________________
એકવિશ સ્વભાવના અર્થ
ગુણનું કથન થયું, એટલે ગુણના વિકાર એવા જે પર્યાય હતી તે જ એ બધ જે વડે થાય છે, તે તે વસ્તુને નિત્યસ્વભાવ. વસ્તુ પયોવાળી હોવાથી ક્રમે ક્રમે તેના પર્યાય બદલ્યા કરે, તથાપિ [પર્યાયાંતર થયેલ હોવા છતાં પણ તે વસ્તુને જોતાં એમ થાય છે કે આ તે પેલી જે મેં પૂર્વે જોઈ હતી અથવા અનુભવી હતી, તે. આવું જ્ઞાન થાય છે તે તે વસ્તુના નિત્ય” સ્વભાવને લઇને જ. વસ્તુમાં એ નિત્ય સ્વભાવ ન હોય, તો કદી પણ જેના પર્યાય પલટી ગયા છે એવી વસ્તુને -આ તે આ જ, પૂર્વે અનુભવી હતી તે—એવા બોધ ન જ થાય. અથવા કહું, કુંડલ અને સોનું. સેનાને કડારૂપ પર્યાય પલટાઈને કુંડલ પયાય થયો, પણ સોનું તે તે જ-નિત્ય. નિષनिजनानापर्यायेषु तदेवेदमिति द्रव्यस्योपलम्मानित्य स्वभावः।
(૪) અનિત્ય સ્વભાવ દ્રવ્યનું પર્યાય પરિણામ પણું. અથવા ઉત્પાદ-વ્યય જેથી થાય છે તે વસ્તુનો તે અનિત્ય સ્વભાવ. તાऽप्यनेकपर्यायपरिणामित्वादनित्यस्वभावः ।
(૫) એક સ્વભાવ જેમ રૂપ, રસ, ગંધ, સંપર્શ એ સહભાવી સ્વભાવનો એકરૂપ આધાર ઘટ છે, એ ઘટને એક સ્વભાવે તેમ દ્રવ્યમાત્રનો તેના સહભાવી ગુણેનો એકરૂપ આધાર તે એક સ્વભાવ. स्वभावानामेकाधारत्वादेकस्वभावः ।
(૬) અનેક સ્વભાવ આકાશ એકરૂપ છતાં તેમાં પર્યાયભેદની દષ્ટિ કરીએ, તે અનેક આકાશ લાગશે. જેમકે-ઘટાકાશ, લેકાકાશ, અલકાકાશ. તેમ દ્રવ્યમાત્ર સ્વરૂપે એક છતાં પર્યાયરૂપે અનેક, તે તેને અનેક સ્વભાવ. vસ્થાનેવારામraોપમાલાવી
(૭) ભેદ સ્વભાવ ગુણ-ગુણ, પર્યાય-પર્યાયી, ધર્મ–ધર્મી એ વગેરેના સંજ્ઞા, સંખ્યા, લક્ષણાદિ ભેદથી વસ્તુને ભેદ સ્વભાવ. જુનगुण्यादिसंज्ञाभेदाद् भेदस्वभावः।
