________________
૧૨
નય પ્રક્રીય
દ્વિતીય ભગ
હવે અપૂર્ણાંક બીજે ભંગ પ્રકટ કરે છે:—
એમ
6
| જ, વસ્તુ નથી
' स्यात् नास्ति एव १’–કથંચિત નિષેધમુખ્ય કલ્પના વડે આ ખીજો ભગ થાય છે . સાધ્યના સદ્ભાવે જે નિશ્ચયપણે ‘અસ્તિ’ રૂપ કહેવાય છે, તે જ સાધ્યના અભાવે સાધનના ‘નાસ્તિ' રૂપ કહેવાય છે. જેમકે-ઘટ સ્વદ્રવ્ય ચતુષ્ટય વડે ‘ અસ્તિ ' રૂપે સિદ્ધ છે, તેમ તે મુદ્ગર આદિના લાગવાથી ( ભાંગી જઇ ) નષ્ટ થઇ ‘નાસ્તિ' રૂપે સિદ્ધ થાય છે; કારણકે જ્યાં અસ્તિત્વ છે ત્યાં નાસ્તિત્વ છે,” એવા અસ્તિત્વ, નાસ્તિત્વને અવિનાભાવી સંબંધ છે. તેમજ ક્ષણવનાશી ભાવાની જે ઉત્પત્તિ, તે જ તેના વિનાશનું કારણ છે. તે અંગે કહ્યું છે કેઃ—
“ ઉત્તિરૈવ માવાનાં, વિનારો દૈતુરિયને यो जातश्च न च ध्वस्तो, नश्येत्पश्चात् स केन च ॥
""
અર્થાત્—ભાવાની ઉત્પત્તિ જ તેના વિનાશનું કારણ છે; જે ઉત્પન્ન થયું અને નાશ ન પામ્યું, તે પછી કેાના વડે નાશ પામે ?
ઉત્પત્તિ અસ્તિત્વની સિદ્ધિ કરે છે, તે જ ઉત્પત્તિ
* તેમાં એટલું છે કે જ્યાં ‘અસ્તિત્વ’ પ્રધાનપણે છે, ત્યાં ‘નાસ્તિત્વ' ગૌણપણે છે અને જ્યાં નાસ્તિત્વ પ્રધાનપણું છે, ત્યાં અસ્તિત્વ ગૌણપણે છે.
