________________
૨૧
સકલાદેશ ભંગઃ વિકલાદેશ ભંગ
સપ્તભંગીને પ્રત્યેક ભંગ બે પ્રકારને(૧) સકલાદેશ ભંગ ( અથવા પ્રમાણ). (૨) વિકલાદેશ ભંગ (અથવા નય). ત્યાં જ ( પ્રમાણુનયતત્ત્વાલકાલંકારમાં ) કહ્યું
“તમે પ્રતિમ વાત્રામાવા વિવાઢાदेशस्वभावा च ॥ ४३ ॥ प्रमाणप्रतिपन्नानंतधर्मात्मक वस्तुनः कालादिभिरभेदवृत्तिप्राधान्यादभेदोपचाराद्वा योगपद्येन प्रतिपादकं वचः सकलादेशः ॥ ४४ ॥ तद्विपरीतस्तु વિવારા R ૬ ” ઈતિ ચતુર્થ પરિચ્છેદે. ' અર્થાત–આ સપ્તભંગીના પ્રત્યેક ભંગ બે પ્રકારના છે
એક સકલાદેશ ભંગ+, બીજે વિકલાદેશ ભંગ. તેમાં જે ભંગ પ્રમાણથી નિશ્ચય કરેલ અનંત ધર્માત્મક વસ્તુનું–કાલાદિ આઠ વડે (ધર્મ–ધમીના) અભેદ વૃત્તિને મુખ્ય કરીને અથવા (ધર્મ–ધમીના) અભેદ વૃત્તિને ઉપચાર કરીને-એક સાથે પ્રતિપાદન કરે તે જ સકલાદેશ ભંગ અથવા પ્રમાણ અને
+ તત્ર નવાર મળવારન્ા તેમાં સકલાદેશ ભંગ તે પ્રમાણ વાક્ય છે, અને વિવાર નવાજયમાં વિકલાદેશ છે તે નય વાકય છે.
તાત્પર્ય કેસકલાદેશ ભંગ અથવા પ્રમાણ છે, તે કાલાદિ વડે ધર્મ–ધમને અભેદ મુખ્ય કરીને, અથવા ધર્મ–ધર્મીના અભેદને ઉપચાર કરીને એક સમયે વસ્તુના સંપૂર્ણ ધર્મોનું ઐક્ય પ્રતિપાદન કરે છે; અને વિકલાદેશ ભંગ અથવા નય છે, તે ધર્મ–ધમી માં ભેદભાવને મુખ્ય કરીને અથવા ભેદ ભાવને ઉપચાર કરીને, કેમે કરીને એકેક ધર્મ લઈને, વસ્તુના સ્વરૂપનું કથન ભિન્નરૂપે કરે છે.
