________________
સમભક “પુત્ર વ7નિ વાધર્મનુનવરાવિન ચરતો समस्तयोश्च विधि निषेधयोः कल्पनया स्यात्कारांकितः सप्तधा વારકાઃ તત્તમકૃતિ –પ્ર. ન. ત. ૩-૧૪.
અર્થાત–જીવાજીવાદિ એક પદાર્થના એકેકર ધર્મ અંગે પ્રશ્ન કરીને, બધાં પ્રમાણથી અબાધિત, ભિન્ન વિધિપ્રતિષેધ અને અભિન્ન વિધિ-પ્રતિષેધરૂપ વિભાગ કરી,
સ્થાત ” શબ્દથી અંકિત: એવો જે સાત પ્રકારે વચનને ઉપન્યાસ (કહેવું ) કરો, તે સપ્તભંગી જાણવી. +
+ જુઓ, એ વ્યાખ્યા સમજવા એક જીવ પદાર્થ લઈએ. જીવના અસ્તિત્વ, નાસ્તિત્વ, નિત્યત્વ, અનિત્યત્વ, એકત્વ, અનેકત્વ આદિ અનેક ધર્મ છે. તેમાંથી એક “અસ્તિત્વ ધર્મ લઈએ અને એ અંગે પ્રશ્ન પૂછીએ કે “અતિ વિઃ ? – જીવ છે શું?” હવે જીવના આ “અસ્તિત્વ' અંગેના પ્રશ્નનો સંપૂર્ણ જવાબ સપ્તભંગી વડે જ મળી શકશે. તે વ્યાખ્યામાં બતાવેલી રીતે એ પ્રશ્ન ઉપર સાત ભાંગાની જના કએ –
(બધાં પ્રમાણથી અબાધિત અર્થાત જે ઉત્તર આપીએ તેમાં પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ પ્રમાણને, અથવા સંશય કે વિપર્યય કે અનધ્યવસાયનો વિરોધ ન આવવો જોઈએ; એ ઉત્તર યથાસ્થિત આવવો જોઈએ.) વિધિ એટલે “કથંચિત હા'; નિષેધ એટલે “કથંચિત ના '; એક વખત વિધિ (કેઈ અપેક્ષાએ હ) જૂદ (ભિન્નવિધિ; બીજી વખત નિષેધ =(કોઈ અપેક્ષાએ ના) જૂદો (ભિન્ન નિષેધ); ત્રીજી વખત વિધિનિષેધ (કેઈ અપેક્ષાએ ક્રમે કરી હા, ના) સાથે (અભિન્ન વિધિનિષેધ); ચોથી વખત યુગપત વિધિ-નિષેધ, માટે અવકતવ્ય પાંચમી વખત વિધિ હોવા છતાં પાછો યુગપત વિધિ-નિષેધ હેઈ વિધિઅવકતવ્ય: છઠ્ઠી વખત નિષેધ હોવા છતાં યુગપત વિધિ-નિષેધ હેઈ નિષેધ+અવકતવ્ય: સાતમી વખત ક્રમે કરી વિધિ
