________________
નય ચક સંક્ષેપ સ્વરૂપ શ્રી વીર જિનેશ્વરને નમસ્કાર કરિને દ્રવ્ય, ગુણ, પર્યાયને સંક્ષેપ કહું છું.
૧દ્રવ્ય–(છે.) જીવ, પુદ્ગલ, ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાલ.
૨. સત એ દ્રવ્ય. ૩. ઉત્પાદ, વ્યય અને પ્રોગ્ય યુક્ત તે સત ૪. ગુણ બે પ્રકારે:-(૧) સામાન્ય. (૨) વિશેષ ૫. દ્રવ્યના સામાન્ય ગુણ દશ પ્રકારે –
(૧) અસ્તિત્વ. (૨) વસ્તુત્વ. (૩) દ્રવ્યત્વ. (૪) પ્રમેયત્વ (૫) અગુરુલઘુત્ર. (૬) પ્રદેશ7. (૭) ચેતનવં. (૮) અચેતનવ (૯) મૂર્તત્વ. (૧૦) અમૂર્તત્વ.
આમાંથી પ્રથમ છ ગુણ છએ દ્રવ્યમાં રહેલા છે. સાતમે ચેતનત્વ જીવમાત્રમાં, સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવથી સિદ્ધના જીવમાં, સામાન્ય છે. આઠમો અચેતનત્વ જીવ શિવાયનાં બીજાં બધાં દ્રવ્યમાં છે. નવમો મૂર્તત્વ (સાકારપણું) એક પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં જ છે. દશમે અમૂર્તત્વ (નિરકારપણું) પુદ્ગલ શિવાયનાં બીજાં બધાં દ્રવ્યમાં છે.
૬. દ્રવ્યના વિશેષ ગુણ:--ળ પ્રકારે. સંબંધી કઈ ઊહાપોહ કે ઉપયોગ નહિં કરવામાં આવ્યો હોય, અથવા તે–નહિં મેકલવામાં આવતાં લેખ એમને એમ પડી રહ્યો હોય. નય વિષયના અભ્યાસીને ઉપયોગી આ સંક્ષેપ નેંધ સ. શ્રી મનસુખભાઈએ શ્રી દેવસેનાચાર્ય કૃત આલાપપદ્ધતિ અનુસાર તૈયાર કરેલ જણાય છે. વિશેષ માટે જુઓ આલાપપદ્ધતિ.
–ભગવાનદાસ,
