________________
૩૨
નય પ્રદીપ ' અર્થાત–(વા=તિ) તે તે પર્યાને જે ગ્રહે છે કે મૂકે છે તે દ્રવ્ય. અથવા (કુર=દૂચ) તે તે પય વડે જે ગ્રહાય છે કે મૂકાય છે, તે દ્રવ્ય. અથવા ( વયવો= ઢોરવયવો) ૮ (સત્તા) ને જે અવયવ અથવા વિકાર છે, તે દ્રવ્ય. ( સત્તાને અવયવ અથવા વિકાર તે દ્રવ્ય, અહીં આ સત્તા તે મહાસત્તા સમજવી; તેના અવયવ અથવા વિકારરૂપ અવાંતર સત્તારૂપ દ્રવ્યો પણ થાય છે જ; માટે સત્તાના અવયવ કે વિકારને દ્રવ્ય કહ્યું. ) અથવા ગુણો (રૂપ, રસાદિ) ના સંદ્વાવ અથવા સદ્ભાવરૂપ, સમૂહરૂપ, ઘંટાદિ તે દ્રવ્ય.
તથા ભાવિ પર્યાયને યોગ્ય જે દ્રવ્ય તે પણ દ્રવ્ય. જેમકે રાજપર્યાયને યોગ્ય કુમાર (રાજકુમાર રાજા નથી, પણ ભવિષ્યમાં તે રાજરૂપ પર્યાયને પામે એમ છે, માટે દ્રવ્ય રાજા કહેવાય.) તથા ભૂત પર્યાયરૂપ જે દ્રવ્ય તે પણ દ્રવ્ય. જેમકે–જે ઘડામાં એકવાર વૃત હતું, પણ હાલ નથી, છતાં તેને ધૃત ઘટ કહીએ છીએ. (ઘીના ઘડારૂપ પર્યાય તે ભૂત પર્યાય થયો, કેમકે વર્તમાનમાં તે ઘડામાં ઘી નથી, છતાં તેને દ્રવ્યથી વૃતઘટ કહીએ છીએ.) તથા (૨) શબ્દથી ભૂત-ભવિષ્યત પર્યાયરૂપ જે દ્રવ્ય તે પણ દ્રવ્ય કહેવાય એમ સમજવું. જેમકે-જે ઘડામાં એકવાર ધૃત હતું, હાલ નથી, ભવિષ્યમાં તેમાં ધૃત નાંખવાનું છે, એટલે એ દ્રવ્યથી વૃતઘટ કહેવાય તાત્પર્ય કે–જે દ્રવ્ય ભૂત પર્યાયને યોગ્ય હોય, અથવા ભાવિપર્યાયને ચેપગ્ય હોય, અથવા ભૂત–ભાવિ એ બંને પર્યાયને યોગ્ય હોય, તે જ દ્રવ્ય કહેવાય, અન્ય નહિં. જે પર્યાય વર્તમાનમાં ન હોય તે પણ ભૂતકાળમાં
