Book Title: Nandanvan Kalpataru 2017 11 SrNo 39
Author(s): Kirtitrai
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521039/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataru: 39 vi0saM0 2074 saGkalanam : dakSiNAyanam | kIrtitrayI zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarurnandanavana - satko'yaM nandatAt suciram // Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataru: 39 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // vi.saM. 2074 dakSiNAyanam saGkalanam kIrtitrayI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH 39 (SANmAsikam ayanapatram) saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta / / vi.saM. 2074, I.saM. 2017 mUlyam : Rs 100/asmin jAlapuTe'pi upalabhyate - i-saGketaH : s.samrat2005@gmail.com prAptisthAnam : (1) zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 079-26622465, 09408637714 (2) zrIvijayanemisUrijJAnazAlA zAsanasamrAT bhavana, trIjo mALa, zeTha haThIsiMha kesarIsiMhanI vADI dillI daravAjA bahAra, zAhIbAga roDa, amadAbAda-380004, phona- 099-22168554. samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" Clo. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 079-26574981, (M) 9979852135 ArthikaM saujanyam zAsanasamrAT-samudAyavartinyAH sA.zrIrAjendraprabhAzriyaH satpreraNayA zrIvizvanandikarajainasaGgha pAlaDI, __ amadAvAda - zrAvikopAzrayasya ArAdhakazrAvikAvargeNa nandanavanakalpatarorekonacatvAriMzyAH zAkhAyAH prakAzane ArthikaH sahayogaH kRto'sti / etadarthaM bahuzo dhanyavAdAH // mudraNam : kirITa grAphiksa 3, maMgalama epA. bhagavAnanagarano Tekaro, vizvakuMja, pAlaDI, amadAvAda-380007 dUrabhASa : 09898490091 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakAnAM pratibhAvaH aSTAtriMzI zAkhA paThitA / prAstAvike bhASA prativAkyaM haMsasaJcAraM carati / tatra ca rASTrIyaM cAritryam adhikRtya yaduktaM tattu cintoddIpakam eva / muniramyAGgaratnavijayAnAM "jIvanamauktikAt" dharmalAbhaH abhavat / kintu "AryasatyAnAM paryAlocanam" paNDitocitatvAt kaThinamiva anubhUtam / munidharmakIrtivijayAnAM patraM pAThaM pATham antimabhAgasya "sammIlane nayanayorna hi kiJcidasti" iti paGktiryadA prAptA tadA'hamapi cakitaH abhavaM rAjasamAnam / saMskRtavANIsevAratena DA0 vizvAsena "ardhajaratI" iti kathAsaGgrahaH racitaH, saMskRtabhAratyA prakAzitazcetyeSaH viSayaH mayA sarvaprathama nandanavanakalpatarupatrikAtaH eva jJAtaH / zAkhAyAm anyAH kathAH kavitAH ca atyantaM rucirAH / marma gabhIraM, hAsyaracanAH ca uttamAH / saMskRtAnuvAdayuktam AcAryANAM prAkRtakAvyam AsvAdanIyaM cAsIt / iti bhavadIyaH vinItavidheyaH em. e. ravIndran M. A. Ravindran Palghat-678012 (Kerala) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvikam japAnadezIyaH pradhAnamantrI zinjho-abe katiciddinapUrvameva bhAratadezaM tatrA'pi cA'hamadAbAdanagaraM samAgata AsIt / yadyapi tasyA''gamanenobhayorapi dezayorbahUni rAjakIya-sAmAjikArthika-saMrakSaNAdisambandhIni prayojanAni siddhAnyeva, tathA'pyatra tAnyadhikRtya na kimapi cintanaM kRtam / atra tvanyAneva kAMzcana bindUnadhikRtya kiJcana cintayAmaH / ___prathamaM tAvat, tenoktaM svIye pravacane yat - "yadA japAnadezopari dvitIye vizvayuddhe aNvastraM prakSiptaM tadA samagro'pi dezaH sarvathA hatAzazcintAmagnaH kSubdhazcA''sIt / tasyAM sthitau ca bhAratadezAt paNDitajavAharalAla-neharuH samAgato japAnadeze, asmAMzcA''zvAsanamadadAd yat - 'sarvathA nirAzA mA bhUta !! bhAratadezo bhavataH sahakArArthaM sadA'pi sajjo'sti' / neharuvaryasyemAni vacanAnyasmaddhRdayeSu zraddhAsaGkalpotsAhAnAM balamapUrayan vayaM ca tadbalenA'cirAdeva sarveSvapi kSetreSu samunnatA jAtAH / etadarthaM ca vayaM bhAratadezasya kArtazyaM vahAmaH, bhAratadezAya ca yat kimapi sAhAyyaM pradAtuM siddhAH smaH" / ___dvitIyaM ca, bhAratadeze ahamadAbAdanagarAdArabhya mumbaImahAnagaraM yAvat "buleTa-rela-yAna"nirmANakRte samagramapi samAyojanaM japAnadezIyAstajjJAH kariSyantIti tadarthaM ca lakSakoTirUpyakANAmRNamapi dAsyati jpaandeshH| etAdRzo'nye'pi bahavo viSayAH santi yeSu japAnadezo bhAratadezasya sAhAyyamapi karoti bhAratadezAdatizayito'pyasti / atraitat tu sarvathA na vismartavyaM yad - japAnadezasya kSetraphalaM tadgatajanAnAM saGkhyA ca bhAratadezasyaikaM kiJcana madhyamaparimANakaM rAjyamapi sarvathA nA'tizete / evaMsthite'pi vizvasyA'pi prathameSu paJcasu samRddhatamadezeSu tannAmAGkanamasti / etat sarvaM kuto'bhavaditi cintanIyamasmAbhiH / samyagvicAraNena tvekameva tathyaM prakaTIbhavati - rASTrIyaM cAritryam / japAnadezIyajanAnAM naitikatA, zAlInatA, mUlyapratibaddhatA, apramattatA, rASTrabhaktirityAdayaH sadguNAstAn sarvAMzcA'tiricya sthitA namratA - ityetat sarvameva tadrASTrasyonnatikArakaM paribalamasti / yadyapi vayaM bahuSu viSayeSu dezAnAmeteSAmavicAritamanukaraNaM kurma eva, tathA'pi yadi vayaM bhAratadezamunnataM samRddhaM ca draSTuM kartuM cecchema tadA khalvasmAbhireteSAM guNAnAmAhatya ca rASTrIya-cAritryasyA'nukaraNaM kartavyam / kiM vayametadarthaM sajjAH smo vA ? kIrtitrayI kArtikazuklA pratipat, vi.saM. 2074 zrIstambhatIrthanagaram Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRti: jagatkartRtvanirasanaviMzikA paryUSaNaparvamahimA sukham kAvyAnuvAdaH gUrjaramUlam saMskRtAnuvAdaH hAiku-aSTakam AsvAdaH bhaTTAkalaGkaracitaM karNATakazabdAnuzAsanam vratagrahaNam patram bRhadvidvadgoSThI raGgamaJcaH krItAnandam anukramaH 5 kartA sva.A.zrIvijayadharmadhurandharasUrayaH ajJAto lekhakaH sva.A. zrIvijayadharmadhurandharasUrayaH pravINa desAI A.zrIvijayahemacandrasUriH DaoN. vAsudeva: vi. pAThakaH DA. ec. vi. nAgarAjarAvaH ajJAto lekhakaH munidharmakIrtivijayaH saGkalanam - upAdhyAya zrIyatIndravijayaH prA. abhirAjarAjendramizraH pRSTham 1 5 7 10 10 10 10 11 12 13 17 19 22 37 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvAdaH munizrutAGgacandravijayaH guru-ziSyasaMvAdaH bhISma-draupadIsaMvAdaH jhenakathA A.zrIvijayasUryodayasUrIzvarAH munidharmakIrtivijayaH kathA ahaGkArasyA'ndhatvam a-kSaraH atithisatkAraH a-mRtaM svAmigauravam saMskAra-prapA munikalyANakIrtivijayaH muniramyAGgaratnavijayaH muniakSayaratnavijayaH sA.tattvananditAzrIH tanmayatA prasannatAyA rahasyam marma narma kIrtitrayI prAkRtavibhAgaH prAkRtadvyAzrayamahAkAvyasya saMskRtAnusarjanam pAiyavinnANakahA paM. narendracandrajhA A.vijayakastUrasUrIzvarAH Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatkartRtvanirasanaviMzikA jinaM namaskRtya jagadvibhuM paraM durantadoSai rahitaM hite hitam / jagadvidhAtuH prakaTaM prapaJcanaM nirAkariSye nayazuddhavartmanA // 1 // mahezvaro rUpita utpathaM sthitaiH parairyathA kartRtayA jagatkRte: / vicAraNAyAM na ca tIryate tathA nirUpyate yat kathitaM munIzvaraiH // 2 // asau sadA kAlavizuddha ekaka: sacetanaH sarvaguNairalaGkRtaH / samarthanAmarthati vizvasarjane vRthA parairitthamudIryate hahA ||3|| na cetanaH ko'pi sanAtanaH svataH samastadoSairanalaGkRtaH svayam / udAhRtirnaiva vilokyate tviti pratiSThite naiva guNajJasaMsadi ||4|| vinA nidAnaM na kRtiH kariSyate, prayojanaM vizvavidhAnajaM ca kim / manasvitA''karSati no manaH satA midaM nimIlyA'kSi vicAryatAM kSaNam // 5 // 1 - sva.A. zrIvijayadharmadhurandhasUrayaH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANamadhyakSamaho ! mahezvare . na cA'sti kiJcid yadasAvagocaraH / na liGgamasyA'vyabhicAri dRzyate- 'numAnavAteti gatA vidUrataH // 6 // na cA'sti sAdRzyamananyatulyake - na veda vedo'pi vibhovivecanAm / iti pramANairna ca siddhyatIzvaraH kathaM tathA zraddadhate sacetanaH // 7 // yadi zrutistaM pratipAdayet paraM, zruteH pramANaM na hi sujJasammatam / vacaH pramANaM kila vaktRnirbharaM, zrutervidhAtA na hi ko'pi lakSyate // 8 // anAdisiddhA yadi sA nirUpyate tadA'pi tannaiva suyuktisaMgatam / anAdisiddha vacasAmudIraNaM zrutaM na dRSTaM tadidaM vibhAvyatAm // 9 // vinA mukhaM naiva vacaH pravartate mukhaM kuto bhAvi zarIramantarA / Rte hyadRSTaM na ca dRSTamaGgakaM hataM tathA'daH parakIyazAsanam // 10 // yadi svatantro bhagavAstvayocyate svatantratAyA iha nA''pyate kalA / anekadoSaiH paripUrNametakaM jagat svatantro na kadA'pi saMsRjet // 11 // jijIviSA kaJcana bAdhate bhRzaM mRtiM ca kazcit tvaritaM samIhate / kvacit sutAnAM vitatiH sudurbharA kvacit sutArthaM vividhaM pratapyate // 12 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daridratA mUrtimatI kvacit kvacit dhanADhyatA zrIdakRpAkaTAkSitA / vapuH kvacit sundaramindravanditaM kvacijjarAjarjaritaM madArditam // 13 // dhanaM navaM yauvanamAzritaM zritA vilAsinI lAsyamupAsyati kvacit / kvacid vivAhena samaM gatAsukaM dhavaM galekRtya virauti durbhagA // 14 // vicAryamANaM bhuvanaM samantato virUpamevaM bahudhA vilokyate / tadIdRzaM vizvamavAritArtikaM viracya vaiziSTyaminaH kimAzrayet // 15 // atayaMtA cet pratipAdyate prabhoH tadA kutaH sa kadarthyate katham / kapIlamAtroktamanakSarAlaye bhavet pramANaM na ca sujJasaMsadi // 16 // lalena lIlAM kila yanmalAvilA matho kRpAM cet kalayedilAvidhau / bhavatkRpA yadvidhavA'bhavat sutA kathAmitIzo'nuharet tadA vRthA // 17 / / yathA sudhIrnItyanusArato janAn prazAsti rAjye jagadIzvarastathA / na ramyametannanu karmavazyatA jane tadezasya bhavecchikhaNDitA // 18 // vidhAtRtA jJAtRtayA sahaikatAM .....--vijJAya sarvajJavilokitaM jagat / na cAM'zamAnaM vyatiricyate kSaNaM na doSalezaH prabhavet tathA mate // 19 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abAdhyasiddhAntamanantaparyavaM vizuddhavizvArthavidA vivecitam / satAM manastoSakaraM tamoharaM jayatyadhRSyaM paramAtmazAsanam // 20 // vacasvine mitrahitAya sarvataH prabodhazuddhAmRtadAyine'nizam / sudharmapuNyAya dhurandharAya sannamo'stu nityaM vimalAtmane'rhate // 21 // iti jagatkartRtvanirAsarvizikA // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pardUSaNaparvamahimA pardUSaNe parvaNi kiMvidheyaM pardUSaNasyA'sti prayojanaM kim / pardUSaNAt kiM phalamasti loke taducyatAM deva ! manuSyahetoH // 1 // syAdvAdasiddhAntajinezadharme pardUSaNaM parva samAghanAzi / kAyena vAcA manasendriyaizca - buddhyA''tmanA saJcitapApahantR // 2 // varSAntare pApasamuccayaH kRtaH pardUSaNe taddhi vinAzamApnuyAt / atastu paryuSaNaparva cottama proktaM jinendraijinadharmazAsane // 3 // pardUSaNAt pApasamUhanAza stathA samatvaM sacarAcareSu / svadharmavRttyA sakalendriyANi mahApavitrANi bhavanti tUrNam // 4 // pratikramo darzanacaityavandanaM jinezvare svAtmasamarpaNaM ca / manovacodhyAnamayaM vibhAvya jinendrarUpe sthiracitsamantAt / / 5 / / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAdavazyaM parihAya kArya strI-putrasevAparipoSaNAdi / vittaM gRhaM sarvamidaM nirasya . puNyapradaM parva upAsyametat // 6 // dinASTake'smin bahubhAvapUrva vrataM tapodAnadayAdiyuktam / bhUtAparAdhAvalisannirAsaH pratikramaH paJcavidhaH kriyeta // 7 // yatIzvarAcAryagurozca pUjanaM tadvandanaM darzanabhAvasambhRtam / jinendrazAstrazravaNaM nirantara mekAgracittena vidhIyatAmiha // 8 // jinendracAritabhRtaM manojeM muktipradaM puNyavivardhanaM c| zrIkalpasUtrAmRtasArapAnaM kuryAcchvobhyAM duritAvalighnam // 9 // atastu sacchAvakavaryavRndai jinendravAkyaM paripAlanIyam / zaktyA ca vittArNaNameva kuryAjjJAnodbhave jIvagaNAvane ca // 10 // iti payUSaNaparva-mahimA // 6 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukham -sva.A. zrIvijayadharmadhurandharasUrayaH ahUM dhyAtvA praNamyA'hU~ ahU~ smRtvA punaH punaH / arhantaM prArthaye kAma arhannevA'rhate'rhate // 1 // prArthanA kasya kartavyA kartavyA kena prArthanA / prArthanAyAM nivedyaM kiM tadarthamapi prArthaye // 2 // zarmaNaH prArthanA kAryA zarmArthinA hi prArthyate / prArthanAyAM nivedyaM tat prArthanA yena saMbhavet // 3 // zarma kiM tadapi jJeyaM dvividhaM tad vibhAvyatAm / bAhyaM tathA''ntaraM zuddhaM bAhyaM paudgalikaM mudhA // 4 // sukhaM bAhyaM parAyattaM duHkhamizraM ya bhaGguram / kAlpanikaM tathA tanna vAstavamiti gIyate // 5 // anAdikAlasaMskArAt tatraiva rajyate janaiH / tadeva cintyate bAda tadarthameva yatyate // 6 // AntaraM zarma vaktavyamagratastadapekSayA / bAhyamidaM bhaved bAhyaM voDhavyaM bhAravanmudhA // 7 // nA'vApyate tadA yasmin kAle hi yadapekSyate / nA'pekSyate tadAyAti parAyattaM tatazca tat // 8 // bindumAtrasukhArthaM yad duHkhaM samanubhUyate / amitaM tat tato jJeyaM duHkhamizramidaM sadA // 9 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatyate zarmaNe yAvat tAvatkAlamapIzvaram / daM sthAtuM kSaNasthAyi bhaGguraM kSaNabhaGguram // 10 // dRzyate duHkharUpaM yad dRSTyA vAstavarUpayA / mohamUDhaistadevedaM sukharUpeNa kalpyate // 11 // AtmanA mohasaMskArat sukhAtmanA pravedyate / ata eva sukhaM bAhyaM kathyate naiva vAstavam // 12 // svAdhInaM zAzvataM zuddhaM vAstavaM kevalaM param / kalpanAtItamatyantaM sukhaM vijJeyamAntaram // 13 // yatra kutrA'pi zuddhAtmA - 'nubhavati sukhaM sukham / na ca tatra parApekSA svAdhInaM tat tato matam ||14|| kAlAtItaM sadA kAlaM tiSThati naiva nazyati / sukhamAbhyantaraM tena zAzvatamiti gIyate || 15 || sukhaM duHkhena sammizraM vizve sarvatra dRzyate / paraM yadAtmanaH zarma zuddhaM duHkhalavAyutam // 16 // sAMsArikaM sukhaM prAyaH duHkhaM tena na vAstavam / AtmasukhaM sukhaM satyaM vAstavaM vAstavaM matam // 17 // vizve sukhamapUrNaM hi pUrNaM dRSTaM na ca kvacit / saMpUrNaM yat sukhaM taddhi kevalaM kevalAtmanaH // 18 // dehAdizarma sujJAnAM kalpanAviSayaM matam / zuddhAtmanaH sukhaM naiva kalpyate kalpanAparam // 19 // amitaM bhUbhRtA tulyaM bAhyaM sukhaM vinazyati / abhyantarasya nA'styantaH tenA'tyantaM taducyate // 20 // itthamabhyarthanIyaM sat sukhaM sukhArthinA muhuH / sukhArthitA samutpAdyA yatnataH sukhamicchatA ||21|| sarve sukhArthino loke lokyante cetanA janAH / paraM sukhArthino naiva sukhAjJAnavimohitAH // 22 // 8 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhAtmakaM sukhaM yat tat tyAjyaM sukhArthinA svayam / athavA tyajanIyaM tanmananIyaM dRDhaM hRdi // 23 // sukhArthitvasya ced vAJchA dhAryaM lakSaNapaJcakam / vAJchA na cet sukhArthitve AstAM lakSaNapaJcakam // 24 // zama - saMvega - nirvedAnukampA -''stikyalakSaNam / sukhArthino vizuddhasya jJeyaM lakSaNapaJcakam // 25 // zamaH zAnti kaSAyANAM mandabhAvazca kathyate / tenA'pakAriNo'pyAtmA hitaM cintayati hRdi ||26|| sukhaM niHzreyase zuddhaM nA'nyatra kvacidIkSyate / tadevA''kAGkSyate yena saMvegaH sa udIritaH // 27 // saMsAro narakAgAra-kArAgArasamo mataH / heyastato yato jJAtaH sa nirvedaH satAM mataH // 28 // jIvAH sarve'pi duHkhArtA duHkhamicchanti nAM'zataH / tadduHkhavAraNotkaNThA - 'nukampA deza- sarvataH // 29 // vItarAgeNa sarvajJa - bhagavatA'rhatA hitam / uktameva bhavet sattvamAstikyaM sadbhirAdRtam // 30 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnuvAdaH Atama jhaMkhe chUTakAro (gUrjaramUlam) -pravINa desAI (candana sA badana.....sarasvatIcandra) baMdhana baMdhana jhaMkhe mAruM mana, paNa Atama jhaMkhe chUTakAro, mane dahezata che A jhaghaDAmAM, ___thai jAya pUro nA janmAro, baMdhana baMdhana... madhurAM, mIThAM ne managamatAM, paNa baMdhana aMte baMdhana che, laI jAya janamanA cakarAve, ebuM duHkhadAyI AlaMbana che, hu~ lAkha manAyU~ manaDAne paNa eka ja eno 'uMhakAro' baMdhana baMdhana... akaLAyelo Atama ke che, ___ mane muktibhUmimAM bhamavA do, nA rAga rahe nA dveSa rahe, evI kakSAmAM mane ramavA do, mitrAcArI A tanaDAnI, becAra ghaDIno camakAro, baMdhana baMdhana... varaso vItyAM, vIte divaso, A be zaktinA gharSaNamAM, mane zuM malaze viSa ke amRta, ___A bhavasAgaranA maMthanamA ? kyAre paMkhI A piMjara, karaze muktino TahukAro ? ___ baMdhana baMdhana... Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnuvAdaH . bandhanaM bandhanam.... .. (saMskRtAnuvAdaH) -A. zrIvijayahemacandrasUriH (dhanAzrIrAgeNa gIyate) bandhanaM bandhanaM cittamabhivAJchati cetano me punarmuktabhAvam / asti bhayametayorAhave me vrajet . moghametajjanu hA samastam ||...bndhnm // 1 // santi manaso bhRzaM prItikArINyapi __ bandhanAni kSitau bandhanAni / yAni jIvaM parAdhInapazuvat sadA bhrAmayantyeva bhavayonilakSam // tasya bodhAya kiM kiM kRtaM no mayA tadapi tannijavazaM naiva yAti / sthAnakAlAdisImAM vyatikramya tat evamevaM gatAH zaktiyugagharSaNe carati sarvatra pratibandhamuktam ||...bndhnm // 2 // naiva varSA bhavAH kintu ke'pi / cetano vakti bhavabhogavirato rataH lapsyate kiM viSaM vA'mRtaM manthanAd sahajazuddha cidAnandarUpe / asya saMsArasindhorna jAne // mA grahIAgrahIrUrdhvagatigAmukaM nizitavairAgyazastreNa chittvA priyaM kSipasi kiM mAM bhavAgAdhagarte // .. --- vipriyaM vA'pi sambandhajAlam / dehamaitrI katiciddinasthAyinI eSa vihago vapuHpaJjarasthaH kadA caJcalAyAzcamatkRtirivA'bhre / gAsyate muktigAnaM svatantraH ||...bndhnm // 4 // tAM vihAya drutaM jigamiSuH zivapadaM ko'pi me bhavatu bhoH ! sArthavAhaH ||...bndhnm // 3 // 11 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAIku-aSTakam Do. vAsudevaH vi. pAThakaH 'vAgartha' (1) snehasya binduH nAzayet kaTakaTam: .: yathA dolAyAm // (2) daNDayojanA kA santAnaviruddhA? mUrkhAH kiM vayam ? (3) prakAzasyecchA AlokalekhyasyA'rtham: andhakArasya // (4) sarve tRSArtAH varSasyamRtaM; kintu binduza eva // (5) chAyAmapyaham ArdrAmArdA pazyAmi; azrUNi netre // (6) akalpyA nUnaM varSati mahAsArA kavitA-varSA // (7) kASThaM vicArya tartuM yatra sthitavAn, sa kiM makaraH? (8) pUrNacandre'pi apazyamapUpaM hi; bubhukSito'ham // 354, sarasvatInagara, ahamadAbAda-15 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsvAdaH bhaTTAkalaGkaracitaM karNATakazabdAnuzAsanam __ -DA. ec. vi. nAgarAjarAva zikSA vyAkaraNaM chando niruktaM jyautiSaM tathA / kalpazceti SaDaGgAni vedasyA''hurmanISiNaH // ityuktarItyA vedAGgatvena prathitaM vyAkaraNam / pANinyAdayaH vyAkaraNaM tayA dRSTyA praNinyuH / saMskRtabhASAyA evaM bahUni vyAkaraNAni munibhirvipazcidbhizca racitAni vidyotante / tato dezabhASANAm api vyAkaraNAni vidvadbhirvyaracyanta / tatra karNATadeze bhASyamANAyAH kannaDabhASAyA vyAkaraNaM karNATakazabdAnuzAsanAkhyaM bhaTTAkalaGkena racitaM samupalakSyate / tadviSaye kiJcidatrocyate / bhaTTAkalaGkaH zreSTho vaiyAkaraNo bhaTTAkalaGko jainamatAvalambI viditanAnAzAstrarahasyaH saMskRtAdiSaDbhASAnipuNa AsIditi karNATakazabdAnuzAsanasyA'nte dRzyamAnaiH padyairanyagranthebhyazca vijJAyate / Adau tAni padyAni atrollikhAmaH / maGgalaM bhagavAnarhanmaGgalaM bhagavAn jinaH / maGgalaM prathamAcAryo maGgalaM vRSabhezvaraH // .. nirupamasukhadAyaM nizcalAmerupAyaM, nijaguNasamavAyaM nirjitainonyavAyam / niravadhimatikAyaM nirvRtizrIsahAyaM, nikhilajinanikAyaM nityamAnaumyamAyam // yo nAnAmatatarkakarkazamatirvyAkhyAnamudrApaTuryaH prAbhAvayadArhataM nijamataM bhUbhRtsabhe'nekadhA / yaH karNATakasaMskRtobhayavidhaM zabdAbdhimuttIrNavAn so'yaM sAdhujanapriyo vijayate bhaTTAkalaGko bhuvi / yaH karNATakazabdazAsanamidaM nirmAya zarmAvahaM vRttiM cA'racayacca tasya viduSAM prauDhAM prarUDhazriyam / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenedaM vyaraci pragalabhavacasA bhaTTAkalaGkena tadvRtteH sAdhunibandhanaM ca makarandAkhyaM samAkhyAspadam // akalaGkottamasUktisArasumanovRndAvalambaM samarpakasavRttisuyuktisaurabhabharaM sarvajJapAdArpitam / sukavIndrabhramarapramodajanakaM tantraM zubhaM maJjarImakarandAkhyamidaM tarAM vijayatAmAcandratArArNavam // zakavarSe rasanetrabANazazisaMkhye'bde tapomAsi zobhakRti zrIsitapaJcamIgurudine lagne ghaTe pauSabhe / akalaGkAhvayayogiziSyatilako granthaM satAM maJjarImakarandAkhyamidaM mataM vyaracayaM bhaTTAkalaGko muniH / / iti bhaTTAkalaGkadevaviracitAyAM svopajJazabdAnuzAsanavRtteH bhASAmaJjaryASTIkAyAM maJjarImakarandasamAkhyAyAM caturthaH pAdaH / parisamAptazcaiSa grantha iti / ____etebhyo jJAyate yad bhaTTAkalaGka eva karNATakazabdAnuzAsanasya sUtrANi, bhASAmaJjaryAkhyAM tadRttiM, maJjarImakarandAkhyAM taTTIkAM ca vyaracayaditi / api ca granthasamAptikAlazca granthakA sUcitaH / rasAH SaT, netre dve, bANAH paJca, zazI ekaH / aGkAnAM vAmato gatiriti nyAyena atra sUcitaM zakavarSaM 1526 iti jJAyate / tacca kraistavazakAnusAreNa 1604 iti (1604 A.D.) jJAyate / bhaTTAkalaGkaH karNATadeze jAta ityetadanucyamAnamapi spaSTameva / kathamanyathA tasya tasyAM bhASAyAM niSkRSTaM jJAnaM prema ca syAtAm / vadati sa eva vistareNa pIThikAbhAge yathA - ___ "zabdAnuzAsanaM hi prastutam / tatra cA'nuzAsanaviSayabhUtAH zabdAH kArNATikA eva / te ca saMskRtazabdavat sakaladezaprasiddhAH sakalazAstropayogitayA sakalamahAjanaparigrAhyAzca na bhavanti, bhASAviSayatvAt / bhASAyAM ca pAmarANAm evA'dhikAro na paNDitAnAm iti naite anuzAsyAH prayogAnarhatvAditi keSAJcit saMskRtAgrahagrahagrastAnAM paNDitammanyAnAM manasi prakhyAtAm anyathAkhyAti pratyAkhyAtum etadeva vizeSaNam upavarNitavAn granthakAraH" / bhaTTAkalaGko nAnAvyAkaraNAnyadhItya karNATakazabdAnuzAsanaM praNItavAn ityatra tadIyasUtravArtikAdInAM tena punaH punarudAhriyamANatvam eva pramANam / pANini-zAkaTAyana-kAtantra-jainendra-sArasvatasUtrANi bhaTTAkalaGkastatra tatra samudAharati / mahAbhASyasya, pANinIyazikSAyAH, amoghavRtteH nyAsasya ca vAkyAni ca sa udAhRtavAn / evamasya jJAnaM vizAlam ityatra naiva saMzayaH / evaM sUtrodAharaNatvena dattAni padyAni bhaTTAkalaGkena nAnAgranthebhya uddhRtAni / teSAM kannaDagranthAnAM nAmAnImAni - 14 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. kA OM 3 puSpadantapurANam paJcatantram neminAthapurANam 12. kabbigara kAva kavirAjamArgaH lIlAvatI kAnyAvalokanam kAvyasAram pamparAmAyaNam candraprabhapurANam dharmAmRtam sAhasabhImavijayam 7. zabdamaNidarpaNaH 17. dharmanAthapurANam AdipurANam 18. gummaTastutiH 9. karNATabhASAbhUSaNam 19. dharmaparIkSA 10. jinAkSaramAlA 20. jagannAthavijayam anyAni bahUni padyAni vidyante bhaTTAkalaGkena udAhRtAni yeSAm AkarAn vayaM na vidyaH / prAcInAnAM granthakArANAM jJAnasya vaizAlyaM gAmbhIryaM ca nUnaM vismayakAri / tarkazAstre tasya vaicakSaNyam adhonirdiSTairvAkyairavagamyeta / _ "anenoktalakSaNasya paramAtmanaH sattve'numAnaM pramANamunnItaM bhavati / tathA hi pravacanavAkyAni kartRjanyAni, vAkyatvAt prasiddhavAkyavaditi / dRSTaM hi prasiddhavAkyeSu kartRjanyatvam / tathA pravacanavAkyeSvapi / kartRjanyatve siddhe yasteSAM kartA sa eva kevalajJAnIti" / "nanu vAkyatvaM kartRjanyatvavyAptaM sat kartArameva AkSipati, na tu tasya kevalajJAnamapi / tadabhAve'nupapattyabhAvAditi cenna, vAkyatvena hetunA sidhyan kartA pakSadharmatAbalAt kevalajJAnI sidhyati / itareSAM pravacanakartRtvAyogAt / yathA kSityAdipakSakasakartRkatvAnumAne kAryatvena hetunA siddhe kartari sArvajJyAdIti" | "athavA pravacanavAkyAni svapratipAdyagocarayathArthajJAnavatpuruSapraNItAni, abAdhitArthabodhakavAkyatvAt sampratipannavAkyavat ityanena yaH pravacanapraNetA svapratipAdyagocarayathArthajJAnavAn puruSaH sidhyati sa eva kevalajJAnI / tatpratipAdyAnAM dezakAlasvabhAvaviprakRSTAnAM svarganarakAdibhUta-bhAvikAlavartidharmAdharmaparamANvAdInAM kiJcijjJabodhAgocaratvAt / atra ca vAkyatvamAtrasya suptonmattAdipralapitAbodhakavAkye, arthabodhakavAkyatvasya ca bhrAntapratArakAdiprayuktabAdhitArthabodhakavAkye, arthabodhakatvasya ca tAdRgarthabodhakAptAbhAse, abAdhitArthabodhakatvamAtrasya ca yathoktArthabodhake praNetaryeva vyabhicArasambhavAt evaM viziSTa eva heturuktaH / tatra sarvatra hetusattve'pi vivakSitasAdhyAbhAvAt" / 15 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itthaM bhaTTAkalaGkaviracitagranthasyA'dhyayanAt chAtrANAM na kevalaM kanaDazabdAnAm eva jJAnam, api tu nAnAzAstrajJAnam apyutpadyate / asmin vyAkaraNe santi aSTonaSaTzatasaMkhyAni(592) sUtrANi / teSu kannaDabhASAyAH samastaM vaiziSTyaM pratipAditam / caturSu pAdeSu viSayavibhAga itthamasti - prathamapAde samAmnAyaH, saMjJAH, avyayAni, sandhizca / dvitIyapAde liGgaM, saMskRtabhASAyA gRhItAH 'tadbhava'zabdAH / tRtIyapAde samAsAH, sarvanAmAni, saMkhyAvAcakAni, taddhitAntAH zabdAH / caturthe pAde dhAtavaH, tiGantAH, tatpratyayAH ityAdi / devacandraviracitAyAM rAjAvalIkathAyAM kathyate yad bhaTTAkalaGkaH sudhApuranAmni grAme zAstrANyadhyaiSTa, sa SaTsu bhASAsu kAvyaM racayituM zakta AsIdityAdi / vijayanagarasAmrAjyasya samrAT veGkaTapatiH (kristazake 1526-1615) bhaTTAkalaGkasya poSaka AsIditi zilAzAsaneSu kvAcidullikhitamiti tajjJAH kathayanti / bhaTTAkalaGkasya vyAkaraNaM sarveSAm adhyayanam arhatIti zam / ___90, 9th Cross, Navilu Road, Kuvempunagar, Mysuru,570023 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsvAdaH vratagrahaNam mAnuSyamihajIvAnAM durlabhaM mokSaprAptaye / tanmUlaM hi vrataM proktaM cittendriyavizuddhaye // manuSyANAM pUjitapApAnAM vinAzAya cendriyANAM vizuddhaye ca manaso'pi nirmalIkaraNArthaJca jinendrANAM pUjanAdyadhikArArthamupavAsAditapazcaryAM kuryAt / dehAdInAM vizuddhyarthaM vrataM proktaM mahAtmanA / vidhiyuktaM naraH kRtvA sarvaM pApaM praNAzayet // prathamaM sveSTadevaM jinendraM dhyAtvA guruM ca namaskRtya tadanujJAM labdhvA vratAdIni caret / tat kiM vratam upavAsAdi ? tatkathaM kena prakAreNa kimarthaM vA kuryAt ? (uttaram ) upavAsAjjanAnAM malAdidoSA nazyanti vAtapittakaphAdidoSA api nazyanti / vratAdinA zarIrasya durbalatvAcca zArIrikavikArA api nazyanti / indriyANi durbalAni bhavanti / tasmAdindriyavikArA api nazyanti / manasazca saGkalpAdivikArA durbalatvAnnazyanti / vratapuNyaiH pUrvajanmakRtAni pApAni nazyanti / zarIrasya durbalatvAdihajanmani pApAni na bhavanti / zarIrasthA: kAma-krodheAdidoSA api nazyanti / parAzca dayAsatyavinayavivekavairAgyAdisadguNAH prAdurbhavanti / (vratavivaraNam) tad vrataM kena prakAreNa kartavyam ? zarIraM nirmalaM kuryAttapazcaryAvratAdibhiH / zAstroktavidhinA caiva gurvAjJAgrahaNodyataH // vratam-upavAsaH, tapastu-indriyadamanam / vrateSu nirAhAratvaM - na keSAJcitpadArthAnAM phalAdInAM vA''hAraH / 17 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uktaM ca asakRjjalapAnAcca sakRttAmbUlabhakSaNAt / upavAsa: praNaSTaH syAd divAsvApAcca maithunAt // ato jalamapi ekavArameva grAhyaM na tu punaH punaH / tarhItareSAM phalAdipadArthAnAmAhArAt tad vrataM nazyati iti siddham / tasmAt sakalAhAraM tyaktvA vrataM paripUrNaM bhavati / etAdRzamapi na, kintu sakalendriyANAmAhArastyAjyaH / tadyathA - netrAbhyAM vyavahAraviSayaM na pazyet, zrotrAbhyAM vyavahAravacanAni na zrotavyAni, jihvayA na vyavahAravacanaM(rasaM) vadet (rasayet), hastAbhyAM tatkriyAM na kuryAt, padbhyAM taddezaM na gacchet, manasA'pi tadvicAraM na kuryAt / kAmakrodherSyApAruSyAsatyaparahiMsAparadrohaparanindAtmastutiparApavAdaparastrInirIkSaNaparadravyasteyAdidoSAn manasA'pi na kuryAt ( cintayet ) / paraJca tattadindriyANi jinezvare gurau zAstre vA niyojayet / vizeSato maunameva dhAryam / dharmavidhAveva vaktavyaM na tvanyatra, mano'pi jineSveva niyojayet na tvanyatra / evaMvidhavratAcaraNAt zarIrendriyAdIni zuddhayanti / mano nirmalatAM yAti / tanmanaH paramAtmani dRDhIbhavati / tadA tatkartuH sarvANi pApAni nazyanti / punaH satkarmANi sadvicArA~zca kRtvA zAstroktamArgeNa mokSaM prApnoti iti zam // 18 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patram patram -munidharmakIrtivijayaH namo namaH zrIgurunemisUraye // AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu ! atra sarve'pi kuzalAH santi / tava kuzalaM kAmaye / karNAvatInagarato vihRtya cAturmAsyArthaM 'navasArInagaraM' vayamAgatAH smaH / asya pradezasya prAkRtikasaundaryamatIva sundaramasti / sarvato vanarAjirdarIdRzyate / tato grISmakAle'pi sukhamanubhUyate / bandho ! manasyekaH prazno'hanizaM bhavati - prasannatAyAH ka AdhAraH ? iti / sarve'pi janAH prasannA AnanditAzca syurna vA ? iti prazno'styeva tathA'pi sukhinaH santi, iti manasikRtya cintanaM karaNIyamasti-Anandasya prasannatAyAzcA''dhAraH kaH? __bhautikasukhaM paugalikasukhaM vA ? uta dharmabuddhiH ? / asmAkaM prasannatAyA AdhAro'sti - bhautikasukhaM pudgalajanyasukhaM ca / yatsukhaM pudgalajanyaM tattu kSaNikaM nazvaraM caivA'sti / yataH pudgalazcayApacayasvabhAvo'sti / tarhi kathaM prasannatA prApyate ? ... tvayA ghaTikA dRSTA / manasi tAM grahItumicchA saJjAtA / tava samIpe dhanaM nA''sIt / bhAgyabalena dhanaM prAptaM tvayA / tatkSaNaM mano'bhIpsitA ghaTikA krItA / ghaTikAM gRhamAnItavAn / manasi prasannatA saMtoSazcA'jani / gRhasadasyA api prasannA jAtAH / ekadA kenA'pi sA ghaTikA vinaSTA'pahRtA vA, tadA kiM syAt * manasi santApa udvego glAnizca bhavati / tasmai janAya krudhyase'pi tvam / evaM prasannatAyA AlambanamAsIt sA ghaTikA / yadA tvayA ghaTikA saMprAptA tadA prasannatA'vAptA, kintu yadA ghaTikA vinaSTA tadA'cAptA prasannatA'pi vinaSTA / etena jJAyate prasannatAyA mUlamasti bhautikasukhaM pudgalajanyasukhaM cA'smadRSTyA / dharmadRSTyA tu prasannatAyA AdhAro'sti - dharmabuddhiH / etAdRzo jano na kadA'pi glAnaH santaptazca bhavati / 19 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvane yA kA'pi pratikUlatA vipattizcA''gacchet, anekAni rUpyakANi vinaSTAni syuH, parivArajanA drohaM kuryuH, putro'vamAnanaM kuryAt, tathA'pi svakIyaprasannatAm, AtmIyAnandaM ca yo na tyajet sa eva dharmI jJeyaH / tasya jIvane dharmaH pariNata ityanubhUyate / eteSAM jIvAnAM prasannatAyA AdhAro'sti dharmabuddhiH / dharmI sa eva ya udvigno na bhavet / dharmI sa eva ya kuvikalpAdikaM na kuryAt / dharmI tu sadA svasthaH prasannazcaiva bhavet / yatassa tu jAnAtyeva yat sukhaduHkhaM tu cakravad bhrAmyati / adya duHkhamasti zvaH sukhamapi prApyeta, adya sukhamasti kAlAntare duHkhamapi anubhUyeta / tataH kathamudvegaH santApazca karaNIyaH ? prasannataiva sadA''sevanIyA mayeti / prAcInA kathAssti / prajApAlarAjasya putrI mayaNAsundarI AsIt / tayA dharmacarcAyAM pituH samakSaM karmasiddhAntaH prarUpitaH / pitA'kathayat - mamecchAnusArameva sarvamapi bhavati / ahamicchAmi yat tadeva bhavet kartavyaM cA'pi / mayA vAca bhavataH siddhAnto nocitaH / karma eva pradhAnam / tato janako'ti kruddho jAtaH / krodhAviSTena tena rAjJA svaputryA mayaNAsundaryA vivAho jAtakuSTharogeNa zrIpAlena saha kRtaH / kimapyadattvA gRhAd niSkAsitA sA / samaste rAjye hAhAkAra: kolAhalazca saJjAtaH / sarveSAmapi prajAjanAnAM citte'tyudvego'jani / sarve'pi prajAjanA AkrandaM kurvanti sma / tathA'pi sA tu zrIpAlena saha sAnandaM niragacchat / manasi na klezo nodvego na ca roSo'sti kevalaM prasannataiva pravartate / atra tasyAzcitte dhRSTatA niSThuratA ca nA''sIt, kintu dharmabuddhirAsIt, tata evaitAdRzyAM paristhityAmapi prasannatA saMrakSitA tayA / - cetana ! tvaM cintaya / ekA rAjakanyA''sIt / tajjIvane sukhasya mahodadhiH sadocchalannAsIt / kiM nAma duHkhamityapi na zrutaM tayA / adyAvadhi sA yatkimapi abhilaSati sma tatsarvaM kSaNamAtreNa prAptuM samarthA''sIt / AjIvanaM yAbhiH sakhIbhiH saha vyavahRtaM tAH sakhyo'pyadya nA'vadan na cA'hasan / evaM kiyadduHkhamavamAnanaM ca soDhaM tayA ? tathA'pi tayA svakIyaprasannatA svasthatA ca vinAzitA naiva / tayA sadaiva prasannatAyA eva zaraNaM svIkRtaM na codvignatAyAH zaraNamurarIkRtam / eSA dharmabuddhirucyate / etayA dharmabuddhayaivA''tmakalyANaM bhavati / bho ! jinezvarasya pUjAyA ArAdhanAyAzca phalamasti manaHprasannatA / uktaM ca manaH prasannatAmeti pUjyamAne jinezvare / manaHprasannatayA eva samAdhiH prApyate, tato nirvANamavApyate / evaM manaH prasannatA zreSThadharmasya mokSamArgasya ca kAraNarUpA bhavati / abhyarcanAdarhatAM manaH prasAdastataH samAdhizca / tasmAdapi niHzreyasa - mato hi tatpUjanaM nyAyyam // 20 - (-tattvArthakArikAyAm) Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandho ! pratikUlatA''pattizca parIkSA'sti / etasyAM paristhityAmeva prasannatA svasthatA ca rakSaNIyA / zAlAyAM paThan bAlako mAsatrayaparyantaM na paThati, kevalaM krIDanamaTanaM ca karoti, yadA parIkSA''gacchettadA sa vicalito bhavati / etAdRzyeva sthitirasmAkamasti / yadA sarvamapyanukUlaM syAt, suSThu suSThu syAt tadA tu prasannAH sukhinazca bhavema / kintu yadA vipattirApatet tadA tatkSaNameva vayaM sarve'pi vicalitA bhavema / tvayA vyavasAyasya prArambhaH kRtaH / tasmin kAle kiJciddhanamAsIt, gacchatA kAlena vyavasAye saphalatA prAptA tvayA, tato bahUni rUpyakANi saMprAptAni / ekadA vyavasAye kAcid hAnirjAtA, tadA citte glAnirbhavet, kintu pUrvaM kimapi nA''sIt, adya sarvamapyasti tathA'pi alpahAnau mAnasaM vyathitaM bhavati / etannocitamasti / pudgalajanyasukhaduHkhena svasthatA prasannatA ca kathaM vinAzyeta ? sukhe harSasya nA'tirekaH duHkhe ca nodvegaH ityeSA prasannatA kathyate / mahAbhAratasyaikaH prasaGgaH smaryate / duryodhanena pANDavAn duHkhIkartuM bahavaH prayatnAH kRtAH / tathA'pi bhAgyayogena duryodhanaracitakapaTAd vimuktA bhavanti sma te / prAnte duryodhanena zakunimAtulena saha vimarza: kRta: / tatpazcAt pANDavA dyUtakrIDanArthaM duryodhanenA''mantritAH / kapaTanipuNazakunimAtulasAhAyyena duryodhano vijayaM prAptavAn / pANDavAH parAjitA jAtA: / saMpatti: rAjyaM draupadI ceti sarvamapi dyUtakrIDane yudhiSThireNa vinAzitam / kuntAjananyA draupadyA ca saha paJcA'pi pANDavA vane gatavantaH / tasmin kAle dhRtarASTro viduraH saJjayazcetyAdayaH sarve yudhiSThiraM kathayanti sma - dharmarAja ! bhavantaH sarve'pi pratinivRttA bhavantu / kintu yudhiSThireNa tu sadhairyaM sAnandaM ca sarvamapi tyaktaM, kSaNamAtramapi glAnirnA'nubhUtA / etannAma sattvam / eSa eva paramo dharmo'sti / pratikUlatA vipattizcA'pi svasthabhAvena prasannatayA ca svIkaraNIyA | cetana ! etAdRzo dharmo yasya jIvane pariNato'sti sa na kadA'pi bAhyaddhi-siddhimicchet, kintu etat sarvamapi tucchaM manyate / atra bhautikarddhi-siddhistyajanIyA, iti naivoktaM, kintu tadupabhogakAle'pi manasi rAga Adarazca na karaNIya ityuktaM ca / pariNatadharmaH sa jIvaH saMsArasukhe bhautikasukhe ca nA''sakto bhavati / devendrAH paramasukhabhAjaH santi / sadA'varNanIyasukhodadhinimagnA bhavanti / paJcAnAmapi viSayANAM sarvamapi sukhamupabhoktuM samarthAH santi / tathA'pi te devendrA yadA merugirau tIrthakarajanmAbhiSekakAle snAtramahotsavaM vidhAtuM gacchanti tadA te devasukhamapi tRNavanmanyante / evaM dharmapariNatA jIvAH bAhyaddhisiddhi tucchAM kSaNikAM ca matvA tyajanti / ante, jIvanaM nAma saMgharSa: / pratikSaNaM saMgharSa Agacchatyeva / tasmin kAle dharmabuddhimagrekRtya vyavahAraH karaNIyaH, yena jIvanaM sadA zAntimayaM prasannatAyutaM ca vyatyeti / ita zam / 21 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvidvadgoSThI saGkalanam - upAdhyAyazrIyatIndravijayaH athaikadA dhArAnagarIpati-bhojanRpatiH svasabhIyazRGgArabhUtAkhilazAstravicAravicakSaNAM vipazcitpaJcazatImimAM pRcchAmapRcchat - yatsaMsAre ye nirguNA narAste kIdRzo jJeyAH ? atha teSu vidvacchiromaNistilakamaJjaryAdyanekasaMskRtaprAkRtagranthapraNetA dhanapAlanAmA paNDito vyAharat - yeSAM na vidyA na tapo na dAnaM, na cA'pi zIlaM na guNo na dhrmH| te martyaloke bhuvi bhArabhUtA, manuSyarUpeNa mRgAzcaranti // __ arthAt - ye janA asyAM jagatyAM janma dhRtvA na vidyAmadhIyate, na tapastapasyanti, na hInadInaduHkhijanAnAM sAhAyyaM pradadate, svAcAraM na pAlayanti, vIryarakSAM na vidadhate, sahanazIlatvAdiguNAnna dadhate, nijadharme ca na ramante; te khalu manuSyAkArA mRgA eva bodhyAH / yathA hi mRgo ghAsAdi ghasitvA svajIvanaM nirvahate, tathaiva nirguNaH pumAn khAditvA pItvA cA'mUlyaM duSprApyaJca svajIvanaM vyarthameva gamayatIti / athA'sya viduSo vAcamAkA'nyaH kazcidvipazcinmRgapakSamAzrityAbhyadhAt - yadavAcyaM kila sarvathA sabhAyAM nItiviruddhaM vacaH / nirguNino narasya mRgasAdRzyamiti svalpazemuSINAmeva kathanam / yato mRgeSvapi bhavanti bhUyAMsaH prazasyA guNAH / tathAhi - svare zIrSaM jane mAMsaM, tvacaM ca brahmacAriNi / zRGgaM yogIzvare dadyAM, mRtaH strISu sulocane // mRgA eva sugAyanazrAvayitRbhyo nRbhyo nijaziraH, mAMsAdebhyo mAMsa, varNibhyo'jinaM, yogibhyaH zRGgaM dadati, kiM bahunA, taccakSubhireva striya upamIyante'ta eva tA mRgAkSyo'bhidhIyante / tathA mRgANAM kastUrikA sukAryeSu samAyAti, balapuSTaye cA'tIva sAhAyyaM vidhatte / ata eva bahUpadezakA vyAcakSate caivam - durvAGkuratRNAhArA, dhanyAste vai vane mRgAH / vibhavonmattamUrkhANAM, na pazyanti mukhAni ye // ato na mRgatulyA nirguNino narAH / 22 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dhanapAlapaNDito vimRzyaivamAha - yadyevaM tarhi nirguNino janAH 'manuSyarUpAH pazavazcaranti' ityevaM vAcyAH / athA'nyo vidvAnuvAca - etadapyanucitaM, naitacchobhate sabhyasabhAyAM nItiriktaM bhavadvacaH / asyAM saMsRtau nahi pazumantarA kimapi kAryaM bhavitumarhati, taccharIrAvayavAdibhireva bahUni kAryANi sampAdyante / pazava eva sarveSAM janAnAM paramopakArakAraNaM jIvanaJca / teSAM zarIrAvayavA na nirarthakAH, kiJca sArthakA eva / tathAhi - kastUrI pRSatAM radAH karaTinAM kRttiH pazUnAM payo, dhenUnAM chadamaNDalAni zikhinAM romANyavInAmapi / puccha-snAyu-vasA-viSANa-nakhara-zvedAdikaM kiJca na, syAtkasyA'pyupakArazUnyavapuSo mAnuSyakaM bhoH ! punaH // pazuSu gopakSamAzritya - tRNamatti rAti dugdhaM, chagaNaM ca gRhasya maNDanaM / rogApahAri mUtraM, pucchaM koTidevatAsthAnam // gozca darzanamapi maGgalAspadam / saMsAre prAyo yAvanti zubhakAryANi, teSu godadhidugdhasIMSi sarvotkRSTAni balabuddhivarddhakAni ca bhavanti / gomUtramapyanekarogApahAri, azucivinAzakaJca / gomUtre karpAsamArdIkRtya kSetre saMvapeJcenna kadApi niSphalaM yAti, na ca kathaJcana zaTati / ato'yaM sarvapazubhyaH zreSThatama iti / vRSabhamapi - guruzakaTadhurandharastRNAzI, samaviSameSu ca lAGgalApakarSI / jagadupakaraNaM pavitrayonirnarapazunA kimu mIyate gavendraH // ato nirguNino nurna pazostulyatvam / athA'yaM dhanapAlo vidvAn pazuguNAn zrAvaM zrAvaM babhASe - yad vastusArAsArabodhavicArazUnyA nirguNAH pumAMsaH 'manuSyarUpeNa zunaH svarUpAH' ityevaM vijJeyAH / tataH punaH pratipAdI zvapakSamAzrityA''ha - svAmibhaktaH sucaitanyaH, svalpanidraH sdodymii| svalpasantoSo vAkzUraH, tasmAttattulyatA katham // sArameyA hi yeSAM dAnazUnyau karau, dharmavacanazravaNazUnye zrutI, asatyodgArApavitramAsyam, sAdhudRSTizUnye dRSTI, tIrthamArgarajaHzUnyAvaGghI, anyAyopArjitavittapUrNamazucikamudaram, teSAM pizitamapi nA'danti / tathA te zubhAzubhasUcakAnyaGkAnyapi kurvate, ityAdayaH zvasvapi bahavo guNAH / atha dhanapAlo nirgurNAnarAn 'manuSyarUpeNa kharAzcaranti' ityAha / tataH pratipakSI kharaM pakSIkRtyA'vak zItoSNaM naiva jAnAti, bhAraM sarvaM dadhAti ca / tRNabhakSaNasantuSTaH, pratyahaM bhadrakAkRtiH // 23 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiJca yAtrAdikAryeSu kharadhvanirmaGgalahetuH / yaH kazcana pumAn taddhvanizakunaM vimRzya kAryaM vidhatte, sa svakArye sAphalyaM labhate'to nirguNino naiva rAsabhatulanA / zrutvaivaM dhanapAlo'pi nirguNAn 'manuSyarUpeNa bhavanti coSTrAH' ityavAdIt / prativAdI uSTra maNDayannAha - vapurviSamasaMsthAnaM, karNajvarakaro ravaH / karabhasyA''zugatyaiva, chAditA doSasaMhatiH // ekasyAM ghaTikAyAM, yojanagAmI sadA nRpatimAnyaH / bhArodvahanasamarthaH, kathaM samo nirguNaiH sArdham // kiJca jagati zIghragamanamapyuttamo guNaH / yo hi gamanAlasastasya kAryamapi zithilam / yadyapi sarvatra savaireva calanaiH kArya kriyate, tathA'pi pratikAryeSu bhUrizaH zIghragamanasyaivA''vazyakatvam / kiJcoSTro'ttumapi svAminaM na bahu pIDayati, sAmAnyenaiva bhojanena santuSyati / nirguNino narAduSTrA lakSato'dhikAH / atha dhanapAlo guNariktAn 'manuSyarUpeNa bhavanti kAkAH' ityagAdIt / prativAdI kAkamapi maNDayannAha priyaM dUragataM gehe, prAptaM jAnAti tatkSaNAt / na vizvasiti kaJcA'pi, kAle cApalyakArakaH // kAcana yuvatirekaM kAkaM jAmbUnadapaJjare prakSipya nijagRhAGgaNasthadrau proccikSepa / atha kadAcittasyAH sakhI paryapRcchat - yalloke zukasArikAdipakSiNastu bahavo janAH paripAlayanti, kintu na ko'pi kAkaM, nahi kSudrapakSibhiH gRhazobhA / atho yuvatiH samuttatAra - atrasthaH sakhi ! lakSayojanagatasyA'pi priyasyA''game, vettyAkhyAti ca dhik zukAdaya ime sarve paThantaH zaThAH / matkAntasya viyogarUpadahanajvAlAvalezcandanaM, kAkastena guNena kAJcanamaye vyApAritaH paJjare // arthAt - ayaM kAko lakSayojanagatasyA'pi mama bharturAgamanaM jAnAti, AkhyAti ca / ataH zukAdIn dhik, yato'mI zukAdayaH paThanacaturA na tu priyavArtAkhyAnakAH / ayaM kAko mama bharturviyogAgnijvAlAyai candanasamaH, yathA gharmArtaM puruSaM candanaM svazaityena zItayati, tathaivA'yaM kAko madbhartRviyogAgnijAyamAnabahuzokadukhArtI mAM bhartRzubhAkhyAnakena zItalIkurute / ata eva kAraNAnmayA'sau kAkaH svarNamaye paJjare kSipta iti / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dhanapAlo vijJatamaH punarapi nirguNAn 'manuSyarUpeNa hi tAmracUDA:' ityabhidhatte sma / pratikSa tAnapi prazaMsayannAha - naitadapi bhavatkathanaM rucikaram, yataste'pi sUpadezakAryaM kurvate, te pazcimAyAM rAtrau dvidvicatuzcaturghaTikAnantaraM svagrIvAmuccaiH kurvANA vadanti - - saMsAre bahurogazokajanake sAre mahAnarthade, tiryaktvAmaranArakAdigatiSu zreSThaM tathA durlabham / bho lokAH ! sukRtodyatA bhavata vo labdhaM bhavaM mAnuSaM, mohAndhAH prasaratpramAdavazato mA''hArya mA hAryatAm // kiJca tAmracUDavacanaM cA''karNya kecana bhagavaddhyAnalInAH kecana nijavidyAbhyAsalInAH kecitprabhubhajanalInA nijaM nijaM mAnuSaM januH sArthayanti / ata evA'smin jagati tAmracUDo'pyupadezakaH / so'harnizaM manujAn cetayati - yad bho lokAH ! AlasyaM tyaktvA sadodyamino bhavata, prAptakAlaJca saphalayata / ye pumAMsaH prAptA'vasaraM samupekSante, tetUnnateruccasiMhAsane sthAtumanarhA eva / gate cA'vasare te rAjJIvat pazcAttApabhAjo bhavantIti na sandehaH / tathAhi - 1 athA''sIt kasyacidrAjJaH SaSTyadhikastrIzatatrayI / tato rAjA dezAntaraM gatvA yasmiMzca dine pratinivRtya gRhamAgamat, taddine sarvapAzcAtyAyA rAjJyA vAra AsIt / ataH svadAsIH saMbodhya sA'cakathat - yadahaM zaye, yadA hi rAjA''gacchettadA tvaM mAM jAgarayeH / atha yadA nRpatirAjagAma tadA tA dAsyo bhayaM lAtvA tAM rAjJIM nA'jAgarayan / rAjA tu jagAma, rAjJI cotthAyA'pRcchat kiM rAjA samAjagAma ? tAzca procuH 'om', kiJca, vayaM sabhayA bhavantIM nA'jAgarayAma / sA tu rAjJI bahu ruroda pazcAttatApa ca / - itthameva ye prAptasamayaM gamayanti, te pazcAttApabhAjo bhavanti / ye durlabhaM manuSyajanma labdhvA dharmaM vinaiva bhavaM gamayanti, te caturazItilakSayoniSu bhrAmyanto'pi naitAdRzamavasaraM labhante / ataH sarvopAdhiM tyaktvA mukhyatvena dharma eva karttavyaH, kSaNamAtramapi niSphalaM na gamayitavyamityeva puMso mukhyaM karma dharmazca / ato na nirguNAnAM tAmracUDasAmyam / I atha kazcidavasarajJo vipazciduparyuktamanumodayannAha - yad satyameva viduSo vacaH / yata 'AhAranidrAbhayamaithunaJca, sAmAnyametatpazupakSinRNAm' / kiJca manuSyApekSayA'pi pazupakSiNazcetAH kriyAH samaryAdaM sAvadhAnatayA samAcarantIti / tathAhi - te'khAdyaM na khAdanti, apeyaM na pibanti, svalpanidrAlavo bhavanti, bhayajanakagahanAraNyeSvapi nirbhayAH samayaM vyatyayante, akhilavarSe ca dvitricaturvArameva kAmaM kAmayante / ata eva teSu susvAsthyaM nAnAvidhaprazasyaguNAzcotpadyante / ataH pazupakSiNo'pi saMsAre guNinazcopakArakAzca varttante / idaM ca pUrvoktasaMvAda eva samyak sUcayati / ato manuSyaiH svamanuSyatvasampAdanAya pazupakSibhyo'pIme avazyaM zikSyA eva / yathA - 25 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhUtamalpakAryaM vA, yo naraH kartumicchati / sarvArambheNa tatkuryAt, siMhAdekaM prakIrtitam // sarvendriyANi saMyamya, bakavatpatito janaH / kAladezopapannAni, sarvakAryANi sAdhayet // bahvAzI svalpasantuSTaH, sunidraH zIghracetanaH / prabhubhaktazca zUrazca, jJAtavyA SaT zuno guNAH // avizrAmaM vahedbhAraM, zItoSNaM ca na vindati / sasantoSastathA nityaM, trINi zikSeta gardabhAt // gUDhamaithunadhASTarye ca, kAle cA''layasaMgraham / apramAdamanAlasyaM, paJca zikSecca vAyasAt // yuddhaM ca prAtarutthAnaM, bhojanaM saha bandhubhiH / striyamApadgatAM rakSeccatuH zikSeta kukkuTAt // atha punarapi dhanapAlenA'vAci - yadyevaM tarhi 'manuSyarUpAH khalu makSikAH syuH' ityeva svIkriyatAm / zrutvaivaM vAdinApi makSikApakSamAzrityA'bhyadhAyi - sarveSAM hastayuktyaiva; janAnAM bodhayatyasau / ye dharmaM no kariSyanti, gharSayiSyanti te karau // kiJca manuSyA nirguNA upakArazUnyA, makSikAstu sarveSAmupakArakarvyaH / tadIyamadhuno'mRtavanmAdhuryam / tacca rogaM vinAzayati, balaJca varddhayati / makSikA api svahastagharSaNayuktyaiva janAn bodhayanti - yad ye pumAMso lakSmI kevalaM saJcayantyeva, na paropakArAya na ca svabhogAya vyayIkurvate, te cA'ntakAle vayamiva hastau gharSayanta evA'smAd bhavAd mRtvA bhavAntare'pi riktahastA evA'vaziSyante / ataH kRpaNA mA bhUta, yatkimapi labdhaM tat paropakarAya nijabhogAya ca vyayIkuruta, sadguNopArjanAya ca sodyamA bhavata / yatazcaikekaguNamantarA'pi pumAn sarvatrA'nAdaradRSTayaiva vilokyate / tathA coktam - rAjA dharmavinA dvijaH zucivinA jJAnaM vinA yoginaH, kAntA satyavinA hayo gativinA bhUSA ca jyotirvinA / yoddhA zauryavinA tapo vratavinA chandovinA gAyanaM, bhrAtA snehavinA naro vibhuvinA zIghraM budhaistyajyate // ato bho janAH ! idaM samyaktayA nibodhata - yad zarIreNa saha rogaH, sampattyA vipattiH, janmanA mRtyuH, saMyogena viyogaH, sukhena duHkham, tAruNyena ca vArdhakyamH, itthaM saMsAre vividhA vinAzakArakA hetavo vidyante / evaMbhUtAyAM dazAyAM yatkimapi sAdhu kAryaM kariSyatha, tadeva sArdhamAyAsyatIti nizcayaH / ato na guNahInAH puruSA makSikAsamAnAH / atha punarapi paNDito babhANa - yadyevaM tarhi 'manuSyarUpeNa bhavanti vRkSAH' ityavagantavyam / vAdI tu tadapi maNDayannAha - chAyAM kurvanti te loke, dadate phalapuSpakam / pakSiNAM ca sadA''dhArAH, gRhAdInAM ca hetavaH // 26 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ kiJca vRkSA uSNakAlInabhayaGkaratApaM, cAturmAsye bhUmibASpajaladhArAprAdurbhUtaduHsahavedanAM, vane sarvatra prasRtadAvAnalapIDAM, chedanabhedanatADanAdiduHkhaM sahitvA'pi parebhyaH susvAdumiSTAni phalAni pradadate / pRthak pRthak rogopazAntaye yAvanto vRkSANAmavayavA hitakRtaH, na tAvanto'nyeSAm / saJjIvinI-kuSThavinAzinIprabhRtiguTikA vRkSajAtyaiva nirmIyante / uttamottamavAdyAnAmAnando vRkSaireva bobhavIti / ato guNahInAH kathaM vRkSavanmAnyAH ? atha punarapi dhanapAlo guNavihInAn 'manuSyarUpeNa tRNopamAnAH' iti vyAjahAra / pratipakSyapi tRNaM pakSIkRtyA'bhaNat - gavi dugdhaM raNe grISme, varSAhemantayorapi / nRNAM trANaM tRNAdeva, tatsamatvaM kathaM bhavet ? // kiMca saMsAre sarvAneva prANinastRNAnyeva gopAyantIti nizcayaH, yadyekasminnevA'bde tRNAni na prAdurbhaveyustasaMkhyAH prANino mriyeran / devAyatanAdinirmANakriyAdikaM sarvaM tRNasAhAyyenaiva jAyate / yadi tRNAni na bhaveyustahi sudhAmayaM madhuraM payodadhyAdikaM kuto labhyeta ? kiM bahunA? tRNaM vinA saMsAre kimapi kAryaM na sidhyati / ata eva - tRNaM cA'haM varaM manye, narAdanupakAriNaH / ghAso bhUtvA pazUn pAti, bhIrun pAti raNAGgaNe // tato bhUyo'pi dhanapAlo vidvAn 'sulekhanIvA'guNino narAH syuH' ityavAdIt / prativAdI lekhanImapi samyaktayA maNDayannAha - satpAtre sAdhudAnaM ripujanasuhRdAM copakAraM kurudhvaM, saujanyaM bandhuvarge nijahitamucitaM svAmikAryaM yathArtham / zrotre te kathyametatkathayati satataM lekhanI bhAgyazAlin !, no cennaSTAdhikAre mama mukhasadRzaM tAvakAsyaM bhaveddhi // ato'smin saMsAre lekhanyapi mahadupakArakaM vastu, yA patrAdilekhanAdikAryeSu sAhAyyakI bhUtvA bahuvidhaM lAbhaM vidadhAti, bahumAnaJca rakSati / etAvadeva nahi kintu, jagati naitAdRzaM kimapi kAryaM vidyate yattAM lekhanImantaraiva bhavet / ato nirguNino narAH kathaM lekhanItulyA? iti| tato dhanapAlena viduSA proktaM yat 'rakSAsamAnAH kila te manuSyAH' iti / vAdI rakSAmapi maNDayannA''ha - tasyAmapi bahavo guNAstathAhi - mUDakamadhye kSiptA, karomyahaM sakaladhAnyarakSAm / drAGmAM vandate manujo, mukhazuddhikarI sugandhADhyAm // 27 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iyaM hi rakSA saMsAre nahi nirupayoginI, yataH sahasrazaH strIpuruSairbhojanAnte svocchiSTapAtrANi rakSayaiva zuddhIkriyante / prabhubhaktilInA viraktayogino svAGgeSu rakSAdhAraNayaiva mahAyogino nigadyante / teSAM dhUnikAsu rakSaiva pavitrabhUtA manyate / saMsAravAsinAM jIvAnAM jIvanabhUtadhAnyAdisurakSaNaM rakSaiva vidadhAti / mRtpAtrANi ca prAyazo rakSAyA melanenaiva pauSTyaM daghate / ata eva nAnAguNasaMpannarakSayA sArdhaM nirguNino narasya tulyatvaM srvthaa'yogymiti| tato dhanapAlaH 'manuSyarUpeNa hi dhUlitulyAH' ityeva niracaiSIt / prativAdI dhUlimapi maNDayannA''ha - kArayanti zizukrIDAM, paGkanAzaM ca kurvate / rajastAtkAlike lekhe, kSiptaM kSipraM phalapradam // iyaM dhUlikApi saMsAre na nirrathikA, yato bIjavapanodyAnavApIkUpavapramaThamandiraharmyagRhAdikAryeSu vividhamRtpAtranirmANAdiSu ca dhUlikaiva kAryasAdhikA / ye pumAMso'nAcAriNo dambhinaH kuTilAzca bhavanti, teSAmanAdarakaraNAya tadupari dhUlikaivotkSipyate / ato dhUlikA'pyanekaguNasaMpannA, kiM ca nirguNI pumAMstu sarvato nyUnaH, sa ca nahi dhUlikAsamAno'pIti / atha dhanapAlo vidvAnagAdIt - yadetAvatkAlaparyantaM mayA sarvasAdhAraNajanatAyai vizeSavastuno guNAnAM bodhAyaivaitAvAn vistRto lambasaMvAdaH / kiM cA'nte'vazyamidaM kathanIyaM syAt - yannItikartRbhirvidvadbhiH saMsAravAsino janAzcaturdhA vibhaktAH / tathAhi - eke satpuruSAH parArthaghaTakAH svArthaM parityajya ye, sAmAnyAstu parArthamudyamabhRtaH svArthAvirodhena ye / te'mI mAnuSarAkSasAH parahitaM svArthAya nijanti ye, ye nijanti nirarthakaM parahitaM te ke ? na jAnImahe // arthAt - svArthamagaNayitvA ye parArthaM sAdhayanti, te'vazyaM satpuruSA ev| ye svArthena saha parArthaM sAdhayanti te madhyamA bodhyAH / ye tu svArthAya parArthaM vinAzayanti, te'dhamA manuSyarUpA rAkSasA jJeyAH / ye ca vRthaiva parArthaM vinAzayanti, 'te ke syuH ?' iti vayaM na jAnImahe / kiJca vastuto yairna vidyA'dhItA, na tapastaptam, na dAnaM dattam, na saccAritryamAptam, na ko'pi prazasyo guNo'bhyastaH, na ca dharmo'nuSThitaste nirguNino narAH saMsAre svaparahAnikartAra eva / ato nirguNAnAM janAnAM viSaye nItijJAH 'te ke ? na jAnImahe' ityevamuktvA viremuH / ato'yaM saMvAdaH sarvAn sUcayati - yannirguNine narAya saMsRtau na kApyupamA, ataste'dhamAdhamA eva vijJeyA iti / ___ atha puruSairguNopArjanAya sotsAhakairbhavitavyameva khalu / guNAptizca satsaGgamantarA naiva bhavati / yataH satsaGgatyAmanantaguNAH prApyante, durjanasaGgatau ca bhUyasI hAnirbhavati / yathA - Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna bar3he gunavAna kI saMgata, dhyAna bar3he tapasI saMga kIne, moha bar3he parivAra kI saMgata, lobha bar3he dhana meM citta dIne / krodha bar3he nara - mUDha kI saMgata, kAma bar3he tiya ke saMga kIne, buddhi viveka vicAra bar3he kavi dIna susajjana-saMgata kIne // satsaGgatyA ca nirguNino'pi rAjavezyAvat saguNA bhavantIti / tathAhi - kadAcideko mahAtmA tapasvI klinnagAtraH paGkalitazca kasyacid harmyatale gatvA tasthau / tacca bhavanaM rAjJo vezyAyA AsIt / atizaityena kampitagAtraM taM tapasvinaM prekSya kAcana vezyAceTikA svasvAminyai sarvaM vRttAntamacakathat / atha vezyA'pi 'gaccha zIghraM taM tapasvinaM samAnaya ?' ityuktavatI / ceTikApi zIghrameva taM samAnaiSIt / tato vezyA sAdaraM taM saMsnApya vAsAMsi ca paridhApya sapremA'bUbhujat, tataH svayamapi bhuktvA tadantikametya taM ca paryaGke zAyayitvA tatpAdAvamImRdat / avIvahaccA'tha mahAtmA'pyekadRSTyA tAM vilokyaiva taddhRdaye vairAgyapIyUSadhArAm / sa ca suSvApa, sA tu rAtrau tatpAdau campitavatI / kiJcA'ntimanizAyAM sA'zayiSTa / sa tapasvI cotthAya cacAla / pratyUSe cotthitA vezyA nijadAsIM 'mahAtmA kvA'gamat ?' ityevamaprAkSIt / tayA cottaritam - 'sa tu gataH' iti / tatastadAnImeva sA vezyA gRhAnnirgatya tapasvinI bhUtvA nagarAdbahiH kasyacid vRkSasyA'dho gatvA'sthAt / nRpatizcedaM vRttAntaM zRNvanneva tAM samAnetuM karmakarAn praiSIt / sA'vadat - nA'hamidAnIM 'bhavadgRhasya gUthazodhikA' iti gaditvA sA kvA'pyanyatra vijahAra / ataH satyaM mahAtmanAM kSaNakAlikyapi saGgatirmahApApAni vinAzayati, kArayati ca paramAM samunnatim / I athA''tmonnatirapi kevalaM pavitramahattvAkAGkSAdibhireva jAyate / sa eva manujo, yo'navaratamuccavicAreSu paribhrAmyati / yeSAM hRdAtmamanassu sadA zuddhAH svArthazUnyAzca vicArA bobhuvati, nizcitaM te madhyAhnakAlInabhAnuvajjAjvalyamAnAH, pUrNacandra iva mAdhuryapIyUSapUrNAH, jJAnavantaH sadAcAriNazca / te tatsthAnaM labhante, yato'smin saMsAre bahupratApazAlinaM prakAzaM prakAzayanti, zAnti-sudhAM cA'pi varSanti / svArthatyAgaM vinA na kathaMcidapyunnateH prAptirna cA'pi sAphalyaprAptirbhavitumarhati / manuSyasya sAMsArikaviSayeSvapi tadanusAreNaiva sAphalyaM bhaviSyati, yadanusAreNa sa svaviSayavikArAdivicArAn saMhariSyati, svamanazca nijaprayatnopAyeSu sthirIkariSyati, svapratijJAtasya ca dADharyaM pradadAnaH svAvalambI bhaviSyatIti / yo nijavicArAn yAvadevoccaiH karoti, tAvadevA'dhikaM manuSyatvadRDhatvadharmaparAyaNatvAdi prApnoti, tasya `ca sAphalyamapi tAvadeva zlAghanIyaM bhavati / evaMbhUtasya zreSThamanujasyonnatizcirakAlaM sthirAyate, sa pumAnapi dhanyo bobhUyatetarAmiti / striya eva saMsAre gRhazriyaH, apUrvapremNo mUrttayaH, puruSamAtrasya prAthamikAdhyayanazAlAzca / svabAlakabAlikAnAmAdarzarUpavidhAnaM, svasahacAriNAM sadAcAritvakaraNaM, svagRhonnatiracaNaM, tasya ca svargasAdRzyavidhAnAdyakhilakAryabhAraH strISveva, ata eva strINAmapi guNArthaM tAvatyevA''vazyakatA, yAvatI puruSANAM sadguNArtham / tathA yAH striyo nirlajjAH, kalahapriyAH, kaTubhASiNyaH, krodhavatyaH, snehazUnyAH, alasA, 29 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcAlA, azikSitA, vyabhicAriNyazca bhavanti, tAH svasya svasahacArivargasya ca hAnikarya eva / yAzca kSamAzIlAH, pativratAH, suzikSitA, gRhadakSA:, salajjAH, premamUrttayo, mitabhASiNyaH, sadAcAriNyazca bhavanti, vastutastA eva suvidyAdevIvat svasya parasya ca samunnatikaraNAya saubhAgyavatyaH sAhasikAzca bhavantIti nA'tra sandehaH / tathA hi - athA''sItkasmiMzcit supattane'rimardano nAma nRpatiH suvidyAdevI nAmnI ca tasya paTTarAjJI / sA'tIva caturA viduSI gRhakAryaprabandhAdiSu mahAdakSA ca / atha kadAcit sA sulagne sumuhUrte putraM prAsUta / zrutvaivaM sa medinIjAnirbhUyAMso jyotirvidaH samAhUya grahAdivicAraM kAritavAn / te cA''tmajamatitejasvinaM pratApinamaizcaryavantaM ca vyAjahuH / sa ca bhUpatisteSAM jyotirvidAM tadvacaH samAkarNya sAzcaryo babhUva - 'kiM sAMprataM saMsAre nA'nyasyotpAdaH syAt ?' astu, svIyaM mAnasIyaM vicAraM saMgopya sa kSmApo nijAdezakarAn samAdideza yad - yo martyo'sminneva lagne muhUrtte ca samutpanno bhavet, taM zodhayitvA'vazyaM maGkSu samAnayata / atha te'pyanviSyantaH kaJcanaikaM mahAniH svaM kASThavikretAraM gRhItvA samAninyuH / tataH punarapi bhUpo jyotirvidAM saMsadaM viracayyA'prAkSIt - yadasyA'pi puMso janistasminneva lagne jAtA yasmin rAjakumArasya / punarasmin kuto vaiparItyaM yadasau mahAdaridraH ? atha tairbahudhA'pi samuttarito nRpatirna samatuSat, kiM cedameva vimRzan sa suvidyAntaHpure jagmivAn / suvidyA'pi yathocitaM sAdaraM sasatkAraM sakaTAkSaM pUrvavad bhUpamana:samAhyadayitumaiSIt / kiJca bhUpAlaM sodAsInaM kasmizcidapAravicArAkUpAre nimagnaM vijJAya parIpRcchyate sma / bahudhopekSamANamapi rAjAnaM kathaMcitkathitAkhilavRttAntaM punaH samuttatAra - yadidaM tu svAbhAvikaM yatastadgRhe tadIyA strI mUDhA syAt, ata eva sa sarvadA nirdhanaH cintAparazca / yadgRhe striyo nahi gRhazodhanakaryo bahuzayanazIlAH, nijabhartRkathanapratikUlAH, pratikAryakaraNakAle tallAbhahAnisAdhvasAdhuvicArAnabhijJAH, svagRhasya suvyavasthAM, tathA nijagRhavastUni ca nahi samyaktayA saMrakSanti, tadgRhasthanarAH prAyo duHkhabhAja eva bhavantIti / naitadviSaye kasyA'pi sulagnasya sumuhUrttasya vA ko'pi doSaH / kiJca yadi gRhe striyaH supaThitAH suprabandhavidhAtryazca bhaveyustarhi tadgRhasthamanujo'pi nahi duHkhabhAg mUDhatvabhAg ca bhavennAma / uktaJca -- yasyA'sti bhAryA paThitA suzikSitA, gRhakriyAkarmasusAdhane parA / svAbhAvikaM dharmadhanArjanaJca, karoti nizcintamatho hi mAnavaH // athaivaM suvidyAdevIvacaH samAkarNya sa bhUpo'tIva saMkrudhya 'bhAvatkaM rAjyAdikaM madbuddhyadhInameva' iti sagarvAM tAM svasadanAnniSkAzayAmAsa / naitadAzcaryaM yato nRpANAmiyameva dazA / tathA coktam - rAjAgniyogitoyAnAM viparItaM hi varttanam / yo vasennikaTe teSAM svalpA prItirbhavediha // 30 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha suvidyA'pi - tasyaiva kASThavikreturgRhe gatvA sthAsyAmi, darzayiSyAmi ca rAjJe svavacanasaMstavamityevaM bahu vicintya tadgRhaM gatavatI / gatvA ca tatra saprazrayaM vyAja - bho pitaH ! bhavAn mAM svagRhe rakSatu, bhavacchruzrUSAM kurvatI zuSkarukSAdibhojanenaiva svanirvAhaM vidhAsye / saha ahaM svayamevaikAdazIM kurve / yasmin dine kASThAni vikrIyante tasmin dine kathaGkAraM roTikA labhe / yasmiMzca dine tAni na vikrIyante, taddine tu bahudhA''khavo'pi vidadhatyekAdazIm / sA jagAda - yatkiMcanA'pi madbhAgyasya bhaviSyati tadavazyaM prApsyate, nA'tra sandehaH / etAdazIM tasyA vAcamAzrutya kASThavikretA'bhaNat - yadyevaM tarhi yathA'haM santiSThe tathA tvamapi mayA saha sukhaduHkhamAk santiSThasva / vidhistvadbhAgyasyA'pi kavalaM dAsyatyeva / vA jAnIte yattvadbhAgyenaiva mamA'pi kavalaM syAditi / - athaivaM rAjaputrI mahAnipuNatvAt kASThavikretRsadRzaM bhAramekatra cakAra / anyadine tu sa kASThavikretA kASThAnAmANakaikamalabhata, kintvadyatvANakadvayaM labhate sma / yahyeva sa kASTabhAramAdAya pratasthe tarhyeva sA'pi svazirasi kASThabhAraM saMsthApya pracalitavatI / yA ca kASThavikretuH strI sA'tIva svabhAvakrUrA, aharnizaM gRhe kalahAyate'ta eva tasyA nAma kubuddhiriti / dUrAdeva samAyAntIM tena sArdhaM tAM samIkSya 'adyaitAvAn kathaM lambo vilamba iti, vayaM hi kSutkSAmakaNThA bhavAmo'mUni tvadapatyAni ca bubhukSayA pIDyante' ityabhidhAya citte kimapyanyadevA'cintayat / sarvaM tasyA bhAvasthaM viditvA sA suvidyA saprazrayamUce - janani ! adyA'nyadinApekSayA kASThAnyapi tvadhikAni varIvRtyante'ta evA'dya lambo vilambaH / anena matpitrA ca mayi dayAM vidhAya mahyaM jIvadAnaM pradAya tvacchuzrUSAyai cA'haM nItA, asmin kopaM mA kRthA vilambaheturahameva / itthaM mAdhuryavacobhistAM yathAvacchamayitvA''nItaM kASThamAraM tridhA vidhAya pitRputrayormUrdhni saMsthApya vikretuM praiSIt / bhAratrayItvAcca tAnyeva kASThAni tvadya dazapaNairvikrIyante sma / atha teSu dazapaNeSu SaDbhiH paNairbhojanasAmagrIM samAnAyyA''NakaikaM peTikAyAM prAkSipat / dvitIyadine ca sA subuddhiH suvidyA tadIyAtmajadvayImapi kiJcid dattvA pralobhya tenaiva pitrA sArdhaM kASThAni saJcetuM vikretuJca saMpreSya svayaJca svasamIpasthagRhe cUrNapeSaNAya saMlagnA / ayaM ca kASTavikretA pratidinaM pakkAmeva roTikAM samAnayati sma / kiM ca taddddine'pi yadaikaikaM paNaM pradAyApyANakaikamavaziSTaM, gRha eva bhojanasampAdanAt sarveSAmudarapUrtizca jAtA tadA'vaziSTapaNAnAM tUlikAM samAnAyya svapArzvasthagRhe tasyAstUlikAyAH sUtraM niSpAdya vyakraiSIt / itthaM vidadhatyAstasyAstasminmAse rUpyakaikamavaziSTam / atha gate kiyati kAle sA tena rUpyakeNa kASTavikretre caikAM kuThArikAM mUlyenA''nAyyA'bhyaghAt - yatpratidinamekaikalaghukASTasaMcayena laghUni svalpAni ca kASThAni samAnIyante, kiJcA'nayA- kuThArikayA chedaM chedaM mahAntyedhAMsyAnayatu / yatastAni mahAnti kASThAni bahumUlyena vikrIyeran / svayaJca svapArzvasthagRhataH sUcikAkarttarikAsuvastrAdyAnIya zirastrANAdi karttumArabhata / tataH katipayagRheSu melanaM vidhAya yasya vastuna AvazyakatA bhavettadvastu yAcitvA, svakAryaJca kRtvA pazcAtsamaryapati sma / kasyacid bAlasya zirastrANaM sIvyati sma kasyacidaGgarakSaNam / kAzavirecanAdirogANAmauSadhi nirmAya nirmUlyamevA'rpayantI sarveSAmeva mAnyA'tivallabhA cA'janiSTa / evamidAnIM pratidinaM paJcaSANakAnAM kASThAni 31 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikrIyante, dvitricaturANakAnAM zirastrANAdIni vikrIyante, tataH svalpadinaireva katipayAni rUpyakANyekatra kRtAni / itthameva matimatyA tayA katipayAni rasavatIpAtrANi krItAni, svavAsagRhamapi saMlipya svacchIkRtam / svayamapi sA zirastrANAdikAryaM kurvatI pArzvasthajanakumArikA api nirmANadikArya zikSayAmAsa / athaitannirmitAni bahuvidhavAsAMsi bahumanohAritvAdanalpamUlyena vikrIyante sm| yadA kiJcidadhikaM mUlyamekatra kRtaM tadA tayA dharmapitrarthameko rAsabhaH krItaH / uktaJca - 'asmin kASThAni samAropyA''naya, mA ca vikraiSIH, kiJca rAzi vidhehi, yadA varSAkAlaH syAttadA vikrINIyAH, yato'dhikaM mUlyamAyAsyate / sArdhaM gRhItvA ca mA bhramIH, kintu rAziM vidhAya varSAkAle caikatraiva santiSThamAno vikriinniiyaaH'| atha tenApi kiJciddhRdi vivicya nizcikye - sAdhu caitasyA vaca iti / itastadIyA kalahapriyA kubuddhirbhAryA'pi pratidinaM praseduSI manasyacintayat - sAdhu caitasyAzcAturyaM buddhiprAgalbhyaJca, yA yaddinAnmadgRhamAyAtA taddinAt kutaH kiM jAtam / ekA'haM yA pratidinaM kalahAye, ekeyaM kIdRzI matipragalbhA sarvakAryanipuNA ca / yaddinAdiyaM samAyAtA taddinAtkazcanA'pi jano madgRhe kalahanAmA'pi na jAnIte / itthaM bahu vimRzantI svalpairevA'hobhiH sA kubuddhirapi subuddhirjAtA / yadA kASThavikreturgRhe iyAn mahattvAtizayo jajJe, tadA tayA suvidyayA'nyadapi svabuddhivaibhavaM prasAritam / tadidaM - bahuzaH strINAM bAlakabAlikAnAJcauSadhidAnAdikriyAM kartumArabdham, kiJca svayaM mahiSItvAnijamatipaTutvAccA'khile pattane nijAM khyaatimpprtht| pratigRhaM tasyA AhvAnaM bhavati / prathamantu tasyA auSadheH suSThutaratvAd, dvitIyaM vAGmAdhuryazIlasvabhAvAt dayAnamratvAcca paramano jahAra / yadgRhe caikavAraM gacchati tadgRhAd bahudhA''hvAnaM samAyAti / kiM bahunA? bahubhireva puMbhinijanijagRhAd bhUyo vastujAtamupAyanIcakre / athA'syA gRhaM sarvathA sambhRtam / tathA pArzvagRhasthabAlikAH svapArzve saMsthApyA'dhyApayAmAsa, kiM ca sArdhameva nijadharmapituH putradvayImapyadhyApayAmAsa / kiJcitkiJcitsvadharmapitaramapi cA'zikSayat / asyAzcA'khilapattane tvetAdRzI khyAtirabhavat, yenottamajanabadhUbAlikAnAM gRhe gacchantI katipayottamagRhebhyo mAsikaM vetanaM cA'pi lebhe| zreSThiprabhRtInAM gRhe gamanAdasyAH pratItirapi vavRdhe / yadi kadAcidalpAdhikasya dhanasyA''vazyakatA bhavettadA tallAbhe'pi yogyA'bhavat / __ atheyaM yadedRzI saMjAtA tadA katipayazreSThikAn militvA svanAmno vastujAtaM tadrUpyakairgRhItvA taireva ca puruSairekaM saMlekhakaM bhRtyIkRtya svapitaraM tena sArdhaM kRtvA''ha - 'idamakhilaM vastujAtaM dUradezAntaraM gatvA vikrINIhi, tatratyAni ca svalpamUlyakAni samANi vastUni samAnaya' iti vyasRjat / atha dharmabhrAtarAvuvAca - 'yuvAmidAnI zreSThyAdisatpuruSANAM madhye tiSThatha uttiSThatha ca, yuvAbhyAmitthaM vartitavyaM yatko'pi pumAn nijacitte kathaMcanApi kAJcanApi ghRNAM mA kArSIt, svapArzve ca yuvAM saMsthApayan mA saGkocIt / ata itthaM vidheyaM - pUrvantu vAsArthamuttamagRhasyA''vazyakatvaM, yasmiMzca yAH kAzcanoccakulastriyaH samAgatya suSThutayA sabhyatayA cA'vatiSTheran / ataH prathamaM kasyaciccheSThino harmya bhATakena grAhyaM, yena matsthitirapi yogyastrIpuruSeSu prazasyA syAditi' / tata ekaM zreSThiharmya bhATakena grAhayitvA tasmin same tasthuH / 32 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kASThavyApAro yadyapi sarvathA'dhamaH, tathA'pyayaM sarvathA'tyAjya eveti manasi nidhAya suvidyAdevI punaruvAca - 'asmin kASTharAzau tu svalpo lAbhaH kASThavikretArazca 'kASThavikrayAH ' evA'bhidhIyante / ata eva katipayA sUtradhArA rakSitavyAstaizca zAlanimbaprabhRtipAdapAnAM kASThairmaJjUSAdivastUni nirmApyANi / rUpyakANAM ca yAvatAmAvazyakatA bhavettAvanti kAryAlayAd RNarUpeNa grAhyANi / nadItIrasthamahAvanAd sukASThAni cchittvA chittvA samAnAyayitavyAni yeSAM ca kASThAnAM vastUnyapi zobhanAni bhaveyuH' iti vivicya kasmAccicchreSThino rUpyakasahasradvayImRNarUpeNA'gRhNAt / tato'mIbhI rUpyakaiH kASThAni krItvA tAni vastUni nirmApitAni yAni dviguNacaturguNamUlyena vikrItAni / itaH sa kASThavikretA vastUni dvigaNamUlyena vikrIya tatratyAni ca bahuvidhAni vastUni samAninAya, yAni sahasaiva dviguNacaturguNena vikrItAni / yAni ca rUpyakANi janebhya RNatvena gRhItAni tAni savRddhi tebhyaH samarpya'vaziSTAni svagRhe rakSitAni / atha svalpairevA'hobhirdazaviMzatisahasrarUpyakANi gRhe sagRhItAni / tato'nyato grahaNasyA''vazyakatA nA'bhavat / kiJcitkAlAnantara' midAnIM svarUpyakairvyavahAro na vyavaharttavyaH, ekadetthameva punarapi nijadharmapitA dezAntare preSyaH, yadA bhUyo'pi lAbhaH syAttadA tatpazcAnna kathaGkAramapyanyato rUpyakANi grahISye' iti suvidyA samyag vicArya mAsadvayAnantaraM saMlekhakena sArdhaM svapitaraM pUrvavat bahuvidhAni vastUni sambhRtya saMpreSayAmAsa / tato'sya zreSThasAdhukAreSu mahatI pratiSThA samajani, kathanamantaraiva sarve'nekavidhAni vastUni yAneSu saMbabhruH / itaH kasmizcid dvijakule nijadharmabhrAtrorvivAhAya saMbandhaM saMyojya tau vivAhayAmAsa / yadA'syA kASThavikretA dharmapitAvidezato nivRttastadA prathamato'pyadhiko lAbho bobhavIti smaH / tataH katipayapattaneSu mahatyo vipaNikA udghATitAH, suvidyAprabhAvatazcA'tIvaprakhyAtaH zanakairjagacchreSThipadavIvibhUSito bobhavAmAsa / athA'vasarajJA suvidyA nijahRdi 'avasaro'sau rAjJo nijavacanaprakhyApanAya yanmadvacasaH satyatvamasatyatvaM ve'tItthaM bahudhA vivicya nijadharmapitaraM babhANa - 'idAnIM bhavAn loke 'jagacchreSThI' iti nigadyate lokaiH / dezadezAntarasya cA'labhyAni vastUni bhavadgRhe samAyante / kAnicicchobhanAni vastUnyAdAya rAjJe copAyanIkarttavyAni yato'yaM svIyo dharmaH yatsvadezAdhipaH prasAdyo'smakAbhiriti / etAvatkAlaparyantaM vayaM kasmizcidapi viSaye'gaNyA Asma, kiJcedAnIM mahAnto'bhUma / ato'mukAnamukAn kAyakartRn milatu bhavAn teSAM saGgatyaiva rAjamelanamapi bhAvi' / - atheyaM rAjJI sarvarAjaniyamajJAtrI cA''sIt, ataH sA suvidyA mahiSI sarvaM rAjaniyamaM saMbodhya kathaMcittaM rAjAntikaM preSayAmAsa / yathA suvidyayA pUrvaM bodhitastathaiva rAjAnaM militvA pazcAtsvabhavanaM pratinivRttya sarvavRttAntaM tAmAha / tato gatAyAM kiyatyAM velAyAM tayA punarapi sa preritaH, itthaM katipayavAraM taM so'milat, yenA'khilavRttAntajJo bhUtvA rAjJo'dhikaM paricito jAtaH / tato bhUyo'pi sA pitaramavAdIt - yadekavAraM rAjAnaM svagRhe bhojaya / vaktavyazca sa bhUpastvayA - yadanucarasyA'pi gRhaM kadAcit gatvA suzobhayitavyaM, pAdapadmena ca pavitritavyam / iti nivedite kASThavikretrA bhUyo bhUyo'pi, . svIkRtya tadvaco'mukadine samAyAsyAmIti taM saMvyAjahAra rAjA / tataH so'pi gRhamAgatya suvidyAdevIM ythaavduvaac| 33 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha sA'pi svacAturyeNa svabhavanametAdRk susajjitaM cakre, yat rAjJo mahArAjasyeva vA pratibhAti / tathaivA'khilA sAmagrImapi praguNIcakre, svabuddhimattayA ca rAjJo rucikara bhojanaM nirmame / tataH kSamApo'pi tadbhavanamAgatya tatratyAM zobhA samIkSya sambhujyA'tIva prasasAda, visiSmiye ca / yatkAlAt sA suvidyA rAjabhavanAd gatA, tataH prabhRti bhUyo'pi svagRhe na tAdRzAni bhojanAni bubhuje / ata eva bahu prasadyA'prAkSIt - jagacchreSThin ! kiM tavA'patyam ? tenA'pyuttaritaM - rAjan ! asti putradvayamekA dharmaputrI ca bhavatkRpAtaH, kiJca bhavadarzanArthaM te sAbhilASAH / rAjA''ha - yadyevaM tarhi samAkAraya tAn / zrutvaivaM putradvayI samAgatya taM praNanAma / ___ atha bhUpatiH putrImapyapRcchat / zreSThinoce - svAmin ! sA tvaparake varttate'to bhavatA tatraiva gatvA tasyai darzanaM dattvA sA kRtArthyA / zrutvaivaM rAjA samutthAya tatra jagmivAn, sA'pyutthAya nRpati sASTAGgapraNAmaM sAdaraM sckre| tato narapAlasya tasyAH svarUpamavalokayata eva nijamahiSyAH suvidyAyAH smRtirAjagAma / yata iyamapi tatsvarUpA, iyaM suvidyeva pratibhAti, paramiyaM svAtmAnaM jagaccheSThino hi putrIti bhaNati tatkathaM saMghaTate ? kiM cedamavazyaM yato'syA vayaH suvidyayA saMmilati jagaccheSThinazca vayastabhrAtRsamAnaM pratibhAti / putrI hi pitRto husvA mAtRsvarUpA ca, ato neyaM kadA'pi tatputrI / avazyaM cA'tra ko'pi hetuH / itthaM vicintayata eva nRpateH pAdapadme suvidyA'paptat agadacca - mA sarvathA kRta sandehaM bhavAn, nA'haM zreSThiputrI, kiJca bhavata eva pAdapadmasevikA sarvamidaM nijavacanakhyApanAya satyakaraNAya ca mayaivA''carito vyAjaH / sa evA'yaM kASTavikretA daridraH pumAn, saivA'haM suvidyA nAma bhavanmahiSI / dAsyAcA'parAdho bhavadbhiH kSAmyo rakSitavyazca sarvathA sevAyAmayamabalAjanaH, iyanti ca dinAni bhavadviyogenA'haM mahatA kaSTena samaryAdaM dharmapUrvakaM vyatyaiSiSam / tato rAjJA'pi zrutvaivaM tadIyaM vaco bahu trepe, rAjJI ca gRhItvA svagRhaM saMjagme / jagaccheSThine ca svarAjyArdhaM samarpya svasamAnaM vidadhe / athA'nte sa bhUpatiH sA rAjamahiSI, sa ca jagacchreSThI kASThavikretA saparicchado bhAgavatIM dIkSAM jagRhe, nirdoSaM ca saMyamaM prapAlya zAzvatasukhena villaas|| ayi bhavyAH ! pAThakAH ! yatheyaM rAjamahiSI svaM svasahavAsinazca samuddadhAra, tAMzca sadguNino vidhAyeha paratra ca sukhIcakre evamevehA'nyA sadguNA strI bahuvidhA vyaktIH sukhainaiva samuddhattuM zaknoti, nA'tra kairapi kathaJcana sandeho dhArya iti / bhUyo'pi dhanapAlo jagAda - yadavasarocitavacanakathane'pi vividhAH prazasyA guNAH / strIpuruSAH kiyatImapi vidvattAM kalAkauzalyaprAptiJca kuryurnAma, parantu yAvatteSu nocitAvasaravacanakathanarUpA guNA bhavanti, tAvatte sarvatrA''darAnar2yA eva / ata evaitadguNasampAdanAya tAvadevA''vazyakaM yAvadanyaguNArtham / kazciddhindIkavitAkAro'pyAha - sIkhyo saba rItabhAta, gIta jJAna nAda chaMda, jotisa hu sIkha mana rahata garUra meM / sIkhyo saba sodAgarI bajAjI sarAphI sAra, lAkhana ko phAraphera vahI jAta pUra meM / sIkhyo saba jaMtra maMtra, taMtra citra zilpakArI, piMgala purANa veda sIkha bhayo nUra meM / sIkhyo saba vATaghATa, nipaTa sayAno sUra, bolavo na sIkhyo tAko saba sIkhyo dhUra meM // 34 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta hI kahe se jJAna dhyAna meM pravINa bane, bAta hI kahe se saba loka meM pUjAta hai, bAta hI vakhAna tIna loka meM sujAna hota, baDe baDe yogI yati bAta hI kahAta hai| bAta kahe se viSa vAsaka ko utara jAta, jAne vina bAta mUDha kete duHkha pAta hai, maMtra aru taMtra saba bAta hI ke pATha vane, bAta kara hI jAne to bAta hu karAmAta hai // ye'vasarocitakathanaM samyaktayA jAnanti, teSAM prativAkyeSu cA'mUlyopadezAH santiSThante / tathA'tikRpaNAnyAyyAnAcArodyatAn strIpuruSAn sumArge cAlayituM zaktizAlino bhavantIti / tathA hi - athA''sIt kazcanA'tIvalobhavAn bhUpaH, sa ca prabhUtaM vittaM saJcikye, paraM sa taddhanaM svaputrasyA'pi sukhabhogAya na dadAti, na ca dravyavyayabhayAnnijakanyAmeva vivAhayati / tataH kadAcideko naTo naTI ca tatsabhAyAM samAjagAma / sa cA''gatyaiva nijanATyadarzanAya nRpaM prArthayAmAsa / atha rAjA'pi sAdhu, kadAcid drakSyAmIti taM visasarja, kintu sA naTI muhurmuhurAgatya rAjAnaM vijJapayati / bhUpo'pi tAmupekSate, paramante naTI kadAcit mantriNaM vijJapayAmAsa - 'yadi mahArAjo madIyaM nATyaM na pazyettadahaM vrajAni, yataH svadravyaM khAdantyA me bhUyAMsi dinAni vytiiyuH'| ityevaM zrutvA mantrI rAjAnaM prArthayate sma svAmin ! bhavAnnATyamavazyaM vilokatAm / vayaM ca sarvebhyaH kiJcitkiJcid dApayitvA tAM naTI naTaM ca yathAvatsantoSayiSyAmahe / yadi ca bhavAnnATyaM na drakSyati tarhi loke mahatI bhavato'pakIrtiH syAt / tato rAjJA'pi mantrivacaH svIkRtam / nATyamapi prArebhe / yadA tasyA nATyaM kurvatyA ghaTikAdvayAvaziSTAyAM rajanyAmapi kiJcidapi bhUpatiH pAritoSikaM na dadAti, tAvannaTI naTamAha - "ghaTikaikAvaziSTAyAM, rAtrau zrAntA ca mattanuH / naTI naTamathovAca, tAlaM dhairyeNa vAdaya // " naTIvAkyamAkarNya naTa Aha - "vIteyaM bahudhA rAtrI, kiJcinmAtrA'vaziSyate / naTastadA naTI proce, tAle bhaGgaM hi no kuru // " atha tatraiva ko'pi tapasvI nATyaM vilokayannAsIt, sa ca naTanaTyoH praznettaramAkaNyaiva nijakambalaM tAbhyAM samarpayAmAsa / sa rAjakumAro hIrakAdijaTitAM nijakaTakadvayIM, sA rAjakumArikA'pi ca nijakaNThasthahIrakamayaM sundaramamUlyaM suhAraM pradadau / rAjA caivaM sarvamavalokya sAzcaryo bhUtvA sarvataH prAk tapasvinameva procivAn - yad bhavatpArzve tveka eva kambala AsIt, tad bhavAn kiM jJAtvA tAbhyAM taM pradattavAn ? tatastapasvI vyAjahAra - 'bhavadaizvaryaM vIkSyaiva mama cetasi bhogavAsanA prAdurbhUtA, kintu naTanaTyorupadezAnmama ceto vaiparItyaM lebhe / mayA hi tAbhyAmayamevopadezo'grAhi yatprAyo'dhikaM vayastapasA kSINameva, kiJcedAnIM svalpamevAvaziSTam / tadapi bhogavAsanAbhiH kiM vinAzayAni ? amumevopadezaM gRhItvA''bhyAM sarvasvabhUtaM nijaikamAtraM kambalamevA''rpayam / tato nRpatiH kumAramaprAkSIt - tvayA hi kiM jJAtvA''bhyAM hIrakakaTakadvayaM dade ? sa covAca - 'yadahaM pratyahaM duHkhIbhUtaH, yato bhavAn mahyaM na kimapi vyayArthaM datte'ta evA'tIvaduHkhIbhUtvA'haM vyacintayam - 35 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasmiMzcid dine rAje viSaM dattvA ghAtayiSyAmi / kintvetayorupadezAd mayaitadeva gRhItaM - yadrAjJo'dhikaM vayastu gatameva parantvidAnI vArdhakyamApanno hi katipayavarSAnte'vazyaM mariSyatyeva / ato janakahatyayA'lam / asmAccaivopadezAdahaM hIrakavalayau prAdadAm' / ___ athA'nte rAjakumArikAmapi tathaivA'prAkSIt - tvayA kimarthamamUlyo hArastAbhyAM prAdAyi ? sA'pyavAdIt - 'ahamidAnIM tAruNyalAvaNyapUrNA'bhavam, bhavA~zca dravyavyayabhayAn mAM na vivAhayati, manobhavo'dhunA mAM vidhUnayati / ato'haM kAmaprAbalyavazAt pradhAnaputreNa sArdhaM gantukAmA'bhUvam / kiJcaitayorevopadezAd mayA vicintitaM - yadAdhikyena rAjJo'vasthA tu gataiva, avaziSTAyA apyantaH kadAcid bhaviSyatyeva, ataH svalpadinebhyo rAjJo nAma kimartha kalaGkayAnItyamUlyopadezo mayA tAbhyAmevopAttaH, ata eva ca mayA bahumUlyo'pi hArastAbhyAmarpitaH' / ayi pitRdeva ! tayorupadeza eva bhavajjIvitaM yazca jugopa / ato bhavatA'pi tadarthaM kimapi sarvottamapAritoSikaM deyameva / tato bhUpo'pi sarverSAM samIcInamuttaramAkarNya samyag hRdi vicArya ca kamapi sArabhUtaM pAritoSikaM dattvA tau visasarja / atha mantriputreNa sArdhaM nijakanyAM vivAhayitvA, rAjakumArAya rAjyaM dattvA, svayaM ca vairAgyavAn bhUtvA nijAvaziSTamAyuzcA'dhyAtmavicAre niyojayAmAseti zam / ___ ayi viduSAM variSThAH ! sarvo'yaM me prayAsasteSAmevopayogI hitakRcca syAt, ye guNeSvanurAgavanto guNasampAdanAyA'harnizaM prayatnavantazca / ye ca svasya pareSAM cA'hitakRto vighnamAtrasantoSavantaH kRtaghnAH kAryAkAryavimarzazUnyA nirguNAzca santi, teSAM svabhAvaparivartanAya tu zAstrakRto'pi na kamapyupAyaM vidantIti / yathA hi - zakyo vArayituM jalena hutabhuk chatreNa sUryAtapo, nAgendro nizitAGkuzena samado daNDena gogardabhau / vyAdhirbheSajasadgrahaizca vividhairmantraprayogaiviSaM, sarvasyauSadhamasti zAstravihitaM mUrkhasya nA'styauSadham // astu / athetthaM dhanapAlaviduSaH sayuktikamakhaNDanIyaM pariNAmasundaraM sarvopayogi cottaraM zrAvaM zrAvaM, sarve te sabhyavidvAMso vidvadvarIyAMsaM taM dhanapAlapaNDitaM dhanyavAdAspadaM vidadhuH / sa vidvajjanagoSThikArAmaviharaNo nRpaticakracUDAmaNimahArAjAdhirAjo bhojabhUpatizca sAdaraM sasanmAnaM taM dhanapAlavidvAMsaM mahatA pAritoSikadAnena saccake / ityalamativistareNa / bRhadvidvadgoSThI samAptA // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raGgamaJcaH navasaMvedanAzritaM laghurUpakam krItAnandam prA. abhirAjarAjendramizraH // kathAsAra // krItAnandam arthAt kharIdA gayA Ananda, sukha / Ananda aura sukha ko prApta karane ke liye AdamI kyA nahI karatA ? sukha milanA cAhiye, cAhe pApa mArga se mile, cAhe puNyamArga se ! isa vyApAra meM sabakI sthiti eka jaisI hai - havAlAkANDa ke mahAnAyaka harSada mahetA aura naI-naI yuktiyoM se bhIkha mA~gane vAle yAyAvara, saba eka jaise haiN| ... baharahAla, prastuta laghurUpaka ke Anandasrota eka dampatI haiM jo apane ko rAjasthAna se AyA huA batAte haiN| mahilA apane jIvita pati ko banArasa zahara kI eka khulI jagaha meM, sapheda caddara se DhaMkakara, use akasmAt marA batAkara, dahAr3a mAra-mAra kara ro rahI hai aura darzaka janatA se apane mRtapati kA dAhasaMskAra karane hetu candA mAMga rahI hai| loga usake prati sadaya haiM, usake duHkha se duHkhI haiM tathA yathAzakti usakI sahAyatA bhI karate haiN| ___ inhIM darzakoM meM soma bhI haiM jo nagaranigama kA eka adhikArI hai| vaha bhI mahilA ke karuNa-krandana se behada prabhAvita hotA hai aura use sAMtvanA dete hue DhADhasa badhAtA hai ki usake mRtapati ke dAha-saMskAra kA prabandha vaha kucha hI kSaNoM meM nagaranigama kI ora se sampanna karAyegA / vaha mahilA ko vahIM banI rahane ko kahatA hai tathA svayaM kAryAlaya cala par3atA hai, DokTara tathA nigama kA vAhana lAne ke liye ! , parantu soma kI isa sAntvanA se kA~pa uThatI hai bhIkha baTorane vAlI mahilA / jaise hI bhIr3a chaMTatI hai vaha cuTakI kATakara pati ko jagAtI hai aura donoM banArasa kI ghanI galiyoM meM campata ho jAte haiN| ____ kucha dera bAda soma punaH lauTatA hai nagara-nigama kI gAr3I se / usake sAtha kArporezana kA DokTara bhI hai - mRtyu kA pramANapatra dene ke liye / parantu yaha kyA? vaha sthAna to ekadama sunasAna hai, mahilA aura usakA mRta pati - dono nadArada haiN| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soma ko hataprabha dekha pAnavikretA giridhara use mahilA kA kaccA ciTThA batAtA hai ki yaha usakA roja-roja kA kAma hai| vaha yU~ hI pati ko cAdara se DhaMka kara usake dAha-saMskAra hetu pratidina candA ekatra karatI hai| usake isa dhandhe meM caurAhe kI pulisa bhI zAmila hai kyoMki use bhI AmadanI kA eka hissA ghUsa meM mila jAtA hai - pA~cavA bhAga mila jAtA hai| pUre dina meM yaha bhikhArina, sthAna badala-badala kara apane isa dhandhe kA prAyaH cAra zo karatI hai aura kama se kama do sau rUpaye kamA letI hai| dina bhara soma ukhar3A-ukhar3A rahatA hai| isa ghaTanA ne usako bhItara se burI taraha jhakajhora diyA hai| vaha socatA hai ki kyA paisA kamAne ke liye loga isa sImA taka bhI gira sakate haiM ! zAma ko vaha ghara lauTatA hai apane mitra kRpAnAtha ke skUTara para baiTha kara / rAste meM use savere kA anubhava bhI batAtA hai| parantu tabhI usakI dRSTi punaH eka maz2ameM para par3atI hai / usakA mana kahatA hai - ho na ho, usI alavaravAlI kA zo yahA~ bhI cala rahA hai| vaha pulisa adhIkSaka ko sAtha lekara AtA hai tathA aina mauke para usa mahilA kA bhaNDA phor3akara use giraphtAra karA detA hai| usakA marA pati bhI pulisa kA karArA beMta par3ate hI uTha baiThatA hai| darzaka stabdha raha jAte haiM yaha saba dekhakara ! * * * // prAtaHkAle dazakadane mahAnagarazRGgaTake vizAlajanasammardo'valokyate / kAryAlayaM jigamiSavaH prAyaH sarve'pi janAstatraiva puJjIbhUtAH / / somaH (sotkaNTham) bhrAtaH kiM jAtam ? kimarthamiyAn sammardaH ? . maGgalaH (sodvegam) kazcinmRtaH / tatpatnI karuNaM vilapati, tadantyeSTiM sampAdayituM sAhAyyazulkaM ca prayAcate / somaH kutastya AsIdayaM janaH ? kiJcijjJAtaM na vA? hindurasti muslimo vA? maGgalaH (vihasya) bandho ! sarvamahameva bhaNiSyAmi cettvadarthaM kimavazekSyati ? gaccha tAvat / nirbhara jJAtuM ytsv| (iti zanaiH pratiSThate) somaH hu~, vikSipto'yaM pratibhAti / mukhodghATane'pi kaSTamanubhavati / yadA svayaM kvacinnirjane mariSyati tadA jJAsyati / (Atmagatam) vikSipto'hamapi yadevaM bhaNAmi / are yadi mariSyatyeva tadA kiM jJAsyati ? mRte sati ko'vakAzo jJAnasyA'nubhavasya vA ? (iti mandaM hasati) bhavatu, svayameva gatvA pazyAmi kiM ghaTitamatra ? (sammardamatikrAmyan ghaTanAsthalamupaiti / vilapantIM mahilAM pazyati) 38 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahilA (krandantI) Aha re daiva ! samprati kva yAmi ? kaM sAhAyyaM yAce / hA nAtha ! mAmekAkinIM vihAya kvapradruto'si ? somaH (mahilAM prati) bhoH kathamayaM mRtaH ? (iti pRSTvaiva svamUrkhatAmanubhavan) kazcid asAdhyaroga AsIt ? anyat kAraNaM vA ? ityahaM pRcchAmi / mahilA abhadra ! mRtyorapi kimapi kAraNaM bhavati ? avasare samupasthite eva sarvo'pi mriyate / somaH yuktamAha bhavatI / kutassamAgatA'si ? mahilA rAjasthAne'lavaranAma nagaraM zrutaM na vA ? tata evAgatA'smi / somaH kiM tava sahayAyino na vartante ? sammardAdanyatamaH bhoH ! kimevaM nirarthakaM pRcchasi ? patyurmaraNAtsphuTitahRdayAM varAkIM mahilAM samadhikataraM klezayasi ! yadi dAtumicchasi kiJcit tarhi dattvA svamArgamavalambasva / mahileyaM somaH bandho ! kathamevaM durmanAyase ? ahaM prayojanavazAdeva saJcinomi samAcArasUtrANi / pazya, mahAjanagRhotpannA pratIyate veSabhUSAbhiralaGkaraNaizca / neyaM yAyAvarabhikSukI ! ahamasmi nagaranigamasyA'dhikArI / ata evA'syAH paricayasUtraM vijJAya nagaranigamapakSato'sya dAhasaMskAraprabandhaM kArayiSyAmi / sarmmadAdaparaH sAdhu sAdhu ! sAdhu cintitaM bhavatA / somaH bho ! idamasmAkaM kartavyam / rAjasthAnAdAgato'yaM jano nizcapracamasmAkamatithireva / sa yadi durbhAgyavazAdihaiva paJcatvaM gatastarhi asmAbhirevA'syA mahilAyAH sahAyairbhavitavyam / (mahilAM prati) tad bhagini ! alaM cintayA / so'haM sAhAyyaM kariSye / nA'si tvamekAkinI / kiM tava patyurnAma ? mahilA (vArtAlApaM zrutvA bhItabhItA satI, Atmagatam) hA dhAtaH ! kimidAnIM bhaviSyati ! nityasaphaleyaM dhanArjanayojanA'dya viphalAyate / patiM mRtamudghoSya, amRtAJjanamahimnA'zrUNi ca nipAtya prAyeNA'rdhahorAyAmeva paJcAzadrUpyakANi prasahya svAyattIkaromi / yadyayamadhikArI samadhikapRcchAM vidhAsyati tarhi sakalamapi SaDyantramudghATitaM syAt / tadevaM kathayiSyAmi / (prakAzam) bho ! asmAkaM samAje na patnyaH patyurnAma svamukhenoccArayanti / somaH (sAdaram) AM jJAtam ! iyaM paramparA tu vArANasyAmatrA'pi vartate / bhavatu, mAM pratIkSasva / ahaM satvaraM kAryAlayamupetya, sarvAmapyaupacArikatAM prapUrya nagaranigamabhiSajA sahaiva savAhanamAgacchAmi / dAhasaMskArAtprAk mRtyu - pramANapatramanivAryam / tatsarvaM nagaranigamabhiSajA kSaNenaiva sampatsyate / alaM krandanena / ahamAgata eva / ( iti pratiSThate / ) 39 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahilA - (sarvAn sambodhayantI) he bhrAtaraH ! kimevaM pazyatha ? kimuparataM mAnavaM na dRSTavanto bhavantaH ? yadi kiJcitsAhAyyaM kartumicchatha tarhi varam / anyathA gccht| . (dvitrAH paJcaSAzca janA AstRtaprachadopari rUpyakANi prakSipanti) mahilA - (kRtakarodanaM kurvatI) bhrAtaraH ! bahUpakRtaM bhavadbhiH / etAvatA dhanena dAhasaMskAraprabandhaM kariSye / paramezvaro bhavatAM kalyANaM karotu / bhavatAM bAlavatsAH sukhinassyuH / sammAnyatamaH - bho alaM tvryaa| nagaranigamAdhikArI sarvamavalokya gato'sti / manye'sau zIghrameva samAyAsyati bhiSajaM vAhanaJcA''dAya / mahilA - yuktaM yuktamAhurbhavantaH / samprati gacchantu bhavantaH zrImantaH ! ahamatraiva tamadhikAriNaM prtiikssissye| // dvitIyaM dRzyam // // nagaranigamakAryAlaye sAndhyakAliko'vakAzaH / sarve'pyadhikAriNaH karmacAriNazca kAraskUTaradvicakrikAdiyAnairyathAyathaM prasthAtumutsukAH dRzyante / / kRpAnAthaH (skUTarayAnaM purassArayan) are soma ! gRhamupAvartiSyase na vA ? ehi, pRsstthvrtiniimaasndiimupvish| (soma upavizati / ubhau prasthitau) kRpAnAthaH soma ! gRhamupAvartituM tvarA vartate kim ? somaH na tAvat / kimarthaM pRcchasi ? kRpAnAthaH adya kanyAyAH kRte vidyAlayaparidhAnAni kretavyAni / ata eva kiJcivilambenA''sAdayiSyAvaH / parantvalaM cintayA / tvAmahaM gRhaM yAvat prApayiSyAmi / somaH yuktaM yuktam / na kA'pi cintA kAryA / kRpAnAthaH (somaM prati) soma ! kathaM maunaM bhajase? nA'yaM tava svabhAvaH / asti kazcid vizeSaH ? somaH kiM kathayAni mitra ! adya kAryAlayamAgacchatA mayA vicitrameva dRzyaM dRSTam / tataH prabhRtyevonmanasko'smi jAtaH / kAryAlaye'pi kiJcitkartuM nA'zakam / tvAmapi zrAvayAmi tAM vicitrAM ghaTanAm / (iti yathAghaTitaM zrAvayati) kRpAnAthaH muzca tAvadimAM kathAm / etatsarvaM tu ghaTate eva / na kevalaM bhArate'pi tu nikhile'pi saMsAre / somaH (akasmAdeva rAjamArga nikaSA janasamma samprekSya) kRpAnAtha ! mitra ! kSaNaM yAvattiSTha / kIdRzo'yaM janasammardaH ? manye saiva mahilA'trA'pi vartate / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (yAnaM kvacidekAnte saMsthApyobhau samIpaM gacchataH / tAmeva mahilAM mRtapatyurdAhasaMskArArthamarthasAhAyyaM yAcamAnAmavalokya hataprabhAvubhau bhavataH) mahilA - (karuNaM vilapantI) hA daiva ! bhagavan vizvanAtha ! zrutammayA yat trilokato'pi pRthag vartamAneyaM kAzI / nA'tra saMsAraniyamAH pracalanti / tathA'pyahamatrA'vasIdAmi / bhrAtaraH ! mRtapatyurantyeSTinimittaM kaM yAce? ___ sammardAdekaH devi ! alaM krandanena ! kAzIyam / yasya kvA'pi gatirnAsti tasya vArANasI gatiH / bhagavAn vizvanAthaste sAhAyyaM vidhAsyati / gRhANa tAvadidam / (iti paJcarUpyakamudrAmAstRtapracchadopari prakSipati / anye'pi janA yathAzakti rUpyakANi prayacchanti) mahilA - bhrAtaraH ! bAlavatsA yuSmAkaM sukhinassyuH / yathA yuSmAbhirahaM rakSitA'sahAyamahilA tathaiva bhagavAn kAlabhairavo bhavatassarvAn nitarAM pAtu / (mRtapatyuzcaraNaM saMspRzya) bhoH ! kathaM na pazyasi nagaravAsinAM bandhujanAnAM navanItakomalaM hRdayam / hA mAtaH ! ka idAnIM bhaviSyatyaparicite'smin mahAnagare zaraNam ? somaH (sahasaiva samakSamAgatya) nityasaubhAgyavati ! ayaM jano bhavitA te zaraNam ! pratyabhijJAtavatI mAM na vA ? prAtarapi tvatsahAyatArthamAgatavAnaham / akasmAdeva kva nu vilInA''sIH ? (somaM pulisAdhIkSakeNa sAdhaM vilokyaiva mahilA zuSkamukhI jAyate) mahilA - (aparicayaM nATayantI) zrIman ! ko'sti bhavAn ? kimarthaM mAmupahasati durbhAgyazAlinIm ! pazyanti bhavanto yadahaM mRtapatyurdAhasaMskArArthaM bhAtRn dhanaM yAce / somaH mA bhaiSIH / ahameva tava pati maNikarNikAghaTTa prahiNomi / (pulisAdhIkSakaH zayAnaM janaM vetreNa sakRt tADayati / sa ca vetraprahRtassan pracchadaM dUre prakSipya samuttiSThati / sarve janAH savismayaM taM pazyanti) pulisAdhIkSakaH kiM re ! svargalokaM gatavAnasi yamalokaM vA ? ekenaiva vetraprahAreNa punaH pRthvIloka mAgatavAnasi / iyatI tvarA kA''sIt ? paJcaSAn vetraprahArAnanubhUya nityamaraNasya te pravRttireva pranaSTA syAt / mahilA/puruSaH (adhIkSakacaraNau nipatya sapraNAmam) marSayatu marSayatu zrImAn / agre naivamAcariSyAvaH / (janasamma mahAn saMbhramaH, vividhAspaSTavArtAdhvaniH) adhIkSakaH (janasamUhaM prati) pazyanti bhavantaH bhikSATanasya nUtanasaraNimimAm ? iyaM mahilA''divasaM nagarasya vividhabhAgeSu evameva janasamUhamAkRSya svakaruNakrandanaiH patiM ca sadyomRtaM prakhyApya, taddAhArthaM dhanamAharati / prAyeNa nATyamidaM pratyahaM caturdhA sampAdya dvizatarUpyakANi duSTeyamarjayati / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammardAdekaH dhig dhig raNDAmimAm / aho'rthasya kRte'yamanarthaH ? svapatimapi divaGgatIkRtya gADhaM krandatIyaM duSTA / AtmAnaM vidhavAM pradarzya paurANAM sahAnubhUti dhanadvitIyAmavApnoti ? adhIkSakamahodaya ! kRpayA nigRhaNAtu paurapravaJcakAvimau / (adhIkSako nigRhya tau vAhanamadhirohayati ! somaM prati) bandho soma ! kRtajJaste pulisavibhAgaH / samprati gamiSyAmi / punarmiliSyAvaH / (somo'pi kRpAnAthaskUTaramAruhya pratiSThate) // iti zrIgautamagotrIyabhabhayAkhyamizravaMzAvataMsasya triveNIkaverabhirAjarAjendrasya nATyaM krItAnandamavasitam // 42 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvAdaH guru: ziSyAH guruH guruH ziSyAH guruH guruH ziSyAH guruH guruH ziSyAH guruH guruH ziSyAH guruH guru-ziSyasaMvAda: - munizrutAGgacandravijayaH asmiJjagatyatitIkSNaM vastu kim ? asiratitIkSNA / mAnavasya jihvA'titIkSNA'sti / yayA manuSyo'nyeSAM janAnAM hRdayaM chettuM zaktaH / asmabhyo'tidUraM vastu kim ? AkAzo vA sUryo vA tArakA vA / I bhUtakAlo'tidUraM vartate / yadi manuSyasya samIpe bahavyaH zaktayaH syustarhyapi sa bhUtakAlaM prAptuM na samarthaH / ato vartamAnakAlasya bhaviSyatkAlasya ca samIcIna upayogaH kartavyaH / akhile vizve sthavIyo vastu kim ? parvato vA pRthvI vA / icchA / tasyAH kadAcidapyanto nA''gacchati / zAstre'pi uktaM "icchA u AgAsasamA aNaMtiA" iti / yo vastu kim ? gajo vA lohaM vA / atigarIyastu gRhItAyAH pratijJAyAH pAlanam / laghIyaH kim ? vAyurvA tUlaM vA / yena manuSya unnatiM prApnoti tasyA''tmIyAdhArasya tyAgo'tilaghu vastu / 43 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruH atitucchaM kim ? ziSyAH durjanatvaM vA vezyAtvaM vA / guruH upakAriNAM vismaraNamatituccham / guruH atisamIpaM kim ? ziSyAH pitarau vA mitrANi vA / guruH atisamIpaM mRtyuH / yataH sa nizcito'sti / kasmiJcidapi ca kSaNe AgantuM zaknoti / jIvanasyemAM vAstavikatAM jJAtvA sadA'pramattA udyoginazca bhavantu / 44 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvAdaH bhISma-draupadI saMvAdaH -munizrutAGgacandravijayaH bhISmapitAmaho bANazayyAyA upari zayAna AsIt / tadA sa yudhiSThiramupadizannAsIt / tAvat pitAmahaM draupadyekapraznapracchanAyA'nujJAM yAcitavatI / pitAmahenA'nujJAyAM dattAyAM sA kathitavatI - "mahArAja ! praznapracchanAt pUrvameva kSamA yAce yanmama prazno bhavate na roceta" / bhISmaH kathitavAn - "ahaM na kupyAmi / tava manasi yad vartate tat pRccha" / ____ dropadI bravIti sma - "yadA duryodhanasya rAjasabhAyAM duHzAsanena mama cIraharaNaM kRtaM tadA bhavAn api tatraiva sthitavAn / dayanIyatayA mayA bhavatpAghe sAhAyyaM yAcitaM kintu bhavatA kimapi na kRtam / adya bhavAn dharmopadezaM dadAno'sti kintu yadaikasyA abalAyAH prakAzamapamAnaM jAyamAnamAsIt tadA bhavadIyo dharmaH kutrA''sIt ?" ___ bhISmo vadatisma - "putri ! satyakathanaM te, kintu tadA'haM duryodhanagRhasya bhraSTamAhAraM gRhNannAsam / tAdRzAnena madIyA buddhirdhaSTatAmadhigatA / ato'haM yauSmAkINapakSaM jighRkSamANo'pi dharmamAcarituM na zaktaH / adyA'rjunazarairmama dehagataM bhraSTarudhiramUDhamasti / bahukAlaparyantaM bANazayyAyAM zayAno'smi / dehAt bhraSTaraktasya nirgamanAdadhunA'haM dharmopadezadAne zakto'bhavam" / AsmAkInAhArasyA'smAkaM vA vartane ci vyavahAre ca mahAprabhAvo vartate / ata eva kathyate - . "yAdRza AhArastAdRza AcAraH" // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhenakathA svabhAvaH -A. zrIvijayasUryodayasUrayaH kazcana jano jhenaguroH samIpe AgataH svasamasyAM nivedayitum / guruH svasthatayA tannivedanaM zRNoti sma / sa jano vadati - "guro ! mama svabhAvo'tyantaM krodhamayo'sti / kopasyA'gre mama kimapi na calati / kRpayA krodhAnmAM mocayatu" / "are ! tava krodho'dbhuto jJAyate khalu ! darzaya tAvat tava krodhamayaM svabhAvam" - guruH sasmitamavadat / . "guro ! adhunA kathaM darzayeyam ?" "kathaM na darzayestvam ? darzayitavya eva" / "kintu guro ! krodhastvakasmAdAgacchati, mama cittatantraM ca svAdhInaM karoti" / "evaM vA ? tahi sa naiva tava svabhAvabhUtaH / " yadi krodhaste svabhAva eva mUlaprakRtireva vA'bhaviSyat tadA tu tvamadhunaiva taM me'darzayiSyaH / tvaM tu tathA darzayituM na zaknoSi, tato jJAyate yat sa tvayi nAsti / yad vastu tava nAsti tat kathaM tava svabhAvabhUtaM bhavet ? pratyuta sa tu tava vikRtirasti" - guruH snehasiktena dhvaninA'vadat / tadanantaraM, yadA yadA ziSyasya krodhodayo bhavet tadA tadA guroH snehapUrNaM vacaH smaryate tena yat - krodhaste svabhAvo nAsti pratyuta vikAro'sti - iti / evaM cA'naticireNaiva sa krodhAnmukto'bhavat / 46 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA ahaGkArasyA'ndhatvam -munidharmakIrtivijayaH sAdhakenaikena bahuvarSANi sAdhanA kRtA / tato'cintayat saH - idAnI mayA sarvamapi jJAtaM prAptaM ca, ata itaH paraM viziSTasAdhanA na karaNIyA iti / ekadA nadItIre eko janaH striyA sahopavizya samIpasthacaSakAt kimapi pibati, iti dRSTvA tena sAdhakena cintitam - eSa kIdRzo jano'sti ? sarvasammukhaM striyA saha madirApAnaM kaseti ? tadaiva nadyAmekA naurutpatitA / tasmin AsInA janA nadyAM nimagnA jAtAH / etad dRSTvA sa janastvaritaM nadyAM kUrditaH / tena svazaktyA sarve'pi janAH saMrakSitAH / eSa sAdhakastajjanasya samIpaM gatvoktavAn - dhanyavAdArhastvam / tvayA yad duSkarma kRtaM tacchuddhyarthameva bhagavatA te hastAbhyAmetat satkAryaM kAritam / etannizamya sa jana uvAca - mama vA tyaja, tava kiM bhavet, iti cintaya / sAdhakena kathitam - mUrkha ! mayA tUtkRSTasAdhanA kRtA'dyAvadhi / mamA'hitaM na kadA'pi bhavet / sa jano'vocat - tvayA'dyaparyantaM yadapi kRtaM tatsarvaM hRdayakargaje likhitamasti / tato'dhunA te citte 'mayA sarvamapi prAptam' iti bhrama utpanno'sti / bhoH ! sAdhanA bhramaNAM nAzayati / tava sAdhanA kIdRzI yayA sAdhanayA tava bhramo dviguNo jAtaH ? . ahaM yat pibAmi sma tattu nadyA jalamAsIt, anyacca sA strI mama jananyAsIt / tathA'pi tvayA kiM cintitam ? bhramo vinaSTa uta vRddhiGgataH ? ... sAdhako lajjAvanataH san tajjanasya caraNayoH patitavAn / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA a-kSaraH -munidharmakIrtivijayaH guru nakaH bAlye zAlAyAM paThituM gatavAn / tatra sarve'pi bAlakAH svaM svamadhyayanaM kurvanta Asan / nAnakaH kimapyakurvan nirabhraM gaganaM nirIkSate sma / adhyApakena sa dRSTa uktazca - kathaM na paThasi tvam ? nAnaka uvAca - paThAmyevA'ham / ahaM tAdRzamadhyayanaM kartuM prayate yenA'dhyayanenA'nyat kimapi kartuM nA'vaziSTaM syAt / zikSako'vocat - kim ? nAnaka uktavAn - pikavat kevalaM raTanamAtreNa sajjJAnaM nA'vApyate / adhyApako'kathayat - tvaM tu kimapi na karoSi ? akSarajJAnaM tu prApaNIyameva / nAnako'vadat - ahaM 'a-kSara'jJAnamavAptumevA'trA''gacchAmi / yadA tad 'a-kSara'jJAnaM mayA prApyeta tadA jIvana-maraNayormadhye na kA'pi bhedarekhA syAt / ahaM tameva 'a-kSaraM' pratyakSatvena pazyAmi / tato'haM mama manolekhakaM kathayAmi - re ! lekhaka ! mohaM mamatvaM ca vimucya tyAgarUpamaSIbhiH buddhirUpakargajopari premasvarUpalekhinyA sadasatorbhedaM likhatu / yasmin divase likhitumetad samartho bhaveH tasminneva divase tvayA'vazyaMtayA muktiH saMprApsyate / bAlaka-nAnakaguroretadvacanaM nizamya tatkSaNamevA'dhyApako nAnakapituH kalyANarAyasya samIpaM gatavAnuktavAzca - bhavatAM nAnako na paThituM, kintu jagat pAThayitumAgatavAnasti / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA atithisatkAraH AGglabhASAyAM-mUlalekhakaH - gairAlDa-karzaH ___ saMskRtAnuvAdaH - munikalyANakIrtivijayaH ekaM bhayAkrAntaM cItkAraM kRtvA gelikaH pRthivyAM patitaH / sarvathA nirjanaM suprazAntaM ca vanyaM vAtAvaraNaM vidArayantyekA gulikA saNasaNAyamAnA tatpArzva eva patitvA zItIbhUtA''sIt, agnitaptA cullikA jalena siktA nanu ! tasya mArgadarzakasya vakSo bhittvA sA gulikA mRtyumAhUtavatyAsIt / mArgadarzakastu tatsamakSameva bhUmau patitasya matsyasyeva sphoraM sphoraM mRta AsIt / ____katipayakSaNAnantaraM punarapi parvatIyazilAsu gulikAprakSepadhvaniH sapratidhvaniH zrutastena / dUravIkSaNayantreNa nirIkSamANo'pi sa na kamapi sAkSAtkRtavAn / so'numitavAn yat ko'pi krozArdhAt rAyaphalAstraM prayuJjAno'stIti / etAvatA samIpasthAyA vanaghaTAyAH kazcana pakSI uDDayamAno dRSTastena / tatazca mRtyubhayAdApAdamastakaM prakampitaH saH / sandhyAkAlo hIto'pi ghaNTAtrayAnantaraM bhavitA / tAvat tu tena pratIkSaNIyameva / tArakANAM kSINe Aloke eva so'gre gamiSyati / kintu, tasya mArgadarzako yadA divA'pi mArgabhraSTo'bhavat tadA sa rAtrau ghanAndhakAre'sminnaparicite pradeze kathamagre gamiSyati ? - zilAmadhye zayAnaH sa cintayannAsIt / tataH sahasA riMganneva sa mRtasya mArgadarzakasya nikaTaM gatastasya ca prasevamudghATya dRSTastena / tatra katicana roTikAH palANDuzcaikaH prApya sa khAdituM pravRttaH / tAvatA tena smRtaM yat dUrAd gulikAH prakSipan sa kazcanA'sya mRtadehAdatraM; grahItumAgacchet kadAcit / atastena mArgadarzakazavaM kRSTvA zilAbhyo'dhastAt prakSiptam / prakSepaNAcca jAtena zabdena santuSTaH sa riMganneva punarapi zilAnAM madhye nilIno'bhavat / __ ArAtri calitvA sa sarvathA zrAnto'bhavat tasminneva vijane pradeze zayitazca / saJjAte ca prAtaHkAle sa jAgRto'bhavat punarapi ca riMgannevA'gre gantuM pravRttaH / sandhyAkAlaM yAvadevameva gacchatastasya sthitirunmattavat saJjAtA / sa niSkAraNameva hasati sma cItkaroti sma ca / pUrvameva sphuTitaM tasya ghaTikAthantramito'pi trivAdanameva darzayadAsIt / etAvataiva tenA'natidUrasthamekaM gRhaM dRSTam / bhayasyA''zAyAzca vimizraM saMvedanaM tasya pratyekaM roma uttejayati sma / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAntasyodbhrAntasya ca gelikasya netre sabASpe jAte / naiva sA nA''sIt marumarIcikA ! tasyAmupatyakAyAM prastarairiSTakAbhirmRttikayA ca nirmitaM gRhameva tatsamakSaM dRzyamAnamAsIt / praskhalatpadaH sa zanaiH zanaistaM gRhaM prati prasthitaH sarvamapi ziSTaM sAmarthyaM prayujya / gRhaM prApya dvAraM khaTakhaTAyitavAn sa yAvad dvAramudghaTitaM bhavet tAvat tatraivA'GgaNe patitvA mUcchito'bhavat / mUrcchAvasthAyAM gacchatA tenaitadeva zrutaM smaryate sma - 'Agacchatu bandho ! svAgataM bhavataH' iti / etadanantaraM geliko dRSTaM zrutaM vA na kimapi smarati sma / tato yadA caturviMzaterghaNTAbhyo'nantaraM sa jAgRtastadA svaM sUpaM khAdantaM sAkSAtkRtavAn / aparicitAM dRSTimitastato bhrAmayitvA sa sarvamapi vIkSitavAn / aidamprAthamyena tasya dRSTipathe sa hastaH samAgato yaH sUpakaccolakaM gRhItavAnAsIt / purANA paripakvA ca yaSTikeva kAlaH kaThorazca sa hasta AsIt yasmin dRDhaM snAyujAlaM vINAtArasamUha iva gADhamAkRSTamAsIt, samagre'pi ca haste sthUlA nADyaH sphItA Asan / tatastasya prAvArakabhujA'pi dRSTA yasmin kauzeyakamayAni puSpapatrANi lambitAnyAsan / etadanantaraM tu sa tasyopasthitasya janasya samagramapi vyaktitvameva samIkSitavAn / tasyA'jeyaM cibukaM, hastidantAviva zubhraM vistRtaM ca zmazru, zukacaJcuriva tIkSNA nAsikA, kRSNe bhAsvare ca netre, tadupari ca vistRtaM lalATaM gabhIrarekhAlaGkRtaM, tasyopari ca suvarNa-rajatatAragumphitaM kausheykshirstrm.....| geliko'nimeSadRSTyA taM vilokayannAsIt / sahasA tasya samagro deho bhayormibhiH prakampitaH / tena samyagavabuddhaM yat purataH sthito jana AlbAnIyo'stIti / sa jhaTiti samutthAya gantuM pravRtta iva tena saMruddha: - "kRpayA vizrAmyatu" / skhaladgirA geliko'vadat - "kintvahaM kazcana iTAlIyo jano'smi .... vastutastvahaM lephTananTageliko'smi" / "bhavatu yaH ko'pi", sa vRddhajano'vadat / " kintvidAnIM bhavAn mamA'tithirasti / atithisatkArastvasmAkaM paraM kartavyamasti / bhavAn mama gRhadvAri samAgataH idAnIM ca gRhachadiSo'dhastAdupaviSTo'sti / kRpayA nirbhayatayopavizatu khAdatu pibatu vizrAmyatu ca" / " kintvasmAbhirbhavato deza AkrAnto'sti" 1 "Am, sutarAM jAnAmyaham " / "tarhyahaM bhavato bandyasmi nanu !" / "naiva bhoH! ahaM pUrvameva kathitavAnasmi khalu yad bhavAn me'tithiH samprati ca mamaiva zayyAyAM sthito'sti / mama patnyA bhavatpAdayoH paTTikA baddhAH / etadgRhaM bhavata eva manyatAM yathecchaM ca sthIyatAM saharSam / yadi bhavAn dinamekaM sthAtumicchati tarhi dinamekaM sthIyatAM yadi ca varSaM 50 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAtumicchet tarhi varSamapi sthIyatAm / vayaM bhavataH sAnandaM svAgataM kurmaH / yadA bhavAn jigamiSati tadA mamaivA'zvena gantuM zakSyati / yAvacca bhavAn me chadiSo'dhastAdasti tAvat prANapaNenA'pi bhavantaM surakSitaM rakSiSyAmi " / gelikaH parito vilokitavAn / vizAle'pavarake sthUleSu tUlopadhAneSu zayita AsIt saH / kuTTimaM kuthenA''stRtamAsIt / kAnicana pittalamayAni pAdaphalakAni sthApitAnyAsan, ekazca pittalamayo dIpo'pavarakabhittIH prakAzayannAsIt / tricaturA mRNmayadIpA api taila- vartikAbhRtA mandaM mandaM prakAzamAnA Asan / nikaTa eva reDiyoyantraM sthApitamAsIt yadupari turkadezIyA jalakUpikA nihitA''sIt / "bhavAn kimidAnImeva bhojanaM kuryAdanantaraM vA ?" sa vRddho gelikaM pRSTavAn / "kiJca, bhavAn khristamatIyo'sti / bhojanena saha surApAnaM bhavate roceta / kintu vayaM hIslAmamatIyAH surAyAH sparzamapi na kurmaH / ataH kSantavyA vayaM yad bhojanena saha surAM dAtuM na zaktAH / tathA'pi mayA bhavatkRte brANDIpAnakaM dhUmavartikAzcA''netumAdiSTameva bhRtyasya / vayaM tu dhUmapAnayantreNA'nena dhUmapAnaM kurmaH / yAvacca dhUmavartikA''gacchet tAvadenadupayunaktu bhavAn, ahamanugRhIto bhaveyam / api ca, mama duhitRbhirbhavataH prAvArakamapi samIkRtamasti / tathA, bhavata upAnahau vidIrNau santau prakSiptAvasmAbhiH / idAnIM bhavAn madIyAvimAvupAnahau paridhAtumarhati / etau morakkodezIyacarmaNA nirvRtau sarvathA mRdusparzo staH / bhavataH kRte nUtanaM prAvArakamapi matputrIbhiH syUtamasti / sajjIkRte sati dAsyAmi " / "mAM gantumanumanyatAm / ahaM mama senAvibhAgena saha sammilito bhavitumicchAmi" / "yathA bhavAnicchati tathA bhaviSyati" vRddho natvA'vadat / "kRpayA prathamaM bhojanaM karotu" / tataH sa tAlikAM vAditavAn / striyo bhojanabhAjanAni gRhItvA tatrA''gatavatyaH / gelikazcodarapUraM bhojanaM kRtavAn / tasya vinaSTA zaktiH sphUrtizca pratinivRtte iva / "adyatanIyA pratyagrA vArtA kA vA ?" sa vRddhaM pRSTavAn / "asmaddezasya rAjA dezaM tyaktvA palAyito'sti, albAniyAdezazca iTalIprazAsanasya hastagato'bhavat" / AnandAtirekeNa gelikaH samullasito'bhavat / tena cintitaM " nUnametena kAraNenaiveSa vRddho mamedRzaM satkArAdikaM kurvannastI"ti / ataH sa sakRpamiva vRddhAbhimukhaM vilokayan adhikArapUrNasvareNA'vadat - "ahaM sazapathaM vadAmi yad bhavatA kRtaH satkAro'yaM naiva vismariSyate" / - "bhavAn mama mantavyaM nA'vAgacchat kila / ahaM tvetadeva vivakSAmi yad bhavAnasmAkaM prAghUrNako'haM ca bhavata AtithyakAryasmi / mama duHkhaM tvetAvadeva yad bhavAn kazcana iTalIdezIyo'sti / etattu bhavato daurbhAgyam" / 51 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "daurbhAgyam ? bhoH ! mukhaM niyantrya vadatu" - gelikaH sAvezaM kathitavAn / Ama, daurbhAgyameva / yato'tra bhavAnasmAkaM prAghUrNako'sti, kintu yuddharaGge tu bhavAnasmAkaM zatrureva / asmAkaM dvAri bhavAnAgata iti bhavata AtithyaM mama dharmaH / atithisatkAro nA'smAkaM vyavahAro'pi tu dharmo'sti / ato'haM bhavato viziSTaM sammAnanaM kurvanasmi cATukAritAM vA''carannasmIti naiva mantavyam / idaM tvasmAkaM gRhasthadharmasya pAlanamAtram" / geliko nA'vadat kiJcit / / "kRpayA kiJcana miSTAnnamidaM khAdatu" / "svAdu bhojanaM sampAdayanti bhavantaH khalu ! / kiJca, yuSmAkamasmAkaM ca madhye yuddhaM nAma kevalaM nATakamAsIt, tadapyekapakSIyam / yUyaM stokamapi virodhaM naiva kRtavantaH / yadyapi bhavantaH parvatIyA janA gulikAstramatIva zobhanatayA prayuJjanti iti tu mantavyameva / yadA'haM parvatIyamArgeNA''gacchanAsaM tadA krozArdhAt kenacit janena gulikAprahAreNa me mArgadarzako hataH" / geliko vadanneva sahasA tUSNIko bhUtvA sakarNatayA kiJcana zrotuM prAyatata / kAzcana striyastArasvareNa vilapantya Asan / "kA etA rudanti ?", geliko vyAkulIbhUya pRSTavAn / tAvatA vRddhakA''gatA'vadacca - "asmAkaM putrA gRhamAgacchantaH santi" / geliko'pazyad yat tasyA AnanaM kaThoraM vivarNaM ca jAtamAsIt sA ca mukhamanudghATayaiva hi zabdAnaitAn gaditavatyAsIt / vRddhastu sarvathA'nAkulaH sthirazca sthita AsIt / dvAramudghaTitam / dvau janau kASThaphalakena zavamekaM gRhItvA'ntarAgatau / __"mama jyeSThaH putro'yam" - vRddho'vadat / "kRpayA kSAmyatu, bhavato vizrAmo bAdhito'smAbhiH / mamA'nyeSAM caturNAM putrANAM zavAnyapIhA''nIyamAnAni santi" / geliko'pazyat yad vRddhAyA akSINi himakhaNDamiva galantyAsan / sthUrasthUrA azrubindavastakapolayonipatanta Asan / tasyAH pIvaraH sugrathitazca dehaH kampamAna AsIt / vRddhastAM tIkSNena gabhIreNa ca svareNA'vadat - "tUSNIM bhavatu rUbi ! asmAkaM gRhe praaghuurnnko'sti"| . tayoH kaniSThaH putraH kuTTimopari nirjIva: patita AsIt / tasyA'cetano hasta ekato lambamAna AsIt / vRddhA kiJcidavanamya taddhastaM ca svahRdayenA''zleSya nIraGgyAmazrUNi sacinvatIvA'nyasminnapavarake gtvtii| "rUbI kSAmyatu mahodaya !" - vRddho'vadat / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "na kA'pi bAdhA bhoH ! mAtRhRdayamAghAtena zokagrastaM bhavedeva khalu !" - gelikaH kathitavAn / "ahamapi yuddhe bhAgamagrahIt kintu maraNaM me bhAgye nA''sIt" / gelikasya manaH kSubdhaM jAtam / taccitte santApa ivA'nubhUtaH / so'vadat - "bhagavAn maivaM kArSIt... kadAcinmayA bhavataH kazcana putro hataH syAt.... yuddhamAsIt, na jAne kasko vA me gulikayA mRtaH iti !" / ___"mahodaya ! cintA mA'stu, bhavAn me prAghUrNakaH / mama gRhe na ko'pi bhavatA saha durvyavahAraM kariSyAti" - vRddhaH sAdaramavanamyA'vadat / "naiva bandho ! nAsti bhayaM me bhavataH sakAzAt, kintu saujanyasyA'nurodhaH ......!" / "avabuddhaM mayA ! bhavAn svIyAM paristhiti spaSTIkurvannasti" - vRddho hastaM prasArayannavadat / "Atithyasya bhavatAM rItirme bhRzaM rucitA / ahaM bhavate vacanaM dadAmi yad bhavataH saujanyasyA'sya kRte'smAkaM sarvakAro bhavate samucitaM puraskAraM dAsyati" / vRddhaH zAntyA saralabhAvena coktavAn - "bhavAn pazyannevA'sti yadekasmin tuGgaparvatopatyakAyAM mama gRhamasti / iTalIyajanebhyo me na kimapi bhayamasti / atra yAvadAgamanasyaika eva mArgo'sti yaM kevalamahaM me bhRtyA vA jAnanti / mamemaM durgaM vazIkartuM bhavatAM rASTrapramukheNa mahatyekA senaiva preSaNIyA bhavet" / "kiJca, AtithyaviSaye'pi bhavAn me kathanaM zRNotu kiJcit / atra pradeze kazcana janaH svaprativezinaH patnI hatavAn / patiH svapatnIghAtakaM hantuM pratizrutavAn AsIt / kintu, ghAtakena kiM kRtaM syAt ? vicintya vadatu..." "kiM vA kuryAt saH ? dezaM tyaktvA palAyitavAn syAt !" / "naiva, sa atithirbhUtvA tasyaiva prativezino gRhaM gatavAn viMzati varSANi yAvat tatraivoSitavAn / na kenA'pi tadabhimukhamaGgulirapyutthApitA" / "varAkaH sa prativezI !!" - gelikaH saniHzvAsamagadat / "kiM tamAkhupatrANi samucitAni vA ?" "Am, kiJcidiva ! kintu, asmAdvizeSajJA etebhya uttamAM dhUmavartikAM nirmAtuM kSamAH / tathA, kiyaduttamamabhaviSyad yadyahaM kUrcamuNDanaM snAnaM ca kartuM zakto'bhaviSyam ? tatazca svazivire pratinivartitumapi cintayannasmi bhoH !" / "yathA bhavAnicchati / bhavAn yathecchamatra gRhe sthAtuM gRhopaskaraM ca sarvamupayoktuM svatantraH / ahaM matsevakAzca bhavantaM paricarituM tatparA eva / yadi bhavAn jigamiSatyeva tadA tatprabandhamapi karomi / bho ismAila !...." / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eko bhRtyo'ntarAgataH / vRddhastamAdizat - "asmAkaM pAzAnAmakamazvaM paryANena sannahya dinadvayakRte bhojanasAmagrI praguNIkuru, alI ca kathayitvA snAnArthaM jalamuSNIkAraya kUrcamuNDanArthaM ca tamatra preSaya" / snAnAntaraM gelikazarIraM sphUrtiyutaM pratyagraM cA'bhavadiva / sainikaveSe tasyA''yatavistRtaM hRSTapuSTaM ca zarIraM saprabhAvaM dRzyate sma / gelikaH kaTibandhe gulikAstraM badhnannavadat - "yadA'haM bhavantaM militumatra punarAgamiSyAmi tadA alInAmAnaM bhRtyaM mayA saha neSyAmi / ayaM kUrcamuNDane niSNAto'sti" / "mahodaya ! Agacchatu, ayaM me zreSTho'zvaH susannaddho gantuM ca siddho'sti" - vRddhaH sAdaraM sanamaskAraM cA'vadat / "bhavatu, tarhi sAdhayAmiH khalu !" - geliko gantumutsukatayA'kathayat / "calatu, ahaM bhavantaM mukhyamArga yAvat prApayAmi" / dvAvapyazvArohiNau sahaiva calantAvAstAm / vizAlAn zilAsamUhAn pArayitvA tau paryAptatayA dUramAgatau / sUryo'pi pazcimAM prati prasthita AsIt / "mama bhUmeH sImA'trA'sti" - vRddho gelikaM kathayan tadavadhAnamAkRSat / "kimidaM karoti bhavAn ?" - geliko bhayavazAt sahasA cItkRtavAn / vRddhaH svIyaM gulikAstraM tadvakSasi lakSyIkRtavAnAsIt / gelikazca sarvathA'napekSitamidaM dRSTvA kampamAna AsIt / "yo ghAtako viMzati varSANi yAvat svIyAtithyakAriNo gRhe uSitavAn sa ekadodyAnaM gatavAn, tatkSaNameva ca gRhasvAminA sa gulikayA viddhaH / gRhAd bahirnissaraNAnantaraM sa tasyA'tithirnA''sIt / bhavAnapi me'tithirnAsti idAnIm / kiM maraNAt pUrvaM bhavAn bhagavatprArthanaM kariSyati vA ?" gelikaH ziro'dhUnayat / "mama paJcAnAmapi putrANAM zarIreSu bhavato gulikAstrasyaiva gulikAH prAptAH santi / arthAnme paJcA'pi putrA bhavataiva hatAH khalu !! pratyekaM putrasya maraNasya pratizodhArthamahaM paJca gulikA bhavati kSepsyAmi" | "vRddhaH paJcakRtvo gulikAstramacAlayat / geliko'zvAd viluThya bhUmau patitaH / vRddhastiraskAreNa pAdaprahAraM kRtvA zilAbhyo'dhastAt taddehaM prakSiptavAn / tato dvitIyamazvaM cAlayan sa gRhaM pratinivRttaH / gRhasya sarvA api striyo mastakaM kuTTayantyo rudantya Asan / samagramapi vAtAvaraNaM karuNarudanena vilapamAnamAsIdiva / vRddho gRhaM praviSTaH kuTTime sthitaM ca zavaM pariSvajya sArttanAdaM rodanamArabdhavAn / ___ (saujanyam navanIta-hindI-DAyajesTa mArca, 2012) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA a-mRtaM svAmigauravam -muniramyAGgaratnavijayaH sevakasya tadadhipatiM prati sanniSThAyA nidarzanAnusaMdhAne 'lukamAno''vazyaM smaraNIyo'tra / svasvAminaM prati tasyA'hobhAvo'nanya AdarzabhUtazcA''sIt / bharturmanogatAn bhAvAn mukhAd bahirAgamanapUrvameva svakIyapAradRzvadhiyA jJAtvA saMpUrayati sma saH / uktaJca - "abhaNanta eva kArya, svAminaH sAdhayanti sevakAH", tathA ca "nigaditA hi sA (= svAmisevA) sarvavratottamA" / itthaM svAmyapi sevakasyedRzabhaktyA'tIva prasannaH saJjAtaH / ekadA svAminA bahistAd gRhAgamanavelAyAM kAlindaphalamAnItam / AnayanAntaraM sa lukamAnamuvAca - 'churikAmAnaya' / tatra sthitena lukamAnena haste prAgeva churikA'vagRhItA''sIt / svAmI ISaddhasitvA churikAM gRhItvA ca kAlindaM khaNDayati sma / nAthasya ayaM nityakramo yat kasyacidapi padArthasyA''nayanAnantaraM lukamAnAyaivaidaMprAthamyena bhakSaNArthaM dAtavyamiti / prasiddhametat - mAtapitarau kulajAtAya svIyaputrAyaiva tasya bhAgamaidamprAthamyena yacchataH / eSa svAmI api lukamAnaM pratIdRgeva vAtsalyaM dhArayati sma / lukamAnena kAlindasya khaNDo gRhItvA bhuktaH, kSaNArdhena svAminA dvitIyAMzo DhaukitaH, so'pi bhuktaH / anenaiva krameNa paJcasaptakRtvastena phalasya zakalAni bhakSitAni / svAmyapi prasannacittatayA tasmai kAlindaM dadAti sma / etadanantaraM nAthena svasya bhakSaNArthaM khaNDamekaM gRhItaM, kintu kAlindasya mukhaprakSepasamanantarameva thatkurvatA tena kAlindaM bahiH kSiptam / tatpazcAt lukamAnaM prati dRSTvA sa jagAda - re lukamAna ! etat kAlindaM tu nitarAM tiktapariNAmamasti / 'Am, adhipate !' "tavaitad tiktaM na pratibhAtam ?" Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "yadi tiktaM bhavet tahi pratibhAyAdeva" / "tat kiM tvayA tUSNImbhAvena bhakSitam ? mayA dvitIyavAraM dattaM, tadaiva tvayA niSedhaH karaNIya AsIt" / ... "nahi, svAmin ! mayaitAdRzaM kartavyaM nA''sIt / ' "kimartham ?" "bhavAn svAmI, ahaM sevako'smi / sevakabhAve vartamAnena mayA'sminnavasare paryanuyogo na karaNIyaH" / "kintu mayA tvamarvAk karhicit 'sevako'sI' ti kathitaH ?' "naiva, nAtha !" "tarhi kena prayojanenA'vitathAlApane saGkucito'si ?" "svAmI ! bhavatA mahyaM premNA pratidinaM mAdhuryayuktAni pratyagrANi ca phalAni pradattAni, adyA'nabhijJAnAdeva tiktaphalamekaM bhavatA dattam / IdRze sAmAnyaprasaGge yadyetasyA'haM pratikAraM kuryAm utAho mukhabhaGga kuryAM tato'haM loke nirguNI eva gaNyeya / tathA cA'trabhavatA bhavatA''jIvanaM mahyamasakRd yad vAtsalyaM pradattaM, tatpurata etasya kAlindasya tiktatA manmanasi nagaNyA modAvahA ca" / lukamAnasyoktiM zrutvA svAmino netre harSAzrubhiH klinne jAte / __ bhagavadbhirasmabhyaM jIvanaM dattaM, jIvanasyA'saMkhyeyAni miSTasukhAni vitIrNAni, naikopakArAzca kRtAH, tadyapi jIvane vyavahAre ca kahicit tiktaduHkhadAnubhaveSu tatkSaNaM vayaM bhagavantamupAlabhAmahe, tato vayamapi nirguNA eva / loke zrutau ca svAmigaurava-mamRtatayA khyAtam / ____sa yatkiJcidapi dadyAt, taddAne tasya nirvivAdaM prema eva, ataH premNaH svIkaraNameva samucitaM, na tu tiraskaraNam / ____bho janAH ! atra bhagavanto'smAkaM hitecchutvenopakAriNaH santi, ataH prabhoH premAnugrahaM harSeNa svIkartuM samudyatA bhavema / iti zam // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA saMskAraprapA muniH akSayaratnavijayaH (1) bhikSukaM cittam asmAkaM mano bhikSukasadRzaM pratIyate / yato bhikSukapArve yathA dhanasyA'lpatA dRzyate tathA'smAkaM manasi zubhabhAvasya hInatA dRzyate / ata eva maharSayo jJApayanti - 'eko'pi zubhabhAvo yasmin samaye manasi samudbhavet, tasminneva samaye tat zubhakAryamArabdhavyam / anyathA zubhabhAvo vilInatvamapi prApnuyAt / kvacittu zubhabhAvo durbhAve parivartanamapi prApnuyAt' / mahA~llekhako hAsyakalAkArazca mArka-TvenaH / ekadA sa khristadharmAlaye gatavAn / tatra khristadharmaguruNA pravacanaM dIyate sma / dAnadharmaprerakaM tat pravacanam / dharmagurorvANI atiprabhAvasampannA''sIt / ato mArkaTvenazcintitavAn - 'adya tu zataDolaramitadhanasya dAnaM kariSyAmi' / sa hastena dhanaM gRhItavAn / ___ stokasamayAnantaraM sabhAmadhye dAnapAtrasya paryaTanamArabdham / sarve dAnArthino janA nijabhAvAnurUpaM dAnaM kartumArabdhavantaH / ito mArka-TvenazcintitavAn - 'dAnArthaM zataDAlaramitadhanavyayasya kA''vazyakatA ? dazA'pi bahu asti' / dAnapAtraM yathA yathA nikaTamAgataM, tathA tathA mArka-Tvenasya dAnabhAve'pi 'paJcaDAlaramitaM sArddhadviDAlaramitaM dAnaM karomi' iti parivartanamAgatam / dAnapAtraM pUrNataH samIpamAgataM, tadA mArka-Tveno vicAraM kRtavAn - 'mayA dAnArthaM kevalaM cintitaM, kAcidapi dAnaghoSaNA tu na kRtA, ato mayA dAnaM na kartavyam' / dAnapAtraM tasya samIpAdagre gataM tadA tu mArkaTavena imaM vicAramapi kRtavAn yat - 'dAnapAtrAt yadi kiJcid gRhNAmi tarhi ko bAdhaH ? dAnapAtre pracurataraM dhanamasti' / idaM manovaicitryaM manaHkauTilyamasti / vayaM sAvadhAnA bhavema yadasmAkaM mano bhAvabhikSukatAM na prApnuyAt, api tu bhAvakuberatAM praapnuyaaditi|| . (2) hRdayasparzicintanam AsIt kauravapANDavAnAM gurukulavAsasya prathamaM dinam / abhyAsasya prathamaH pATha AsIt / droNAcAryeNa pAThitaM sarveSAM ca vAditam - 'satyaM vadAmi' iti / droNAcArya uktavAn - zvaH pAThamimaM paripUrNaM paThitvA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ''gantavyam' / dvitIyadine pAThyazAlA''rabdhA / droNAcAryaH pAThaM pRSTavAn / sarve vidyArthinaH pAThaM kRtvA''gatA Asan / arjuna-nakula-sahadeva-duryodhana-duHzAsana-bhImasadRzA api pAThaM kSatiM vinA'bruvan / paraM yudhiSThira uktavAn - 'gurudeva ! mayA pATha na kRtaH' / droNAcArya uktavAn - 'kAmaM,zvaH pAThaM kRtvA''gantavyam' / paJcaSA divasA vyatItAH / kintu yudhiSThiraH pratidinamevamevoktavAn - 'gurudeva ! mayA'dyApi pATho na zikSitaH' / ato droNAcAryaH sakrodhaM kathitavAn - 'nitarAM mUrkhasadRzaH pratIyase, etAvadapi na zikSase ?' vargamadhye hAsyaM prAsarat / ___ tadA yudhiSThiraH pratyuktavAn - "gurudeva ! ahamapi lajjAmanubhavAmi, paraM kiM karomi ? ahaM satyaM vaktuM prayatnaM karomi, tathA'pi mayA kvacit kvacidasatyaM kthyte| tato'haM kathaM bravImi 'satyaM vadAmIti ?' yudhiSTharasya zubhramantaHkaraNaM dRSTvA sarveSAM manasi tatprati AdaraH samudbhUtaH / yato yudhiSThiro mUl na, api tu 'yadyahamasatyaM vadeyaM, tarhi pATho'yaM paripUrNo na kathyeta' iti tasya hRdayasparzicintanam / jIvane prAptA jJAnasaMskArasadguNA evamevA''caraNasthAH kartavyA iti kathAsandezo jJAtavyaH / (3) ajJAnam ___ svAtantryavIrasya mahAtmamohanalAlakaramacandagAndhIvaryasyA'yaM prasaGgaH / ekadA mahAtmagAndhIvaryaH kasyacinagarasya pravAsAya nirgatavAn / sa relayAne sAmAnyavarge pravAsamArabdhavAn / tasya katipayA anugAmino'pi tena saha pravAsaM kurvanti sma / relayAnaM gatimadabhavat / ito gAndhIvaryaH zayitavAn / ekasmin relasthAnake relayAnaM sthitam / gAndhIvaryasyA'paricitastathA'pi tasya guNAnurAgI kazcid grAmINo relayAnaM praviSTavAn / sa suptaM gAndhIvaryamutthApya kathitavAn - 'ahamapi mUlyapatrikAM gRhItvA pravAsaM karomi / tvaM nidrAdhInaH syAstannocitam' / ityukatvA sa tasya pArzva upavizya 'jaya mahAtmA gAndhI' ityuktavAn / anye pravAsinastasya vacanaM zrutvA hasitavantaH / gAndhIvaryasyopAsakenaiva gAndhIvaryAya kaSTaM dattam / ___ stokasamayAnantaraM gAndhIvaryasya sthAnakamAgatam / anuyAyibhiH saha gAndhIvaryo relayAnAnirgataH / sthAnakaM mAnavasamudreNa saGkIrNaM jAtam / sarve janA mahAtmano darzanArthaM samAgatA Asan / sa grAmINaH prathamaM vismayaM pazcAllajjAM prApnot / yataH svayaM yasyA'nurAgI asti, tasmai mahAtmagAndhIvaryAyaiva sa klezadAtA'bhUt / sa sAzrulocanaM mahAtmanaH kSamAM yAcitavAn caraNasparzaM ca kRtavAn / kvacidevaM bhavati - mahAmUlyaH padArtho'smAkaM samIpa eva varteta tathA'pi tasya harSaH - tasyotsavo'smadhRdaye na bhavet / yato vayamajJAtA syAma yanmahAmUlyaM dravyamasmatsamIpe'stIti / yadi vayaM sAvadhAnA bhavema tadaivA'smatpAbeM sthitaM kiJcidapi mahAmUlyamadbhutaM jJAtuM zaktimanto bhavema / 58 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) gurormUlyam turkadezasyerAnadezasya ceyaM kathA / dvayodezayormadhye kasmAdapi vivAdakAraNAd bhISaNaM yuddhamArabdham / bahUni dinAni vyatItAni / irAnasya sainyamatibalavadAsIdatasturkasenA parAjayAbhimukhA sthitA / ___ atrA'ntara irAnadezIyo mahAn sanyAsI pharIduddInaattArasturkasainyena nigRhItaH / turkadezasya rAjA sannyAsina upari 'guptacara' iti AkSepaM kRtavAn / tasya ca mRtyudaNDazikSAM ghoSitavAn / yatasturkarAjA manyate sma yad irAnadezIyAH sarve'pi mama zatravaH santIti, sa virAgI mahAtmA'pi kathaM na bhavet ? ___ irAnadeze sannyAsipharIduddInaattAro bahulokapriyo mahAtmA''sIt / irAnadezIyajaneSu tatkRte'pAraM prema vartate sma / janahRdaye tasya kRte bahvI zraddhA vilasati sma / ___ 'turkadezIyabalenA'smAkaM gururgRhItaH' iti samAcAro jale sneha iva samagra irAnadeze prAsarat / 'pharIduddInaattArasya turkadeze mRtyudaNDo ghoSitaH' iti sandezena tvirAnadezIyA janA atiduHkhamanubhUtavantaH / irAnadezasya kecid dhanikajanAH sandezaM preSitavantaH - 'vayasmAkaM sarvasamRddhiM tubhyaM dAsyAmaH / kRpayA'smAkaM guruM muJca' / paraM, turkasya nRpastaM prastAvaM na svIkRtavAn / irAnasya sainikA api sandezamakathayan - 'asmAkamasavo grahItavyAH, paraM sannyAsI moktavyaH' / paraM, krUreNa turkazAsakena teSAM vArtA nA'GgIkRtA / irAnasya rAjJA svasya vizeSasandezavAhakaH preSitaH / tena kathitam - 'asmAkaM sampUrNamirAnadezaM gRhNAtu / paramasmatpriyaM mahAtmAnaM muJcatu' / turkarAjJA''zcaryamanubhUtam / sa kiJcidapi na jJAtavAn / paramirAnIyarAjJaH sandezenA'bhibhUtaH sa kiJcidapi agRhItverAnIyasannyAsinamamuJcat / sa irAnasya nRpaM samagacchata pRSTavAMzca - 'samareNa tu vayamirAnarASTra prAptumakSamA Asma / tarhi ekasya yoginaH kRte kathaM rASTraM tyajasi sma ?' irAnasya rAjA hRdayaspRguktavAn - 'bhrAtaH ! sattA tu sAyaGkAlasadRzI vinazvarA / kintu sa sannyAsI asmAkaM bahumUlyo guruH, tasyopadezaH prabhAvazcA'vinazvaraH / yadi sa mahAtmA mRtyumApnuyAt tarhi irAnasyetihAsaH kalaGkito bhavet, vayaM sattAyA api gurormUlyaM bRhad manyAmahe' / turkasamrAT stabdho'bhavat / sa punaH zIrSamadhUnayat / . Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA tanmayatA - sA. tattvananditAzrIH eko nRpa AsIt / tasya rAjye sarve janAH sukhina Asan / sa nRpaH suSTha rItyA prajA rakSati sma / nRpaH kalAvidAsIt / tatastasya nagare yadi ko'pi kalAvidA''gacchet tadA nRpastasya sanmAnaM karoti sm| ekadA ekassaGgItajJatatrA''gacchat / sa suprasiddha AsIt / tasya nAma zrutvA sarve janAH sarvANi kAryANi muktvA dhAvante sma / dhAvantastasya saGgItaM zrotumAgacchanti sma / nRpaH kathitavAn - "bhavataH saGgItamasmAn shraavytu"| saGgItajJo'kathayat - "rAjan ! nizAyAM saGgItaM zrAvayiSyAmi, kintu mamaiko niymo'sti"| "he saGgItajJa ! bhavato niyamaH ko'sti ? taM niyamaM kathayatu" - rAjA'vadat / saGgItajJaH kathitavAn yat - "mama saGgItaM zRNvataH kasyA'pi zrotuH ziro yadi vidhUyeta tarhi tasya ziraH chedyissyaami"| enaM niyamaM zrutvA tatra gantavyaM na veti sarve'cintayan / yadi saGgItasyA''hlAdena ziro dhUyeta tarhi mRtyunizcito'sti / IdRzena bhayena bahuzo janAssaGgItaM zrotumeva nA''gacchan / . ___ saGgItakalAvido'lpajanAstatra gatAH / saGgItakAro nizAyAM saGgItaM prArabhata / alpakSaNaireva vAtAvaraNaM saGgItamayamabhavat, sarve janAzca saGgItarasanimagnA abhavan / atha ziro dhavituM roddhaM bhRzaM kaThinamAsIt / ato bhayena saGgItasabhAyAM sthitAH kecana janA bahirnirgatAH / . atha saGgItakAro nijAM sarvAM zaktiM prayujyA'pUrvaM saGgItamazrAvayat / tasyedRzaM saGgItaM zrutvA paJcaSANAM zrotRNAM ziraMsi vidhUtAni / saGgItakAraH saGgItasyA''nande nimagna AsIt kintu nRpo niyamasya bhaGgaM dRSTvA saGgItasabhA sthgitvaan| ___ dvitIyadine tAn janAn rAjasabhAmAhUya nRpo'kathayat - "bhavantaH niyamasya bhaGgamakuruta, tato bhavatAM mRtyudaNDo bhavet" / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taddRzyaM dRSTvA saGgItakAraH kathitavAn - "he nRpa ! asmAkaM niyamasya bhaGgo na jAtaH, kintu etAvanto janA eva saGgItapriyAH santi / yataste saGgItaM zRNvantaH zRNvanto nijAtmanaM vismRtavanto mama ca niyamamapi vismRtavanta: / tatassaGgIte lInA ete janA eva mama saGgItaM zrotuM yogyAH santi" / etat zrutvA sarve sabhAjanA vismitA abhavan / prINitazca nRpasteSAM zrotRRNAM saGgItakArasya ca sammAnanamakarot / 61 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA ekadA sAyaMkAle guruH ziSyaiH sahA'zrame upaviSTa AsIt, sarveSAM mana AnanditamAsIt / vAyuH zItala AsIt / vihagA nijakrIDAyAM lInA Asan / vRkSANAM zAkhA nRtyaM kurvanti sma / sUryo nijatApaM samaharat, candrazca nijazItalatAM prAsArayat / asmin ramye vAtAvaraNe ziSyA nirvikalpena manasA kevalaM gurorupadezameva zRNvanti sma / atha guruH svasya haste dugdhenaM bhRtaM caSakamadhArayat / anantaraM guruNA pRSTamasmin caSake kiyad dugdhamasti ? ziSyAH tasya mAnaM kathayitumazakyamasti / guruH atha yUyaM kathayata yad yadi dugdhena bhRtazcaSako yuSmAkaM hastena dhriyate, tadA kA'pi vedanA bhavenna vA ? - - guruH ziSyAH guruH - ziSyAH guruvaryAH ! kamapi bhAraM na anubhavema / guruH ekaghaNTAparyantaM yadi caSako hastena dhAryeta, tadA kiM kA'pi vedanA bhavet ? ziSyAH hastaH klAmyet / tato guruNA pRSTam - yadi paJcaghaNTAparyantaM hastena dhriyate tadA kIdRzI vedanA bhavet ? ziSyAH - prasannatAyA rahasyam - hastaH aGgulyazca kamperan / hastamuccaiH kRtvA caSako yadi dhriyeta, tadA kIdRzI vedanA bhavet ? sampUrNo hasta: klAmyet / yadi caturviMzatighaNTAparyantaM vayaM tayA rItyA caSakaM dhArayema, tadA kIdRzI vedanA bhavet ? ziSyAH IdRzyA rItyA tu caSako hastAt patet / 62 sA. tattvananditAzrIH - - - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IdRk ziSyANAmuttaraM zrutvA, guruH ziSyebhyo bodhaM dattavAn - he vatsAH ! yA vArtA asmAkaM mano duSTaM karoti sA zIghratayA vismaraNIyA, yatastasyA vArtAyAH punaH punaH smaraNamasmabhyaM bahrIM vedanAM dadAti, anyajanA api bahuzo vedanAM prApnuvanti / yadi vayaM prasannatayA sthAtumicchAmastadA duSTA vArtA cirakAlaM manasi na dhAraNIyA / gurorIdRzaM gabhIraM bodhaM zrutvA sarve ziSyA amodanta / gurorvandanaM ca kRtvA svasthAnaM gatAH / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma narma -munizrutAGgacandravijayaH sevakaH nAthaH sevakaH nAtha ! mAM bhavadbhavane sevakatvena sthApayatu / ahaM tu tAdRzaM sevakamicchAmi yaH sarvadA sevAM kuryAt / yadi tvaM katicidinAnantaramanyatra gamiSyasi tadA kim ? nAtha ! ahaM yatra gacchAmi tatra cirakAlaparyantaM tiSThAmi / antimasthAne'haM paJca varSANi sthitavAn / tvamante kutrA''sIH ? kArAgRhe !!! nAthaH sevakaH zikSakaH ramaNaH zikSakaH ramaNaH ramaNa ! tvayA gRhakAryaM kRtaM vA? / naiva / kimartham ? yato'smAkaM sarvameva gRhakArya sevikaiva karoti !!! pitAH putraH putra ! evamAtape niSkArya kiM tiSThasi ? prasvedaM zoSayituM kila ! (aparAdhaM kAraM kAramanekazo daNDaprAptakaM janamadya punaH dRSTvA) nyAyAdhIzaH pratipaJcadazadinamatrA''gamanaM kiM te rocate kila ? kiM tava pratiSThA vardhate ? kIdRzI lajjAjanakavArtA ? aparAdhI bhavAn api pratidinamatrA''gacchatyeva ! kIdRzaM lajjAjanakam !! Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikretA bho bhrAtaH ! kazcidevaMvidha upAyo vartate yena bhavadApaNAt krItamAtapatraM cirakAlaparyantaM na nazyet ? na kiJcidapi duSkaram / bhavatedamAtapatramAtapAt toyAcca trAtavyam ! kretA pitA manojaH ayi manoja ! tvaM bahukAlaprabhRtyasyAM mRttikAyAM kiM mRgayase ? tAta ! bhavataivoditaM yat tvayA mama nAma mRdi melitamatastanmRgayamANo'smi !!! rAjezaH divyezaH bho divyeza ! hyastvaM kAryAlayagamanakAle tvadIyAM dvicakrikAM hastAbhyAM gRhItvA kimarthaM dhAvannAsI: ? yo mama kAryAlayagamane vilambo jAtaH / atastadArohaNasyA'pi samayo nA''sIt / atastAM hastAbhyAM gRhItvA kAryAlayaM prati gacchanAsam !!! rugNaH bhiSak rugNaH bho bhiSagvarya ! ahaM kiJcidapi smartuM na zaktaH / mama smRtizaktiratIvadurbalA'sti / IdRzaM bhavatA kadA prabhRtyanubhUyate ? kiM kadA prabhRtyanubhUyate ??? eko jano grAmyAn 'yAvadahaM tisrazchoTikAM vAdayeyaM tAvat siMho bhayena palAyeta' iti kathayatrAsIt / ___ekadA grAme siMha AgataH / grAmINAstaM janamAhUtavantaH / so'pi sadarpamAgataH / siMhasya purato gataH / grAmyA api tamanusRtavantaH / siMhaM nikaSA gatvA sa trizchoTikAmavAdayat kintu siMhastu sammukhamevA''gataH / sa pumAn bhIto grAmINAMzcoktavAn - 'bho ! dhAvantu, siMhastu badhiraH !' / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavibhAgaH kalikAlasarvajJazrIhemacandAcAryaviracitaM prAkRtadvyAzrayamahAkAvyam tRtIyaH sargaH kaya-vammaha-sAmacchaM vara-sAmatthA kaosavamuhiM / nayaNocchavamujjANaM gao nivo ucchuo daTuM // 1 // jaya-chiha-Usua-mayaNo avajja-nippiha-sabhajja-juva-loo / ali-sejja-cUa-kalio tao payaTTo vasanta-uU // 2 // ahimajju-jaNaya-ahimaMju-mAu-bhAyAhimannu-pamuhANa / ahiucciAsi mayaNo aNavaMjhAsajjha-kusuma-saro // 3 // gaya-sajjhasassa mayaraddhayassa kusumajjhaou-duiassa / kaMkelli-pallava-misA Asi payAvo samijjhanto // 4 // paTTaNa-vahu-valayAia-vaTTa-payaTTAli-maNDalo cUo / pavaNa-kavaTTia-kusumaraja-surahi-mahi-maTTio jAo // 5 // ... kAmiNi-dhuttima-vattA-nivattaNo valli-naTTaINa naDo / payaDia-vammaha-vaTTo siDhilia-vAsantiA-veNTo // 6 // virahiNi-visaNThulaTThI-karaNo raiNAha-rai-mahu-cauTTho / kAmaTThattho suhao cauttha-purisatthagANaM pi // 7 // ThINambu-sIalo thINa-cUya-laTThi-mahu-bindu-cumbaNao / vammaha-saMdaTTesuM iTThAghAo mahuTTiao ||8|| muha-gaDDa-nibuDDehi~ va ucca-viaDDi-TThiehi~ pijjanto / chaDDia-malaujjANo maDDia-veilla-vicchaDDo // 9 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavibhAgaH prAkRtadvyAzrayamahAkAvyasya saMskRtAnusarjanam (saMskRta padyAnuvAdaH) - paM. narendracandra-jhA tRtIyaH sargaH kRtamanmathasAmarthya varazakteH kRtamahaM vasantadyaiH / nayanotsavamudyAnaM draSTuM cotko gato rAjA // 1 // jayaspRhotsukamadanaH pAtakaniHspRhasabhAryayuvalokaH / alinilayAnaiH kalitastataH praviSTo vasantartuH // 2 // vIrAgragaNyapArthabalavadrAmAbhimanyupramukhANAm / abhyarhita evA''sIt saphalasumeSuH smaraH kAmam // 3 // gatasAdhvasasya makaradhvajasya khalu madhudvitIyasya / vaJjulapallavamiSata AsIttejaH samindhAnam // 4 // pattanavadhuvalayAyitavRttapravRttAlimaNDalazcUtaH / pavanakadAthitasumanorajaHsurabhimRttiko jAtaH // 5 // ramaNIdhUrtimavArtAnivartako latAnaTInAmupAdhyAyaH / prakaTitamanmathavArtaH zithilitavAsantikAvRntaH // 6 // viyogivisaMsthulAsthikaraNo ratinAtharatimadhucaturthaH / kAmArthadhanaH sukhadasturyapuruSArthaniratAnAm // 7 // himajalazItaH styAnasahakAramadhubinducumbanakaH / manmathasandaSTeSu ceSTAghAto madhobhRtyaH // 8 // . magnairiva mukhagarte'tyuccavitardisthitaizca saMsevyaH / chaditamalayodyAnaH saMmarditamallivistAraH // 9 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkR tadvadyAzrayamahAkAvyam raya - saMmaDDa - sama-haro kavaDDi- sira- saria-salila-sIalao / laMghiya - gaDDahavAhaNa-puro mayaNa - gaddahia - loo // 10 // malayAcala - kaNDaliA - Auha - sAlAu bhiNDivAlo vva ThaDDheNa vuDDa-jaga-jaya- chihAi gahio mahu-bhaDeNa ||11|| daDDojjIvia-mayaNo virahiNi- nIsAsa- vuDDi- parividdho / aviaDDa-asaDDa-aNiDDINaM pi viiNNa - rai - saddho // 12 // riddhi patto kampia- lavalI - muDDho vasanta - -muddhanno / aDDhaddhIkaya-mANiNi-mANo pajjuNNa - diNNANo // 13 // paNNAsa-guNaM mayaNaM paNNaraha - guNaM mahuM ca payaDanto / mantumai - mannu - dalo samatta-laya-tamba - vittharaNo || 14 || avirahi-virahi-thavAtava-pattaM pallattha - layamapallaTTo / ucchAhakaroNutthArayANa malayANilo vAU ||15|| bhamarAliddhe jhasacindhaya-cinhe Asi sinduvArammi / bhassiya-jhasindha - jIvAu - bhappa - cunnaM kira parAo ||16|| appANattA mukko bhariyappa - piehi pahia - satthehiM / kaMkilli - kumpalaM ruppiNi-sua-bANaM va daTThUNa // 17 // rucmi-niva-sarisa-jovvaNa - guNehi tassi kayA juANehi / pupphaa-asoa - vipiNe paroppara - pphaddhamandolA // 18 // so vi buhapphai - sIso buhappaI so vi tattha occhario / nippahia-tiasa-lIlaM dolA-lIlosavaM daTTu // 19 // virahia - bhippaM asilimha - kaNThayaM vigaya- sepha - kaNThehiM / tambamba-dalottaMsaM dolira - taruNIhi aha gIaM // 20 // akhalia - jibdhaM pai - nAma pucchiA tattha khalia - jIhAo / maya-vihalAhiM maya - bhibbhalAoM laTThIhi vibbhaliA // 21 // ubbhamaNuddhaM ca ThiA dolAsuM vijja - vijiya-kamhArA / kambhArajamma- pIvala-kara- juggaya-caraNa- - jummAo // 22 // kaya- bambhacera-bhaMgA sundereNaM sa - bamhacariANa / cala - neura-jaya- tUrAhia - sara - soDIra - dhIrAo // 23 // 68 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtAnu sarjanam suratazramApahArI zivamUrdhasaritsalilazItalakaH / laGghitagardabhavAhanapuro madanagardabhitalokaH // 10 // malayAcalakandarikAzastraniketasya bhindipAlo vA / jaMgajjayasya spRhayA stabdhena madhubhaTena dhRtaH // 11 // dagdhojjIvitamadano'yuktA niHzvAsavRddhiparivRddhiH / azraddhApaTuhInAnAmapi suvitIrNaratikAmaH // 12 // Rddhi prAptaH kampitalavalImUrdhA vasantamUrdhanyaH / ardhAGgIkRtaramaNImAnaH pradyumnadattAGgaH // 13 // paJcAzadguNamadanaM dazapaJcaguNaM madhuM ca kurvANaH / bhAmAvidalitamanyurnikhilalatAstambavistaraNaH // 14 // avirahivirahinavAnavapAtraM paryastalatamaparyastaH / alasAnAmutsAho mando malayAnilaH pravavau // 15 // bhramarAzliSTe makaradhvajacihna nanu babhUva nirguNDe | dhUlirbhasmitamanmathajIvAtorbhasmacUrNaM kim // 16 // Atmana AtmA muktaH smRtanijadayitaiH pathikasArthaiH / nIpavikasitakusumaM dRSTvA pradyumnabANaM kim // 17 // rukminRpasadRzayauvanaguNaizca tasmin kRtA yuvabhiH / puSpitavaJjulavipine parasparaspardhamandolA // 18 // so'pi bRhaspatiziSyo bRhaspatiH so'pi tatra cotkRSTaH / niSpratibhAmaralIlaM dolAlIlotsavaM draSTum // 19 // virahitabhISmaM zleSmavirahitakaNThaM suramyakaNThAbhiH / tAmrAmradalottaMsaM dolitataruNIbhiratha gItam // 20 // patyabhidhAnaM pRSTAH tatrA'skhalitaM skhalitajihvAH / madavikalAbhiH sammadavikalA yaSTyaughavihvalitAH // 21 // vidyAjitakazmIrA UrdhvamanUrdhvaM sthitAzca dolAsu / kazmIrajanmakuGkumakRtapiGgalapANipadapadmAH // 22 // kRtayamasaMyamabhaGgAH saundaryeNa sabrahmacaryANAm / calanUpurajayatUrAhitakAmaparAkramotsAhAH // 23 // 69 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtahacAzrayamahAkAvyam dhijja-guru-ghummaNa-samunnaya-paya-peranta-haNia-pajjante khaNa-pupphie asoe accherassa vi kayacchariA // 24 // acchaara-soamallA kayaccharIA piaccharijjANa / pallattha-dIharoruamabhipallANia-pia-kaDIo // 25 // dharaNi-bahassai-sIseNa sayala-kala-kosale bahapphaiNA / vilayA vaNassai-vaNe diTThA uvaNaya-vaNapphaiNA // 26 // bpphull-vynn-baahull-loynniiky-putthmullsiaN| dasa-kAhAvaNa-vIsa-kahAvaNa-mullaM tilaya-phullaM // 27 // duhiANa dukkha-haraNammi dakkhiNo kAma-dAhiNa-karo vva / uma-titthiANa tUhaM phuDa-phullo Asi mahua-tarU // 28 // pAyAhao asoo kohali-sAmAhi~ pamhalacchIhi / kohaNDI-kusumo kamhAraja-kisalo a havai mha // 29 // nava-ravi-rassi-pasUNo sara-umha-karo alakkhi bamha-tarU / rolamba-saha-rava-kaya-sAgaya-paNho mahu-sirIe // 30 // jaNhavi-jala-sasi-juNhA-sIyalamali-paDala-kasaNa-kasiNa-dalaM avaraha-viasiaM Asi pADalaM raia-palhAyaM // 31 // akkhalia-sutta-niccala-aNiTTharoggIva-chaccaraNa-bhuttaM / virahiNi-dukkhoppAyantappAyaM kuravayaM phuDiaM // 32 // khaggi-pia-sera-muddhaya-sirIsa-laggA alakkhi bhamarolI / nAsIkaya vva bhallI vikkami-kandappa-vIreNa // 33 // bhavva-sarA vaNa-vAre saddia-vikkava-pauttha-vahu-vandrA / bhadraM va bhadda-siriNo paDhiuM laggA pigI mahuNo // 34 // vakkali-diANa savvANovveya-karI akammasANaM pi / Aballa-virattANa vi dArantI hiyaya-dArAiM // 35 / / agaNia dhAiM dhArI-suANusariAoM kouhalleNa / phullaMdhua-dhatti dhAviAoM bAlA navaM lavali // 36 / / mAyanda-niuMje kUjiehiM annANa-jANi-maNa-haraNA / mattA atiNha-sara-sara-tikkhaNa-viNNANiNi vva pigI // 37 // 70 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtAnusarjanam dhairyabhramaNasamunnatapadaparyantAtinAzitaprAntaH / kSaNapuSpite hyazoke savismayAnAM kRtAzcaryAH // 24 // AzcaryasaukumAryAH priyAdbhutAnAM punaH kRtAzcaryAH / paryastadIrghasakthikamabhiparyANitadayitakaTyaH / / 25 / / pRthivIguruziSyeNa sakalakalAkauzale punarguruNA / vanitA vanaspativane dRSTA upanatavanaspatinA // 26 // bASpArdravadanabASpaklinnAkSIkRtaproSitamullasitam / triMzadadhikakArSApaNamUlyaM madhuraM tilakapuSpam // 27 // duHkhitapIDAharaNaH kimu pANirdakSiNo hyanaGgasya / gaurIsevakatIrthaM vikasitakusumo madhUkataruH // 28 // pAdAhato hyazokaH kUSmANDazyAmapakSmalAkSIbhiH / kUSmANDIkusumasamaH kuGkumakisalo babhUva punaH // 29 // navaravirazmiprasUno dRSTaH smaratApakaH palAzAgaH / rolambadhvanivihitasvAgataprazno madhuzriyo madhuraH // 30 // gaGgAjalazazirociHzItalamalipaTalanIlasarvadalam / aparAhne saMphullaM pATalamAsIdadhikagandham // 31 // askhalitasuptanizcalasukumArodgrIvaSaTcaraNamukham / virahiNiduHkhotpAdamRtyuprAyaM sphuTaM kuravam // 32 // gaNDakapriyasammohakazirISalagnA hyalakSi madhupAliH / nyAsIkRteva bhallI vikramikandarpavIreNa // 33 // svarabhavyA vanabhAge zabditaviklavapravAsivadhuvRndA / bhadrazriya iva bhadraM paThituM lagnA madhoH pikI citram // 34 // udvejikA dvijAnAmapi dhRtavalkalavizuddhazIlAnAm / AbAlyaviraktAnAM vyathayantI cittamarmANi // 35 // tyaktvA dhAtrI bAlAH sRtatatputryaH svayaM ca kutukena / indindiradhAtrImiva lavalI prati dhAvitAH kutukAt // 36 / / mAkandakuJjakUjitakena budhAnAM manoharA sadyaH / smarakuNThitazaratejanavicakSaNeva pikI mattA // 37 / / 71 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtadvayAzrayamahAkAvyam majjhaNhatarU majjhaNNa-puppha- jIvia - dasAra - vai - putto / mahu - juva-maMsu - saricchAli-gucchao Asi maNa -haraNo // 38 // hari anda - ruppi - sarisANa vi pahiANaM vaNaM masANaM va / rattI arAI vikasiNa - palAsehi khohayaraM // 39 // mucchira-sarA kaya-guNakkhANa vva aviggha-kaTThamahu- pANe / nIsAsa - nijjharA iva cau-kaTThe sisira - siri- mukkA // 40 // nibbhara - mahaddhi-gandhe vaNa- siri- gupphattha - nIla- maNi-niurA / acchi - paDikkhaNa-majjhe avuDDa- baule gayA aliNo // 41 // bhasalAliddha-pasatthoggaya - puppho Asi kAmi - bhibbhalaNo / digghAmoo dIhaM Usasia - raIsa siriso // 42 // vammaha-taMsa-sarovama-saMjhA-sundera- hAri - kuMpalao / vihalia - pahio dhaTThajjuNa - bhAu - same vi kAmakaro ||43|| kaNiAra-tarU nava - kaNNiAra-sundera-daria - sabbhAvo / hara - khanda - jugga- kusumo jAo raMjia - hara- kkhando ||44 || pia - kusuma- payara - pUria - kusuma-ppayaro pamukka-mera - sirI / tella-saNiddhAli-kulApammuko Asi veillo ||45 // kollA-sotta-paDicchandIkaya-raya - sevva- ghamma - salilANa / pupphaa-lavalI jAyA sevA - juggA mayacchINaM // 46 // mahu-nakkha - Auha- naha vva Asi sAraMgi- vattha - kantIiM / chamaruha-rayaNa-palAse kusumAi~ salAha-pattAiM // 47 // juva - jaNa - jaNiasaNehA pauttha - virahAgaNimmi Neha - samA / mayaNa- payAvaggi- NihA palakkha - taru- pallavA jAyA // 48 // siri-nandaNa - kiriAriha - taruNIhiM caia - kasiNa - hiriAhiM / aha kusumAvacaya-kalAoM daMsiA diTThiA bhaNiuM // 49 // vAseNaM varisehi vinA'mariso kira piyAi jo gamihI / so darisia - nava-cUe pie gao jhatti harisa - vasA // 50 // mayaNa-vairaggi-tatteNa tosiA sudaDha - mANa - tavia - piA / kavi vajja- kaDhaNa - hiayA keNa vi dAuM baula-dAmaM // 51 // 72 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtAnu sarjanam madhyAhnapuSpajIvitaviSNutanUjo manoharaNa: / madhutaruNadaMSTrikAliguccho'pyekastaruzcA''sIt // 38 // rukmisadRkSANAmapi nanu pathikAnAM zmazAnamiva vipinam / kRtsnapalAzaiH satataM kSobhakaraM dhairyahInAnAm ||39|| mUcchitalayAguNAkhyA ivA'vighnasarasakASThamadhupAne / niHzvAsanirjharA iva zizirazrIrahitAzcaturdikSu ||40|| nirbharamaharddhigandhe vanalakSmIgulmastharatnamaJjIrA / akSipratIkSaNamadhye nUtanabakule gatA bhramarAH // 41 // bhramarAliGgitazastodgatapuSpo'bhavat kAmivihvalanaH / dIrghAmodo dIrghaM jIvitamadanaH zirISo'pi // 42 // madanatryasrazaropamasandhyAsaundaryahArikuDmalakaH / vicalitapathiko nUnaM ratikArI zikhaNDimitre'pi ||43|| vicakilavRkSo nUtananijasumasaundaryadRptasadbhAvaH / zarvAMzocitakusumo jAto raJjitaharaskandaH // 44|| priyakusumanivahapUritakusumaprakaTaH pramuktamera zrIH / tailasnigdhamadhupakulamuktaH kila vicakilo jAtaH // 45 // kulyApravAhasadRzI kRtaratasevAtigharmasalilAnAm / puSpitalavalI jAtA sevAyogyA mRgAkSINAm // 46 // madhukesariraktanakhA Asan daityAriraktakAntIni / taruvararatnapalAze zlAghApAtrANi kusumAni // 47|| yuvajanajanitasnehAH proSitavirahAnaleSu tailAbhAH / madanapratApAnalabhAH plakSadrunavapallavA jAtAH // 48 // zrInandanakriyocita-taruNIbhistyaktalajjAbhiH / kusumAvacayakalA atha diSTyA nanu darzitA bhaNitum // 49 // varSeNa ca varSairapi nA'marSaH kilA'gamat priyAyA yaH / sa hi darzitanavacUte vyagalad harSAd jhaTiti tasyAH // 50 // madanAnalaghanamAnataptA santoSitA priyA kA'pi / zatakoTikaThinacittA dattvA bakulasrajaM bhartrA // 51 // 73 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtasyAzrayamahAkAvyam kIi vi kilanta-kama-vippava-haraNA malliANa mAlAo / mahu-sukka-pakkha-juNhA-pava vva uppAviA gayaNe // 52 // gumphantI java-dAmaM bhavia-siAvAi-ceia-nimittaM / kA vi juvaI juvANaya-maNa-theria-coriamakAsi // 53 // siviNammi vi aidulahA siNiddha-kusumA saNiddha-mayarandA / parimala-NiddhA kIi vi raiA vAsantiA-mAlA // 54 // .. kaNha-kasiNAli-kasaNA lavalI gandhArihA vi nocciNiA / keNa vi kajjala-kaNhaM sumaria kabara piayamAe // 55 // aNaraha aNaruha-dAmaM re mukkha-murukkha karasi ia bhaNiuM / pommacchIe haNio ko vi pio pAya-paumeNa // 56 / / chaumeNa achammeNa ya sAma-duvAreNa daNDa-vAreNa / keNa vi kA vi agejjhA baulehi pasAiA taNuvI // 57 // garuvIo lavalIo suhume vatthe surugghaje khittA / kIe vi hu muddhAe suve vihasirA vi kaliAo // 58 / / kusumAkara-riu-sa-jaNA suve jaNA pArijAya-taruNo vva / sara-jIAbhAli-kulA sara-Thaga-vANArasi-paesA // 59 // ANAla vva kaNerUhi kuravayA daDhayaraM samAliddhA / vara-vilayAhi ahariAcalapura-marahaTTha-juvaIhiM // 60 // lavaNima-jala-draha niha-nAhi-maNDale ucciNesu lahuamimaM / haliAra-gori hariAla-vanayaM haluamamilAyaM // 61 // vaNa-siri-NaDAla-tilayaM tilayaM geyhaM tae vara-NalADe / gejjhAthova-parimalaM athokka-jahaNe atheva-siri // 62 // dAhI athoa-kusumehi seharaM diTThieha bimboTThi / dhUA-bahiNI-bhaiNI-duhia vva tuha ppiA lavalI // 63 // . chUDhAsava-gaNDUse khitta-pauttADaNe samucciNasu / pupphAi~ baula-vacche asoa-rukkhe a vilaya-vare // 64|| sur-vnniaa-naag-tthii-akuur-ky-hrismiisi-ullsiaN| picchetthI-dhii-jaNaiM dihi-mai hintAla-maMjariaM // 65 / / 74 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtAnu sarjanam klAntAnAM klAntiharAH kutukena kayA'pi mallikAmAlAH / madhuzuklapakSakiraNApUrAH kSiptA ivA''kAze // 52 // japAsrajaM gumphantI caityanimittaM jinasya bhavyasya / kA'pi ca yuvatiryUnAM hRdayasthairyaM jahArA'ram // 53 // snigdhakusumakarandA svapne'pyatidurlabhA harA manasAm / priyaparimalA: kayA'pi racitA vAsantikA mAlAH // 54 // kRSNAsitAtinIlA gandhArhA'pi ca noccitA lavalI / kenA'pi kajjalAbhAM smRtvA kabarIM svadayitAyAH // 55 // re mUrkha ! mamA'yogyaM mAlyaM kriyate tvayeti kathayitvA / ko'pi hataH padmAkSyA priyapAzaH pAdapadmena // 56 // chadmAchadmAbhyAmapi sAmadvAreNa daNDayogena / kenA'pi kA'pyagRhyA kesarakusumaiH prasAditA tanvI // 57 // gurvIto lavalItaH kSiptAH sUkSmAtisUkSmavastre'pi / navavadhvA ca kayA'pi zvo vihasitryo'pi tAH kalikAH // 58 // RturAjasya svajanAH svIyA api pArijAtasya / kAmajyAbhAlikulAH smarazaThavArANasIdezAH // 59 // AlAnAni vazAbhiH kurabakavRkSA dRDhaM samAzliSTAH / varavanitAbhiradharitAcalapuramarahaTTayuvatIbhiH // 60 // lavaNimataTAkasundaranAbhImaNDalake cinuSvedam / haritAlagauriharitAlavarNakaM laghukamamilAtam // 61 // vazriyo'likatilakaM tilakaM grAhyaM tvayA varAlIke ! / grAhyAstokasugandhaM supRthulajaghane'tizayitazri ! // 62 // dAsyatyazokakusumairavataMsaM sammadena bimboSThi ! | duhitA bhaginI bhaginI duhiteva tava priyA lavalI // 63 // kSiptAsavagaNDUSe prakSiptapadottADane saMcinu / puSpANi bakulavRkSe vaJjulavRkSe ca padmAkSi ! // 64 // suravanitA-nAgastrIsamadhikakRtaharSamISadullasitA / pazya strIdhRtijanikAM dhRtimati hintAlamaJjarikAm // 65 // 75 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtasyAzrayamahAkAvyam sisu-maMjara-juva-vaMjara-jara-majjArehi~ pala-bhamA diTuM / verulia-kesi veDujja-bhUsaNe kiMsuaM lesu // 66 // eNhi picchettAhe giNhasu rambhaM kuNesu a imAe / puramANaM pi apuvvaM AmelaM hittha-hariNacchi // 67 / / taTThAtatthAli-kulo bhayassaI aTThamo vva pahiANa / tuha juggo punnAgo rUveNa bahassai-gharille // 68 / / amaila-taNu parigumphia-popphali-maureNa bhasala-maliNeNa / avaha-kucovaha-hatthobhaya-calaNe tujjha bhUsemi // 69 // sippi-piha-nayaNa-chuttottaMse ADhatta-saMjha-rAyamimaM / ucciNasu bhamara-chikkaM mahu-pAikkaM javA-kusumaM // 70 / / Araddha-bahala-parimala-keli-payAIkayanna-taru-kusumaM / kiDi-dADha-sutti-bhaMgojjalamucciNa phulla-veillaM // 71 / / bAhiM abAhire phuDa-pemehi peasIoM taru-heTe / kehi pi iAlaviA raIi mAuccha-dhUa vva // 72 / / nia-mAusiA-piusia-piuccha-taNayA-ghare vva ujjANe / mihuNehiM hittha-tiricchi-picchirehiM ramiameaM // 73 / / AsaNa ThiAi ghariNIi gaha-vaI jhampiUNa acchIiM / hasiro mottuM saMkaM cumbia annaM saDho muio // 74 // mA souANa aliaM kuppa maIA si tumhakero haM / ia keNa vi aNuNIA Niaya-piA pANiNIajaDA // 5 // kiM havasi pArakerA na hu pArakko tuhAhamia bhaNiA / rAikka-vAra-vilayA keNAvi hu rAyakereNa // 76 / / tumheccayA ya amheccayA ya egavva hou taNu-laTThI / ia jampiUNa daiA keNa vi savvaMgiaM gahiA // 77 / / tuha paya-paha-pahio haM appaNayo pINima-ppaNai-jahaNe / pINattaNa-sAli-thaNe ia keNa vi tosiA ramaNI // 78 // pINatta-nihi-niambe tilella-aMkollatella-kantille / mA tittieNa kuppetti ittiaM ko vi piyamAha // 79 // 76 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtAnu sarjanam zizu-yuva-vRddhabiDAlairatyutsAhaiH palabhramAd dRSTam / vaiDUryakacAbharaNe kiMzukamatisaurabhaM lAhi ||66|| pazyA'dhunA gRhANa kuru rambhAM tatazca punaranayA / pUrvAsAmapi nUtanamApIDaM trastahariNAkSi ! // 67 // trastAtrastAlikulaH pathikAnAmaSTamaH surAcAryaH / punnAgastava yogyo gurudayite ! svarUpasampattyA // 68 // madhupamalinaparigumphitapUgIpuSpeNa rUpakamanIye / kuca - hasta - caraNayugalaM sundari ! tava bhUSayAmi zubham // 69 // zuktipRthunayanachuptottaMse rAgaM sAyantanaM dadhaccedam / avacinu madhukaraluptaM madhupAdAtiM japAkusumam // 70 // ArabdhabahalaparimalakelipadAtIkRtAnyatarukusumam / kiridantazuktibhaGgojjvalamuccinu mallikAkusumam // 71 // bahirabahiH sphuTapraNayaiH vRkSasyA'dho navInapreyasyaH / kairapi lapitAH kAzcid yathA ca mAtRSvasuH kanthAH // 72 // nijamAtApitRbhaginI-tatkanyAjanagRhe yathodyAne / mithunaistrastaM tiryakprekSaNazIlai rataM caitat // 73 // sthAnasthitabhAryAyA gRhapatirakSNI pidhAya hastAbhyAm / hasitA moktuM zaGkAM cumbitvA'nyAM zaTho muditaH // 74 // zrutvA na tvamalIkaM kupya madIyA'si tava punazcA'ham / iti kenA'pyanunItA nijadayitA pANinIyajJA // 75 // kuto bhavasi parakIyA na hi parakIyastavA'hamiti bhaNitA / nanu rAjavAravanitA kenA'pi hi rAjakIyena // 76 // yauSmAkI cA''smAkI tanuyaSTirbhavatu nityamekaiva / iti kathayitvA dayitA sarvAGgINaM dhRtA ca kenA'pi // 77 // tava padapathapathiko'haM cA''tmIyaH pInatApraNayijaghane / pInastana ! rakSaya mAmiti kA'pi ca toSitA ramaNI // 78 // pInatvanidhinitambe tilatailAGkoThatailavatkAnte / mA kupya tAvatetItyevaM ko'pi priyAmAha // 79 // 77 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtadhAzrayamahAkAvyam jittiamattaM ratto mhi ettiaM racca ettilaM kimimaM / keNa vi eddahamuttA tuNhikkA mANiNI jAA // 80 // sihio si jettiaM jettilaM ca bhaNio si jeddahaM thavio / na hu tettieNa hosi tti paI kIi vi uvAladdho // 81 // taM tettila-pemmaM tuha na kettiaM tedahA ya aNuvittI / na hu kettilA vi keddahamitthaM kIi vi saDho bhaNio // 82 / / sayahuttaM viNaillo daio joNhAla-canda-sirimanto / NehAlUe kIi vi bAhullacchIi ahisitto // 83 / / gavvira na mANaittA sahanti gavvaM ti bhaNia kIe vi / daio haNio haNumA-laMgUla-palamba-laTThIe // 84 // annatto annahi esi taha vi annattha annado jAsi / ekkasi na khu tthiro si tti pio kIi vi uvAladdho // 85 / / ekkasiaM cia bhaNio ekaiA NegayA ya gAmilliM / appulla-piyaM vaccetti bhacchio ko vi annAe // 86 // nicca-navallaya-raccira meM ekka-maNaM navANurAillaM / ekalaM cia muMcasi kIi vi ramaNammi ia runnaM // 87 / / avarillaMcala-gahio bhAlovari-nihia-bhumayamannAe / bhamayA-dAso vva pio vihasanto saNiamavagUDho // 88 / / maNayaM ca mucchiro veviro a maNiaM pio maNA hasiro / kIi vi rai-mIsAe vammaha-mIsAlio ramio // 89 / / gimho diih-gndh-andhaalinni-diihr-ptt-cmpo| maNa-mauattayAi kAmandhala-vijjuliA-durikkhao / diTTho vijju-pIa-nava-kiMsua-pattala-pIvalovaNo tattAU vioa-vihurIkaya-panthia-goNa-kheaNo // 90 // iti tRtIyaH sargaH // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtAnusarjanan yAvadahamasmi raktastAvad rajyasva kimidametAvat / kenA'pyevaM bhaNitA tUSNIkA mAninI jAtA // 80 // yAvat tvaM spRhito'si bhaNito yAvat prazaMsitazcA'si / na hi bhavasi tAvateti patiH kayAcidupAlabdhaH // 81 // sa tAvAn tava praNayo na kiyAMste tAvatI samanuvRttiH / na hi kiyatIti kayAcit kiyadapi bhaNitaH zaThaH ko'pi // 82 // zatakRtvaH padavinato dayito jyotsnAvadindusatkAntiH / praNayinyA ca kayAcidabhiSiktaH sAzrujalanayanaiH // 83 // garvin ! na mAnavatyo madaM sahante kayAciditi bhaNitaH / hanumatpucchapralambayaSTyA dayito hataH ko'pi // 84|| itastataH khalu tasmAdanyatrA'pi prayAsi khalu nityam / na sthira ekatrA''sIriti dayitaH kayA'pyupAlabdhaH // 85 / / bhaNitastvamekadaiva grAmyAM khalvekadA'thavA bahudhA / svIyAM priyAM vrajeti parayA santarjitaH ko'pi // 86 / / nityaM navAbhilASin ! mAmekamAnasAmacirarAgAm / asahAyAM nanu muJcasyevaM ruditaM kayA'pi nijaramaNe // 87|| uccairaJjalavidhRto bhAloparinihitabhra punaH parayA / dAso bhuva iva dayito vihasannAliGgito mandam // 88 // mUrchAmito manAk punarISatkampaH priyo manAk sahAsaH / ratimizrayA kayA'pi manmathamizro rataH kvA'pi // 89 // gandhAndhIkRtamadhupo laghupatracampako nanu grISmaH / manaso'kaThinatvena kAmAndhaizcaJcalA sadRzaH // 90 // vidyutpItakanUtanakiMzukadalapItavarNakArAmaH / taptApo'pyatividhurIkRtapAnthakhedano dRSTaH // 91 // iti tRtIyaH sargaH // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavibhAgaH pAiyaviznANakahA - A.vijayakastUrasUrIzvarAH vio / (1) sAmAiyammi vuDDhAe kahA suvaNNalakkhadANAo, sAmaiyammi bhAvao / phalaM aIva nAyavvaM, vuDDA ettha niyaMsaNaM // egammi nayaramammi ego dhaNaDDo dANI seTThivaro Asi / 'dANeNa bhogA lahijjaMti' ia guruvayaNasavaNeNa so seTThI paidiNaM pattApattagavesaNaM akiccA pabhAyasamayammi lakkhasuvaNNassa dANaM dAUNaM pacchA gihakammAiM kuNei / aNNaM ca, tassa gihasamIvammi egA vuDDhA nArI vasai, sA vi sai paccUsammi namukkAramahAmaMtasumaraNapuvvayaM sAmAiaM kAUNaM pacchA gehakiccAI samAyarei / egayA keNAvi kAraNeNa seTThiNo dANammi, vuDDhAe a sAmAiyammi aMtarAo jAo / teNa duNhaM pi visAo saMjAo / therIe visAyaM naccA so seTThI gavveNa sAhei - 'he vuDDhe ! tuM kiM jhUresi ? jai vatthaMcaleNa hatthAINaM pamajjaNaM na jAyaM tatto tuva kiM vigayaM ? tattha kiM puNNaM siyA ? tuva sAmAiyakammammi kovi davvavvayo na diTTho, jai eappayAreNa dhammo siyA taiyA savve vi sai taM ceva kuNejjA, na kovi lakkhasuvaNNassa dANaM kujjA' / evaM soccA sA therI vaei - 'mA erisaM vayAhi' jai suvaNNamaNimaiyasovANajuaM jiNapAsAyaM karAvejjA, tatto vi sAmAiyammi ahiyaM phalaM jiNidehiM vuttaM' / jao - divase divase lakkhaM, deha suvaNNassa khaMDiyaM ego / iyaro puNa sAmAiyaM, karai na pahuppae tassa // so seTThI dhammasarUvaM ayANaMto tahAvihaM ca dANaM dito vi aMtayAlammi aTTajjhANeNa macchaM pAviUNa raNNammi hatthI saMjAo / sA vi vuDDhA sAvigA sAmAiyassa pahAveNa pajjaMte namukkAramahAmaMtajjhANaparA mariUNa tassa cciya nayarammi raNNo kaNNA jAyA / egayA so gayaMdo rAyapurisehiM gahio raNNo ya paTTahatthI saMjAo / kayAI so paTTahatthI rAyapahammi gacchaMto niyaM gharaM 80 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivAraM ca pAsei, pAsiUNaM IhAvohaM kuNaMto jAIsaraNaM pAviUNaM mucchAi puDhavIe uvariM paDio / tassa tArisAvatthaM viloiuM aNege jaNA tahiM saMmiliyA, sA rAyakaNNA vi tattha samAgayA / sA niyagharaM daThUNaM jAIsaraNaM pattA, jAissaraNeNa niyaM hatthiNo ya puvvabhavaM naccA gaiMdaM uTThAvei / jayA so na uThei tayA sA rAyakaNNA vaei - __ uddesu seTThi ! mA kuNa, bhaMti avivegadANao hatthI / tuM jAo haM raNo, kaNNA sAmAiyapahAvA // tao gayavara ! 'davvadANAo sAmAiyammi ahiMga phalaM' ti jANiyavvaM / rAyakaNNAe vayaNaM soccA so hatthI uTThio / taiyA nariMdappamuhANaM mahaMtaM accheraM samuppaNNaM / naravaiNA rAyakaNNA puTThA - 'putti ! kiM eyaM' ti / tIe duNhaM puvvabhavassa vuttaMto kahio / evaM suNiUNa savvesiM sAmAiyakiccammi saddhA uppaNNA / so gayaMdo rAyakaNNAvayaNeNa paDibuddho namokkAramahAmaMtasumaraNatalliccho ubhao kAlaM rAyakaNNAe purao puhavIe uvari hiTThadi4i ThaviUNa muttakAlaM jAva sai samabhAvarUvaM sAmAiyaM vihei / evaM so gaiMdo sAmAiyeNa samabhAvabhAviyappA dhammasaMpAigaM rAyakaNNaM guruNiM maNNiUNaM puvvaM pacchA vA taM namiUNa sAmaiyaM kuNaMto jAIsaraNeNa pijjApijjaM bhakkhAbhakkhaM kiccAkiccaM jANato jahasattIe heyadavvAiM cayaMto suheNa kAlaM gamei / pajjaMte samAhiNA kAlaM saMpAviUNa aTThame sahassAradevaloge devo jAo / rAyakaNNA vi saMpattasaMbohI sammaM desaviraidhammaM ArAhiUNa devaloge uppaNNA / kameNa te duNNi vi siddhi pAvihire / uvaeso - sAmAiyammi vuDDhAe, dANammi seTThiNo taha / phalaM NaccA suhaTuM hi, sAmAiyaM sayA kuNa // sAmAiyammi vuDDhAe kahA samattA // (2) tavapahAvovari rAyakaNNAvisallAe kahA jahasattiM tavaM kujjA, savvuvaddavavAraNaM / visallArAyakaNNeva, hoi sohaggabhUsio // puvvamahAvidehammi puMDarIyavijae cakkadhayaM (caMdAvijayanAma) nayaraM Asi / tattha aNaMgasAracakkavaTTI rajjaM pasAsei / tassa sohaggajayapaDAyA guNasAliNI aNaMgasArA nAma varadhUyA asthi / jovvaNapattA sA puvvabhavaneheNa supaiTThanayaranaravaiNA puNavvasuNA avahariyA / cakkavaTTIsuhaDehi so parAio samANao dujjeyaM sattuseNNaM jANiUNaM paNNattiM vijjaM saMbharei / tIe taM bAlaM samappittA so 1. bhrAntim / 2. vrduhitaa| 81 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahiM pi gao / paNNattIe sA bAliyA varAha-ruru-rojjhajaNiyaghorArAvaraudde araNNammi khittA / suhaDehiM kaMdara-karAla-giri-sihara-sariyA-dharaNIsuM niuNaM nirikkhamANehiM pi puNNalahuA sA bAlA kahiM pi nahi diTThA / tao te AgaMtUNaM rAyapurao karhiti - 'nAha ! jala-thala-nahayalamajjhe nirUviyA kahavi sA na hu diTThA' / taM nisuNiUNa soyasalliyasarIro nariMdo akkaMdai - 'hA vacche ! tuha virahe nayaraM narayaM visesii'| aha sA aNaMgasArA bAligA saraNarahiA raNammi kaluNasareNa pasugaNaM pi royAvaMtI royai, appaNAM appaM AsAsaMtI khuhApivAsaM sahatI araNNabhayauvviggA namokkAraM parAvattaMtI dasama-aTThamabhatteNa ya tavasA appANaM bhAvitI pAraNammi phalehiM egAsaNaM karatI divasAiM gamei / evaM tisahassavarisapajjaMtaM tavasA kAlaM gameUNa saMlehaNAe kisIbhUyadehA gaMtumavi asamatthA jAyA / taiyA cauvvihAhAraccAgarUvabhattapaccakkhANaM karei / saMkaDe vi paDiyA sattahatthAvaggahAo bAhiraM maraNaMte'vi na gaMtavvaM ti aNasaNeNa saMThiA / niyamassa chaThe divase volINe' etthaMtare tIe piumitto sodAsakheyaro merusiharajiNaNAhe vaMdittA tatto niyatto tattha araNNe samAgao samANo taM pAsei / pAsittA gehe AgamaNAya kahei / kayabhattapariccAyA sA nisehei / tayA so kheyaro cakkavaTTipAsammi samAgaMtUNaM savvaM kahei / saparivAro cakkavaTTI teNa saha tattha Agacchei / tammi samayammi sAmala-karAla-jamarAyabAhudaMDasariseNa ayagareNa addhagasijjamANaM tArisaM taM daThUNaM ayagaravahAi cakkI jAva Adisei tAva karuNArasamaMtharagirAe bAlAe 'tavasosiyassa gayajIviyassa athirarUvAsAradehassa majjha kae bahudivasachuhAparipIDieNa imiNA urageNa mArieNa kiM' ti cakkavaTTI vArio / 'mae u aNasaNaM saMgahiaM' / jao uttaM - khajjaMtIe vi tarhi, bAlAe so hu ayagaro pAvo / no mArio kivAe, maMtaM jANaMtiyAe vi // evaM tIe savvo uvasaggo samayAe soDho / evaM sarUvaM pAsittA veraggavAsio bAvIsasahassaputtehiM saha cakkavaTTI parivvaio / sA dayAi ayagararakkhaNeNa suhajjhANappahAveNa ya devalogaM gayA / puNavvasU tavviraheNa dumaseNamuNipAse saNiyANasaMjamaM pAliUNa devaloge uppaNNo / tao caittA lakkhaNo vAsudevo jAo / sA bAlA devalogAo caiUNa iha kougamaMgalapure doNamehanariMdaputtI visallA jAyA / gabbhe AgayA samANA tIe pahAveNa mAyA vi rogamuttA jAyA / jAyAe tIe siNANajaleNa nayaraM pi rogarahiyaM jAyaM / jao - jeNaM ciya aNNabhave, tavaccaraNaM ajjiyaM sauvassaggaM / teNa imA visallA, bahurogapaNAsiNI jAyA // 1. atikrAnte / 2. lakSmaNaH / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvaeso - rAyaputtivisallAe, tavaphalaniveyagaM / didrutaM sohaNaM NaccA, tavammi ujjamaM kuNa // tavassAe pahAvammi visallAe rAyakaNNAe kahA samattA // - siripaumacariyAo 'mahApurisavisayAIvaNeho bhavatArago hoI' iha devANaMdAmAhaNIe kahA pavarapurisesu neho, khaNaM pi jAo bhaviyajaNANaM jo / devANaMdA viva jaha, hoi bhavuddhArago ettha // iha bharahe mAhaNakuMDagAmo Asi / tatthA''si usahadatto nAma mAhaNavuDDho / so ya pAsanAhatitthammi saDDho jiNamayasannANarayaNaDDo / tassa ya varaghariNI guNamaNirohaNadharaNI devANaMdA mAhaNI / aha surehiM pariyario vIrajiNiMdo jiNavaradhamme AsattANaM suhiyANaM tANaM duNhaM pi paDibohaNaTuM kayAI bahirujjANe samosario / jiNAgamaNaM nAUNaM bhattibharubbhinnabahalapuliyaMgo usahadatto vaMdaNaheuM savviDDhIe gacchai / devANaMdA vi pariyaNasahiyA savvAlaMkArabhUsiyasarIrA sANaMdA gacchai / samavasaraNaM daThUNaM te dovi rahavarAo oyariya tattha paMcavihAbhigameNaM pavisiUNaM jiNanAhaM vaMdittA do vi aNimisacchAI nisnnaaii| sadevamaNuyAsurarAyaparisAe devANaMdA aisiNehA vIrajiNaM picchaMtI AgayapanhA' jAyA / tatto goyamasAmI vIrajiNaM namiUNaM pucchae - 'bhayavaM ! tumhANamuvariM samatthabhavvANaM siNeho hoi, puNo devANaMdAe keNa nimitteNa aineho dIsae ?' to jiNoM kahei - 'goyama ! ahaM pupphottaravimANAo caviUNa eyAe kucchIe bAsIiM divasAiM vasio, teNa devANaMdA mamovari gurusiNehapaDibaddhA AgayapanhA jAyA / goyama ! mama jaNaNi tti taM jANAhi' / evaM sirivIrajiNaMdeNa kahiyaM aMtaraMgapaDibaMdhakAraNaM soccA devANaMdA mahANaMdA bhavabhamaNuvviggA saMviggA viNayapaNayaMgI evaM vinavei - 'devAhideva ! majjha siddhisahI pavvajjA dijjau' / tao bhayavayA saMsAratAvaharaNe dakkhA paripakkarasadakkhA' samatthajIvarakkhA dikkhA tIe viinnA / to sikkhaM dAUNaM ajjAe caMdaNAe samappiA / sA devANaMdA niraiyArA saMjamabhAraM pAlei / paMcasamiyA tiguttA 1. AgataprasnA nirgatastanadhArA / 2. paripakvarasadrAkSA / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcidiyaniggahammi AsattA aidukkaraM bajjhabbhitaratavaccaraNaM kuNaMtI tavacaraNakaraNajogeNa devANa vi ANaMda diMtI payaDiyajahatthanAmA devANaMdA samaNI havai / kameNa sA parivaDDhamANasukkajjhANAnaladaDDhakammavaNagahaNA uppannavimalakevalanANA suhasamiddhA siddhA / evaM sirivIrajiNidamuhAo suNiUNa jiNaggahiyadikkhA jayaMtI sAhUNI dhammajjhANikkarayA mahAsaI nissesakammaharaNaM tavaccaraNaM devANaMdA jahA akariMsu tahA paidiyahaM kuNai / sA vi jayaMtI visuddhapariNAmA payaDiyajIvANukaMpA suragiricUlavva nikkaMpA pasaraMtaghoratavasattI jhANajjhayaNapasattA apamattA gIyatthA saMviggA gurukulavAsesu aNuvviggA AruhiyakhavagaseNI uppaNNavimalanANA siddhA / uso devANaMdAi vuDDatte, saccariyassa saMpayaM 1 soccA taheva tumhe vi, bhaveha mokkhasAhagA // mahApurisavisayAIvasiNehammi devANaMdAmAhaNIe kahA samattA // V ( 4 ) araicArittamohudayammi khullagakumArasamaNassa kahA saMjamasiharArUDho, jIvo paribuDai jeNa teNemaM / araicarittamohaM, pAvadvANaM bhAMti viU' // 1 // araI na hi kAyavvA, sivaphalaheummi samaNadhammammi / khullagasamaNassa ihaM, suNeha bhaviyA ! kahaM rammaM // - bhUmiramaNIvisesae pavare sAkeyapure puvvi puMDario nAma rAyA Asi / tassa ya lahubhAyA kaMDario nAma / tassa jasabhaddA nAmeNa paNayiNI mahAsaI hotthA / sA rUvAirayaNehiM rohaNadharaNIsarisA taNuppahAbhAsiyadigaMtA laliyacaraNacAreNaM gharaMgaNe caMkamaMtI' puMDariyanariMdeNa egayA diTThA / tao khaliyacittassa tassa hiyaye mayaNabANA laggaMti, tao tIe mucchiyamaNo kulamajjAyaM lajjaM ca muMca / jao vuttaM te viralacciya dhIrA, jesiM pararamaNIrUvadiTThIe / hiyaeNa samaM diTThI, pacchAhuttaM valai jhatti // 1. viduSaH / 2. bhramantI / 3. dRSTyA / 4. pazcAnmukham / 84 jayaMtIcariyAo Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to esa puMDario tIe rUvammi mucchio saMto raI alahaMto tIe samIvammi dUiM pesai / dUI vi tattha gaMtUNa kahei taM - 'devi ! tavovariM nivassa cittaM aimattaM, tA pasIya, aNurattaM taM paraM paDivajjasu' / jasabhaddA vicitai - 'phuriyakiraNohaM diNamaNibiMbaM pi dUrujjhiyaguru - lahuviyAraM aMdhayAraM uggirai' / dUihutta' ca bhaNai - 'paricattasakulamajjAo rAyA jaM evaM aNurajjai, niyabhAuNo vi kahaM na lajjai ?' dUI evaM tIe vayaNaM gaMtUNa nivassa sAhai / so vi ya giddho luddho lahuyaM baMdhavaM marAvei / jasabhaddA vi raNNo nigghiNacariyaM nirikkhiUNa sigghaM AbharaNAI gahiUNa niyasIlarakkhaNaTTaM tao nAsei / kameNa sattheNa saha magge vaccaMtI sA sAvatthi puriM pattA / tattha paDivannajaNayabhAvas theravaNiyassa gehe duhiyA viva' duhiyAvittIe ciTThai / egayA sirijayaseNasUrigurUNo kittima - mahayarIsamIvammi pAyapaumavaMdaNatthaM pattA sA niyacariyaM sAhei / sA mahayarI dhammuvaesaM dei / taM soUNa paccAgayasaMvegA akahiyapacchannagabhA sA suddhasaddhAe pavajjaM paDivajjai / parivaIte gabbhe mahayarI pucchai 'kimeyaM' ti / bhaNai ya - tumhe dikkhaM na dAsaha tti mayA puvi gabbho na kahio' / sA sajjAyarIgharaMmi ThaviyA / kAlakkameNa tIe putto jAo, vaDDhato samae paDivannavao khuDDagakumAro tti jAo / -- taNu so jovvaNAraMbhe merugirigaruyaM sIlabharaM uvvoDhuM acayaMto ohAvaNANupehI ' jAo / unnikkhamiuM icchaMto jaNaNi pucchai / sA 'asuhassa kAlaharaNaM' tti viyAriUNa bhaNei - 'vaccha ! majjha vayaNeNa bArasavarisAiM jAva pujjaMti tAva acchasu' / puNNesuM tesuM araiM patto puNo vi pucchai / mAyA kahe 'AyariyAhINA ahaM, tao sUriM pucchasu' / tao so sUrissa samIvammi gao / tattha vi sUrINaM vayaNeNa tattiyamittAiM varisAI ciTThai / tesu vi pujjaMtesuM cArittamohadoseNa arao uvajjhAyavayaNAo vi puNo tittiyaM kAlaM acchai / vayaggahaNAo aDayAlIsavarisehiM tassa saMjame raI na saMjAyA, teNa imaM arainAmaM pAvaTThANaM / tao so jaNaNi pucchei, mAyAe so uvehio' / gamaNakAle tassa piunAmaMkiyamuddArayaNaM kaMbalarayaNaM ca appiUNa mAUe so bhaNio 'sAke tuha mahallao puMDario jaNao nariMdo atthi, tassa paccayaheuM imaM muddArayaNaM vaccha ! daMsasu / so tumaM rajjaM dAhii' / kAlakkameNa so sAkeyaM patto, tammi ya samayammi tattha pekkhaNAraMbho atthi / so rasio sayalaMpi rayaNiM taM pekkhaNaM pecchai / airaMge vaTTaMte pabhAyasamayammi saMtA niddAghummiyanettA naTTiyA, tao sA sahayariyAe vRttA suTTu vAiyaM suTTha gAiyaM, suTTu nacciyaM sAmasundari ! aNupAliya dIharAIe, mA sumiNaMte pamAyaha 11 eyaM gIiyaM soccA mahurakkharavANIe gIyagIiyAe saMviggo so khuDDagakumAro kaMbalarayaNaM viyarai / - tammi samae rAyasuo phuraMtakaMtillaM kuMDalarayaNaM, sirikaMtAsatthavAhI vi tAraM hAraM jacchaI" / jayasaMdhimaMtI 1. dUtIsanmukham / 2. duhiteva / 3. avadhAvanAnuprekSI - saMyamavimukhaH / 4. pUryante / 5. upekSitaH / 6. zrAntA / 7. yacchati / 85 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNirayaNamaMDiyaM kaDagaM dei, miTho ya rayaNasiNi appei / savvAiM ca tAI lakkhamullAiM / pabhAyasamae jAe puMDarie naravarammi pucchaMte so khullagakumAro sapaccayaM muddArayaNadaMsaNapuvvaM niyavuttaMtaM kahei - 'tAya ! mAivayaNeNa rajjatthI ittha ahaM samAgao / saMpayaM ahaM evaM gIiyaM suNiUNa saMbuddho' / / ___ rAyakumAreNa vuttaM - 'jaNayaM mAriUNaM rajjaM giNhAmi tti viyAro mama saMjAo, kiMtu eyAe gIiyAe akajjAo ahaM nivArio' / satthavAhI vinavai - 'nariMda ! mama bhattuNo satthavAhassa atthovajjaNaheuM dUre desaMtare gayassa bArasavarisAiM jAyAI / tassa AgamaNe saMsayadolArUDhamma araI vaTTae, paraMtu esA gIiyA annapiyammi me cittaM viNivArei' / ___ jayasaMdhI vi amacco kahei - 'tumhuvaghAe' aNNarAehiM uvayario haM deva ! imaM gIiyaM soccA pAvAo viNiyatto' / .. miTho vi sAhai - 'rAya ! sattuvayaNAo savvalakkhaNasaMjuaM imaM gayarayaNaM haMtuM icchaMto eyAe gIigAe ahaM gayarayaNavahapAvakammAo vArio' / - so khuDDagakumAro saMvigge te savve pavvAviUNa tehiM savvehiM parivario tao so gurupAsammi jAyai / tattha niyapAvakammAiM sammaM AloittA nimmalayarasaMjamArAharaNarao so kameNa saggasuhaM patto, tao ya mokkhaM pAvihii / uvaeso khullagasAhudiTuMtaM, kAle saMbohidAyagaM / soccA kuNeha mA tumhe, saMjame araI kayA // araicArittamohodayammi khullagamuNissa kahA samattA // - jayaMtIcariyAo 1. ratnasRNiM - ratnAGkuzam / 2. tava upaghAtArtham / 86 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tdrmanti| nahi pAse nahi. dUra. tad dUre ta anti prakAzitamasti nandanavanakalpataruparivArasya nUtanaM prakAzanam tad dUre tad antike amerikIyalekhaka-ricArDa bAka-ityanena likhitasya "There is no such place As Far Away" hatyasya AGglabhASIyapustakasya saMskRtAnuvAdaH gUrjarabhASAnuvAdazca / / anuvAdakaH paM.kalyANakIrtivijayaH gaNI prakAzakaH bhadraGkarodayazikSaNaTrasTa, godharA prAptisthAnam zrIvijayanemisUrijJAnazAlA zAsanasamrAD-bhavana, zeTha haThIsiMha kesarIsiMha vADI, dillI daravAjA bahAra, ahamadAbAda-4 mUlyam rU. 250/ Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ With Gratitude Fr Guarat University Ahmedabad india lesbielleele saMskRta vibhAgaH, bhASAsAhityabhavanama, gujarAta vizvavidyAlayaH, amadAvAda saMskRtabhASAyAH saMskRtavidhAyAH ca pracAra-prasArarUpasevAkarmaNi satatam saMlagnam nandanavanakalpataruH saMskRtapatrikA parivAram savizeSam sampAdakam prakAzakam ca amavAtAvalaH gujarAta vizvavidyAtAyaH sAgarama sammAnayati abhinanyati ca / / ahamadAbAdasthena gujarAtavizvavidyAlayena (Gujarat University) A ekonaviMzatervarSebhyo niHsvArthatayA saMskRtabhASA sAhityAdInAM sevAyAM prasAre ca saMlagnasya nandanavanakalpataru-ayanapatrasya tatparivArasya ca sammAnanamasmin varSe julAI-mAse 26tame, dinAGke kRtam / etadarthaM gujarAta-vizvavidyAlayAya dhanyavAdAn pratyarpayati nandanavanakalpataruparivAraH svaM ca gauravAnvitamanubhavati / Kirit Graphics 09898490091