________________
૩૦
નય પ્રદીપ
આમ જોતાં વિસ્તારથી સર્વ નયાનું પ્રવચન થઈ શકે નહિં, માટે સક્ષેપથી એનું સ્વરૂપ પ્રકટ કરે છે:—તે (નય) એ પ્રકારના છે: (૧) દ્રવ્યાર્થિ ક અને (૨) પર્યાયાકિ તે જ અંગે કહ્યુ છે કે:—
" णिच्छयववहारनया मूलिमभेदा णयाण सव्वाणं । णिच्छय साहणहेऊ दव्वयपज्जठिया मुणह || "
અર્થાત્—સ નચેાના મૂળ ભેદ નિશ્ચય અને વ્યવવહાર નય છે, તેમાં નિશ્ચય નયના સાધનહેતુ, વ્યાર્થિ ક અને પર્યાયાર્થિ ક જાણે!.
દ્રવ્યનું લક્ષણ,
ત્યારે દ્રવ્ય એટલે શું ? દ્રવ્યનું લક્ષણ શું?
(૨) “ સત્ દ્રવ્યÆf | ??... સત્ ' દ્રવ્યનું લક્ષણ છે. અર્થાત્ જે ‘ સત્ ’ છે, તે દ્રવ્ય છે. ત્યારે ‘· સત્’એટલે શું? તેા કે—
(१) "सीदति स्वकीयान् गुणपर्यायान् व्याप्नोतीति सत् । પેાતાના ગુણપર્યાય સાથે જેની વ્યાપ્તિ છે, પેાતાના ગુણુપર્યાયમાં જે રહેલ છે, (અન્યમાં નહિ, અથવા જ્યાં પેાતાના ગુણુપર્યાય ત્યાં દ્રવ્ય, જ્યાં દ્રવ્ય ત્યાં તેના ગુણપર્યાય, એ વ્યાપ્તિ અથવા અવિનાભાવ સંબંધ) તે‘ સત્'. અથવા (૨) “ઉત્પાન્થયપ્રૌવ્યયુતં સત । જે ઉત્પત્તિ, વિનાશ અને સ્થિરતા એ ત્રણથી યુકત તે સત્. અથવા (૩)‘અર્થયિાकारि सत् । -----જે અર્થક્રિયાકારિ છે તે સત્. આ માટે કહ્યું છે કે:
ܕܝ
