________________
૮૮
નય પ્રદીપ
હાવાથી સમિભરૂઢ નયે કરી ઇન્દ્રાદિ વ્યચપદેશ થાય છે, ઇન્દ્રાદિ નામ અપાય છે. રૂઢ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ શૈાભા માત્રજ છે; કારણ કે એવું વચન છે કે વ્યુત્પત્તિઽહેતાઃ રાÇા સજા:' રૂઢ શબ્દો વ્યુત્પત્તિ રહિત છે, તેની વ્યુત્પત્તિ કરી કે ન કરો. ) ત્યારે એવ’ભૂત નય જે સમયે ઈન્દ્રનાદિ ક્રિયાયુક્ત અર્થ દેખાય છે, તે જ સમયે આ ઇન્દ્ર એમ માને છે, નહિં કે તે શિવાયના ( ઇન્દુનાદિ ક્રિયા રહિત ) સમયે. આ નય ક્રિયાશબ્દને જ માને છે, અર્થાત્ શબ્દના જે અર્થ થતા હોય, તે જ પ્રમાણે જે દ્રવ્યમાં ક્રિયા થતી હોય, તેને જ તેને (તે શબ્દને) વ્યપદેશ કરે છે.
[ શંકા—ભાષ્યાદિકમાં તેા (૧) જાતિ (ર) ગુણુ, (૩) ક્રિયા, (૪) સમધ અને (૫) યદચ્છા, એ લક્ષણવાળી પાંચ પ્રકારની શબ્દ પ્રવૃત્તિ કહી છે ને ?
સમાધાન—હા, યદ્યપિ તેમાં એ પાંચ પ્રકારની શબ્દ પ્રવૃત્તિ કહી છે, તાપણુ એ વ્યવહારમાત્રથી જ જાણવી, નિશ્ચયથી નહિ, એમ આ એવ ભૂત નય સ્વીકારે છે. તે આ પ્રમાણે:—
(૧) જાતિ શબ્દ છે તે ક્રિયાશબ્દ જ છે, એમ જાણવું. જેમકે—‘ઇસીત નૌઃ ’ ( જવાની ક્રિયા કરે તે ગાય ); ‘ આણુગામિત્રાર્શ્વ: ' (આણુ, જલદી જવાની ક્રિયા કરે તે અશ્વ ); ઈત્યાદિ. ‘ગાયપણું ‘અશ્વપણું’ એવા જાતિ વાચક શબ્દોનું ક્રિયાવાચક શબ્દ હૈાવાથી.
(ર) તેવી રીતે ગુણુ શબ્દ પણ ક્રિયાશબ્દ જ છે,
