha naya. 'paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamartha samamirohana samabhiruDhAH' ' arthAta-vyutpattibhede karI paryAya zabdane viSe bhinna artha utpanna kare te samabhirUDha tAtparya ke-zabda naya zabda ane tene paryAya bhinna hovA chatAM paNa dravya (zabda) nA arthanuM abhedapaNuM Icche che, arthAta kAlAdi paryAya jUdA jUdA hovA chatAM zabdane artha te ene e ja Icche che, tyAre samabhirUDha naya zabdanA (vyutpatti) paryAyane bhede dravyanAM (zabdanA) arthane bheda mAne che, ane paryAya zabdanuM arthataH abhedapaNuM che tenI upekSA kare che, tene gauNa rAkhe che.) udAharaNa: indanAta iMdraH arthAta ezvaryane laI Ika. zakanAta zaka: ,, zakitane laI zake pUraNAta puraMdara: , pU: nAmanA rAkSasane nAza karavAthI puraMdara, zagyA patiH zacipatiH, zacino pati zacipati. AmAM iMdra, zaka ane puraMdara ItyAdi paryAya zabdomAM kArthapaNuM che, tathApi tene gauNa karI zabdanA grupatti (paryAya) nA bhede tenA arthanuM paNa bhinnapaNuM mAne che, eTale zabda bhede arthabheda mAnanAre samabhirUDha phalitArtha thaye. evI ja rIte anyatra arthAta kalaza, ghaTa, kuMbha AdimAM jANI levuM. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samabhirUDhiH samabhirUDhAbhAsa samabhirUDhAbhAsa paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kkssiikurvaannstdaabhaasH| paryAyadhvaninA abhidheya bhinna bhinna ja evuM ekAMta grahaNa karanArA samabhirUDhAbhAsa [ tAtparSa ke-ekArtha vAcI jUdA jUdA rUDha zabdo hoya, tenA nikti bhede jUdA artha karI te te zabdomAM pratIta thatA rUDha ekAIne ekAMta je niSedha, te samabhirUDhAbhAsa.] jemake -iM, zaka, puraMdara ityAdi zabdo bhinna arthavALA ja che, kemake bhinna zabdo che, jema kari, kuraMga, karabha, turaMga ItyAdi zabdo bhinna hovAthI bhinnArtha vAcI che tema. ahIMA paNa zakra, iMdra, puraMdara Adi nAmaikyatAvALA chatAM bhinna zabda hovAthI bhinna arthavALA ja che,-jema haraNa, gheDa, Adi bhinna zabdo bhinna vAya che tema. A samabhirUThAbhAsa. paryAyArthikane trIjo bheda thayo. (4) evaM bhUta naya phAdA rAghavRttinimittabhUtaviviphAdaHthe vAvanADuvchadmavataH ! je kriyAne laI zabdanI pravRtti thAya che, te ja kriyAviziSTa arthane vastu prakAze tyAre evaMbhUta. tAtparya ke-indanAdi kriyAviziSTa IMkane piMDa hoya ke na ho, paNa lekamAM tathA vyAkaraNamAM e ja prakAra (IndanAdi kiyAvALe te Indra e prakAre) rUDhi Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 naya pradIpa hAvAthI samibharUDha naye karI indrAdi vyacapadeza thAya che, indrAdi nAma apAya che. rUDha zabdanI vyutpatti zaiAbhA mAtraja che; kAraNa ke evuM vacana che ke vyutpatti'hetAH rACA sajA:' rUDha zabdo vyutpatti rahita che, tenI vyutpatti karI ke na karo. ) tyAre eva'bhUta naya je samaye IndranAdi kriyAyukta artha dekhAya che, te ja samaye A indra ema mAne che, nahiM ke te zivAyanA ( indunAdi kriyA rahita ) samaye. A naya kriyAzabdane ja mAne che, arthAt zabdanA je artha thatA hoya, te ja pramANe je dravyamAM kriyA thatI hoya, tene ja tene (te zabdane) vyapadeza kare che. [ zaMkA--bhASyAdikamAM teA (1) jAti (ra) guNu, (3) kriyA, (4) samadha ane (5) yadacchA, e lakSaNavALI pAMca prakAranI zabda pravRtti kahI che ne ? samAdhAna--hA, yadyapi temAM e pAMca prakAranI zabda pravRtti kahI che, tApaNu e vyavahAramAtrathI ja jANavI, nizcayathI nahi, ema A eva bhUta naya svIkAre che. te A pramANe:-- (1) jAti zabda che te kriyAzabda ja che, ema jANavuM. jemake--'isIta nauH ' ( javAnI kriyA kare te gAya ); ' ANugAmitrArzva: ' (ANu, jaladI javAnI kriyA kare te azva ); ItyAdi. 'gAyapaNuM 'azvapaNuM' evA jAti vAcaka zabdonuM kriyAvAcaka zabda haiAvAthI. (ra) tevI rIte guNu zabda paNa kriyAzabda ja che, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [, evaMbhUta : evabhUtAbhAsa 89 jemake "sucImanAta sura" (zuci (pavitra) hovAnI kriyAne laI zukala); "nAmavAn nIH " (nIlananI kriyAne laI nIla), ItyAdi. zukala ane nIla evA guNa zabdonuM kriyAzabda hovAthI. (3) tevI rIte cadacchA zabda paNa kriyA zabda ja che; jemake -"seva inaM citta zuti phevara" (deva! ene gho); "yajJa gi sAta puti catta H " (yajJa ene dho) ItyAdi yadacachA zabdonuM kriyAzabda hovAthI. (4) temaja-saMcoga saMbaMdhI zake ane samavAya saMbaMdhI zabda paNa kriyAzabda ja jANavA. jemake- "i cAratAtti hI" ( AnI pAse daMDa che mATe daMDI). e daMDa ane daMDInA saMgasaMbaMdharUpa zabda kriyAzabda ja che. tema-vijJAnamArUti vikALI" (viSANa-ziMgaDuM Ave che mATe viSANI, ziMgaDAvALuM ). e viSANa ane viSANInA samavAyasaMbaMdharUpa zabda kriyAzabda ja che. ( AmAM hovA rUpa kriyAnuM pradhAnapaNuM havAthI "zuM hovAnuM ?" e bedha thAya che. jAti zabdAdi upara kahyA te badhA zabdo kriyAzabda ja che. "hovApaNuM, "thavApaNuM, 'javApaNuM, "devApaNuM ItyAdi kriyA sAmAnyanuM sarvavyApipaNuM hovAthI.] evaMbhUta nayanuM udAharaNa -Indana (ezvarya) anubhavavAnI kriyA karate Idra kahevAya. zakana (zakti) kriyAmAM pariNata zake kahevAya. purUne dAravAmAM (cIravAmAM) pravartela puraMdara kahevAya. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa evaMbhUtAbhAsa 'kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipastu tdaabhaasH|' arthAta -zabdamAM je kriyAne vAcyArtha rahelo hoya, te kriyA sahita je vastu hoya, tene ja e zabda lagADAya, e kriyA rahitane nahiM ja, evo ekAMta niSedha kare te evaMbhUtAbhAsa. udAharaNa -jemake, viziSTa ceSTA zUnya evI ghaTa nAmanI vastune ghaTa nAma ApavuM na joIe, kemake je ceSTAne laI ghaTa zabdanI pravRtti thAya che, te ceSTA temAM nathI-paTanI paDe. A vAkaya vaDe svayiA rahita ghaTAdi vastune ghaTAdi zabda na lagADe, evo ekAMta niSedha thAya che; paNa te niSedha pramANabAdhita che. mATe ene evuMbhUta nayAbhAsa kahyo. artha naya ane zabda naya A sAta nayamAM prathamanA cAra arthanirUpaNamAM pravINa hovAthI arthanaya, ane pachInA traNa zabda vAcyArtha gocara hovAthI zabdanAya che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanA sAta bhedaH upasaMhAra "ekeko ya sayaviho satta naya sayA havaMti emeva / ano bi a Aeso paMceva sayA nayANaM tu // " arthAta--ekekanA so bheda eTale nagamAdi sAtanA sarva maLI 700 bheda thAya che. zabdAdi traNa nayane eka zabdamAM ja gaNatAM, prakArAMtare nAmAdi pAMca bheda thAya che, tenA darekanA so se bheda karatAM pa00 bheda thAya che. tema chaso, cArase, base bheda paNa thAya che. sAmAnyagrAhI naigamana saMgrahamAM ane vizeSagrAhI negamane vyavahAramAM aMtarbhAva karIe to mULa naya cha thAya che, tenA darekanA sa se bheda karatAM 600 bheda thAya che. jyAre (1) naigama (2) saMgraha (3) vyavahAra e traNa arthanaya ane (4) zabda naya ema cAra mULa naya gaNIe, tyAre pratyekanA 100-100 karatAM cAraso bheda thAya. athavA (1) naigama naya (2) saMgrahavyavahAra ane jusUtra lakSaNa eka arthanaya (3) eka zabda naya ane (4) eka paryAyArthika naya ema cAra mULa bheda laIe, tyAre pratyekanAM so so karatAM 400 bheda thAya. ane dravyArthika ane paryAyArthika e je mULa naya laIe, te te pratyekanA so so bheda karatAM 200 bheda thAya. kayAMI te vaLI ema kahyuM che ke - "NicchayavavahAra NayA mUlimabhedA NayANa savvANaM / Nicchaya sAhaNaheU davvaya pajavaThThiyA muNaha // " Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya pradIpa arthAta-sarva nayanA mULa bheda (1) nizcaya ane (2) vyavahAra naya che. temAM nizcaya nayanA sAdhanahetu kathArthika ane paryAyArthika jANavA. utkRSTa bheda gaNIe to nayanA asaMkhya bheda thAya che. "jAvaMto vayaNapahA tAto vA nayA vi sdaao| te cevaya parasamayA sammattaM samudiyA sabve // " arthAta- jeTalA vacanaprakAra zabdAmagRhIta che, sAvadhAraNa che, te badhA naya parasamaya che, athata anya tIrthikanA siddhAMta che; ane je avadhAraNa rahita, svAta padathI lAMchita che te sarve naya ekaThA karIe to samyakatva che, jina siddhAMta che. zaMkA-sarva naya pratyeka avasthAmAM (pratyeka jUdA jUdA heI) mithyAtvanA hetu che, te sarva ekaThA thatAM madA mithyAtvanA hetu kema na thAya? jema thoDuM thoDuM viSa ekaThuM karatAM ghaNuM ja viSa thAya tenI peThe. samAdhAna- " satthe samiti sammaM vegavasAo nayA viruddhA vi / nizca vavahAriNo iva rAo dAsANa vsvttii||" / arthAta-paraspara viruddhavatI naya paNa ekatra thaye samyaktva thAya che,-eka jina sAdhune vazavattI hovAthI - rAjAnA bhinna bhinna abhiprAyavALA naranI peThe. jema dhana dhAnya bhUmi Adine artha arasparasa laDI maratA ghaNAM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka naya mithyAtvaH saMmilita naya samyaktva 93 mANase koI niSpakSapAta nyAyAdhIza pAse ekaThA thaIne jAya, tyAre e pakSapAta rahita nyAyAdhikArI yukita vaDe jhaghaDAnuM kAraNa maTADI arasparasa teone meLApa karI de che; tema ahIMA paNa paraspara virodhI nane paNa jaina sAdhu e vidha TALI ekatra meLApa karAve che. temaja viSenI ghaNuM kayuM paNa prauDha maMtravAdInA prayogathI nirviSa thaI jAya che, ane koDhIA Adi rogIne detAM amRtarUpa pariName che. tema paraspara virodhI jUdA jUdA norUpI viSanI kaNIyuM paNa jaina sAdhurUpa praDha maMtravAdInA sApekSavAdarUpa prAgathI avirodharUpa nirviSapaNAne pAme che. ane haTha-kadAgraha AdirUpa keDha AdithI pIDitane haDa-dAgrahAdi TaLavArUpa amRtarUpe pariName che. ] ItyAdi badhuM zrI vizeSAvazyakanI TIkAmAM spaSTa kahyuM che. ahIMA ATaluM samajavuM ke-A sAte nayamAM pUrva pUrva naya che te sthala (pracura cara) che ane nagamAdi uttarottara naya che te sUkSma (parimita viSaya ) che. "papu pUrvaH pUrvI nayaH pracuragaucaraH, paraH para stu primitvissyH|' arthAta-nigamathI saMgraha, saMgrahathI vyavahAra, vyavahArathI bAju, rAju thI zabada, zabdathI samabhirUDha, samabhirUDhathI evaMbhUta uttarottara sUkSma che. | kuti nathIH || Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa naya cakra saMkSepa svarUpa Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya cakra saMkSepa svarUpa (le.-sva. zrI manasukhalAla kiratacaMda mahetA-merabI.) [ snehamUrti zrI....... snehakti patra maLe. teonA samavayI, sahagAmI sva. zrI..........nA puNyasmaraNarUpe upayukta viSayane saMgraha thaI janahitArtha prasiddha thAya to sArUM, evI IcchAe temaNe potAnA Akha nehI maMDaLamAM mAgaNI karI. tenA svIkArarUpe A yatna che. cAlu viSaye manamAM ghaNuM ghoLAyA kare che; paNAkAra dhare che. paNa hAla cAlatI zAstrIya-saddhAMtika vicAraNA ADe ene patra para AlekhavAno ocho avakAza rahe che. e viSayo tevo avasara Avye paritoSa pAmaze, eTale te kALanI pratIkSA karI atre to svavicAraNA mATe saMgrahAto A zAstrIya viSaya raju karuM chuM. kavacita tene jene hAla khapa na lAgato hoya tene A viSaya nIrasa lAgaze; tethI enI upakAritA-upayogitA kaMI nyUna nathI thatI. enA cheDA paNa jijJAsuone e surasa lAgaze. chevaTa mATe te badhAne evA viSayo upayogI che. tethI tema ja zrI.............pAse prastuta dhArela saMgraha mATe AvelA viSayamAM prAya: A koTine viSaya nahiM hoya, eTaluM A viSayanuM vilakSaNapaNuM ane sthAnatva. 3x * sadU lekhakanI A noMdha parathI jaNAya che ke potAnA abhyAsanA paripAkarUpa A nAyacaka saMkSepa svarUpa teozrIe kaI snehInI mAgaNIthI smaraNArthe taiyAra karela; paraMtu pAchaLathI tata Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya caka saMkSepa svarUpa zrI vIra jinezvarane namaskAra karine dravya, guNa, paryAyane saMkSepa kahuM chuM. 1dravya-(che.) jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza ane kAla. 2. sata e dravya. 3. utpAda, vyaya ane progya yukta te sata 4. guNa be prakAre:-(1) sAmAnya. (2) vizeSa 5. dravyanA sAmAnya guNa daza prakAre - (1) astitva. (2) vastutva. (3) dravyatva. (4) prameyatva (5) agurulaghutra. (6) pradeza7. (7) cetanavaM. (8) acetanava (9) mUrtatva. (10) amUrtatva. AmAMthI prathama cha guNa chae dravyamAM rahelA che. sAtame cetanatva jIvamAtramAM, sUkSma nigodanA jIvathI siddhanA jIvamAM, sAmAnya che. AThamo acetanatva jIva zivAyanAM bIjAM badhAM dravyamAM che. navamo mUrtatva (sAkArapaNuM) eka pudgala dravyamAM ja che. dazame amUrtatva (nirakArapaNuM) pudgala zivAyanAM bIjAM badhAM dravyamAM che. 6. dravyanA vizeSa guNa:--La prakAre. saMbaMdhI kaI UhApoha ke upayoga nahiM karavAmAM Avyo hoya, athavA te-nahiM mekalavAmAM AvatAM lekha emane ema paDI rahyo hoya. naya viSayanA abhyAsIne upayogI A saMkSepa neMdha sa. zrI manasukhabhAIe zrI devasenAcArya kRta AlApapaddhati anusAra taiyAra karela jaNAya che. vizeSa mATe juo AlApapaddhati. -bhagavAnadAsa, Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaH 10 sAmAnya guNa, 16 vizeSa guNa 97 (1) jJAna, (2) darzana, (3) sukha,(5) virya-jIvanA. (5) sparza, (6) rasa, (7) gaMdha, (8) varNa---pudagalanA. (9) gati hetutva-dharmane, (10) sthitihetutva -adharmane. (11) avagAhanAhetutva-AkAzane. (12) vartanAhetutva--kAlane. (13) cetana---jIvane. (14) acetana---jIva zivAya pAMce. (15) mUtva-pugalane. (16) amUrta--pudagala zivAya pAMce. AmAM chellA cAranI sAmAnya guNamAM paNa vivakSA thaI che, paNa e svajAti apekSAe, athata svadravya, svakSetra, svakALa ane svabhAvanI apekSAe e sAmAnya guNa che. parajAti apekSAe arthAt paradravya, parakSetra, parakALa ane parabhAvanI apekSAe e vizeSa guNa che. 7. paryAya --guNane vikAra te paryAya. te paryAyanA be bheda. - 8, paryAyanA be bheda-(1) svAbhAvika paryAya dravyamAtramAM, (2) vibhAvika paryAya jIva ane pugalamAM ja. 9. agurulaghu vikAra e svAbhAvika paryAya dravya mAtramAM che-tenA bAra bheda: cha vRddhirUpa, cha hAnirUpa. (1) anaMta bhAga vRddhirUpa agurulaghu vikAra. ) (2) asaMkhyAta , , , * * (3) saMkhyAta , ; ; ; 2) - vRdvirUpa (4) saMkhyAta guNa ) , | (5) asaMkhyAta , , , , , (6) anaMta , , , , , , Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 (1) anaMta bhAga hAni (2) asaMkhyAta,, (3) saMkhyAta 22 "" (4) sakhyAta guNa 25 (5) asaMkhyAta,, (6) ana'ta ,, d "" "" temAM jIvanA cAra prakAre: "" '' 22 29 "" 22 "" 99 "" "" nayacakra sakSepa svarUpa ,, 66 34 22 "" 23 22 ,, , 10, vibhAva paryAya:--jIvanA ane pudgalanA ja. "" "" 27 Sa hAnirUpa (1) vibhAva dravya vyaMjana paryAya te deva, manuSya, tiya c, narakI e cAra prakAre athavA corAzI lAkha jIva yAni anusAra corAzI lAkha prakAre. gati, yAni e jIvane zuddha svabhAva nathI; e vibhAvika guNa che. (2) vibhAva guNu vyaMjana paryAya te mati, zruta, avidha, mana:paryava, jIvanA zuddha svAbhAvika guNa kevaLa jJAna che. (3) svabhAva dravya vyaMjana paryAya. carama zarIrathI kicita nyUna siddha paryAya. ( carama tribhAga vizeSa ) (4) svabhAva guNa vyaMjana paryAya jIvanA siddha thatAM anaMta catuSTaya, ( anatajJAna, ana Mtadarzana, anaMtapukha ane ana'tavIya .) te ja rIte pudgalanA pAchA cAra vibhAva paryAyaH (1) vibhAva dravya vyaMjana paryAya. dvaNuka ( be aNu ), traNa aNuka Adi skaMdha. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAva paryAyaH vibhAva paryAya (2) vibhAva guNa vyaMjana paryAyaH-ra-rasAMtara, , gaMdha-gaMdhAtara, ityAdi. (3) svabhAva dravya vyaMjana paryAya -e avibhA gI ( jenA bhAga na thaI zake evA ) pudgala paramANu. (4) svabhAva guNa vyaMjana paryAya - dareka paramANumAM eka rasa, eka gaMdha, eka varNa, ane be sparza maLI pAMca aviruddha guNa 11. paryAyanA prakArAMta bIjA be bheda - (1) artha paryAya-dharma, adharma, AkAza ane kALanA artha paryAya ja che; vyaMjana paryAya nathI. (2) vyaMjana paryAya-A paryAya jIva ane pugalamAM ja che, bIjA dravyamAM nathI. 12. guNa paryAyavAnuM e dravya. 13. svabhAva -(1) sAmAnya svabhAva. (2) vizeSa svabhAva. temAM dravyanAM sAmAnya svabhAva agIAra prakAre - (1) asti (hovApaNune) svabhAva. (2) nAsti svabhAva. (3) nitya svabhAva. (4) anitya svabhAva. (5) eka svabhAva. (6) aneka svabhAva. (7) bheda svabhAva. (8) abheda svabhAva. (9) bhavya svabhAva. (10) abhavya svabhAva. (11) parama svabhAva, Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 nayacakra sakSepa svarUpa ane dravyanA vizeSa svabhAva daza prakAre:-- (1) cetana svabhAva. (3) mUtta svabhAva. (5) ekapradeza svabhAva. 7) vibhAva svabhAva. svabhAva. (8) zuddha (10) uparita svabhAva. (2) acetana svabhAva. (4) amRtta svabhAva. (6) anekapradeza svabhAva. (9) azuddha svabhAva, Ama sAmAnya ane vizeSa maLI 21 ( ekaviza ) svabhAva thayA; te jIva ane pudgalamAM rahelA che:---- ekaviMzati bhAtrAH syu jIvapudgalayo matAH / dharmAdInAM SoDaza syuH kAle paMcadaza smRtAH // arthAt jIva ane pudgalamAM darekamAM upara jaNAvela ekaviza svabhAva che. dharma, adharma ane AkAzamAM cetana svabhAva, mUtta svabhAva, ekapradeza svabhAva, vibhAva svabhAva ane azuddha svabhAva e pAMca zivAyanA seALa svabhAva che. ane kALa dravyamAM upara jaNAvela pAMca uparAMta chaThTho anekapradeza svabhAva ( kALa pradeza rahita che) ema cha sivAya jhAkInA paMdara svabhAva che. (1) asti svabhAva--dravyanuM svasvarUpe hAvApaNuM. dADu e agnine! svabhAva che, agni DAya tyAM dAha hAya ja, tema svabhAva lAbhathI acyutatva. (2) nAsti ,,--padArthanuM pararUpe na heAvApaNuM. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asti svabhAva pramANa ane naya 101 (3) nitya ,-ekanA eka dravyamAM tenA jUdA jUdA payAmAM te dravyanuM hovuM te nitya sva. (4) anitya --anekarUpe paryAyAMtara tenuM thavuM. (5) eka ;,-svabhAvane eka ja AdhAra. (6) aneka -guNa ane guNInI saMjJAnA bhedane laI. (7) parama -pariNAmika bhAva mukhyatAne laI. (8) cetana -adabhUta vyavahArane laI karmanakarmane paNa cetana svabhAva. (9) acetana ,-asaddabhUta vyavahArane laI jIvane paNa acetana svabhAva. (10) mUrta svabhAva-asaddabhUta vyavahArane laI jIvane paNa mUrta svabhAva. (11) amUrta sva-asaddabhUta vyavahArane laI pugalano paNa amUrta svabhAva. (12) kAla ANu ane ekapradezI paNa saMbhave che. TuMkAmAM tAtparya - tAtrArthayAtrAjakta vastu mA vidhAre " 14. natha ane upanaya. upara jaNAvelA bhAva kema jANI zakAya ? Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 nayacaka sakSepa svarUpa pramANu ane nayanI vivazA vaDe jANI zakAya. pramANa zuM? samyak jJAna pramANa. samyagu jJAna be prakAre (1) pratyakSa pramANa. (2) parokSa pramANa mati ane zrata jJAna e parokSa pramANa. avadhi ane mana:paryava jJAna e eka deza athavA vikaLa pratyakSa pramANe. ane kevaLa jJAna e sarva deza sakaLa pratyakSa prava naya te be prakAra:-(1) nizcaya naya. dravyArthika. (2) vyavahAra naya. payayArthikaathavA nava prakAre -(1) dravyArthika naya. (2) paryAyArthika naya, (3) naima naya, (4) saMgraha naya, (5) vyavahAra naya, (6) jusUtra naya, (7) zabda naya, (8) samabhirUDha naya, (9) evaMbhUta naya. upanaya eTale naya samIpa te upanaya; athavA nayanuM eka aMga grahaNa karI aneka vikalpa karI kathana te upanaya. e traNa prakAre:-(1) sabhUta vyavahAra naya. (2) sabhUta vya0 nava (3) upacarita abhUta vya. na. temAM pAchA- 1. dvavyArthika nayanA daza bheda -- (1) karmopAdhi nirapekSa zuddha dravyArthika nayA-jemake-- saMsArI jIva siddha jevo ja zuddhAtmA che. "sarva jIva che siddha sama" Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArthina ? bhedaH paryAyArthikanA 6 bheda 13 (2) [utpAda, vyayane gauNa karI kevaLa] sattAgrAhaka zuddha kavyAnaya --jemake-davya nitya che, jIva. nitya che, paramANu nitya che. ' (3) bheda ka5nA nirapekSa zuddha dravyA. naya -jemake- nija guNa paryAyathI dravya abhinna che. (4) kame pAdhi sApekSa azuddha dravyA naya -jemake- kedhAdi karma ja bhAva AtmA. (5) utpAda vyaya sApekSa azuddha dravyA naya -jemake, eka ja samaye utpA, vyaya, dhrauvya yukta te dravya. (6) bheda kalpanA sApekSa azuddha dragyA naya-jemake, AtmAnA darzana, jJAnAdi guNa, jJAna ane darzanAdi pote ja AtmA che, chatAM bheda kalpanA karI 'nA' vaDe judA pADayA. (7) anvaya kavyAnaya --jemake, guNa-paryAya yukata te dravya. (8) svajAtigrAhaka athavA svadravyAdigrAhaka athavA svadravya, svakSetra, svakALa ane svabhAvagrAhaka dravyA naya:jemake-svadravya, svakSetra AdinI apekSAe e dravya. (9) parajAtigrAhaka dravyA naya:-jemake paradravya, parakSetra AdinI apekSAe e dravya nathI. athavA suvarNa rajata nathI; rajata , rajata kSetre, rajata kALe ke rajata bhAve suvarNa rajata nathI. koI kALe, koI kSetre, kaI kace, keI bhAve suvarNa rajata nathI. athavA AtmA dravya (jIva) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 navacaka saMkSepa svarUpa pugaLa dravya (ajIva) nathI, cetana dravya jaDa dravya nathI. jaDanA dravyathI, ke jaDanA kSetrathI, ke jaDanA kALathI ke jaDanA bhAvathI cetana jaDa nathI. sarva kALe, sarva kSetre, sarvabhAve, sarvadravya cetana te cetana ja che; acetana nathI, jaDa nathI. temaja jaDa ne cetana nathI. baMne pragaTa bhinna che. baMne potapotAnA bhAve sthita che. jaDamAM cetana nathI bhaLI jatuM, cetanamAM jaDa nathI bhaLI jatuM. ekane svabhAva bIjAmAM na Ave, ane bIjAne pahelAmAM na Ave. dareka dravya niranirALA pitapotAnA svabhAve sthita che. ityAdi. (10) paramagrAhaka dravyAnaya athavA pariNAmika bhAva grAhaka vyA, naya-jemake-jJAnasvarUpa e AtmA. ahIM A ghaNA svabhAvamAMthI jJAna e parama svabhAva gaNe. 2. paryAyArthika nayanA cha bheda - (1) anAdi nitya paryAyArthika naya athavA anAdyanaMta paryAyArthika naya - jemake-pudgala paryAya nitya che. mera Adi. (prAyaH e giri zAzvata, athavA zAzvatI jina pratimA.) meru e pudgalane paryAya che. (2) sAdi nitya athavA sAdi anaMta paryAnaya - jemake-siddha paryAya [kemake siddha e jIvana paryAya che] nitya che. (3) [ sattA gauNa karI] utpAda, vyaya grAhaka svabhAvavALa nitya azuddha thayo. naya: -jemake, paryAye kSaNe kSaNe palaTe che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigama-saMpraha Adi nayanA bheda 105 (4) sattA sApekSa nitya azuddha paryA. nayaH--jemakeeka samaye traNa rUpavALe te paryAya. arthAt pUrva paryAyana nAza, uttara paryAyane utpAda ane dravyapaNe dhrauvya. (5) kampAdhi nirapekSa nitya zuddha paryA. naya - jemake siddhanA paryAya jevA saMsArInA paryAya (jJAnAdi) zuddha che. (6) kapAdhi sApekSa nitya azuddha paryA. naya - jemake-(saMsArI) jIve upaje che ane mare che. 3. nigama nayanA traNa bheda-- (1) bhUtanagama (2) bhAvi naigama. (3) vartamAna baigama. temAM (1) bhUtane viSe vartamAnanuM AropavuM e bhUta gama. jemake--Aja dIvALIne divase zrI vardhamAna svAmI mokSe padhAryA. (jo ke temane thaI gayA seMkaDo varasa thaI gayAM. ) (2) bhAvine viSe bhUtanuM AropaNa e bhAvi nagama:jemake--je thavAnuM che te thayuM gaNavuM. arvat te siddha, samakitI te mukta. AmAM ahaMtu e dehadhArI rUpe che, siddha thayA nathI, paNa ahaMtu hevAthI dehamukta thaye niyama siddha thaze e nizcayane laI siddha thavA rUpa bhAvinuM sidhdha thayA rUpe ArepaNa karyuM. temaja samakitI niyamA mukta thAya; hajI mukta thayela nathI, chatAM nizcayane laI mukata thavA rU5 bhAvinuM samakitIne viSe AropaNa karyuM, ItyAdi. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 nayacakra sakSepa svarUpa (3) karavA mAMDelI vastu thai che, nathI thaI ane kahevu ke thAya che; athavA thAya che ane kahevuM ke thai te vartta mAna negama. jemake-cAkhA hAMDalImAM 2 dhAvA eya, raMdhAyA nathI ane kahevu ke raMdhAya che. athavA kaDemANe kaDa' thAya che te thayuM, 6 4. saMgraha nayanA be bheda- (1) sAmAnya saMgraha:-jemake, dravyamAtra 55 avirAdhI che. (2) vizeSa saMgraha: jemake, jIvamAtra paraspara avirAdhI che. 5. vyavahAra nayanA be bheda:-- (1) sAmAnya saMgraha bhedaka vya:--jemake, dravya be: jIva ane ajIva. (2) vizeSa sa Mgraha bhedaka vhe.:-jemake-jIva be prakAranA: siddha ane saMsArI. 6. nusUtra nayanA be bheda:-- (1) sUkSma jIsUtra:--jemake, eka samaya ja jenI sthiti che te paryAya. (ra) sthULa RnusUtra:--jemake, manuSyAdi paryAya Ayu kALa pra mANa. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa upanayaH tenA bheda, pratibheda 107 7. zabda nayane eka bhedaH--jemake,-dorA, bhAryA, kalatra, athavA jalaM, Apa:.. 8 samabhirUDha nayane eka bheda-jemake, gAya e pazu che. 9 evaMbhUta nayane eka bhedaH--jemake, Ide te i. Ama nayanA aThThAviza bheTa thayA. vyArthikanA 10, pAyArthikanA 6, nigamanA 3, saMgrahanA 2, vyavahAranA 2, RjusUtranA 2, zabdane 1, samabhirUDhano 1, evaM bhUtane 1 - kula 28. upanaya traNaH tenA bheda pratibhada- 1. saddabhUta vyavahAra upanaya, te be prakAre - (1) zuddha sadbhuta vya upanaya -jemake, zuddhaguNazuddha guNI ane zuddha paryAya--zuddha paryAyInA bhedanuM kahevuM te (siddha paryAya siddha jIva.) (2) azuddha sadbhuta vya. upanaya-jemake azuddha guNa-- azuddha guNI ane azuddha payaya-azuddha payAyIne bhedanuM kahevuM te. (manuSya paryAya saMsArI jIva.) 2. asaddabhUta vyavahAra upanaya, te traNa prakAre - (1) svajAti asabhUta vya: -jemake, paramANu bahupdezI. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 nayacaka saMkSepa svarUpa | (2) vijAti asabhUta vya0:--jemake, matijJAna mUtte che. kemake mUrta dravyathI upajeluM che. jJAna amUrta che, chatAM matijJAnane mUrta gayuM. kemake vijAti evAM mUrta pudgalathI uparyuM. | (3) svajAti vijAti asadabhUta vyava:jemake, jJAnane viSaya hovAthI ya evA jIva ane ajIvane viSe jJAnanuM kathana che. 3. upacarita asadabhUta vya, upanaya, traNa prakAre - (1) svAti upacarita asalkana vyava:-jemake, mArAM strI, putrAdi (sajIva). (2) vijAti upacarita asahya vya:--jemake, mArAM hATa, havelI, ghara, vastrAdi (nirjIva). (3) svajAti vijAti upacarita asa60 vya-jemake, mArAM deza, rAjya, prajA, dhaNa, durgAdi (sajIva, nijIva). Ama upanayanA ATha bheda thayA, ane nayanA pUrve jaNAvela aThAviza bheda gaNatAM kula chatrIza bheda thayA nayanA. guNa-sahabhAvI, sAthe rahenArA te guNa. eka dravya bIjA kayathI jenA vaDe pRthapha karAya te guNa. paryAya--kamabhAvI, phremavatta. astitva-hevApaNuM. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astitvAdi prAstAvika vyAkhyA 109 vastutva--vastune svabhAva te vastutva athavA sAmAnya-vizeSavALuM te vastu. dravyatva drave te dravya; dravya svabhAva te drazya; pAtapeAtAnA pradezasamUhamAM akhaMDa rahI svabhAva-vibhAva payAne grahaNa kare che, grahaNa karela che jeNe te dravya. sata--dravyanuM lakSaNa sat. svaguNa paryAyamAM side ', vyApe', tapreta rahe" te sata. ( 6 prameyatva-prameyabhAva te prameyatva. pramANa vaDe karIne sva-para svarUpane jANavA yAgya, pariDhavA yAgya te prameya. agurulaghubhA--te agurulaghutva. te sUkSma, aniva canIya, pratikSaNe varte mAna; AgamapramANuthI jANavA ceAgya. pradezatva-pradezabhAva, avibhAgI ( jenA pachI bhAga na thai zake evA) puddagala paramANue vyApta kSetratva. cetanatva--cetanabhAva. caitanya--anubhavana; anubhUti. cetana mAtra-jIvAjIvAdghinI anubhUti, caitanya--anubhUti. te sadA sakriya ja che, kriyArUpa ja che. dehadhArIrUpe te kriyA mana, vacana, kAyAmAM anvita thai nizcaye varte che. siddha dazAmAM jJAnarUpe akhaMDa sakriya che. zrI jinezvarAe prakAzela tattva sUkSma che. hetu vaDe karIne tenA ghAta thAya ema nathI. te AjJAsiddha che. mATe grahuNa karI levu. kemake jinezvara anyathA vande nahi. OM zAMti: zAMti: zAMti: Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya ane kunaya-nayAbhAsa | naya=vastunA eka dezane jANavAvALuM jJAna. (1) nizcaya naya=vastunA keI asala, mULa, upAdAnabhUta aMzane grahaNa karanAra jJAna. jemake, mATInA ghaDAne mATIne ghaDe kahe. (2) vyavahAra naya. jemake, mATInA ghaDAne ghIno ghaDe kahe. koI nimittane laI eka padArthane bIjA padArtha jANavAvALuM jJAna. nizcaya nayanA be bheda -(1) dravyArthika-dravya arthAta sAmAnyagrAhI. (2) paryAyArthika--guNaparyAya athavA vizeSa zAhI. dravyArthika-gama, saMgraha, vyavahAra. (kaI pramANe RjusUtra ). kavyArthika athavA nimittika naya - li. nAma aMgrAhI. vikalpa thavArUpa. 32. saMgraha=sattAgrAhI. sAmagrI ekaThI karavAne vika5. 3. vyavahAra=medagrAhI, bAhya dekhAvagrAhI. (1) zudra vyavahAra-jJAna, darzana, cAritra Adi nizcaye eka chatAM samajAvavA jUdA kahevA te. (2) azuddha vayavahAra---rAga, dveSa, ajJAna e Adi jIvanA dharma nahiM chatAM jIvane ApavAM. (3) zubha vanyavahAra--puNava kriyAnuM jIvamAM ArepaNa karavuM te. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 - - naya ane kunaya (4) azubha vyavahAra-pApayiAnuM jIvamAM ArepaNa karavuM te. (5) upacarita vyavahAra--dhana kuTuMbAdine jIvanAM kahevA te. (6) anupacarita tha0--dehane jIvana kahe te. paryAyArthika athavA upAdAna naya - 4. jusUtraaMtarUpariNAmagrAhI. 5. zabda aMtaruM pariNAmane zabdadvA kahe . 6. samabhirUDha-eka aMza ochAne pUrNa kahe te. 7. evaMbhUta=saMpUrNagrAhI, saMpUrNa te ja saMpUrNa kahe te. kunaya athavA navAbhAsa. (1) kalyAkAbhAsa- dravyane ja grahaNa karI paryAyana [ pratikSepa ] anAdara karanArA. (2paryAyArthikAbhAsa-paryAyane ja grahaNa karI dravyane anAdara karanAra. (3) nagamAbhAsa-dhamI ane dharma e AdinuM ekAMtika bhinnapaNuM ke ekAMtika abhinnapaNuM mAnanAra; jemake yAyika ane vaizeSika darzana Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 nava ane kanaka , (4) saMgrahAbhAsa-vizeSamAtrane parihAra karI ekAMta sAmAnya mAnanArA; athavA paryAyane niSedha karI ekAMta dravyane mAnanArA; jemake badhAM advaitavAdI darzana, temaja sAMkhya darzana. (5vyavahArAbhAsa-apAramArthika dravyaparyAya vibhAgane avalaMbanArA; jemake cArvAka darzana; kAraNake cArvAka pramANathI siddha thayela evA jIvanA dravyaparyAya vibhAgane e te kalpanA che, evA Arepa karIne eLave che, ane sUla leka-vyavahAranA anuyAyi thaI avicAritaramaNIya evA bhUtacatuSTaya vibhAganuM samarthana kare che. (6) jusUvAbhAsa-kavyane sarvathA (apalApa) niSedha karI vartamAna paryAyane grahaNa karanAra; jemake-tathAgata (baddha) mata. (7) * zabdAbhAsa-kAlAdi (kAla-kAraka-saMkhyApuruSa-liMga) bhedane ja grahaNa karanAra; jemake sumeru hato', hoze", "che e vagere zabda bhinna artha ja darzAve che, kAraNa ke bhinakALavAcI che, te ja pramANe siddha thayela anya zabdanI peThe. (8) samIbharUddhAbhAsa-paryAyadhvani (zabda bhede) ne laI abhidheya paNa bheda evuM ekAMta kahenAra: jemake "IMdrI, zake, "puraMdara" ItyAdi zabada bhinna hovAthI abhidheya bhinna ja (arthamAM paNa bhinna ja) che,-"kari', "kuraMga" ItyAdi zabdonI paDe. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kunaya athavA nayAbhAsa 113 (9) evaMbhUtAbhAsa-kriyAzunya vastu zabdavAgya nathI ja ema kahenAra; jemake-viziSTa ceSTA rahita evI ghaTa nAmanI kaI vastu, te ghaTazabda vAcya nathI, kemake ghaTa evA zabdanI pravRtti je vaDe thaI zake evAM nimittavALI kiyA temAM nathI, "paTanI jema." (10) arthanayAbhAsa-arthane ja grahaNa karanAra, zabdane anAdara karanAra. (11) zabadanayAbhAsa--zabdane ja grahaNa karanAra, arthane pratikSepa karanArA (12) apitanayAbhAsa-apitane ja svIkArI anatine niSedha karanAra. (13) anapitanayAbhAsa--anarpitane ja grahaNa karI arpitane anAdara karanAra. (14) vyavahArAbhAsa-lAka vyavahArane ja AgaLa karI tatvane pratikSepa karanAra. (15) nizcayAbhAsa--tattvane azlagama karI vyavahArane niSedha karanAra (16) jJAnanayAbhAsa-jJAnane ja Agraha karI kriyAne niSedha karanAra. (17) kriyAnayAbhAsa-kriyAne ja Agraha karI jJAnane pratikSepa karanAra. ) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhinna bhinna graMthAnusAra sapta naya vyAkhyA* saMgrAhakaH sva. zrI manasukhabhAI kiratacaMda mahetA zrI syAdavAda maMjarI-zrI malliNa sUri. 1. nagama naya-sAmAnya ane vizeSa dharmone abhedapaNe grahaNa karanAra: A naya sAmAnya-vizeSAtmaka padArthane abhedapaNe grahaNa kare che. 2. saMgrahanaya-vizeSa dharmanI apekSA rAkhyA vinA kaI sAmAnya dharmane mukhya karIne jeTalAmAM e sAmAnya dhama hoya teTalA AkhA viSayane grahaNa karanAra. - 3. vyavahAra nayana-vastu je prakAre loka vyavahAra manAtI hoya te prakAre tene grahaNa karanAra, 4. jusUtra na-zuddha vartamAna samayamAM vidyamAna te ja vastunuM svarUpa ema grahaNa karanAra. atre bhinna bhinna graMtha anusAra sAta nayanI vyAkhyAno saMgraha karI sad. zrI manasukhabhAIe tattarasika vivAthI abhyAsIne tulanAtmaka abhyAsanI sugamatA karI ApI maha6 upakAra karyo che. sad. zrInuM nayaviSyaka parizIlana keTaluM vizAla ane talasparzI haze e A parathI svayaM pratIta thaI, temanI bahu tatA mATe koIne paNa bahumAna upajAve ema che. A naidha sad. zrInI ne ya khUka parathI meM saMzodhita karI atra ApI che.-bhagavAnadAsa. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI syAdvAda ma.-zrI ta0 bhASya anusAra 115 5. zabda naya-je kaI zabdo rUDhine laIne eka padArtha lAgatA hoya te badhA zabdone vAgyAthe eka ja che ema grahaNa karanAra. 6. samabhirUTa nayajUdA jUdA zabdone vAcyArtha paNa jUdA jUdo ema grahaNa karanAra. 7. evaMbhUta naya-zabdano je vyutpatti artha thato hoya te ja artha mujaba jyAre vastu kiyA thatI hoya tyAre ja vastune te nAmathI belAvAya evuM grahaNa karanAra. zrI tatvAthadhigama bhAga-zrI siddhasena sUri. 1. nigama naya-nigamamAM (zAstramAM) kahelA je zabda tene je artha te naigama; athavA zabda tathA arthanuM je jJAna tene eka dezathI athavA sarva dezathI grAhaka te nagama. nigamamAM rahevAvALo zabda tathA teno artha te nagama. 2. saMgraha naya-tathA e naigamazabdArthomAMthI eka vizeSa tathA aneka sAmAnya ane eka dezathI ke sarvathI grahaNa karavAmAM samartha te arthonuM sarvarUpathI ke eka dezathI saMgrahaNa karanAra te saMgraha. sAmAnyanA viSayamAM ke vizeSanA viSayamAM je saMgRhItanuM vacana abhidhAna te saMgraha. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 sapta naya vyAkhyA ( 3. vyavahAra naya--laukika samAna, ghaNe bhAge upacArathI pUrNa, ane vistRta arthane bedhaka te vyavahAra naya samudAya, vyakti, AkRti, sattA ane saMjJA arthAta nAma, sthApanA, dravya ane bhAva e Adina nizcayanI apekSA rAkhanAra ane laukika upacAravALe e vistRta vyavahAra naya. 4. RjusUtra naya--vidyamAna vartamAna ane kahenAra ke jaNAvanAra; saMkSepathI sAMprata (vartamAna) viSayano grAhaka. 5. zabda naya-nAmAdikamAM prasiddha pUrva zabda vaDe arthanuM je jJAna te zabda naya. yathArthaviSayaka sAMprata. 6. samabhirUDha naya-vidyamAna arthamAM saMkramarahita te samabhirUDha. yathArthaviSayaka samabhirUDha. 7. evaMbhUta naya--vyaMjana tathA arthamAM je pravartamAna che, te evabhUta. yathArthaviSayaka evaMbhUta. zrI tattvArthasAra-zrI amRtacaMdrasUri , 1. nigama naya-padArthanA saMkalpamAtrane grAhako 2. saMgraha naya-svajAtinA aviredhapaNe bhede karI ekayane AgaLa karI samasta grahaNa karanAra. 3. yavahAra naya-saMgraha karI saMgrahela padArthanI vidhipUrvaka vaheMcaNa karanAra, Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthasAra-zrI AlApa paddhati anusAra 117 4. jusUtra naya-vartamAna eka samayanA viSaya rUpa paryAyane grahaNa karanAra. 5. zabda naya-liMga, kAraka, saMkhyA, kAla, upasarga enI vyabhicAra nivRtti karanAra, 6. sa. na.--eka rUDha arthamAM jUdA jUdA arthanI. saMmati ApanAra. ' che. evaMbhUta naya-zabane je vyutpatti artha te ja artha vaDe je naya tene adhyavasAya kare tene munio evaMbhUta zrI AlApapaddhati-zrI devasenAcArya - 1. nigamanaya-vastuno aneka rastethI baMdha karAvanAra; nigama eTale vikalpa temAM rahenAra. 2. saM. na--vastumAtrane abhedapaNe grahaNa karanAra 3. vya, na-saMgraha grahelI vastune bheda vaDe vyavahAra karanAra. 4. RjusUtra naya--ju eTale saralapaNe prahaNa karanAra, jaNAvanAra, kuTilapaNe nahiM pa. zabda naya-vyAkaraNa thakI prakRti-pratyaya AdithI siddha te zabda naya. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 sapta naya vyAkhyA 6. sana--arasparasa abhirUDhate samabhirUDha; zabdabheda chatAM rUDhine lai artha bheda nahi te sa. 7. eva bhUta naya-e prakAre arthAt kriyArUpe, kriyApradhAnapaNe je thAya te evabhUta. zrI tattvA TIkA--temAM naya vivaraNu 1. nAgama naya--sakalpamAtranA grAhaka negama naya. athavA jenA edhamArga eka nahi (arthAt aneka ) te ` nai. 2. saMgraha naya--svajAtinA avirodhapaNe temaja daSTa ( pratyakSa ) ane ( parokSa ) enA aviAdhapaNe vizeSanuM ekapaNe grahaNa karanAra. 3. vyavahAra naya----saMgrahe gRhIta aneA vidhipUrNAMka je vibhAga karavA te vyavahAra. 4. jIna.--kSaNughna si vastune varttamAna samaye ja mAnanAra. pazabda naya--kAlAdi bhede karIne arthanA bhedanuM pratipAdana karanAra. 6. samabharUddha naya--paryAya zabdabhede karIne bhinna arthane grahaNa karanAra. 7.e na--A kriyAthI pariNAma pAmI utpanna Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArtha TIkA-zrI dravyaguNa payayano rAsa anusAra 119 thayeluM te Ama ja e prakAre anya kiyAthI parAmukha te evaMbhUta. zrIdravyaguNuparyAyane rAsa-zrI yazovijyajI tathA zrI dravyAnuyoga tarkaNu-zrI bheja paMDita 1. tegama naya-bahumAnagAhI, sAmAnya vizeSa jJAnarUpa ghaNA pramANane zAhI. "notIti tainamaH | varSAropannAmA ) 2. saMgraha naya-saMgrahe te saMgraha. (1) ogha saM- sAmAnya saM. jemake-vyatva.(2) vizeSa saM. jemake-jIvatva. 3. vya, na-saMgrahanayanA viSayano bheda dekhADanAra. (1) sAmAnya saMgrahabhedaka vyavahAra, jemake-vya te jIva-ajIva. (2) vizeSa saMgraha bhedaka vya. jemake-jIva te siddha-saMsArI 4. jusUtra naya-vartamAnamAM vartatA arthane bhASe te, vartamAna paNa svakIya arthane, parakIya arthane nahiM;(1) sUphama jI-kSaNika payoyane, utpAda-vyayane mAne. (2) sthUla ju-manuSyAdi paryAyane (AyunA aMta sudhI eka paryAyarUpe arthAtu manuSyAdi paryAyarUpe) mAne. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 saMta naya vyAkhyA 5. zabda naya-prakRti-pratyayAdika vyAkaraNa vyutpattithI siddha thayela zabda mAne zabdanAM liMga-vacanAdi bhede arthane bheda mAnanAra. 9. nara, narI, na. (liMgabhede arthabheda). sApa, narsa (vacanabhede arthabheda). Rju naya kAlabhede ja arthabheda mAne che. zabda naya liMgAdi bhede paNa arthabheda mAne che. sama-zabdabhede paNa arthabheda mAne che. 6. sana-zabdabhede arthabheda mAnanAra. che. evaM na-kriyApariNata artha zAhI. zrI nayacakrasAra-paM. devacaMdrajI 1. nigama nava-nathI eka gama, abhiprAya, Azaya, bedhamArga jene te nigama. bheda - (1) Apa nigama: (ma) dravyAropa naM. (4) guNarepa ne (4) kAlApa nai. (6) kAraNadyAreya nai. (2) aMza ne (3) saMkalpa ne. A. | bhinnaza ne. abhinnaza ne. navA navA | pazamarUpa navA navA upayoga rUpa nai. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dravyaguNa paryAyane rAsa-zrInayacakasAra anusAra 121 (4) (zrI vizeSAvazyaka anusAra) upacAra nai. 2. saMgrahanaya-(1) je vacanathI samudAya artha grahavAya te saMpra; (2) je thakI sarvabheda sAmAnyapaNe grahiye te saMgraha; (3) sAmAnyarUpapaNe sarva saMgraha kare te saMgraha (4) ekaThA, eka vacanamAM, eka adhyavasAyamAM, eka upayogamAM, sAmAnyarU55Ne, samakAle sarva vastunuM grahaNa karavuM te saMgraha. bheda -(1) sAmAnya--(a) jAti sA. (ba) samudAya sA. (2) vizeSa. athavA--(1) saMgRhIta saM. (2) piMDita saM. (3) anugama saM. (4) vyatireka saM. athavA-(1) 4 mahAsattArUpa saM. (2) avAMtara sattArUpa saM-traNa bhuvanamAM evI kaI vastu nathI ke je saMgraha nayane grahaNamAM na AvatI hoya. 3. vyavahAra naya-bhedagrAhI, saMgrahe rahela vastunuM bedAre bhedana--vaheMcaNa karanAra. athavA vyavaharaNa pravartana. (1) zuddha vyavahAra (2) azuddha vyavahAra+ | | asaddabhUta vastugata zuddha sAdhanagata zuddha sadbhuta saMzleSita (anupacarita) asaMzleSita (upacarita) * mahAsattA samasta padArthonI astitva guNa grahaNa karanArI sattA. +avAMtara sattA-keI vivakSita padArthanI sattA. vizeSAvazyaka anusAra vyavahAranA bIjA be bheda che-- Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sakha naya vyAkhyA 4. jusutra-ju saraLa avaka; chatabedha. vartamAnapaNe upanyuM je vartamAna kALe vastu te ja vastu kahenAra; nAmAdi cAra nikSepA e A RjusUtrane bheda che; temAM nAmAdi traNa dravya nikSepa che; bhAva e bhAva nikSepa che. pa. zabda naya-zapati iti zabdaka--beliye athavA belAviye zabdapaNe te zabda naya. vAca arthane grahaNa karavAnuM pradhAnapaNuM che je nayamAM te zabda naya : zabdanuM kAraNa te vastune dhame che; te vastune dharma-vAcyArtha je vacane grahaNa thAya te zabda naya. jusUtrane vartamAna kALanA dharma ISTa che tema A zabada nayane paNa vartamAna kALanA ISTa che. e.g. ghaTa pRthubudira, jalaharakriyAsamartha e ghaTa. zabda naya bhAvaghaTa ghaTa mAne che; zeSa nAma, sthApanA, dravyane nathI mAnataH RjusUtra cAhe te mAne che. zabdanA arthanI jyAM upapatti hoya tene ja te vastupaNe kahe; eTale jusUtre sAmAnya ghaTa gaLe, zabda vyavahAra (1) vibhAjana tha0 (2) pravRtti 10 (1) vastu pravRtti 20 (2) sAdhana pravRtti 10 (4) lokika pravRtti lekottara sAdhana pra. vya. kubAvacanika sA. laukika sA. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nayacakacAra-zrI AgamasAra anusAra 123 naye sadbhAva je astidharma ane asadbhAva je nAstidharma te sarvasaMyukata vastune vastupaNuM kahyuM. samabhirUDha naya-vastunI je paryAyavAcI saMjJA hoya te ja saMjJA vaDe tene bolAve, saMjJAMtara, nAmAMtara arthane vimukha kare te samabhirUDha, je paryAya pragaTa hoya te paryAya je zabdathI samajAya te zabda vaDe ja vyavaharanAra te samabhirUDha. 7. evaMbhUta naya-vAgya-vAcakanI pUrNatAne kahenAra; sarvaparyAyavAcI. zrI AgamasAra-paM. devacaMdrajI 1. nagama naya-aMzagrAhI, eka nathI gama jene te naigama; guNane eka aMza upanyo hoya tene naigama kahiye. pAlI (?) ke odana ke sarvajIva siddha samAna e traNa daSTAMta. (1) bhUta, (2) bhaviSya, (3) vartamAna e bheda. jJAnarUpa dhyAnanA pariNAma vinA aMzAhI. 2. saMgrahanaya-sattAgrAhI. eka nAma lIdhAthI sarva guNa--paryAya parivAra sahita Ave jethI te saMgrahanaya. jema-dAtaNa maMgAvyuM temAM pANa-loTo vagere badhuM sAthe AvyuM. (1) sAmAnya saM.-dravyatva. (2) vizeSa saM- jIvava. jJAnarUpa dhyAnanA pariNAma vinA sattAgrAhI. 3. vyavahAranaya-bhedagrAhI. bAhya svarUpa dekhI bhedanI vaheMcaNa karanAra, ane bahAra dekhAtA guNane ja Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sata naya vyAkhyA mAnanAra; paNa aMtaraMga sattA na mAnanAra; AmAM AcArakriyA mukhya che; aMtaraMga pariNAmane upayoga nathI. jJAnarUpa dhyAnanA pariNAma vinA bAhya kriyAzAhI, bhedazAhI. (1) zuddha, (2) azuddha, (7) zubha, (4) azubha, (5) upacarita, (6) anupacarita. 4. jusUtra naya--vartamAnazAhInuM pariNAmagrAhI atIta-anAgatanI apekSA vinA vartamAnamAM ja vastu je pariNAme pariName, te pariNAme tene mAne. bhAvagrAhI-gRhastha bhAvasAdhu,--vartamAna pariNAma tevA hoya te. (1) sUkSma R-sadAkALa sarva vastumAM eka vartamAna samaya varte che. (2) sthUla R0 -meTA bAhya pariNAma. 5. zabda naya je vastu, guNavaMta ke nirguNa, je bhASAvaNAthI zabdapaNe vacanacara thAya, nAmapaNe ekhAya te zabdanaya. zabdano je artha hoya te-paNuM vastumAM vastupaNe pAmiye tyAre te vastune zabdanaya kahiye. ghaTanI ceSTA kare te ghaTa. (1) nAma, (2) sthApanA, (3) dravya, (4) bhAva bheda, 6. samabhirUTa naya-aMza UNI vastune saMpUrNa kahevI te, koI vastunA keTalAka guNa pragaTayA che, keTalAka nathI pragaTayA, paNa avazya pragaTavAnA che, evI vastune vastu kahe. te vastunA nAmAMtara eka karI jANe. .g. (1) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AgamasAra--zrI jaina si. pra. anusAra 125 jIva, cetana, AtmA eneA eka artha kare. (2) e.g. teramA guNa sthAnakavALAne siddha kahevA te. 7. eva`bhUta naya -je vastu pAtAnA guNe saMpU che, ane peAtAnI kriyA kare che, tene ja vastu kahI belAvanAra. e.g. mukata te siddha. athavA pANIthI bharelA, strInA mastake AvatA, jaladhAraNa kriyA karatA te ghaTa. zrIjainasiddhAMtapravezikA-pa.gAmAladAsajI 1. negama naya--e padArtha mAMthI ekane gauNu ane bIjAne pradhAna karI bheda athavA abhedane viSaya karavAvALu jJAna te naigama naya; athavA padArthanA saMkalpane grahaNa karanAra te nagama naya. 2. saMgraha naya--peAtAnI jAtinA virAdha karyA vinA aneka padArthone ekapaNe grahaNa kare te. 3. vyavahAra naya--sagraha vaDe grahaNa karela padArthanA vidhipUrvaka bheda karanAra. 4. sUtra naya--bhUta bhAvinI apekSA rAkhyA vinA vamAnamAtra paryAyane grahaNa karanAra. 5. zabda naya--liMga, kAraka, vacana, kAla, upasarga AdinA bhedathI je padArtha ne bhedarUpe grahaNa kare te zabda naya. 6. samabhirUddha naya--liMgADhi bheda na hoya te paNa - Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 sapta naya vyAkhyA payoya zabdanA bhedane laI padArthane paNa bheda mAnanAra. 7. evaMbhUta naya-je zabdane je kriyAvAcI artha hoya e ja kriyApaNe pariNAma pAmatI vastune mAnanAra. zrI napadeza-zrI yazovijyajI 1. nigama naya-nigamathI thayela jJAna te nigama, ( nigama eTale lokaprasiddha arthavALAM zAstra). 2. saMgraha nave--saMgRhIta ke piMDita arthane nizcaya te saMgraha. (nizcaya sAmAnya.) saMgRhIta sAmAnya para sAmAnya, jemake dravyatva piMDita sAmAnya apara sAmAnya, jemake jIvatva. 3. vyavahAra naya-bahu upacAravALo, vistRta arthavALe evo je laukika bedha te vyavahAra. 4. Rjutra naya-jyAM bhAvapaNuM tyAM vartamAnapaNuM evI vyAptinI abhedabuddhi te trAjusUtra. athavA jyAM vartamAnapaNuM tyAM bhAvapaNuM evI vyAptinI abhedabuddhi te 2. sU. tAtparya ke padArtha mAtra vartamAnapaNe "sata che, ema mAnanAra. athavA vartamAnamAM sata te ja padArtha ema mAnanAra. - pa. zabda naya-bAjusUtra karatAM vizeSatara (vadhAre vizeSa) te zabda naya; trAjusUtra te ekalA kALane eTale vartamAnane AzrayI che, paNa zabda te kALa uparAMta liMga, vacana, kAraka, upasarga AdinI apekSA paNa rAkhe che, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI. nayeAdeza-zrI pra0 naM0 ta. A0 anusAra 127 6. sabhirUDha naya--jUdA jUdA artha mAM asakrama e samibharUDha; zabdabhede abhedane grahaNa karanAra. RjusUtra karatAM vizeSatama (sauthI vizeSa), kemake kAla, li'gAdi uparAMta zabdabheda hAya te! A naya abheda paNa mAne che.] 7. eva`bhUta naya-caMjana ane arthanA vizeSaNarUpa te eva bhUta; jemake rAjacihna yukta hAya te rAjA, anyathA nahiM. zrI pramANanayatattvAlAkAla kAra--zrI vAdidevasUri 1. nai.na0--e dharma ke e dhamI ke dharma ane dhamI emAMthI ekane pradhAna karI khIjanI gauNutAe je goSa thAya te nai. 2. sa'0 na0~ sAmAnyamAtra graheNu karanAra saMgraha. 3. vya0 na--saMgrahe grahaNa karela arthanuM vidhipUrvaka avaharaNa (nirAkaraNu-bheda) abhisaMdhipUrvaka jenA vaDe thAya te vyavahAra. 4. RRjutra naya-vattuM mAna kSaNa sthAyi paryAyane ja pradhAnapaNe grahanAra. 5. za. na--kAlAdi bherR karI dhvaninA (zabdane ) bheda mAnanAra. 6. sa0 na0-paryAya zabdamAM niruktibhede karI arthabheda mAnanAra. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 sama naya vyAkhyA 7. ena-je kriyAne laI zabdanI pravRtti thAya che, te ja kiyAvALI vastune te (zabda) nAma vaDe belAvanAra. ka zrI nayakarNikA-zrI vinayavijayajI 1. nara na--nigama vastune sAmAnya ane vizeSa e baMne dharmayukta mAne che. kemake sAmAnya e vizeSa rahita nathI ane vizeSa e sAmAnya rahita nathI. - 2. saM0 na-A naya vastune kevaLa sAmAnya dharmavALI mAne che, kemake sAmAnyathI jUduM evuM vizeSa, (AkAza puSpanI peThe) che ja nahiM. 3. vyanada-vastune vizeSa dharmavALI ja mAnanAra; (kemake vizeSa vinAnuM sAmAnya gadhAsiMga samAna che.) 4. vana--bhUta-bhAvinI apekSA rAkhyA vinA kevaLa vartamAna ane te paNa potAnA svabhUta) bhAvane mAnanAra. 5. zabda naya--aneka zabdo vaDe eka arthavAcaka padArthone eka ja padArtha mAnanAra. 6. sara na-zabdabhede vastubheda mAnanAra. 7. e nava-eka paryAyavaDe bolAtI vastu pitAnuM kArya karatI hoya te ja evaMbhUta naya tene vastu kahe che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nayakaNikA-zrI tatvArtha a0 pra7 anusAra 129 zrI tattvArtha arthaprakAzikA-paM. sadAsukhadevajI 1. naigama naya-atItamAM vartamAnano saMkalpa, AgAmImAM vartamAnane saMkalpa karanAra ane vartamAnamAM paryAya pUrNa che ke na he, paNa tene pUrNa kahenAra. (1) atItamAM vartamAnanuM AropaNa. (2) bhaviSyamAM vartamAnane A5. (3) vartamAna nigama, vastu thaI na thaI chatAM kahevI ke thAya che. prakArAMtare bheda -(1) dravya nai. dhamI - sAmAnya. (2) paryAya nai. dharma-vizeSa. (3) dravya-paryAya nai. dhamI--dharma (sAmAnya vizeSa). 2. saMgraha naya- samasta vastu ane tenA samasta paryAyane saMgrahI ekarUpa kahenAra. 3. vyaya na-aneka prakAranA bhede karI vyavaharanAra. 4. 40 nava-saraLa vartamAna paryAyamAtrane ja grahaNa karanAra. arthaparyAya eka samayavartI che te ja trA. sU. no viSaya che.-A sUkSma R. sUtra. manuSyAdi paryAya Ayu parimANa che; e sthULanI apekSAe vartamAna paryAya che, ane ethI sthULa ga. sU. 5. za0 na-liMga, saMkhyA, sAdhana, kALa, upasarga ItyAdimAM je vyabhicAra Ave tene dUra karavA tatpara che. 6. sa. na-eka zabdamAM aneka artha che, temAMthI kaI prasiddha arthane grahaNa karI tene te kahenAra. . 7. eka na-je dharmanI mukhyatAne laI vastu Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sapta naya vyAkhyA nAmapaNe oLakhAtI hoya te ja dharmarUpe jyAre te pari me tyAre ja te nAma tene ghaTe ema kahenAra. zrI pravacana sAre dvAra-zrI nemicaMdrasUri 1. nana --ghaNuM pramANe karIne arthata mahAsAmAnya pramANu, avAMtara sAmAnya pramANa, vizeSa viSaya pramANae Adi pramANe karI vastunuM vizeSapaNuM mApanAra. athavA nizcita che jyAM gama arthAt vastunuM (sAmAnya vizeSAtmaka vastunuM) grahaNa athavA jJAna jyAM te nigama athavA jenA aneka bedhamArga te naigama. 2. saM. na- azeSa (sarva) vizeSane parihAra karI jagatraya (traNe jagatane, temAMnI vastune) sAmAnyarUpe grahaNa karanAra, 3. vyavahAra naya-vizeSe karI avahariye, nirAkariye, bheda kariye te vyavahAra. 4. ka. na.--atIta ane anAgata je vakra te tyajIne sarala je vartamAna samaya temAM vartatA paryAyane bodhe te. 5. za. na.-vastunA arthanuM pratipAdana je vaDe thAya te zabda. i. sa. na-saM arthAt ekIbhAve, abhirUDha arthAta pravarte che je, arthAta zabdanI pravRttine viSe je ekIbhAve Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI pravacanasArodvAra--zrI sUtrakRtAMga TIkA anusAra 131 pravRtta thayA che te samabhirUDha. paryAya zabdanA artha paNa jUdA A naya mAne che. 7 evaM na-evaM arthAta jevo zabdane vyutpatti artha che, tevA ja artha pramANe bhUta arthAta thavuM te. zrI sUtrakRtAMga TIkA-zrI zIlAMkasUri 1. na. na-mahAsAmAnya ane aMtarALa sAmAnya vizeSarUpa vastune nizcaya karanAra. 2. saM. na-padArthonuM sAmAnya AkArapaNe samyaga grahaNa te saMgraha. 3. vya. na-lekane je sahya te ja vastu ema mAnanAra. 4. , na-atItarUpe paryAya naSTa che, anAgama rUpe anutpanna che, eTale e baMnene parihAra karI vartana mAna kAla kSaNavattI je vastu tene ja Azraya karanAra, tenuM ja pratipAdana karanAra, tene ja bedha karanAra, - pa. zabda naya-padArthanI pratIti zabda vaDe ja thAya che, eTale liMga, sAdhana, puruSa, vacana AdinA bhedane laI bheda pAmatA zabdothI vastune paNa bhinna mAnanAra. 6. sa. na-paryAyanA jUdA jUdA artha hovAthI amuka eka upara ArehanAra, Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 sama naya vyAkhyA 7. e. na-jyAre zabdanI pravRtti thAya tyAre je ceSTAne laI e zabdanI pravRtti thatI hoya te ceSTA thavI ja joIe ema grahaNa karanAra. zrI nyAyAvatAra TIkA-zrI siddharSi 1. na. nasAmAnya-vizeSa paraspara bhinna che evuM mAnanAra. A nayane anusaranArA taiyAyika-vaizeSika. 2. saM. na-ekalAM sAmAnyane mAnanAra. A nayane anusaranArA zuddhAdvaitavAdI, sAMkhe. 3. vya.na-zAstrIya sAmAnya-vizeSanI apekSA vinA lekavyavahArane ja anusaranAra. A nayane anusaranArA cAvaka. 4. jha na-kSaNakSayI vizeSa (paryAya) ja satya evuM mAnanArA. A nayane anusaranArA boddha. 5. za na.-rUDhine laI zabdanI pravRtti IcchanArA. zabdAdi traNane anusaranArA vaiyAkaraNIe. 6. sa. na-vyutpatti pramANe ja zabdano artha mAnanArA. 7. e. na-vartamAna kALamAM thatI je kiyA te kiyAvALI vastune ja te kiyA jaNAvanAra zabda vaDe bolAvAya ema mAnanArA. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInyAyAvatAra TIkA-zrI narahasya anusAra 133 tasvAnubedha- 1. nigama naya-(1) eka aMzane saMpUrNa vastu mAne. (2) kAraNane kArya mAne. 2. saMgraha naya-sarvane eka kahe. 3. vya. na-sarvane eka kahela tenI vaheMcaNa kare. 4. . . na-vartamAna upayoga rahe. 5. zabda. naya rahasya-zrI yazovijyajI. naya bIjA aMzane pratikSepa (anAdara, khaMDana, niSedha) karyA vinA vastunA prakRta eka aMzane grahaNa karanAra adhyavasAyavizeSa. 1. nigama(1) nigamamAM upajato adhyavasAya vizeSa. (2) " "megehiM mANahiM mizutti" ya segamassa ya niruttitti." eka pramANane prameya viSaya nahi evo adhyavasAya te "naigama, arthAta badhAM pramANane prameya viSaya e adhyavasAya. (3) nagamamAM kahelA zabda (te) ne artha te nagama, tema ja zabdArthanA jJAnanuM dezathI ke sarvathI grahaNa karanAra Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 saMya naya vyAkhyA te nigama-tatvArtha bhASya. (cAre nikSepA A nayane abhimata che. ) 2. saMgraha-(1) nagamAdithI prApta thayela arthane saMgraha karanAra adhyavasAya e saMgraha. (2) " saMgahiya piMDicarthI saMgaThavaNuM samAsae biti." (3) arthonuM (1) sarvadeze saMgraha karavuM te athavA (2) eka deze saMgraha karavuM te "saMgraha." sarvadeza saMgrAhaka te mahAsAmAnya saMgraha athavA parasaMgraha athavA saMgRhIta sAmAnya saMgraha; ekadeza saMgrAhaka te avAMtara sAmAnya saMgraha, athavA apara saMgraha athavA piMDita saMgraha. ( athavA sAmAnya-vizeSa saMha )-tattvArthabhASya. (Ane paNa cAre nikSepa abhimata che.) 3. vyavahAra-(1) lekavyavahArane anusaratA adhyavasAyavizeSa te vyavahAra. (2) "vaccaI viNichithaa vavahAre savadamutti" arthAta sarva dravyanA vinizcayAthe vaheMcaNa kare te vyavahAra vizeSa vaDe karIne sAmAnyanuM nirAkaraNa, avataraNa karanAra te vyavahAra. (3) laukika sama, upacAraprAya, ane vistRtArthaprAya te vyavahAra, (tasvArthabhASya). (Ane paNa yAra nikSepA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya rahasya anusAra 13pa : abhimata che. 4. jusUtra--(1) pratyutpanna (vartamAna hiAjara hoya te ]) grAhI adhyavasAyavizeSa. (2) " jannAdI guju bAvara muvatti', (3) sata evA vaktamAna arthanA abhidhAnanuM parijJAna te jusUtra-(tasvArtha bhASya. ) nikSepA: (1) nAma--kaI vastune evA nAme belAviye ke te nAma pramANe temAM guNa, AkAra ke upaga na hoya. (2) sthApanA--, , AkAra hoya, guNa na hoya. (3) dravya-- , , AkAra tathA guNa hoya, paNa upayoga na hoya. (4) bhAva-- , , AkAra, guNa, upayoga jemAM vartata hoya te bhAva nikSepe. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi patraka nipTA Nizca azuddha zuddha niSTA zaktaya zakya tadrAcaM tagrAhya vidhIyate vidhIyate Ni, vardhAta vazcati bIjAnA bIjA mUta--viziSTa bhUta--viziSTa dezAt deyAt madA nizca nizca abyugama abhyapagama bahu tatA bahuzrutatA mahA 114 THEIR HTTES 5103/RS O4 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- _