________________
૧૪
નય પ્રદીપ ચારિત વ ગ્રાન્નતિ વ –બટની પેઠે સર્વ વસ્તુ ક્રમે કરીને જ (એકી સાથે નહિ) સ્વદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ મુખ્યપણે સત છે, અને પરદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ મુખ્ય પણે અસત્ છે,–એ કેમે કરીને જ સ્વ-પર ચતુષ્ટયાધારાનાધારની વિવક્ષા વડે પ્રાપ્ત પૂર્વાપર ભાવરૂપ વિધિનિષેધની મુખ્યતાએ ત્રીજો ભંગ થાય છે. જેમકે–ઘટ
સ્વદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ કંથચિત છે જ, પરદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ કથંચિત્ નથી જ. વિધિ અને પ્રતિષેધ બંનેની (કમે કરી) મુખ્યતાવાળે આ ભંગ છે. તૃતીય ભંગ સમાપ્ત.
ચતુર્થ ભંગ હવે અર્થપૂર્વક ચે ભંગ પ્રગટ કરે છે – '
રયાદ્ અવાગ્યમ્ વ –બે વિરુદ્ધ ધર્મોને મુખ્યપણે યુગપત (એક સમયે) પ્રયોગ ન જે થઈ શકે. વિધિ અને પ્રતિષધ બંને વિરુદ્ધ ધર્મ છે તેઓને પ્રધાનપણે (બંનેનું પ્રાધાન્ય હોય તે વખતે) એકી સમયે એક પદાર્થમાં પ્રયોગ ન થઈ શકે, કેમકે એ પ્રયોગ થઈ શકે એવો કોઈ શબ્દ જ નથી, અર્થાત એ અનિર્વચનીય છે. માટે આ ચોથા ભંગને “સ્માત અવક્તવ્ય એવ' કહ્યો. બે વિરુદ્ધ ધર્મનું, બનેની મુખ તારૂપે, કમપૂર્વક પ્રતિપાદન થઈ શકે, પણ બંનેનું, બંનેની મુખ્યતા ગ્રહણ કરીને, એક જ સમયે તે ન જ થઈ શકે. શીત–ઉષ્ણ, સુખ-દુ:ખની પેઠે. એક વસ્તુ અપેક્ષાવિશેષ એક સમયે સુખ્યપણે ઉષ્ણ હોય અને અપેક્ષાવિશેષે તે જ
