________________
(૨) સંગ્રહનય? અપર સંગ્રહ, અપર સંપ્રહાભાસ ૭૩ વાદી દર્શન પર સંગ્રહાભાસ જાણવા.+
x અપરસંગ્રહનું લક્ષણ-દ્રવ્યત્વ, ગુણત્વ, કર્મ, પર્યાયત્વ આદિ અવાન્તર સામાન્યને માને, અને તેના ભેદમાં ઉદાસીનતા (ગજનિમીલિકા–આંખ મિંચામણા) નું આલંબન કરે છે, તે અપરસંગ્રહ. જેમકે ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, કાલ, પુદ્ગલ અને જીવનું દ્રવ્યપણાની અભેદતાને લઈને એકય માનવું તે. અહિં આ (જીવાદિ પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં) દ્રવ્યત્વ સામાન્ય હેવાથી અભેદપણે એ છએનું એય ગ્રહણ થાય છે, અને ધર્મ, ગુણ, સ્વભાવ આદિ જે વિશેષ ભેદ તેમાં ગજનિમીલિકાની જેમ ઉપેક્ષા (આંખ મીચામણા) થાય છે. તેવી જ રીતે ચૈતન્ય અને અચૈતન્યનું પણ પયોની અપેક્ષાએ પણ એકય ઘટે, કેમકે તેમાં ત્વનું સાધમ્ય છે. ( પયપણું બન્નેમાં ચેતનામાં તેમજ અચેતનમાં રહેલું છે.)
શંકા–ચતન્ય એટલે તો જ્ઞાન, કહ્યું છે કે – "चैतन्यमनुभूतिः स्यात् सक्रियारूपमेव च । क्रिया मनोवचःकायै रन्विता वर्तते ध्रुवम् ॥"
અર્થાત–ચૈતન્ય છે તે અનુભૂતિ છે, અને તે સન્ક્રિયા
+ દ્રવ્યનું “સત્ત્વ' અંગીકાર કરતા હોવાથી આ દર્શન નય લાગે છે, પણ એકાંત સત્ત્વ, સત્વ વ્યતિરિક્ત બીજું કાંઈજ નહિં, એમ માનતાં હોવાથી કુનય અથવા નયાભાસ છે. આમાં વેદાંતિઓ, સાંખ્યો આવી જાય છે. આના વિશેષ સ્વરૂપ માટે સ્વા. મં. જેવા ગ્ય છે. ૪ અથવા અવાંતર સામાન્ય.
