________________
નય પ્રદીપ
(૩) સમભિરૂઢ નય. 'पर्यायशब्देषु निरुक्तिभेदेन भिन्नमर्थ सममिरोहन समभिरुढाः' ' અર્થાત–વ્યુત્પત્તિભેદે કરી પર્યાય શબ્દને વિષે ભિન્ન અર્થ ઉત્પન્ન કરે તે સમભિરૂઢ તાત્પર્ય કે-શબ્દ નય શબ્દ અને તેને પર્યાય ભિન્ન હોવા છતાં પણ દ્રવ્ય (શબ્દ) ના અર્થનું અભેદપણું ઈચ્છે છે, અર્થાત કાલાદિ પર્યાય જૂદા જૂદા હોવા છતાં શબ્દને અર્થ તે એને એ જ ઈચ્છે છે, ત્યારે સમભિરૂઢ નય શબ્દના (વ્યુત્પત્તિ) પર્યાયને ભેદે દ્રવ્યનાં (શબ્દના) અર્થને ભેદ માને છે, અને પર્યાય શબ્દનું અર્થતઃ અભેદપણું છે તેની ઉપેક્ષા કરે છે, તેને ગૌણ રાખે છે.) ઉદાહરણ:
ઇન્દનાત ઇંદ્રઃ અર્થાત એશ્વર્યને લઈ ઈક. શકનાત શક: ,, શકિતને લઈ શકે પૂરણાત પુરંદર: , પૂ: નામના રાક્ષસને નાશ
કરવાથી પુરંદર, શગ્યા પતિઃ શચિપતિઃ, શચિનો પતિ શચિપતિ. આમાં ઇંદ્ર, શક અને પુરંદર ઈત્યાદિ પર્યાય શબ્દોમાં કાર્થપણું છે, તથાપિ તેને ગૌણ કરી શબ્દના ગ્રુપત્તિ (પર્યાય) ના ભેદે તેના અર્થનું પણ ભિન્નપણું માને છે, એટલે શબ્દ ભેદે અર્થભેદ માનનારે સમભિરૂઢ ફલિતાર્થ થયે. એવી જ રીતે અન્યત્ર અર્થાત કલશ, ઘટ, કુંભ આદિમાં જાણી લેવું.
