________________
વિશિષ્ટ અર્થને વસ્તુ પ્રકાશે ત્યારે એવભૂત” એમ વ્યાખ્યા કહી તેનું સ્વરૂપ પ્રતિપાદન કર્યું છે. અને ભાષ્ય આદિકમાં કહેલ જાતિ, ગુણ, ક્રિયા આદિ વાચક શબ્દો પણ ક્રિયાશબ્દ જ છે, તે દાખલા દલીલથી સમજાવ્યું છે. સાથે સાથે એવં ભૂતાભાસનું લક્ષણ પણ સ્પષ્ટ કરી દીધું છે. આમ પયોયાર્થિક નયના ચાર ભેદનું સ્વરૂપ આ અધિકારમાં વણેયું છે. ‘આ સાત નયમાં પ્રથમના ચાર નય અર્થે નિરૂપણમાં પ્રવીણ હોવાથી અર્થ નય અને પછીના ત્રણ શબ્દ વાચાર્થ ગોચર હોવાથી શબ્દ નય એમ તેને બે ભાગમાં વિભક્ત કરેલ છે. આ સાતે નયમાં પૂર્વ પૂર્વ નય છે તે પૂલ (પ્રચુર ગોચર) છે અને ઉત્તર ઉત્તર નય છે તે સૂક્ષ્મ (પરિમિત વિષય) છે.
સાતમાછેલ્લા પ્રકરણમાં નયના સાત આદિ વિશેષ ભેદે ગણી બતાવી ઉપસંહાર કર્યો છે કે જેટલા વચન પ્રકાર શબ્દાત્મગૃહીત છે, સાવધારણ છે, તે બધા પરસમય છે; અને જે અવધારણ રહિત “સ્યાત” પદથી લાંછિત છે તે સર્વે નય એકઠા કરીએ તો સમ્યકત્વ છે, જિન સિદ્ધાંત છે.” છેવટે અલગ અલગ પ્રત્યેક નય મિથ્યાત્વ હેતુ છે, તો પછી વિષકણિકાની જેમ સર્વ એકત્ર થતાં મિથ્યાત્વ હેતુ કેમ નહિં ?—એ શંકાનું પરમ સુંદર યુક્તિસંગત સમાધાન કર્યું છે કે –“પરસ્પર વિરોધી જૂદા જૂદા નરૂપી વિષની કણીયું પણ જેનસાધુરૂપ પ્રોઢ મંત્રવાદીના સાપેક્ષવાદરૂપ પ્રાગથી અવિરોધરૂપ નિવિષપણાને પામે છે, અને હઠ-કદાગ્રહ આદિપ કાઢ આદિથી પીડિતને હડ–કદાગ્રહાદિ ટળવારૂપ અમૃતરૂપે પરિણમે છે.”
