________________
સભી ત્યાં પણ અનંતભંગને સંભવ છે, તેની વ્યવૃત્તિ માટે (તે દૂર કરવા માટે) સૂત્રકારે ધર્મપર્વનુયોગ તેમજ સૂત્રના અર્થમાં એકેક ધર્મ અંગે, એમ ગ્રહણ કરેલ છે. એટલે એવો નિયમ છે કે અનંત ધર્મ સંયુક્ત અનંત પદાર્થ છતાં પણ, પ્રતિ પદાર્થો પ્રતિ ધર્મ અંગે પ્રશ્ન કરવામાં આવે, ત્યારે વસ્તુના એકેક ધર્મમાં એકેક સપ્તભંગી થાય. અનંત : ધર્મની વિવેક્ષા કરતાં (એક ધર્મની એક સપ્તભંગી, તેમ અનંત ધર્મની અનંત સપ્તભંગી એ પ્રમાણે) તેની સતભંગી પણ નાનાક૯૫ (અનંત) થશે જે અમને અભીષ્ટ જ છે; અને એ સૂત્રકારે કહ્યું છે – " विधिनिषेधप्रकारापेक्षया प्रतिपर्यायं वस्तुन्यनन्तानामपि सप्तभंगीनां संभवात् प्रतिपर्यायं प्रतिपाद्यपर्यनुयोगानां સત્તાનામેવ સંમાહિતિ ” પ્ર. ન. ત. ૭-૩૮, ૧૯ ' અર્થાત–-વિધિ-નિષેધ પ્રકારની અપેક્ષાએ વસ્તુના દરેક પયા (ધર્મ) માં સાત ભાંગાને જ (અનંત ભાંગાને નહિંજ) સંભવ છે, કેમકે દરેક ધર્મ અંગે (પ્રતિપર્યાયે) સાત જ પ્રશ્ન થઈ શકે, (એથી વધારે નહિંજ), એટલે વસ્તુના પ્રતિધર્મ એક, એમ અનંત ધર્મને અંગે અનંત સપ્તભંગી થઈ શકે (પણ અનંતભંગી તો નહિ જ).
સપ્તભંગીનું લક્ષણ કહ્યું, હવે એનું સ્વરૂપ બતાવીએ છીએ:(१) स्यादस्त्येव सर्वमिति सदंशकल्पनाविभजनेन प्रथमो भङ्गः।
અર્થ-કઈ ધર્મની અપેક્ષાએ સંપૂર્ણ વસ્તુ છે જ, એવું જે વિધિ (સદંશ) ધર્મની કલ્પનાની મુખ્યતાએ કહેવું, તે પ્રથમ ભંગ. ૧
