________________
૭૦
નય પ્રદીપ કીવઃ”—એમાં દ્રવ્ય અને પર્યાયને અરસ્પરસ એકાંત ભિન્ન માનવાથી ધર્મ-ધમી નગમાભાસ થાય.++
નિયાચિક–વૈશેષિક દર્શન પણ નગમાભાસી છેe. કવ્યાર્થિકનો આ પ્રથમ ભેદ થ.૧
+ + તાત્પર્ય કે–વસ્તુમાં ધર્મ અનેક છે, તે એકાંત માને, પણ એક બીજાને સાપેક્ષ ન માને, અર્થાત્ એક ધર્મને માને, બીજાને ન માને તે નગમાભાસ.
= વૈશેષિક (૧) દ્રવ્ય (ર) ગુણ (૩) કર્મ (૪) સામાન્ય (૫) વિશેષ (૬) સમવાય અને (૭) અભાવ,-એ સાત પદાર્થ માને છે. આમાં (ગુણ–ધમ) દ્રવ્ય અને ગુણ (ધર્મ) ને એકાંત ભિન્ન પદાર્થ માન્યા છે. દ્રવ્ય અને ગુણ માને છે, એટલે ઉપરથી નવગ્રાહી જણાય છે, પણ તેને પરસ્પર એકાંત ભિન્ન માને છે, માટે એ ગમ નયાભાસ છે; આના સવિસ્તર સ્વરૂપ માટે સ્વાદુવાદ મંજરી, પત્ર દર્શન સમુચ્ચય આદિ જેવા યોગ્ય છે.
નિયાયિક સંશય, પ્રમેય આદિ સોળ પદાર્થ માને છે, તેમાં પ્રમેય જે દ્રવ્ય વસ્તુને સ્વભાવ છે, તેને દ્રવ્યથી એકાંત ભિન્ન માને છે, એટલે એ પણ નૈ. ન આ.
૧. આ નય અંશગ્રાહી છે.
