________________
સમભગી: દ્વિતીય ભંગ
૧૩
વિનાશ અથવા જેનું બીજું નામ (અપર પર્યાય) નાસ્તિત્વ છે, તેનું મૂળ કારણ હાવાથી (અસ્તિત્વ-નાસ્તિત્વને) અવિનાભાવી સ ંબંધ સિદ્ધ કરે છે.
હવે કાઇ પ્રશ્ન કરે કે—જે સ્વરૂપે અસ્તિપણું છે તે જ સ્વરૂપે નાસ્તિપણું છે, ત્યારે અસ્તિપણું, નાસ્તિપણું એ મને એકત્ર (એક જ તેની તે વસ્તુમાં) હોવાથી ભાવ અને અભાવ એ ઉભયના એકય થવાના અનિષ્ટ પ્રસ’ગ આવશે.
આના ઉત્તરમાં કહેવાનું કે જાદા જૂદા સમયમાં (તેના તે સમયમાં નહિં ) એ બ ંનેની ( અસ્તિત્વ, નાસ્તિત્વની ) પ્રરૂપણા હાવાથી પૂર્વોક્ત દોષ નહિ લાગે, કેમકે ભાવા (પદાર્થો) પ્રતિક્ષણે નાશ પામે છે; તેમજ અમે એમ પણ નથી માનતા કે જે સમયે ઉત્પત્તિ તે જ સમયે વિનાશ; એટલે અસ્તિત્વનું અવિનાભાવિ નાસ્તિત્વ સિદ્ધ થયું.
એટલે સર્વ વસ્તુ સ્વ-પર દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અસ્તિનાસ્તિરૂપે સિદ્ધ છે; અસ્તિત્વની મુખ્યતાએ કરી પ્રથમ ભંગ થાય છે; નાસ્તિત્વની મુખ્યતાએ ગીજો ભગ થાય છે. દ્વિતીય ભંગ સમાપ્ત, તૃતીય ભંગ
હવે અપૂર્ણાંક ત્રીજો ભગ પ્રક્ટ કરે છેઃ—
'
: ' અર્પિતાનપિતત્તિધ્યેઃ '— –શ્રીમાન ઉમાસ્વાતિ.
અર્પિત તથા અર્પિતથી,વધિ તથા નિષેધથી, અપેક્ષા તથા ઉપેક્ષાથી, મુખ્યતા તથા ગૌણુતાથો પદાર્થમાં ભંગ સિદ્ધ થાય છે.
