Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.umaragyanbhandar.com 5A2A004 ee Khe%e-2eo : IP(ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat dAdAsAheba, bhAvanagara, Ibollebic 1% @kkblidke lys
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM ahaM namaH zrI kAMgar3A jaina tIrtha zAntilAla jaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zrI ke OM svasti zrI jinAya namaH paMjAba jaina samAja kA prAcIna vaibhava zrI kAMgar3A-jaina-tIrtha lekhaka zAntilAla jaina 'maharA hoziyArapura prakAzaka zrI zvetAmbara jaina kAMgar3A tIrtha yAtrA-saMgha ___ hoziyArapura (paJjAba) vikrama samvat 2012 san IsvI 1956 vIra samvat 2482 Atma samvat 60 mUlya cAra Ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka zrI kAMgar3A tIrtha yAtrA saMgha hoziyArapura vIra saMvat 2482 prathamAvRtti eka hajAra mudraka rAja kumAra jaina . rAja ratna presa pratApa roDa jAlandhara zahara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya sahAyaka zrImatI campAdevI jaina dharmapatnI seTha mIrImala jaina raIsa mAlerakoTalA ne deva guru bhakti nimitta isa pustaka ke prakAzana kA kharca dekara apane dhana kA sadupayoga kiyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdara samarpaNa jisa mahApuruSa ne isa pAvana tIrtha kA punarprakAzana kiyA jina ke amara saMdezoM ne sevakoM ko uThane meM preraNA dI jina ke AzIrvAda se / hama ne bar3hane kA sAhasa kiyA jina kA pavitra nAma le kara hama saphalatA kI rAha meM bar3ha rahe haiM una prANAdhAra sva gurudeva bhagavAna zrImad vijayavalabha sUrIzvara jI mahArAja ke pavitra kara kamaloM meM yaha puSpAJjali sAdara samarpaNa karatA hU~ jaya vallabha ! jaga vallabha ! vizva vallama ! zAntilAla jaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ = = lekhaka zAntilAla jaina hozyArapura = = = =
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImatI campA devI jaina dharmapatnI dharmapremI lA0 mIrImala jaina raIsa mAlerakoTalA (paipsU) = = = = = = = = = = = = = = == / Apa ne isa pustaka kI chapAI ke lie 251) ru0 kI dravya sahAyatA pradAna kI hai| = = = = = = __=
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kAMgar3A jainatIrtha ke punaroddhAraka hamAre prANAdhAra paMjAba kesarI zrI vijayavallabha sUrIzvara jI mahArAja
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMjAba-dezoddhAraka prAtaH smaraNIya zrI vijayAnanda sUrIzvara (AtmArAma jI) mahArAja
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha saMkhyA viSaya sUcI viSaya 1. do zabda 2. prastAvanA 3. maMgalAcaraNa 4. bhUtakAla kA kAMgar3A tIrtha 5. vartamAna kA kAMgar3A tIrtha 6. tIrtha yAtrA saMgha 7. tIrthoddhAra kameTI 8. sArAMza 6. saMdeza aura zabha kAmanAyeM 10. tIrtha stavanAvali 11. upasaMhAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ do zabda prAcIna kAla se jaina samAja meM tIrthayAtrA kA vizeSa mahattva rahA hai / saiMkar3oM hajAroM loga mila kara bar3e Ananda aura utsAha se tIrthayAtrA karate cale Ae haiN| vaise to pratyeka jina mandira aura jina mUrti sthAvara tIrtha rUpa hai paraMtu vizeSataH tIrthaMkaroM ke kalyANaka bhUmiyAM samavasaraNa ke kSetra, jaina aitihAsika sthAna, atizayakSetra, ora prAcIna jaina maMdira aura jina mRtiyoM ko hI sthAvara tIrtha ke rUpa meM yAda kiyA jAtA hai / sthAnIya mandira aura mUrtiyoM kI apekSA aise mahattvazAlI tIrthoM ke darzana pUjana se mana ko asIma AnaMda aura bhAvanAoM meM vizeSa AkarSaNa paidA hotA hai / jisa se prerita ho kara kaI bhAgyazAlI apane prAtma-kalyANa meM tatpara ho jAte haiM bhavya prANiyoM ke tarane meM sAdhana hone se hI aise puNya kSetra tIrtha kahalAte haiN| zrI kAMgar3A-jaina-tIrtha aise hI mAnya tIrthoM kI gaNanA meM khar3A ho sakatA hai kyoMki yaha prAcInatA ko dRSTi se advitIya, prAkRtika dRSTi se ati sundara aura aitihAsika dRSTi se vizeSa mahattva rakhatA hai / bhagavAn zrI neminAtha ke samaya kI yAdagAra, hare-bhare parvatoM, sundara nadiyoM, aura jalAzayoM se zobhAyamAna, bar3e bar3e narezoM aura dhanADhaya puruSoM se pUjita yaha pAvana tIrtha samaya ke hera phera se Aja / TUTe phUTe khaNDaharoM meM ke rUpa meM zAhI kile meM virAjamAna hai| isa samaya isa tIrtha meM kevala bhagavAn zrI AdinAtha kI manohara marti hI eka choTI sI kuTiyA meM zobhA de rahI hai| hamAre purAtana vaibhava kA sundara cinha hone se yaha eka mUrti aura yaha choTA sA eka maMdira hamAre lie saiMkar3oM sAdhAraNa mUttiyoM aura vizAla maMdiroM se bhI adhika mahattvazAlI hai isalie hamArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( kha ) kartavya ho jAtA hai ki isakI surakSA, dekha-rekha aura punaruddhAra karane ke lie zoghra kaTibaddha ho jAveM aura ise phira se pratibhAzAlI aura gauravasampanna banAne meM prayatnazIla hoN| do tIna zatAbdiyoM se jaina samAja apane isa prAcIna evaM gauravazAlI tIrtha se aparicita rhaa| hamAre svargAya gurudeva paMjAba kesarI, yugavIra jainAcArya 1008 zrImad vijayavallabha sUrIzvara jI mahArAja hI saubhAgyazAlI the jinheM kisI taraha se isa maMdira aura marti kI jAnakArI prApta huI ataH una ke dila meM isa manohara marti ke darzanoM kI vizeSa utkaNThA paidA huI / unhoMne do bAra vizAla yAtrA-saMghoM meM sammilita ho kara isa pAvana tIrtha kI yAtrA kI aura atIva Ananda prApta kiyaa| isa prAcIna pAvana tIrtha se jainoM ko paricita karavAne ke liye tathA isake darzana aura pUjana se Atma-kalyANa kA lAbha uThAne kI bhAvanA se "zrI zvetAmbara jaina kAMgar3A tIrtha-yAtrA-saMgha hoziyArapura" kI sthApanA huii| phalataH kaI varSoM se yAtrA-saMgha apane hajAroM bhAI bahinoM ko isa pAvana tIrtha kI yAtrA kA lAbha dilAne kA saubhAgya prApta kara rahA hai| yAtrI bhAI prativarSa sundara kAryakrama hone se yAtrA se vizeSa Ananda aura utsAha prApta karate cale A rahe haiM tathA isa prAcIna tIrtha ke sundara itihAsa kI jAnakArI prApta karane kI icchA bhI sAtha hI sAtha prakaTa karate cale A rahe haiM / hamAre pAsa isa sAhitya kI kamI hone se hamane yaha anubhava kiyA ki kAMgar3A tIrtha kA saMkSipta itihAsa likhA jAve / phalasvarUpa yaha choTI sI pustikA Apake kara. kamaloM meM bheMTa hai| isI sambandha meM nivedana kara dU' ki isa mahAna-tIrtha kA pUrNa itihAsa Aja bhI hameM upalabdha nahIM hai to bhI jo thor3I bahuta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ga) jAnakArI prApta ho sakI hai use yathAyogya varNana karane kA prayatna kiyA gayA hai| muni zrI jinavijaya jI mahArAja kA jitanA bhI dhanyavAda kareM thor3A hai kyoMki unhIM ke vizeSa prayatna se hameM isa tIrtha kI sundara rUpa-rekhA kA kucha jJAna prApta ho sakA hai| muni jI ko prantha-bhaNDAroM kI zodha-voja karate hue eka vijJapti pATana ke bhaNDAra se prApta huI jisameM kAMgar3A tIrtha kI yAtrA kA varNana thA taba unhoMne isa sambaMdha meM aura sAmagrI bhI prApta karane kA prayatna kiyA / zodha-khoja ke vibhAga ke DAyaraikTara jainarala sara e. sI. kanIMghama kI riporTa se bhI unheM isa prabaMdha meM acchA sahayoga milaa| phalataH unake udyama se kAMgar3A tIrtha kA sundara itihAsa prakAza meM AyA jo ki vijJapti triveNI ke nAma se hameM Anandita kara rahA hai| maiMne apanI isa pustaka meM isI grantha se vizeSa sAmagrI lI hai| bhUtakAla ke kAMgar3A tIrtha aura vartamAna ke kAMgar3A tIrtha kI avasthA meM bhArI antara hai / pUrva samaya meM yaha tIrtha jisa Rddhi tathA aizvarya ko prApta thA Aja isa avasthA meM nahIM hai / bhUtakAla isakI yauvanAvasthA thI to vartamAna isakA bur3hApA / ataH isa pustaka meM tIrtha ke itihAsa ko do bhAgoM meM bAMTa diyA gayA hai yathAH-bhatakAla kA kAMgar3A tIrtha aura vartamAna kA kAMgar3A tIrtha / donoM avasthAoM meM upayogI sAmagrI dene kA pUrA prayatna kiyA gayA hai| isa pustaka meM maiMne kucha aisI ghaTanAoM kA bhI varNana kiyA hai jo yAtrA ke dinoM meM hamAre apane dekhane aura sunane se anubhava meM AI haiN| tIrtha sambandhI kucha bhajana stavana tathA yogya mahApuruSoM ke zubha saMdeza bhI isameM de diye gaye haiM aura kAMgar3A jile ke sabhI aise Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ (gha ) sthAnoM kA bhI varNana kiyA gayA hai jo hamAre liye vizeSa aitihAsika mahattva rakhate haiM isa taraha se isa choTI sI pustaka ko adhika se adhika upayogI banAne kA prayatna kiyA gayA hai to bhI abhI alpajAnakArI hone se kaI prakAra kI truTiyAM rahane kI sambhAvanA hai jisa ke liye maiM kSamA kA prArthI hU~ / anta meM isa pustaka ke prakAzana kArya meM tathA tIrthoddhAra meM sahayoga tathA sahAyatA dene vAle sabhI mahAnubhAvoM kA dhanyavAda karanA merA kartavya hai / saba se pahile apane prakAMDa vidvAn munirAja zrI prakAzavijaya jI mahArAja kA ati dhanyavAdI hU~ jinhoM ne apane mUlya samaya ko isa pustaka ke lekha sunane meM bheMTa kiyA aura samaya samaya para apanI zubha sammati dvArA sanmArga dikhAte rahe / vandanIya zrI prakAzavijaya jo tathA mahAn prabhAvika sAdhviyAM jI zrI zIlavati zrI jI zrI mRgavati zrI jI kI preraNA se dharma parAyaNA bahina zrImati campAdevI jaina dharmapatnI seTha mIrImala jI raIsa mAlerakoTalA ne isa pustaka kI chapAI ke lie 251) ru0 kI rakama bheMTa karake apane dhana kA sadupayoga kiyA ataH Apa saba kA dhanyavAda karatA hU~ / jaina darzana ke prakhara vidvAn paM0 hIrAlAla jI dUgar3a jaina zAstro ambAlA vAloM kA AbhAra mAnatA hU~ jinhoM ne isa pustaka ke saMzAdhana kArya meM aneka Avazyaka kArya hote hue bhI apanA amUlya samaya dekara hameM anugrahIta kiyA aura saccI tIrtha bhakti kA paricaya diyaa| jaina samAja ke priyavaktA parama vidvAn lAH pRthvIrAja jo jaina ema. e. zAstrI prophaisara zrI AtmAnanda jaina kAlija ambAlA va saMyukta mantrI zrI zrAtmAnanda jaina mahAsabhA paMjAba kA bhI vizeSa AbhArI hU~ jinhoM ne apanI zubha sammati dvArA hameM mArga dikhAyA aura isa pustaka ke liye apanI sundara prastAvanA bheja kara kRtArtha kiyA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ (Ga) tIrthoddhAra ke sambandha meM saba se pahile purAtatva vibhAga naI dehalI ke supariTeMDeMTa sAhiba zrI J. H. S. vaiDiMgTana sAhiba (M. B. E. F. S. A ) tathA AdaraNIya zrIyuta sItArAmacandrana jI iMcArja kAMgar3A vailI tathA zarmA sAhiba Adi premI mahAnubhAvoM ko hArdika dhanyavAda hai jo samaya samaya para hameM hara prakAra kI suvidhA dete rahe haiM aura prema pUrvaka vyavahAra karate rahe haiM aura tIrtha ko unnati meM yathAyogya sahayoga aura sahAyatA karane ke zuddha bhAva rakhate haiN| jisa pAvana tIrtha kI unnati tathA punaruddhAra ke zubha kArya meM apanI preraNA aura AzIrvAda de kara svargavAsI gurudeva zrImad vijaya vallabha sUrIzvara bhagavAn tathA vartamAna jainAcArya zAntamUrti zrI vijaya samudra sUri jI mahArAja ne apane sevakoM ko khar3A karane meM utsAhita kiyA usa tIrtha ke uddhAra meM pUrNa sahayoga dene vAle aura hama jaise sAdhAraNa sainikoM kA netRtva karane vAle apane kucha senAnAyakoM kA dhanyavAda karanA bhI merA parama kartavya ho jAtA hai / AdaraNIya seTha sAhiba zrI kastUrabhAI lAlabhAI jI ahamadA bAda, mAnanIya zrI phUlacandabhAI zAmajI bambaI, seTha zrI mohana lAlabhAI caukasI bambaI, seTha ramaNIkalAla jI pArikha bambaI Adi sajjanoM ke prema kI jitanI sarAhanA kI jAya kama hai jinhoM ne itanI dUrI para virAjamAna hote hue bhI hameM pUrNa sahayoga dene kA AzvAsana dekara utsAhita kiyA hai | dharmAnurAgI lA bAbUrAma jI jaina eDavo - kreTa jIrA pradhAna jaina mahAsabhA paMjAba, priya saikreTarI sAhiba zrImAn bAbU nemacanda jI jaina jIrA vAle, sarva priya netA bAbU jJAnadAsa jI jaina sIniyara - sabajaja, AdaraNIya seTha zrI kIkA bhAI ramaNalAla jI pArikha, zrIyuta pro0 bar3harIdAsa jI dehalI, lA0 khuzI rAma jI sAhiba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ca) aiDavokeTa jAlandhara, lA paramAnaMda jaina bhUtapUrva maMtrI mahAsabhA paMjAba, zraddheya lA0 daulatarAma jI jaina aiDavokeTa hoziyArapura tathA parama utsAhI kAryakartA lA0 amaranAtha jI jaina haiDamAsTara gar3hadIvAlA vAloM kA hArdika dhanyavAda karatA hU~ jinhoMne samaya samaya para isa tIrtha ke uddhAra ke lie apanA amUlya samaya de kara aura hamArA netRtva karake hameM Anandita aura utsAhita kiyA hai| tIrtha yAtrA-saMgha ke suyogya kAryakartA mere utsAhI sAthI lA0 saradArIlAla jaina saMghacAlaka lA0 prItamacaMda jI sahAyaka saMghacAlaka, DA0 epha0 sI jaina pradhAna mantrI, lA. dharmacanda jI koSAdhyakSa lA0 devendrakumAra Adi sabhI premI mitroM kA hArdika prema hI isa lekhanI ke calane meM preraka hai / ina sAthiyoM ke prema hI se yaha alpajJa itanI bhArI jimmedArI uThAne kA sAhasa kara rahA hai / ataH ina iSTa mitroM kA dhanyavAda karate hue maiM apane pyAre bandhuoM se vinatI karatA hU~ ki merI isa pahalI kRti meM yadi kahIM koI bhUla huI ho to kSamA kA dAna pradAna kareM aura merI bhUla ko sujhAne kI kRpA kareM / caraNoM kI raja vinIta zAntilAla. jaina 'nAhara' hoziyArapura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA paJcanada kA vizAla bhUkhaMDa bhAratIya itihAsa meM eka vizeSa sthAna rakhatA hai / purAtatva isa bAta kA sAkSI hai ki AryoM ke bhArata meM padArpaNa se paryApta samaya pUrva bhI isa pradeza ke kucha bhAgoM meM eka samunnata sabhyatA kA prasAra thA / bhagavAn RSabhadeva ke jIvana kAla kI ghaTanAoM ko prAmANika mAnA jAe to jJAta hotA hai ki unhoMne dIkSA lete samaya takSazilA kA rAjya apane putra bAhubali ko diyA thA bhagavAn ne svayaM bhI eka bAra isa nagara ko apanI caraNaraja se pavitra kiyA thA aura bAhubali ne unako pAvana smRti meM pada bimba banavAe the| isase spaSTa hai ki jainadharma kA kisI na kisI rUpa meM isa prAMta meM atIva prAcIna kAla meM bhI astitva thA / muheMjodaro kI sabhyatA ke kaI aGga aise haiM jo jainadharma ke astitva ko pramANita karate haiM / vidvAnoM kA mata hai ki vahA~ prApta hone vAlI yogastha mudrAe~ janadharma sammata kAusagga kI dhyAnAvasthA se milatI haiM / zrIyuta sI0 je0 zAha ne apanI prasiddha pustaka 'Jainism in Northern India' meM sapramANa siddha kiyA hai ki paMjAba va nikaTavartI pradezoM meM jainadharma kaise phalA phUlA / bauddha vidvAn cInI yAtrI hUinacAMga ka bhramaNa vRttAMtoM meM bhI kaI varNana aise hai jA paMjAba meM jaina mandiroM aura jaina sAdhuo ke astitva kA pramANa dete haiM / parantu ina saba anusaMdhAnoM meM saba se Azcaryajanaka anusaMdhAna vaha hai jisa ke AdhAra para hameM yaha patA calA ki kAMgar3A yA usa ke samIpavartI zaharoM aura gA~voM meM bhI kisI samaya jainadharma kI patAkA laharA rahI thii| Aja usa jile meM zAyada sau se adhika jaina bhI na hoMge aura vaha bhI adhikatara kisI vyApAra yA naukarI ke liye vahAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ja) base hue haiN| purAtatva vibhAga ke tatkAlIna adhyakSa sara kaniMghama ne 1872 I0 meM kAMgar3e kA nirIkSaNa kiyA aura unhoMne apanI riporTa meM ve bAteM likhoM jinase jaina ajaina donoM hI aparicita the| unakI prakAzita riporTa se patA calA ki kAMgar3e ke kile ke choTe mandiroM meM bhagavAn pArzvanAtha kA bhI eka mandira hai jisameM Adi tIrthaMkara RSabhadeva kI bhavyamUrti virAjamAna hai / pAThakoM ko yaha par3hakara aura bhI vismaya hogA ki kaniMghama mahodaya ke nirIkSaNa ke anusAra kAlidevI ke mandira meM bhI eka lekha thA jo unheM dobArA jAne para nahIM milA / usa lekha kI nakala unake pAsa thI jisake prArambhika zabda the 'OM svasti zrI jinAya namaH / ' marti kA lekha aura yaha lekha; donoM vikramIya 16vIM zatAbdI ke haiM / unhoMne isa tathya kA bhI udghATana kiyA ki kAMgar3e ke kile meM apAra dhana sampatti thI / mahamUda g2az2anavI yahAM se jo mAla lUTa kara le gayA, itihAsakAroM ke kathanAnusAra 'use U~ToM kI pIThe uThA nahIM sakatI thIM, bartanoM meM vaha samA nahIM sakatA thA, lekhaka kI lekhanI usakA varNana nahIM kara sakatI thI aura gaNita-zAstrI kI kalpanA bhI ginane meM asaphala thii|' kaniMghama mahodaya kI riporTa para bhI sambhavataH jainoM kA dhyAna jainadharma ke isa prAcIna kendra kI ora nahIM gyaa| saubhAgyavaza itihAsa premI va jaina purAtatva ke vidvAna muni zrI jinavijaya jI ko eka bhaNDAra kA nirIkSaNa karate hue saM0 1972 meM 'vijJapti triveNI' nAmaka eka patra milA jo saM0 1484 kA likhA huA thaa| AgAmI varSa hI usakA graMtha rUpa meM prakAzana huA / isa patra kI prApti jainadharma va samAja ke itihAsa meM krAMtikArI samajhI jAnI cAhiye / isake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jha) prakAzana se pUrva kauna jAnatA thA ki kabhI paMjAba meM bhI bhavya jinAlaya, saMpanna zrI saMgha, aura vidvAn jaina-prAcAryoM kA astitva thA aura isa dharma ko na kevala rAjyAzraya prApta thA, apitu kucha rAjA bhI isake anuyAyI the| astu ! vijJapti triveNI ke prakAzana ke bAda yaha nizcita hai ki kAMgar3A tIrtha kI ora hamArA dhyAna AkRSTa huaa| svargIya jainAcArya zrImad vijayavallabha sUri jI ne yAtrAsaMgha kA netRtva kara na kevala prAcIna gaurava ko punarjIvana diyA apitu paMjAba zrIsaMgha meM eka vizeSa bhakti kA saMcAra kiyA / hoziyArapura zrIsaMgha ne isa tIrtha kI yAtrA ke liye janatA meM ruci utpanna kI aura prativarSa yAtrA kI vyavasthA kA bhAra uThA kara samAja sevA va zAsanonnati kA mahAna kArya kiyaa| 'vijJapti triveNI' aba prAyaH upalabdha nahIM / idhara hara sAla kI yAtrA ke phalasvarUpa bhArata kA samasta zrIsaMgha yaha jAnane ke lie utsaka thA ki hamAre prAcIna vaibhava ke isa kendra kA itihAsa kyA hai ? aisI paristhiti meM zrI jaina zvetAmbara kAMgar3A tIrtha kameTI hoziyArapura ke utsAhI mantrI zrI zAntilAla jI nAhara kA kAMgar3A ke viSaya meM eka pustaka prakAzita karanA samaya kI mA~ga ko pUrA karanA hai / vaha na to itihAsa ke vidvAn haiM aura na adhyApana una kA dhandhA hai| phira bhI unhoMne ise taiyyAra karane meM jo parizrama kiyA hai, vaha una kI lagana aura adhyayanazIlatA kA jvalanta pramANa hai / pustaka par3ha kara kisI ko yaha khyAla taka na AegA ki eka vyApArI bhI aisI sundara zailI va pravAhapUrNa bhASA meM lekhanI kA camatkAra dikhA sakatA hai| unhoMne bharasaka prayatna kiyA hai ki aba taka jo upalabdha sAmagrI hai usa kA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ba) upayoga kara sArAMza tIrthoddhAra ke lie tathA aba taka kie gae kArya ko riporTa, bhAvI kAryakrama kI rUparekhA Adi dekara unhoMne pustaka ko aura bhI upayogI banA diyA hai| sAtha hI yaha yAtriyoM ke lie eka patha pradarzaka yA Guide kA bhI kAma degii| maiM una ke isa mahAn parizrama kA svAgata karatA huuN| mujhe vizvAsa hai ki sabhI bhAI bahina ise manana pUrvaka pddh'eNge| sAtha hI itihAsajJa adhika anusaMdhAna kI ora prerita hoNge| bhArata sarakAra ne "Kulu & Kangra' nAmaka yAtrI-patha-pradarzaka pustikA meM svIkAra bhI kiyA hai ki yaha ghATI brAhmaNa, jaina va bauddha dharma sambandhI prAcIna avazeSoM se samRddha hai|" parantu yaha nizcita hai ki jaina purAtatva ko khoja abhI bAkI hai| samAja ko isa ora dhyAna denA cAhie / ambAlA zahara 4-3-1956 pRthvIrAja jaina ema0 e0 zAstrI prophesara zrI AtmAnanda jaina kAleja ambAlA va saMyukta mantrI zrI prA0 jaina mahAsabhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAMgar3A-pati bhagavAna zrI AdinAtha (RSabhadeva) jI
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jasadanuvaMdanAdharmAkhAsamAyAcitAbAdipisabhatikadalAphalapradAnanasamyagAsaMkSamavarAmaMzAvanAyaemAlaghAzrAmadriIsarvabAdApisamucitazikSA yAkSaNAmakArakSaNAyanAvinayavilasitAdititikSaNAyokSArakSaNAsAtaghA dhunAvakimayasamaMjasAsamAdhisahAnAstriAta nAtyaMta zAmatAprasAdAhasaparicadA apisamAditAstathIyAmAdA apavAvavizvavidhAnAnapaNAsayAtyAgiditAhijJAnAtinAyAyavAyavadhAnakA zatAvanItAla nitinalipAzatItacaratoyAnADAvasavilItatatAmahApAdanAmalitanAvamAkSiNAtavAnavismaravidyAMbaninApasI vAparAsAdarA gAnAparatAzyAnajinasavamariNadAnapAnatisAmagharAja tilivitAlavatAtyAmAdApariciraparispharanAmamA vadanAyatAkAyAmazinalAisavisyamAvativijJaptititamAnakAlyavidhAnAdhavistAvikAyama nAkAlAlAbAlasAvilA vidhArisaviniyAmakalasavAdarivAradAriyA gaNaya dya niSApamAnamahAnistrAMca dhirakAne caladhivasacuvanasaMravAnAImAgha nirAdhamAdivasArasitavAsAvArasAmadhiItAyemahAlavayAnayavAdhikAmasaMgatavAyadavalirivartasyatibAdhAMdhAmadvitisA miviyAmAjizinanarasiMhasthatamAyAvinayA nAnAsAravAsAkSarakSipaMpAMjali praNamAmalavinAyasvarupAlaka jJAyA naavilnivitaanaamgNnnddHiARIYAmaasittaamokinhivdnikaayaayaadvgunnraamaadhurnnaadhaayaa| vAyadAharakatadAtA vizithAssidAyApratipakSiAlitAnapakAratiyAzivamastrasajagatAparahitanistAna, nagalAdAdhApayata nazA padhavasaravItattavAlAkAsjidamAninavAsanAyAsvaniyAsaMbAyogrAtyayAvayApazAhalAsamAvirasusvayamA mAminiAlA FIR pAyaM 100012 vijJaptitriveNi kI hastalikhita prati kA antima patra
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AdijinAya namaH zrI kAMgar3A jaina tIrtha == = = = = = = = = = = = = = = = maGgalAcaraNa Adi-jinaMda jisa mana base, nirmala tA mana hoya / zAntinAtha simarUM sadA, vyathA rahe na koya / / ! viSaya-kaSAya mama miTe, neminAtha bhagavanta / pAsa prabhu ke simaraNa se, hove duHkha kA anta // vIroM meM mahAvIra hai, tArAgaNa meM cA~da / isa nirbala ko bala mile, karma tApa ho mAMda // gautama kI labdhi mile, pAU~ samyak-jJAna / Atama vallabha sad guru, mile zAnti-bhagavAna // ambe, mAM cakra zvarI vijayA padmA dhyAya / 'nAhara' simara sarasvatI, kArya siddha ho jAya // || = = = = = = = = - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) bhUtakAla kA kAMgar3A tIrtha paMjAba pradeza ko parvatIya zreNiyoM meM kAMgar3A jile kA vizAla ramaNIya kSetra hai jisa meM nagara-koTa-kAMgar3A nAma kA prAcIna aitihAsika nagara hai / nagara ke dakSiNa kI ora ramaNoya coTiyoM para eka prAcIna vizAla kilA zobhA de rahA hai jo ki vIroM ke samAna raNa-bhUmi meM zatru ke aneka prahAroM ko bar3e sAhasa ora dheyya ke sAtha sahana karatA huA bhI pUrI zAna ke sAtha khar3A hai / isake donoM ora bAna-gaGgA aura mAMjhI nAma kI do sundara nadiyAM, do vIrAMganAoM ke rUpa meM mAno isakI vIra gAthAoM para mugdha ho kara aTakheliyAM karatI huI apane madhura svaroM se gAtI huI, mIThI jhaMkAra se rAsa racAtI huI barAbara Age bar3hatI calI jAtI hai aura anta meM ise apanI bhujAoM meM leto huI dUdha aura pAnI ke samAna ghula-mila gaI haiN| yahI gauravazAlI kilA hamArA kortistambha hai-hamArA prAcIna aitihAsika tIrtha / bhagavAn zrI neminAtha 22veM tIrthaMkara ke samaya meM mahAbhArata yuga meM candravaMzI kaTauca kula meM utpanna mahArAjA zrI suzarmacandra ke kara-kamaloM se isa nagara va tIrtha kI sthApanA huI thii| una dinoM kAMgar3A kA yaha vizAla kSetra trirgata-deza kA eka bhAga thA jo ki eka samaya jAlandhara-deza ke nAma se bhI prasiddha huaa| yaha nagarI jise Aja nagara-koTa-kAMgar3A kahate haiM, inhoM mahArAjA surzamacandra ke kara-kamaloM se sthApita hone ke kAraNa sarzamapara nAma se prasiddha thI / yahI * dekho vijnypti-trivenni| + kAMgar3e kI janatA bhI ina bhAvoM kI puSTi karatI hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) prAcIna kilA kisI samaya kaGgadaka-koTa ke nAma se pukArA jAtA thA aura kaGgadaka-koTa kA nAma badalate badalate kAMgar3A koTa ke nAma kI prasiddhi pA gyaa| taba dhIre dhIre isI kAMgar3A koTa ke nAma para isa nagara aura jile kA nAma bhI kAMgar3A ho gayA aura Aja to isa kSetra kI parvata zreNiyoM ko bhI 'kAMgar3A ke pahAr3a' kaha kara pukArA jAtA hai parantu pUrvakAla meM ina pahAr3iyoM ko sapAdalakSa-parvata ke nAma se yAda kiyA jAtA thaa| kAMgar3e kA jilA hozyArapura jile ke sAtha milatA hai| hozyArapura jile meM phailI huI parvata zreNiyoM ko zivAlaka ke nAma se yAda kiyA jAtA hai| sambhava hai yaha 'zivAlaka ke pahAr3a' 'sapAdalakSaparvata' kA badalA huA rUpa ho / kAMgar3A kile ke aitihAsika mandira meM mUlanAyaka pratimA zrI AdIzvara bhagavAn kI sthApita kI gaI thI jo ki bar3I pratibhAzAlI aura manohara thii| mandira jI meM aura bhI anekoM sundara jinapratimAyeM virAjamAna thiiN| mandira jI kI chaTA advitIya thii| jisake sunaharI kalazoM para indradhvajAyeM bar3e zAna se laharAyA karatI thiiN| isa pAvana tIrtha kI mahimA dUra dUra taka phailI huI thI jisa ke kAraNa samaya samaya para yAtrI loga isa kI yAtrA ko bar3e Ananda aura utsAha se AyA karate the aura tIrtha darzana pte apane ko dhanya mAnate the| yaha to thA kAMgar3A kile kA saba se prAcIna sarvottama mandira / ____ isa ke atirikta kAMgar3A nagara meM tathA Asa pAsa ke kSetroM meM bhI anekAM jaina mandira zobhAyamAna the / jisa se siddha hotA hai ki kAMgar3A ke sAre kSetra meM jainoM ko hajAroM kI bastI hogI / itihAsa yaha bhI batAtA hai ki surzamacandra ke kaI vaMzaja jaina dharma ke zraddhAlU rahe aura unhoMne samaya samaya para jaina mandira aura jaina mUrtiyoM kI sthApanA kii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjya kI dIvAna-gIrI para bhI jainoM kA bahuta samaya taka adhikAra rahA isa bAta ke bhI pramANa maujUda haiM / upara diye gaye adhikatara bhAva kI puSTi ke liye pramANa rUpa kevala eka hI aitihAsika grantha Aja upalabdha ho sakA hai jisa kA pavitra nAma hai "vijJapti trivenniH"| ataH vijJapti triveNiH' kA paricaya denA Avazyaka hai so nIce diyA jAtA hai| vijJapti triveNiH pichale samaya meM jaba rela gAr3o cAlU nahIM huI thI eka sthAna ke samAcAra dUsare sthAnoM para vijJaptiyoM ke dvArA bheje jAyA karate the| prAyaH ziSya apane guruoM kI sevA meM caturmAsa ke samAcAra vijJapti patroM meM likha kara bhejA karate the / yaha vijJapti patra janma-patrI ke svarUpa samAna huA karate the| jo ki prAyaH bar3e bar3e lambe huA karate the / kahIM 2 to 60 phuTa taka lambe vijJapti patra bhI sunane meM Aye haiN| ina vijJaptipatroM ke lagabhaga Adhe bhAga meM prAyaH kevala sundara sundara mahattvazAlI citra ho huA karate the aura zeSa bhAga meM caturmAsa ke Avazyaka samAcAra hote the| yaha vijJapti triveNi bhI isI prakAra kA eka vijJapti patra hai| jisa meM lekhoM ke tIna bhAga hone se ise vijJapti triveNi kA nAma diyA gayA hai / yaha vijJapti patra saMvat 1484 ke mAgha zudi dazamI ke dina siMgha deza ke malikavAhana nAmaka sthAna se zrI jayasAgara upAdhyAya ne kharataragaccha ke AcArya zrI jinabhadra-sUri kI sevA meM gujarAta deza ke aNahilla pura-pATana nAmaka nagara meM bhejA thaa| patra bar3o accho AlaMkArika bhASA meM sundara rUpa se likhA gayA hai / par3hate samaya vRttAnta ke sAtha kAvya kA bhI kucha kucha Ananda prAtA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) hai| lekhaka ne isa meM gadya aura padya donoM kA upayoga kiyA hai| jisa se yaha adhika rocaka bana gayA hai / vijJapti patra to sAre kA sArA saMskRta meM likhA gayA hai parantu isake anta meM jo do pariziSTa likhe gaye haiM vaha usa samaya kI loka bhASA meM likhe hue haiN| yaha patra tAr3apatra para likhA huA hai aura Aja jIrNa avasthA meM pATana ke bhaNDAra meM maujUda hai| ___ isa patra kA punarlekhana muni zrI jinavijaya jI mahArAja ne san 1616 meM kiyA thA jo ki zrI AtmAnanda jaina sabhA bhAvanagara dvArA prakAzita ho cukA hai| isa grantha kA nAma bhI 'vijJapti-trivaNiH' hI rakhA gayA hai| ise adhika upayogI banAne ke liye muni zrI jina vijaya jI ne isakA hindI meM anuvAda kara diyA hai aura purAtatva-vibhAga ke DAyarekTara janarala sara, e0 sI. kaniMghama sAhiba kI riporToM se bhI isa sambandha kI sAmagrI prApta karake isa grantha meM de dI gaI hai aura bhI jo sAdhana mila saka haiM unheM yahA~ dekara ise ati sundara banA diyA gayA hai| vijJapti-triveNiH kA pUNe paricaya prApta karane ke liye isa prantha ko par3hanA cAhiye / vijJapti-triveNiH ko par3hane se Apa saMvat 1484 ke yAtrA-saMgha kA pUrNa paricaya prApta kara sakeMge jisase Apa ko patA lagegA ki isa pAvana tIrtha kI kitanI mahimA thI, kitanA. sauMdarya thA, jaina dharma ke prati zAsakoM ke kyA bhAva the| jaina samAja kI sAmAjika avasthA kyA thii| isa vizAla yAtrA saMgha ke nAyaka the upAdhyAya zrI jayasAgara jI mahArAja / isaliye tIrtha yAtrA ke varNana se pahile unake sambandha meM kucha jAnakArI denI z2arUrI hai / so nIce dI jAtI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdhyAya zrI jayasAgara jI upAdhyAya zrI ke janma-sthAna tathA mAtA pitA Adi ke viSaya meM abhI taka kisI prakAra se koI jAnakArI prApta nahIM ho skii| Apake guru Adi aura Apake kAryoM ke sambaMdha meM jo kucha jJAna prApta ho sakA hai vaha inakI apanI likho tathA ziSya AdikoM kI likhI huI prazastiyoM kA hI pratApa hai / Apa ne apane jIvana meM anekoM granthoM kI racanA ko aura hajAroM granthoM kA punale khana karavAyA thaa| Apa ne kaI tIrtha sthAnoM kI yAtrAyeM koM jinakA varNana Ara ne vijJapti-triveNi kI eka prazasti meM kiyA hai| kAMgar3A tIrtha kI yAtrA kA saMkSipta samAcAra bhI eka kavitA meM diyA gayA hai jo ki isa pustaka kI stavanAvalI meM de dI gaI hai| ___ upAdhyAya jI kI racanAoM meM se nimnalikhita ullekhanIya haiM:'pRthvIcandra caritra', 'parvaratnAvali', 'saMdehadolAvalIla ghuTikA', upasargahara-stotra-vRtti', gurupAratantrya-vRtti / 'pRthvIcandra caritra' nAmaka grantha kI prazasti se yaha patA calatA hai ki Apake dokSA-guru kharataragaccha ke prAcArya zrI jinarAja sUri the| Apake vidyA-guru Apake guru-bhrAtA zrI jinavardhana sUri the aura Apa ko upAdhyAya padavI dene vAle the Apake guru bhrAtA zrI jinabhadra sUri jI mahArAja jina kI sevA meM Apa ne yaha vijJapti-triveNi nAmaka patra mallikavAhana nagara se aNahillapurapaTTana bhejA thA / anumAna hai ki upAdhyAya padavI prApako saMvat 1475 meM dI gaI thI jaba ki sAgaracaMdrAcArya dvArA zrI jinavardhana sUri ke sthAna para jinabhadrasUri ko niyukta kiyA gayA thaa| ____ upAdhyAya zrI ke ziSya samudAya meM paM0 megharAja gaNi saba se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bar3e the jo ki acche vidvAn the / inake aura ziSya bhI yogya aura vidvAna the jina meM somakuMjara, sthirasaMyama aura ralacandra upAdhyAya vizeSa ullekhanIya haiN| ina saba meM adhika vidvAn the zrI ratnacandra upAdhyAya jo upAdhyAya jI ko lekhana kArya meM acchA sahayoga diyA karate the| ina zrI ratnacaMdra jI upAdhyAya kI saMtati meM acche acche yogya aura vidvAn muni ho gaye haiM jina meM zrIjJAnavimala muni ke parama vidvAn ziSya zrI vallabhopAdhyAya vizeSa ullekhanIya haiN| inakI jainazAsana meM acchI pratiSThA thI / Apa kI anekoM kRtiyoM meM se 'vijayadeva mAhAtmya' nAma kA grantha vizeSa ullekhanIya hai jisa se jJAta hotA hai ki vaha gacchavAda se pare raha kara vidvAn mahAtmAoM kI, bhale hI vaha kisI gaccha ke hoM, prazaMsA karane meM kabhI saMkoca nahIM karate the / isa grantha meM unhoMne tapAgaccha ke mAnya AcArya zrI vijayadeva sUri kI bar3I prazaMsA kI hai| isa prakAra saMkSepa se upAdhyAya zrI jayasAgara mahArAja kI ziSya paramparA kA yahAM varNana kiyA gayA hai / upAdhyAya jI kI racanAoM aura ziSya paramparA ke varNana ke pazcAt zrI kAMgar3A tIrtha kI yAtrA ke sivA zeSa tIrtha sthAnoM kI nAmAvali, jina kI Apa ne yAtrA kI thI, nIce dI jAtI hai| ___ nagarakoTa kI yAtrA ke pIche unhoMne ina sthAnoM kI yAtrA kIpATana, vaDalI, rAyapura, mahasANA, kuNagera, saMkhalapura, dhaMdhUkA, zatrujaya, talAjhA, dAThA, ghRtakallola, meligapura, ajAhara, dIva, UnA, koDInAra, prabhAsapATana, vora-vADa, verAvala, mAMgalora, giranAra, baladANA, cUDA, rANapura, vIramagAma, mAMDala, sItApura, pATari, bhiMbhUvADA, hAMsalapura / ina sabhI tIrthoM kI yAtrA para likhe kramAnusAra kI gaI thii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvat 1484 kA vizAla yAtrA-saMgha maMgalaM bhagavAna dharmo maMgalaM jinazAsanam / maMgalaM tanmataH saGgho yAtrArambho'ti maMgalam / / zrI kAMgar3A mahAtIrtha kI isa yAtrA kA vRttAnta prArambha karane se pahile isake anurUpa kucha ucita jAnakArI kA varNana karanA Avazyaka jAna par3atA hai jisa se Apa yaha jAna sakeMge ki yAtrA kA yaha kAryakrama kyoM aura kaise bnaa| AcArya zrI jinabhadra sUri kI AjJA lekara zrI jayasAgara upAdhyAya, megharAjagaNi. satyarucigaNi, paM0 matizIlagaNi, aura hemakuJjara muni Adi apane ziSyoM ke sAtha sindha deza meM gaye / idhara udhara ke gA~voM meM vicarate Taharate saMvat 1483 kA caturmAsa mammaNavAhaNa nAma ke nagara meM kiyA / caumAse bAda saMghapati sImAka ke putra saM0 abhayacandra ne marukoTTa mahAtIrtha kI yAtrA ke lie saMgha nikAlA / upAdhyAya zrI jayasAgara jI bhI usa saMgha ke sAtha ge| aura yAtrA karake pIche mammaNa vAhana meM Aye / ina dinoM pharIdapura ke zrAvaka mahArAja zrI ko apane nagara meM padhArane kI vinatI karane mammaNavAhana Aye jo ki mahArAja jI ne svIkAra kara lI aura vahA~ se vihAra karake drohaDoTTa Adi gA~voM meM hote hue pharIdapura pahu~ce / vahA~ ke saMgha ne upAdhyAya jI kA bar3e samAroha se nagara praveza karAyA / upAdhyAya jI pratidina vyAkhyAna dene lge| vyAkhyAna itanA manoraMjaka hotA thA ki brAhmaNa, kSatriya, Adi jainetara loga bhI Apake upadeza se AnaMda lene lge| ApakA upadeza itanA prabhAvazAlI nikalA ki kaI jainetara loga jaina dharma meM dIkSita ho gaye / eka dina vyAkhyAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) 1 samApta ho cukane ke bAda jaba ki kucha zraddhAlU loga gurubhakti meM lIna hokara guru mahArAja kI stuti meM gIta gAna kara rahe the eka pathika vyAkhyAna-zAlA meM Akara guru mahArAja ke caraNoM meM praNAma kara baiTha gayA / kucha anokhA sA svarUpa banA huA thA usa vicAre pathika kA / kapar3e usa ke the phaTe hue, kezoM meM dhUla jamI thI / aura dAyeM hAtha meM eka kamaNDalu lie hue thA vaha durbala pathika / guru mahArAja ne usakI isa dazA ko dekha kara anumAna kara liyA ki yaha bhAI kisI dUra sthAna se A rahA hai| mahArAja zrI ne usa se pUchA bhAI ! kaho kahA~ se A rahe ho| koI nayA samAcAra bhI sunAoge ? uttara meM vaha pathika bar3e Ananda meM magna ho kara kahane lagA, kRpAnAtha ! usa mahAtIrtha kI yAtrA karake lauTa rahA hU~ jisakI chaTA anupama hai, jisakI mahimA aparampAra / uttara dizA meM trigarta nAma kA jo deza hai usa meM suzarmapura nAma kA prAcIna nagara hai vahA~ bhagavAn zrI AdinAtha jI kA pAvana sundara maMdira yaha mahAtIrtha hai jo dekhane yogya hai isake darzanoM se AtmA ko parama Ananda aura zAMti prApta hotI hai| isakI mahimA kA varNana karane ke lie mere pAsa zabda nahIM / aise tIrtha mahimA kA varNana karatA huA kucha dera vahA~ ThaharA phira apane jAne kI AjJA lekara gA~va kI ora cala diyA / isa tIrtha kI itanI prazaMsA suna kara upAdhyAya jI, virAjamAna munirAjoM aura zrAvakoM ke mana isa tIrtha kI yAtrA ke lie jhuka par3e / phalataH zrI saMgha ne isa mahAtIrtha kI yAtrA karane kA nizcaya kara liyA aura isake sambandha meM kAryakrama banane lgaa| pharIdapura ke suzrAvaka seTha rANA tathA unake suputra seTha somacandra, pArzvadatta aura hemarAja ne yAtrA saMgha nikAlane kI sArI jimmedArI apane Upara lekara bar3I Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) udAratA dikhAI aura sakala zrIsaMgha ko utsAhita kiyaa| sAtha hI Asa pAsa ke zrIsaMghoM ko bhI yAtrA-saMgha meM sammilita hone ke nimantraNa patra bheje gaye aura taiyyAriyA~ hone lagoM / inhIM dinoM mAbAraSapura, jahA~ jainoM ke 100 ghara the, ke zrAvaka upAdhyAya jI ko apane gA~va meM padhArane kI vinati karane Aye jise ucita samajha munirAjoM ne kucha dinoM ke liye mAbArapapura ke liye vihAra kara diyA aura vahA~ para dharma-dezanA dvArA jaina jainetara logoM ko dharma kA bodha karAte hue kucha dina vahA~ Thahara kara vApisa pharIdapura A pahu~ce / mAbArapapura meM Apane zrI AdinAtha kI pratimA ko pratiSThA bhI karavAI thI jisa ke upalakSya meM seTha haricandra zivadatta ne svadharmIvAtsalya bhI kiyA thaa| pharIdapura pahu~cane para tIrtha yAtrA ke prasthAna ke liye zubha muhUrta nikalavAyA gayA aura maMgala samaya meM yAtrA-saMgha ravAnA haa| seTha rANA ke suputra seTha somacandra saMgha kA netRtva kara rahe the sabhI yAtrI loga sAnaMda bar3hate jA rahe the / saMgha kI rakSA nimitta kucha sipAhI bhI sAtha le liye gaye the jo ki talavAra, DhAla aura tIra kamAna Adi susajita zastroM ko uThAye sakala saMgha kI rakSA kara rahe the / sArA sAmAna baila gAr3iyoM para lAdA gayA thA aura savArI ke liye kucha ghor3A gAr3iyA~ bhI sAtha thiiN| kitane hI dharma premI loga munirAjoM ke sAtha sAtha naMge pAMvoM yAtrA kA Ananda uThA rahe the / calate calate saMgha vipAzA (vyAsa) nadI ke taTa para pahuMcA aura retIle maidAna meM apanA pahilA par3Ava DAla diyA / dUsare roja nadI ko pAra kara saMgha jAlandhara kI ora calA aura nizcindIpura pahu~ca kara sarovara ke kinAre apanA par3Ava DAla diyaa| saMgha ko dekha vahA~ para saiMkar3oM manuSya ikaTThe ho gaye / gA~va kA suratrANa (sulatAna) bhI apane dIvAna sameta vahA~ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) A pahu~cA aura jaina sAdhuoM ke pahalI bAra darzana pAkara bahuta prasanna huA aura seTha somacandra Adi ko sammAna detA huA vApisa calA gyaa| vahA~ se cala kara saMgha talapATaka pahu~cA jahA~ devapAlapura kA zrIsaMgha apane nagara meM padhArane kI vinati karane AyA parantu upAdhyAya zrI samayAnusAra isa vinati ko svIkAra na kara ske| vahA~ se prayANa kara vipAzA (vyAsa) nadI ke kinAre kinAre calate hue saMgha madhyapradeza meM jA phuNcaa| madhya-pradeza ko pAra karate samaya saMgha ko eka bhayaMkara paristhiti kA sAmanA karanA par3A / SoSareza-yazoratha aura sikandara kI senAoM meM muThabhIr3a ho rahI thI aura bhaga-daur3a macI huI thI, jisa se saba bhayabhIta ho uThe aura prabhu ko yAda karate hue apanI surakSA kA DhaMga vicArane lge| Akhira yahI nizcaya ThaharA ki vApisa cala kara nadI ko pAra kiyA jAye / phalataH saMgha vApisa ho liyA aura nadI ko pAra karake kuguda nAma ke ghATa meM ho kara madhya, jAMgala, jAlaMdhara aura kAzmIra ke madhya meM rahe hue hariyANA nAma ke sthAna para pahu~cA aura vahA~ apanA par3Ava DAla diyaa| yahAM para sakala zrIsaMgha ne seTha somA ko saMghapati ke pada se alaMkRta karane kA nizcaya kiyA aura bar3e ThATha bATha se baiMDa bAjoM kI madhura dhvani ke madhya meM maMgalagAna gAte hue seTha somA ke manAhI karate hue bhI unheM saMghapati kA viruda sauMpa kara sammAnita kiyA inake sAtha hI malikavAhana ke saM0 mAgaTa ke pautra aura sA0 devA ke putra uddhara ko mahAdhara ke pada se vibhaSita kiyA / sA0 nIvA, sA0 rUpA, sA0 bhojA ko bhI mahAdhara ke pada sauMpa kara sammAna diyA gayA aura bucAsa-gotrIya sA0 jinadatta ko 'sallahastya' kA viruda samarpaNa kiyA gyaa| padavI dhAraNa karane vAle sabhI mahAnubhAvoM ne isake uttara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) meM proti bhojana tathA prabhAvanA Adi dvArA sakala saMgha ko bahumAna diyA aura yAcakoM ko bhI dAna diyaa| isa prasannatA para megha bhI umar3a Aye aura jora jora se barasane lge| yaha jhar3I pAMca dina taka calatI rhii| chaTe dina saMgha ne kAMgar3A ke parvatIya kSetroM meM kadama rakhA aura saghana jhAr3iyoM aura U~cI U~cI coTiyoM ko pAra karate hue rAste meM Ane vAle gA~voM ke logoM se milate hue unake AcAra vicAra Adi kA anubhava karate hue saMgha vipAzA (vyAsa) ke taTa para pahu~cA use pAra karake Age bar3hA aura pAtAlagaMgA nadI ko bhI pAra karate hue aura rAste ke parvatIya dRzyoM kA Ananda lete hue saMgha ne dUra se, sone ke kalazoM vAle prAsAdoM kI paMkti vAlA nagarakoTa jisakA dUsarA nAma sumipura bhI thA, dekhaa| apanI puNya-bhUmi ke darzana pAkara sabhI yAtrI gadgad ho uThe aura nagarakoTa ke taTa para bahane vAlI bAnagaMgA nAma kI nadI ko pAra karane lge| itane meM nagarakoTa kA zrIsaMgha jise yAtrA saMgha ke pahu~cane ke samAcAra prApta ho gaye the baiMDa bAjoM ke sAtha svAgata ko A pahu~cA aura bar3e sammAnapUrvaka jayajayakAroM ke sAtha yAtrAsaMgha kA nagara praveza krvaayaa| nagara ke sabhI prasiddha bAjAroM aura muhallA ko lAMghate hue saMgha sarvaprathama sAdhu kSImasiMha ke banavAye bhagavAn zrI zAntinAtha ke mandira ke siMghadvAra para pahu~cA aura bar3e bhaktibhAva se zrI mandira jI meM praveza kara kharataragaccha ke zrI jinezvara sUri ke karakamaloM se pratiSThita huI zrI zAntinAtha prabhu kI manohara mUrti ke darzanoM se Ananda ko prApta huA aura bhagavAn ke vandana stavana kIrtana Adi dvArA apanI AtmA ko kRtArtha kiyA / yahA~ se calakara saMgha kAMgar3A nagara ke dUsare jinAlaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) meM pahu~cA jo caudahavIM zatAbdi meM mahArAjA rUpacandra ne sthApita kiyA thA aura jisameM bhagavAn zrI mahAvIra prabhu kI svarNa pratimA virAjamAna kI thii| yahA~ bhI bar3e bhAvapUrvaka vandana namaskAra karake saMgha phira devala ke dikhAye hue mArga se AdiyugIna ke bhavya mandira meM pahu~cA aura prabhu AdinAtha kA guNagAna karake apane nivAsa sthAna para jA phuNcaa| saMvat 1484 kI jyeSTha zudi paMcamI kA yaha zubha dina thA jo kAMgar3A tIrtha ke itihAsa meM sadA amara rhegaa| dUsare dina prAtaHkAla hote hI saMgha ne apane usa pAvana tIrtha ke darzanoM ke liye prasthAna kiyA jisake liye vaha itanA utsuka ho rahA thA atIva Ananda aura utsAha ke sAtha calate saMgha apanI AzAoM ke sapane kaGgadaka nAma ke kile ke samIpa A pahu~cA aura tIrtha darzanoM se gadgad ho uThA / cAroM ora jayajayakAroM kI dhvani uThane lgii| saMghapati ne vahA~ ikaTTha hue yAcakoM ko dAna dekara prasanna kiyA / ina dinoM yahA~ mahArAjA suzarmacandra ke vaMzaja kaTauca kSatriya rAjA narendracandra rAjya karate the / unhoMne saMgha ko sammAnapUrvaka kile se gujara kara deva darzanoM ke liye jAne kI AjJA de dI aura rAste Adi kI jAnakArI ke liye apane heraMba nAmaka pratihAra ko sAtha bhejakara suvidhA pradAna kii| pratihAra ke sAtha calate saMgha ne rAste meM Ane vAle sAMta dvAroM ko pAra kiyA aura apane nizcita sthAna-bhagavAna zrI AdinAtha ke mandira ke dvAra para A pahu~cA / saba ne milakara, bar3e utsAhapUrvaka, jayajayakAroM ke madhya meM bhagavAn kI manohara mUrti ke darzana kiye aura apane ko dhanya mAnA / phira prabhu pUjana kI taiyyAriyAM hone lgiiN| phala-phUla naivedya Adi sundara sundara sAmagriyAM ikaTThI kI gaI aura bar3e ullAsa se bhagavAn kA abhiSeka karAyA gayA aura vidhi sahita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) pUjA racAI gaI aura sAtha hI saba ne stavana kItana Adi kA bhI khUpa Ananda utthaayaa| munirAjoM ne bhAvapUjA dvArA apanI AtmA ko AnaMdita kiyA / isa avasara para vahA~ rAjakIya aura prajAkIya puruSoM kI bhArI bhIr3a laga gaI thii| saMgha ne una se khUba prema vArtAlApa kiyaa| vahA~ virAjamAna kucha vRddha logoM ne isa tIrtha kI bar3I prazaMsA kI aura tIrtha sambandhI apanI jAnakArI kI kathA sunAne lage unhoM ne batAyA ki yaha tIrtha bhagavAn zrI neminAtha 22veM tIrthakara ke samaya meM kaTauca vaMzIya mahArAjA suzarma candra ke kara-kamaloM se sthApita huA thA aura kahane lage ki yaha bhagavAn zrI AdinAtha kI jo pratimA hai vaha bar3I prabhAvika hai aura kisI ko banAI huI na hokara svayaMbhU hai aura anAdi hai / isakA bar3A bhArI atizaya camatkAra hai jo Aja bhI pratyakSa hai / dekhiye-bhagavAna ke caraNoM kI sevA karane vAlI jo ambikA devI (devI kI mUrti) hai, isake prakSAlana kA pAnI cAhe vaha phira eka hajAra ghar3oM jitanA ho, bhagavAn ke prakSAlana ke pAnI ke sAtha, bilkula pAsa pAsa hone para bhI kabhI nahIM mila jAtA / mandira ke mukhya garbhAgAra meM, cAhe kitanA hI snAtra jala kyoM na par3A ho aura phira bAhira se daravAje isa prakAra banda kara diye jAveM ki eka kor3I bhI andara na jA sake to bhI kSaNa bhara meM vaha saba pAnI sUkha jaayegaa| aise aura bhI prabhAva isa pratimA ke Aja bhI dIkha rahe haiN| isa prakAra vRddha logoM kI jabAna se saba loga tIrtha mahimA suna rahe the ki itane meM rAjA narendracandra jo ke pradhAna manuSyoM ne upAdhyAya zrI kI sevA meM saMgha sahita darabAra meM padhArane kI vinati kii| rAjA narendracanda bar3e nyAyo, suzIla, sadguNI aura dharma premI the / yaha vizuddha kSatriya the / inakA kula somavaMzIya kahalAtA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ (15) thaa| inhoM ne sapAdalakSa parvata ke pahAr3I rAjAoM ko parAjita karake unheM gata-garva kiyA thA / zvetAmbara sAdhuoM para inakA bar3A prema aura Adara thA / apane mahala meM pUrvajoM kI sthApita kI huI AdinAtha bhagavAn kI pratimA ke yaha upAsaka the / rAjA jI ke bulAne para upAdhyAya jI saMgha sahita darabAra meM pahu~ce / rAjA jI ne mastaka jhukA kara bar3e Adara ke sAtha upAdhyAya jI tathA munirAjoM ko praNAma kiyA isa para guru mahArAja ne nimranthoM kA khajAnA apanA sarvasva bhata 'dharma-lAma' de kara AzIrvAda diyA / phira sabhI loga yathAyogya sthAnoM para baiTha gaye to rAjA narendracandra ne mahArAja zrI ko kuzalakSema pUchA aura zraddhApUrvaka vArtAlApa karane lage / vahA~ para rAja-darabAra meM kaI brAhmaNa, kSatriya Adi jainetara viddhAna bhI virAjamAna the unhoMne bhI guru mahArAja se kucha jJAna carcA kii| eka kAzmIrI paMDita bhI vahA~ para padhAre hue the unhoM ne kucha samaya taka guru mahArAja se zAstrArtha bhI kiyaa| upAdhyAya zrI ke vidvatApUrNa uttara pA kara sabhI gad-gad ho uThe aura sabhI ne mahArAja zrI kI bhUrI bhUrI prazaMsA kii| isake bAda rAjA ne apanA nijI devAgAra dikhalAyA jisa meM sphaTika Adi vividha padArthoM kI banI huI tIrthakara Adi aneka devoM kI mUrtiyAM virAjamAna thIM isa prakAra dina kA bahuta mA bhAga yahIM vyatIta hone para aura apane kriyA kAMDa kA samaya hone para mahArAja zrI aura saMgha ne rAjA jI se vidAI maaNgii| unhoMne bhI yahI ucita samajha kara unakA jAnA svIkAra kara liyA aura phira bhI darzana dene kI prArthanA kI / isa prakAra jaina-zAsana kA bahumAna karavA kara upAdhyAya jI svasthAna para phuNce| saptamI ke roz2a saMgha kI ora se nagara aura kile meM cAroM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) mandiroM meM mahA-pUjA racAI gii| mandiroM ko garbhAgAra se lekara dhvajadaNDa taka bahumUlya dhvajA patAkAoM se khUba sajAyA gyaa| nAnA prakAra ke phala-phUla aura naivedya Adi padArthoM ke Dhera ke Dhera bhagavAn ke sammukha bheMTa kiye gye| jagaha jagaha bAje bajane lage, nRtya hone lage aura striyAM maMgala gota gAne lagIM saMghapati ne nirdhana dhanI sabhI logoM ko prIti bhojana kraayaa| yaha dina bhI sAnanda vyatIta huaa| aSTamI ke dina zAntinAtha prabhu ke mandira meM bar3e Ananda aura utsAha se nandI kI racanA kI gaI aura megharAjagaNi, satyarucigaNi, matizIlagaNi, hemakuMjara muni aura kulakezara muni ko upAdhyAya jI ne-'paMcamaGgalamahAzrutaskandha' kI anujJA dI / isI taraha bar3e Ananda pUrvaka saMgha dasa dinoM taka Atmika Ananda letA rahA aura prabhu ke pUjana aura stuti dvArA apane jIvana ko saphala banAtA rahA / Akhira 11veM dina sakala saMgha ne ikaTThe hokara sabhI mandiroM meM jAkara bhakti bhAva se sAnanda prArthanA kI aura vApisa calane kI taiyyArI bAMdhI / vahA~ ke jIdo, vIro Adi pramukha zrAvakoM ne upAdhyAya jI ko caumAsA ke liye Thaharane kI vinati kI jise vaha svIkAra na kara sake aura saMgha vApisa ravAnA huaa| vApisa calate calate saMgha ne rAste meM aneka gA~va aura nadI nAle pAra kiye aura gopAcala pura meM pahu~cA jahA~ para saM0 ghirirAja kA banAyA huA zrI zAntinAtha bhagavAna kA bar3A vizAla aura sundara mandira virAjamAna thA vahA~ prabhu zAntinAtha ke darzana pUjana kA pA~ca dina taka Ananda utthaayaa| vahA~ se cala kara vipAzA (byAsa) nadI ke taTa para base hue nandavana pura (nAdauna) meM pahu~cA aura vahA~ para bhagavAna mahAvIra ke sundara mandira ke darzana kiye / vahA~ se cala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) kara saMgha koTilagrAma gayA aura bhagavAn pAzrzvanAtha kI yAtrA kI / tadanantara parvatoM kI ghATiyAM tathA zikharoM ko pAra karate hue koThIpura nagara meM pahu~cA aura yahA~ para dasa dinoM taka Thahara kara bhagavAn mahAvIra kI bar3e bhakti bhAva se ArAdhanA kI / yahA~ para zrAvakoM ke bahuta ghara the isaliye unakI vizeSa preraNA se yahA~ para itane dina ThaharanA par3A / saMghapati ne bar3e ThATha se yahA~ para sAdharmI vAtsalya kiyA aura kaI prakAra kI prabhAvanAe~ bhI kIM / 11 veM dina saMgha ne yahA~ se vihAra kiyA aura kucha dinoM ke bAda saptarudra nAma ke bhArI pravAha vAle jalAzaya ke nikaTa pahu~cA / yahA~ para nAvoM meM baiTha kara saMgha ne cAlIsa mIla ke lagabhaga rAstA pAra kiyA aura devapAlapura pattana jA pahu~cA ! vahA~ para mRdupakSIya saM0 ghaTasiMha tathA kharataragacchIya sA0 sAraMga Adi mAnya zrAvakoM ne saMgha kA bar3e sammAna pUrvaka nagara praveza karAyA / yahA~ bhI saMgha dasa dina ThaharA aura koThIpura kI taraha yahA~ bhI saMghapati ne mAdharmIvAtsalya kiyA / yahA~ ke zrIsaMgha ne upAdhyAya jI ko caturmAsa karane kI prArthanA kI jisa para mahArAja ne zrI megharAjagaNi, satyarucigaNi, kula kesaramuni aura ratnacandra cullaka ina cAra ziSyoM ko caturmAsa Thaharane kI AjJA dI aura saMgha sahita pharIdapura kI ora ravAnA ho par3e aura vipAzA nadI ke taToM ko lAMghate hue saMgha usI maidAna meM A pahu~cA jahA~ para usane apanA pahalA par3Ava DAlA thA / pharIdapura ke zrAvakoM ko saMgha ke Ane ke samAcAra mile to sabhI svAgata ko Ae aura milApa karake bahuta prasanna hue tathA bar3e cAva se tIrtha yAtrA ke samAcAra suna kara utsAhita hue / saMghapati somA ke bhAI sA0 pAsadatta aura hemA ne sabhI ko nAriyala supArI aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) tAmyUla bheMTa karake unakA satkAra kiyA tathA saba ne bar3e aAnanda se apane nagara meM praveza kiyA evaM yAtrA sampUrNa huii| __ pharIdapura pahu~cane ke samAcAra pA kara malikavAhana nagara ke mAnya zrAvaka upAdhyAya zrI ko apane nagara meM le jAne ke liye vinati karane Ae / unakI vinati ko svIkAra karake upAdhyAya jI malikavAhana pahu~ce jahA~ para pATana meM virAjamAna zrI jinabhadrasUri jI kI ora se Adeza pahu~cA ki Apake nagarakoTa mahA-tIrtha kI yAtrA karane ke samAcAra sune haiM so usakA pUrA vRttAMta bhejo| unakI AjJA ko mAna dete hue yahA~ se upAdhyAya jI ne yaha vijJapti triveNiH nAmaka patra bar3I AlaMkArika bhASA meM likha kara una kI sevA meM pATana bhejaa| iti zubham OM ahaM namaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ vartamAna kA kAMgar3A tIrtha bIte samaya ke gauravazAlI kAMgar3A tIrtha kA aitihAsika varNana ho cukA / isakI dhArmika, sAmAjika tathA naitika avasthA kI kahAnI likhI jA cukI / aba isakI varttamAna avasthA para dRSTi denA Avazyaka hai / vaise to kAMgar3e ke sAre kSetra meM hI hamAre gaurava ke anekoM smAraka maujUda the parantu vizeSa mahattvazAlI pramukha sthAna thA kAMgar3A kile kA sauMdaryapUrNa prAcIna jaina mandira / aba kile ke isa jaina mandira aura mUrtiyoM kA varNana kiyA jAyegA aura zeSa sthAnoM ke jina bhavanoM kI avasthA ke sambandha meM bhI prakAza DAlA jAyegA / I kile kA jaina mandira :- kAMgar3e kA yaha prAcIna kilA jisa meM hamArA pramukha jaina mandira virAjamAna hai kAMgar3A kI navIna bastI se lagabhaga do mIla dUrI para prAcIna kAMgar3A nagara kI dakSiNa dizA meM sthita hai / isake dAnoM aura Aja bhI vahI donoM nadiyAM kalara karatI bahatI calI jA rahI haiM aura kile kI Thoka pITha kI ora jA kara mila jAtI haiM / yadyapi yaha prAcIna kilA - hamArA pavitra tIrtha Aja bhI usI sthAna para vIroM kI bhA~ti pUrA zAna se khar3A hai parantu isakI avasthA usa ghAyala sainika kI taraha hai jisa kA balavAna zatru ke kaThora prahAroM se aMga-aMga TUTa cukA ho / anekoM bAra isa para mahamUda gajanavI, phiroja tugalaka Adi kara AkramaNakAriyoM ke bhArI AkramaNa hue / isa kI IMTa se IMTa bajA dI gaI / isa meM zobhAyamAna mandira aura mUrtiyoM ko naSTa-bhraSTa kara diyA gayA, isakI karor3oM rupaye kI dhana sampatti, sonA, cA~dI, hIre jvAharAta lUTa liye gaye jisakA sampUrNa varNana janarala sara karnIIMghama ke zabdoM meM par3hane yogya hai / jina meM kile Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) aura nagara ke mandiroM ko lUTane kA pUrA vivaraNa diyA hai / isa prakAra kaI bAra yaha dhvaMsa huA parantu isa para aMtima AkramaNa prakRti kA huA arthAta san 1604 ke bhUkampa se yaha prAyaH samUcA dhvaMsa ho gayA, gauravazUnya ho gyaa| isakA mukhyadvAra tathA kucha bAharI dIvAreM yadyapi dRr3hatA se khar3I haiM parantu AsAnI se isakA punaruddhAra ho sake, yaha bAta ati kaThina hai| kile ke patana ke sAtha ho sAtha isa meM zobhAyamAna vaha jaina maMdira bhI dhvaMsa ho gayA tathA pratibhAzAlI mUrtiyAM bhI gatagaurava ho gaI A~khoM se ojhala ho gii| usa vizAla mandira ke sthAna para Aja isa kA kevala eka choTA sA bhAga hI zeSa bacA huA hai jisa meM do choTe choTe zikharabaMdha jaina-mandira aura prAcIna maMdira ke bhAga rUpa hI eka zikharabaMdha cabUtarA khar3A hai| inake Asa-pAsa kaI kamaroM ke naSTaprAyaH bhAga (dhvaMsAvazeSa) sApha najara Ate haiM jinheM dekhane se yaha spaSTa mAlUma par3atA hai ki yaha sabhI kisI vizAla maMdira ke hI bhAga the| kahIM kahIM TUTe stambha bikhare par3e haiM aura kahIM kahIM prAcIna kalA-kauzala ke sundara cihna bhagnAvazeSa dikhAI par3ate haiM / kaI kamare miTTI aura khaNDaharoM se dabe par3e haiM to kucha jena mUrtiyoM ke smAraka bhI bigar3e rUpa meM par3e dikhAI par3ate haiM / aisA pratIta hotA hai ki yadi isa kSetra kI khudAI ho to bahuta sambhava hai ki yahA~ se kucha mahatvazAlI smAraka mileM jisa se hamAre gata-gaurava ke pramANoM kI puSTi ho ske| zrI munilAla jI, jo hozyArapura ke suzrAvaka haiM, ne mujhe batAyA ki bhakampa se pahile maiMne maMdira kSetra kI sIr3hiyoM ke sAtha vAle kamare ko, jo aba khaNDita par3A hai, dekhA thA una dinoM yaha ThIka avasthA meM maujUda thA aura isa meM eka caumukhA siMhAsana virAjamAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) thA parantu isa para mUrtti koI maujUda nahIM thI / isa se yaha spaSTa pratIta hotA hai ki yaha kamarA bhI jaina maMdira kA hI bhAga thA jisa kI kisI samaya kisI kAraNa vaza hamArI A~khoM se ojhala ho gaI / mUrttiyAM isa vizAla mandira meM anekoM jaina tIrthakaroM kA mUrttiyoM ke sthAna para Aja eka choTe se mandira meM kevala bhagavAn zrI AdinAtha kI vizAla prabhAvika mUrtti hI virAjamAna hai jo tIrtha sambaMdhI hamArI aitihAsika sAmagrI kA eka vizeSa aMga hai / yaha mUrtti halke zyAma raMga ke patthara kI banI hai jisakI gaddI para eka sundara baila kA cinha khudA huA hai jo bhagavAn RSabhadeva (AdinAtha) kA cihna hai / mUrtti kI gardana para kAnoM ke dAnAM ora bAloM ke gucche laTakate dikhAI par3ate haiM yaha bhI bhagavAn RSabhadeva ke svarUpa ko hI pradarzita karate haiN| mUrtti kI gaddI para eka lekha khudA huA hai jisase yaha patA calatA hai ki yaha mUrtti mahArAjA saMsAra caMdra prathama ke samaya meM san 1466 saMvat vi0 saM0 1523 sthApita huI / bhagavAn RSabhadeva (AdinAtha) kI vaha pratimA jo vi0 meM saM0 1484 ke yAtrAsaMgha ke samaya virAjamAna thI isase judA thI / vaha mUrti kahAM gayI isake saMbaMdha meM Aja koI jAnakArI prApta nahIM hai / bhagavAn AdinAtha kI varttamAna mUrtti jisa siMhAsana para virAjamAna hai usake aura siMhAsana ke kSetraphala ko dekhane se mAlUma par3atA hai ki yaha mUrti isa sthAna para isI mandira ke kisI bhagnAvazeSa sthAna se lAkara rakSA nimitta yahA~ para sthApita kara dI gaI hai| mUrtti jisa sthAna para virAjamAna hai usake dvAra kA mukha pazcima dizA kI ora hai aura usa dvAra ke ThIka sAmane koI cAra phITa kI dUrI para eka dIvAra khar3I hai jisa para kucha devI-devatAoM kI mUrtiyAM khur3I haiM jo ki jainoM ko mAnyatA ke anukUla isI mandira ke adhi TrAyaka deva haiN| isa samaya jahA~ martti sthApita hai usa mandira jI ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ (22) bhItara kA kSetraphala itanA thor3A hai ki kaThinatA se tIna cAra puruSa hI khar3e ho sakate haiN| isa maMdira kA dvAra bhI UMcAI meM bahuta choTA hai jisake kAraNa kucha jhukakara hA bAhara AnA par3atA hai| isa maMdira ke dvAra para Asa pAsa aura Upara kI ora tIna tarapha caubIsa tIrthaMkaroM kI padmAsana meM virAjamAna mUrtiyoM ke cinha maujUda haiM jisameM se kucha to spaSTa dikhAI dete haiM aura kucha aspaSTa rUpa meM dIkha par3ate haiM aura kucha eka ke svarUpa saMpUrNarUpa se miTacu ke haiN| isI prakAra isa maMdira ke sAtha vAla jaina maMdira ke dvAra para bhI Upara kI ora Thoka madhya meM padmAsana meM virAjamAna tIrthakara kI eka mUrti kA cinha maujUda hai jo isa mandira ko jaina mandira ghopita kara rahA hai / dvAra ke Asa pAsa kI donoM dIvAroM para kucha devI-devatAoM ke bhI cinha khar3e haiM jo isa maMdira ke adhiSThAyaka devatA hI jAna par3ate haiM isa mandira meM isa samaya mUrti koI maujUda nahIM hai parantu eka khAlI siMhAsana avazya virAjamAna hai jo ki isa bAta kA dyotaka hai ki ima siMhAsana para bhI zrI jaina tIrthaMkaroM kI mUrtiyA~ virAjamAna thiiN| bhagavAna AdinAtha kI vartamAna mUrti kAMgar3A kI janatA meM pArzvanAtha ke nAma se prasiddha hai aura purAtatva vibhAga ke DAyaraikTara janarala sara e. sI. kaniMghama ne apanI riporTa meM 'pArzvanAtha ke mandira meM AdinAtha kI pratimA' isa prakAra likhA hai aura mandira ke kSetra ke samIpa hI jo bar3A dvAra hai vaha bhI pArzvanAtha geTa ke nAma se sunane meM AtA hai ina bAtoM se siddha hai ki yahA~ koI zrI pArzvanAtha kI prabhAvika pratimA avazya hogii| jaina mandiroM ke samIpa hI ambikAdevI kA eka sthAna hai jahA~ pUrva meM ambikAdevI kI eka mUrti virAjamAna thI jo san 1932 meM kucha musalamAna yuvakoM dvArA tor3a dI gaI kahI jAtI hai / ambikAdevI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23) jaina zAsana meM bhagavAn zrI neminAtha kI adhiSThAyaka zAsana devI mAnI jAtI hai| kile ke smArakoM kI kucha jAnakArI kA varNana ho cukA aba bhagavAn AdinAtha kI vartamAna mUtti ke sambandha meM eka adbhuta ghaTanA kA varNana kiyA jAtA hai| mUtti kA camatkAra-san 1953 ko bAta hai ki hama loga prabhu pUjana karake vApisa jAne lage the ki merI kile meM kAma karane vAle kucha mistrI logoM se isa tIrtha sambandhI bAteM cala pdd'iiN| bAtoM bAtoM meM mistrI loga kahane lage ki yaha mUrti bar3I prabhAvika aura camatkArI hai| bar3A mistrI bolA ki san 1932 ko bAta hai ki kucha musalamAna yuvaka kile ke mandiroM kI mUrtiyoM ko tor3ane kI bhAvanA se kile meM dAkhila hue / Upara jAkara unhoMne pahile ambikAdevI kI mUrti ko tor3a DAlA aura usake khaNDoM ko nadI meM kahIM phaiMka diyA phira vaha bhagavAn zrI AdinAtha kI isa mUrti ko tor3ane kI bhAvanA se isa mandira meM * dAkhila hue| eka yuvaka ne isa mUrti para pUre jora se Thokara lgaaii| prahAra hone kI dera thI ki mUrti ke peTa meM se bar3I bhayAnaka dhU dhU karatI dhvani chUTa par3I jise sunate hI vaha loga bhayabhIta hokara vahA~ se bhAga khar3e hue / kAMgar3A nagara kI hindu janatA ko yaha samAcAra milA to unheM ambikAdevI kI mUrti ko tor3ane aura bhagavAn zrAdinAtha (mAnya pArzvanAtha) kI mUrti ko Thokara lagAe jAne se bar3A duHkha huaa| unhoMne isa sambaMdha meM apanA roSa prakaTa karane ke liye eka khulI sabhA mAnanIya rAjA sAhiba lambAgrAma kI adhyakSatA meM bulAI aura eka prastAva pAsa karake sarakAra se vinatI kI ki aparAdhiyoM ko gariftAra karake unheM kar3A daNDa diyA jAye / isa sambandha meM sarakAra ne do musalamAna yuvakoM ko gariphtAra kiyA, nyAyAlaya meM una ke viruddha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) kesa calA aura unheM chaH chaH mahInoM kI kaida kI sajA dI gii| mistrI bole ki jisa yuvaka ne isa mUrti para vAra kiyA thA una kA sArA vaMza naSTa ho gyaa| prAcIna kAMgar3A nagara ke kucha smAraka do jaina mUrtiyAM :-pichale lekha meM batAyA jA cukA hai ki kilA ke sivA kAMgar3A nagara meM bhI tIna jaina mandira zobhAyamAna the| parantu hameM abhI kata ina tInoM mandiroM ke sambandha meM koI jAnakArI prApta nahIM ho sako / prAcIna kAMgar3A nagara ke bAz2Ara meM indra zvara kA eka hindU mandira hai usakI dIvAroM para do jaina mUrtiyAM virAjamAna haiM jinakA ullekha ArkIyolojikala sarve Apha iNDiyA kI san 1905-1606 ko enyula riporTa ke 16 meM pRSTha para saMkSepa se isa prakAra diyA hai : "............(kAMgar3A zahara meM indrezvara ke mandira) kI dakSiNa ora eka dUsarA kamarA hai jo pUrva kA asalI mandira honA cAhiye / janarala kanIMghama ke varNana mutAbika isake andara jAte samaya donoM tarapha do jina mUrtiyAM dikhAI par3ato haiM / isa meM eka Upara saptarSi athavA laukika saMvat 30veM varSa kA zilAlekha hai / DAkTara bulhara, jinhoMne noTa :-tIrthaMkaroM kI mUrtiyoM ke camatkAra kaI bAra sunane meM Ate haiM, yaha camatkAra tIrthaMkaroM kI ora se kabhI nahIM hote kyoMki tIrthakara mokSagAmI hote haiM aura rAga dveSa se pare / yaha camatkAra adhiSThAyaka devatAoM dvArA kabhI kabhI prakaTa meM Ate haiN| mUrti kI AzAtanA hone para yadi unakI dRSTi par3a jAye to rakSA nimitta vaha camatkAra dikhalA jAte hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) isa lekha ko prakaTa kiyA hai, ke kathanAnusAra, isa lekha kI lipi kIragrAma kI baijanAtha prazasti kI lipi (zAradA lipi) se milatI julatI hai / isa se san 854 meM yaha lekha likhA gayA honA cAhiye / " jisa lekha kA Upara ke avataraNa meM jrikara kiyA gayA hai vaha lekha DAkTara bulhara (G. Buhler Ph. D., L. L. D. C. I. E.) epigrAphikA iMDikA ke prathama bhAga meM saMkSipta noTa ke sAtha prakaTa kiyA hai jisakI nakala yahA~ dI jAtI hai / prAcIna kAMgar3A nagara ke bAz2Ara meM pArzvanAtha pratimA kA jaina lekha nIce diye hue ATha paMktiyoM kA zilAlekha kAMgar3A bAz2Ara meM Ae hue indravarmA ke hindU mandira kI kamAna meM rakhI huI eka pArzva - nAtha kI pratimA kI gaddI ke Upara khodA huA hai| tela aura sindhUra se yaha lekha itanA daba gayA hai ki isake bahuta se akSara bilkula dikhAI nahIM dete / antima paMkti sarvathA naSTa ho gaI hai / lekha (1) om saMvat 30 gacche rAjakule sUrirabhUca (da) - (2) bhayacaMdramAH [1] tacchiSyo malacandrAkhya [sta ] - (3) tpadA (dAM) bhojaSaTpadaH [ // ] siddharAjastataH DhaGgaH (4) DhaGgAdajani [ce ] kaH / ralheti gR[ihaNa] [ta(5) sya ] pA-dharma-yAyinI / ajaniSThAM sutau / (6) [tasya ] [ jaina ] dharmadha (9) rAyagau / jyeSThaH kuNDalako (7) [] [tA] kaniSThaH kumArAbhidhaH / pratimeyaM [ca] (5)......FORT...... 7......gan | kan......[0] bhASAntara zram 30 veM varSa meM rAjakulagaccha meM abhayacandra nAma ke AcArya the ki jina ke www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ziSya amalacandra hue| unake caraNa-kamaloM meM bhramara ke samAna siddharAja thA / usakA putra DhaMga huA DhaMga se ceSTaka kA janma huA / usakI strI rAlhI thI...... usake dharma parAyaNa aise do putra hue jina meM se bar3e kA nAma kuNDalika thA aura choTe kA kumAra |......kii AjJA se yaha pratimA banAI gii| dUsarI jo jaina mUrti hai vaha isI mUrti ke pAsa meM rakhI huI hai aura baiThI huI strI kI AkRti kI sI hai| eka mahattvazAlI lakha :-mAnanIya DAyarekTara janarala sara. e0 sI0 kanIMghama sAhiba ne apanI vArSika riporTa san 1872-73 bhAga 5 meM eka mahatvazAlo lekha kA z2ikara kiyA hai jo isa prakAra hai_ "kAlIdevI ke mandira meM bhI eka lekha thA / ... .. maiMne jaba isa mandira ko mulAkAta lI taba mujhe yaha lekha nahIM mila sakA / isa ke viSaya meM kisI ne mujha se koI hAla bhI nahIM kahA / sobhAgya se, isa lekha kI do nakaleM mere pAsa haiM jo san 1846 meM maiMne apane hAtha se likha lI thii| isakI miti saM0 1566 aura zAkA 1413 hai jo donoM I0 saM0 1506 ke barAbara hotI haiM / isa ke prArambha meM : "zrAma svasti zrI jinAya nmH|" isa prakAra jina ko namaskAra kiyA gayA hai| aura jina zabda tIrthaMkara kA paryAyavAcI hai| kAMgar3A ka dIvAna :-sara kanIMghama kI riporTa san 1872-1873 noTa :- isa lekha kI lipi prAcIna zAradA lipi hai aura baijanAtha prazasti kI lipi se bilkula milatI hai isaliye isa meM batAyA gayA / laukika saMvat 30 kadAcit I0 saM0854 ho sakatA hai| rAjakula gaccha zabda se jAnA jAtA hai ki abhayacaMdrAcArya zvetAmbara the| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ (27) bhAga 5 meM diye gaye zabda nIce diye jAte haiM jina se patA calatA hai ki kAMgar3A ke dovAna jaina dharma ke upAsaka the| ____ "yadyapi vartamAna samaya meM kAMgar3e meM koI jaina nahIM hai parantu pahile dillI ke bAdazAhoM ke hAtha nIce jaina yahA~ kI dIvAnagIrI kiyA karate the|" jaina mUrtiyAM parivartita rUpa meM :-kAMgar3A nagara meM kucha aisI muttiyAM bhI dekhane meM AI haiM jo vAstava meM padmAsana meM baiTho huI jaina tIrthaMkaroM kI mUrtiyAM haiM parantu unake padmAsana ke svarUpa ko kureda kara badalA huA rUpa spaSTa dikhalAI detA hai aura zyAma raMga kI hone se unako bhairava kA rUpa de kara unheM taila aura sindhUra se pUjA jAtA hai| bhAvar3ayAM dA khUha :-prAcIna kAMgar3A meM eka kuAM hai jise. + bhAvar3ayAM dA khUha arthAt jainoM kA kuAM kaha kara pukArA jAtA hai| kAMgar3A meM jaina :-kAMgar3A ke mAnya kAMgresa kAryakartA zrI. hIrAlAla guptA ne bAtacIta ke daurAna meM hameM batAyA ki unhoM ne kAMgar3A meM jainoM ko rahate svayaM dekhA hai / unhoM ne kAMgar3A ke eka jaina vaMza kA jikara kiyA jisa kA eka membara nAnakacanda apane riztedAroM ke pAsa hozyArapura meM rahA karatA thaa| isa para maiMne isa bAta kI jAMca kI aura unakA kathana satya siddha huaa| jayanti devI kA sthAna :-kilA kAMgar3A se kucha dUra eka. TIle para jayanti devI kA sthAna banA huA hai jo ki kile se sApha. dikhAI detA hai| upAdhyAya zrI jayasAgara jI ne vijJapti triveNiH ke anta meM jo pariziSTa naM. 1 diyA hai usa meM ambikAdevI jvAlAmukhI tathA vIra-lauMkar3a ke sivA jayantidevI ko bhI sammAna diyA gayA hai| sambhava hai ki jayantidevI kA bhI jaina zAsana se kucha sambandha ho / + paMjAba meM bhAvar3A zabda zvetAmbara jainAM ke liye prayoga hotA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) bhagavAna mahAvIra kI eka parama bhakta zrAvikA kA bhI nAma jayanti thaa| isa viSaya kI khoja honI cAhiye / kAMgar3A jile meM jaina smAraka kAMgar3A kilA aura kAMgar3A nagara ke smArakoM ke sambandha meM jo thor3I bahuta jAnakArI prApta ho sakI usa kA varNana kara cuke haiM aba kAMgar3A ke Asa-pAsa ke kSetroM se prApta kucha jAnakArI kA varNana kiyA jAtA hai| jvAlAmukhI ke jaina smAraka-Upara likha cuke haiM ki upAdhyAya zrI jayasAgara jI ke pariziSTa naM. 1 ke anta meM jvAlAmukhI ko bhI mAna diyA gayA hai jisa se anumAna hotA hai ki jvAlAmukhI kA bhI jainadharma se kucha sambandha rahA ho isa viSaya kI bhI khoja honI caahie| vaise to jvAlAmukhI meM kaI jaina mUrtiyoM ke khaNDaharoM ke idhara udhara par3e hone ke samAcAra prApta hue haiM parantu do jaina smAraka to aise haiM jina ko kaI jaina bandhu apanI AMkhoM se dekha cuke haiM / jvAlAmukhI ke samIpa eka coTI para arjunanAMgA kA sthAna hai / yahAM para dhAtu kI banI tIrthaMkara kI eka mUrti Aja bhI maujUda hai aura isake sAtha hI dhAtu kA banA eka yantra jisa para caubIsa tIrthaMkaroM ke nAma likhe hue haiM bhI par3A hai / jainadharma meM nAgArjuna eka mAnya munIzvara ho gaye haiM jina ke nAma kI arjuna-nAMgA ke sAtha pUrI samAnatA hone se yaha bhI eka khoja kA viSaya ho jAtA hai / jvAlAmukhI ke smArakoM ke kAraNa anubhava hotA hai ki yahA~ para bhI jainoM kI avazya bastI tathA jaina mandira hoNge| baijanAtha paparolA ke smAraka-baijanAtha paparolA kAMgar3A jile kA eka prasiddha sthAna hai / yahA~ para eka bahuta prAcIna, bhAratIya prAcIna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) kalA kA sundara namUnA, eka devAlaya zobhAyamAna hai| yaha mandira saMvat eka kA banA huA hai jisa kA lekha isa mandira ke dvAra para maujUda hai| yaha mandira bhI mahArAjA suzarmA kA banAyA huA kahA jAtA hai| parantu mahArAjA suzarmA jo pADava kAla meM hue aura mandira jI kA saMvat eka kA banAyA jAnA, yaha donoM bAteM paraspara viruddha hone se abhI isa kA kucha nirNaya nahIM kiyA jA sakatA parantu yaha to nirvivAda hai ki yaha mandira hai ati prAcIna / mandira jI ke mUla-dvAra ke bAhara Asa-pAsa kI donoM dIvAroM para zAradA lipi meM likhe do prAcIna vizAla zilA-lekha maujUda haiM jo bar3e mahattva ke hone cAhiye ina kI jAnakArI prApta karanI ati Avazyaka hai / mandira jI ke mUla bhAga meM eka zivaliGga sthApita hai parantu mandira jI kA mUla sthAna bilkula nayA banA pratIta hotA hai jaba ki bAkI kA sArA bhAga ati prAcIna dikhAI de rahA hai| mandira jI ke bAharI bhAga para cAroM tarapha rAjA Adi aura devI devatAoM kI hajAroM choTI choTI mUrtiyA~ khudI huI haiM jina meM padmAsana meM virAjamAna kucha jaina tIrthaMkaroM kI mUrtiyoM ke cinha bhI dikhAI dete haiM aura kucha jaina sAdhviyoM kI mUrtiyoM ke cinha bhI spaSTa dIkha rahe haiM jina ke eka hAtha meM rajoharaNa hai aura dUsarA hAtha muMhapattI ko dhAraNa kiye hai| isI prakAra mandira jI ke Asa-pAsa dIvAroM para bhI anekoM aisI hI mUrtiyA~ dekhane meM AtI haiN| ina sabhI mUrtiyoM ke svarUpa kA jAnanA aitihAsika dRSTi se bar3e mahattva kA hogaa| isI mandira meM hamAre kucha aura bhI gaurava cihna jaina mUttiyoM ke khaNDoM ke rUpa meM eka ora par3e dikhAI dete haiM jinheM hamAre kaI jaina bhAI jo idhara bhramaNArtha jAte rahe haiM, svayaM apanI A~khoM se dekha cuke haiM / isa mandira ke zikhara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 30 ) para lage hue patthara ke gola se cakroM kA svarUpa kAMgar3A kile meM par3e patthara ke cakroM ke svarUpa se vilkula milatA julatA hai| sambhava hai ki yaha donoM mandira eka hI samaya ke bane hue hoN|| mandira jI ke mUla bhAga aura bAharI bhAga ke svarUpa kI bhArI bhinnatA, mahArAjA suzarmA ke hAthoM pratiSThita hone ke loka pravAda aura jaina matiyoM ke astitva se hameM dRr3ha vizvAsa ho rahA hai ki yaha pUrvakAla kA koI jena mandira hI honA caahiye| nandanavanapura (nAdauna)-saMvat 1484 kA yAtrA-saMgha kAMgar3A nagara se vihAra karake gopAcalapura, nandanavanapura, koTila-grAma aura koThopura Adi sthAnoM para gayA thA jina ke astitva ke sambaMdha meM abhI koI pakkI jAnakArI prApta nahIM ho sakI / inameM se kevala naMdanavanapura ke sambandha meM mAlUma huA hai ki ise Ajakala nAdauna kahate haiM / yahA~ para virAjamAna prAcIna mandira ke bAre meM abhI kucha mAlUma nahIM ho skaa| hAM yahA~ para Aja sthAnakavAsI jainoM ke thor3e se ghara maujUda haiN| nAdauna se dasa bAraha mIla dUrI para sujAnapura nAma kA eka kasabA hai yahA~ bhI sthAnakavAsI jainoM ke thor3e se ghara meM ina do sthAnoM ke sivA kAMgar3A ke sAre jile meM Aja jainoM kI kahIM bastI nahIM hai| sunA hai kucha varSa pUrva pAlamapura ke sundara kasabe meM bhI jainoM kI thor3I sI bastI thI parantu Aja vahA~ koI jaina nahIM hai / isake atirikta aura bhI kaI sthAnoM para jaina mUrti Adi smArakoM ke maujUda hone ke samAcAra sune jA rahe haiN| isa bAta kI bhArI AvazyakatA hai ki kAMgar3e ke sAre kSetra kI zodha khoja kI jAve aisA hone para yahA~ se aitihAsika mahattva kI vizeSa sAmagrI milane kI pUrI sambhAvanA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrtha-yAtrA-saMgha pUrvakAla ke saMvan 1484 ke vizAla yAtrA saMgha kA sampUrNa hAla pIche likha cuke haiM / aba vartamAna kAla ke kucha yAtrA-saMghoM kA saMkSipta samAcAra yahA~ diyA jAtA hai| saMvat 1980 kA yAtrA-saMgha-yaha vizAla yAtrA-saMgha saMvat 1980 meM hamAre parama upakArI, paMjAba kesarI, yugavIra, svargavAsI, jainAcArya zrImad vijayavallabha sUrIzvara jI mahArAja kI chatrachAyA meM hozyArapura ke zrI hIrAlAla bhAbU ke saMghapatitva meM hozyArapura se nikAlA gayA thA / AcArya zrI ke sivA vayovRddha zAMtamUrti muni zrI sumativijaya jI, mahAn tapasvI muni zrI guNavijaya jI, hozyArapura ke sundara ratna yugala bhrAtA panyAsa zrI vidyAvijaya jI tathA muni zrI vicAravijaya jI aura muni zrI upendravijaya jI bhI isa yAtrA saMgha meM zAmila the sAre paMjAba se tathA paMjAba se bAhara bambaI Adi dUra sthAnoM se bhI saiMkar3oM kI saMkhyA meM nara aura nArI dAdA ke prathama darzana kI abhilApA se umar3a par3e the / sArA sAmAna baila gAr3iyoM para lAdA gayA thA aura sabhI yAtrI muni mahArAjoM ke sAtha naMge pairoM prasannacitta ho kara bar3hate cale jAte the / jahA~ para par3Ava par3atA vahA~ hI mAnI jaMgala meM maMgala ho jAtA thA / prabhu bhakti aura guru bhakti ke prabhAvika gAna aura kIrtana se dizAyeM gUMja uThatI thiiN| jagaha jagaha Thaharate hue yaha saMgha koI dasa dinoM ke bAda kAMgar3A pahu~cA thA aura sabhI ne bar3e prema aura bhakti-bhAva se bhagavAn kI pUjA aura prabhAvanA kA tIna dina taka Ananda lUTA thA / pahilI yAtrA mAgha zudI paMcamI ravivAra ke dina bar3I dhUma dhAma se kI gaI thii| kAMgar3A nagara meM mAno eka melA sA laga gayA thaa| isa taraha nRtya-gAna, bhajana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) kIrtana karate, nagara nivAsiyoM se bar3e prema se milate tIna dinoM taka tIrtha-yAtrA kA lAbha uThAne ke bAda usI rAste se saMgha sukha zAnti pUrvaka vApisa hozyArapura pahu~cA / dUsarA saMgha - yaha yAtrAsaMgha bho zrI hIrAlAla bhAtra hozyArapura ke saMghapatitva meM hI vayovRddha zAntamUrti muni zrI sumativijaya jI mahArAja kI chatra chAyA meM saMvat 16 ke lagabhaga nikAlA gayA thA / panyAsa zrIvidyAvijaya jI unake janma yugala bhrAnA sahadIkSita muni zrI vicAravijaya jI tathA muni zrI upendra vijaya jI bhI saMgha meM zAmila the / isa yAtrA saMgha meM bhI acchI raunaka thI aura bar3e AnandapUrvaka yAtrA kA lAbha uThAyA gayA thA / saMvat 1996 kA yAtrA saMgha - yaha yAtrA saMgha saMvat 1666 meM paMjAba kesarI, kalikAlakalpataru, yugavIra, jainAcArya zrImad vijavayallabha sUrIzvara jI ko chatra-chAyA meM hozyArapura ke dharmapremI zrAvaka lA0 nAnakacandra jo nAhara ke saMghapatitva meM hozyArapura se nikAlA gayA thA / panyAsa zrI samudravijaya jI gaNi, muni zrI zivavijaya jI, muni zrI vizuddha vijayajI Adi munirAja bhI padhAre the / pUrva kI bhA~ti isa yAtrAsaMgha meM bhI saikar3oM nara-nAriyoM kI bhIr3a thI, bar3I raunaka thI / bar3e utsAhapUrvaka sArA kAryakrama calatA rahA aura pUre bhakti-bhAva se saiMkar3oM nara-nAriyoM ne yAtrA kA Ananda liyA thA / kramabaddha vArSika yAtrAsaMgha aura usakI rUpa-rekhA yUM hI bhArata svataMtratA-yuddha saphalatA ko prApta huA aura bhArata meM gaNataMtra rAjya kI sthApanA kI ghoSaNA kara dI gii| hamArA mAnyatIrtha bhI saphalatA kI rAha ko prApta karane ke liye karavaTa lene lagA / san 1947 kI bAta hai ki hozyArapura ke kucha nava-yuvakoM ke mana meM vicAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvat 1996 ke yAtrA-saMgha kA eka dRzya mAnya saMgItakAra ustAda bRjalAla jaina hozyArapura
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kAMgar3A tIrtha ke punaroddhAraka zrImad vijayavallabha sUrIzvara jI mahArAja saMvat 1666 ke yAtrA-saMgha ke saMghapati lA0 nAnakacanda nAhara ke sAtha
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ (33) paidA huA ki holI ke dina jaba ki hamAre nagara meM raMga ur3Ane ke sAtha sAtha dhUli Adi bhI ur3Ane kI prathA hai aura isase yaha pavitra dina apavitra banakara raha jAte haiM aura holI ke antima do tIna dina to kArobAra bhI lagabhaga banda sA hI rahatA hai, kyoM na yaha do cAra dina kAMgar3A kI puNya bhUmi meM gujAre jAyeM isase jahA~ kAMgar3A ke sauMdaryapUrNa prAkRtika dRzyoM se aura vahA~ ke jalavAyu se manoraJjana ho sakegA vahA~ apane prAcIna pavitra tIrtha aura bhagavAn zrI AdinAtha kI manohara mUrti ke darzana pUjana se Atmika aAnanda kI prApti kA lAbha bhI mila skegaa| ina zubha vicAroM ke sAtha saba ne eka mana ho kara kAMgar3A tIrtha kI yAtrA ke liye jAne kA nizcaya kara liyA aura san 1647 phAlguNa zudi trayodazI, caturdazI aura pUrNamAzI kI yAtrA bar3e Ananda aura utsAha se kI / isa varSa 13 premI isa pahile tIrthayAtrAsaMgha meM sammilita hue| tIrtha yAtrA se unheM itanA Ananda prApta huA ki unhoMne prativarSa holI ke dinoM meM yAtrA ke liye kAMgar3A jAne kA nizcaya kara liyA aura isI vicAra ke anusAra dUsare varSa bhI inhIM dinoM meM yAtrA ke liye kAMgar3A gaye aura san 1648 kI yAtrA kA Ananda luuttaa| isa varSa yAtrI-saMkhyA 11 thii| isake bAda san.1646 AyA aura holI ke dina bhI samIpa Ane lge| phira sabhI premI sajana ikaTThahue / isa varSa unake utsAha meM eka vizeSa jAgRti paidA huI / unhoMne socA ki hama to tIrthayAtrA kA Ananda uThAyeMge hI kyoM na bAkI nagaroM ke bhAIyoM ko bhI isa zubha avasara se lAbha dilAne kA saubhAgya prApta kreN| yaha bhAva sabhI ko priya lage aura unhoMne paMjAba ke sabhI nagaroM meM vijJApana bhejakara unheM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 34 ) tIrthayAtrA karane kA AmantraNa diyA / isa prakAra san 1946 kA bhI tIrthayAtrA kA kAryakrama pichale donoM varSoM kI apekSA adhika rocaka rahA / isa varSa paMjAba ke dUsare zaharoM se bhI bhAI bahineM zAmila hue| isa varSa yAtrI-saMkhyA lagabhaga 65 ho gii| isake bAda prativarSa holI ke dinoM meM yAtrA kA kAryakrama avicchinna rUpa se cAlU ho gayA aura prativarSa isakI saMkhyA vRddhi pAte saikar3oM taka pahuMca gaI aura paMjAba ke acche acche mAnya pratiSThita vyakti bhI ina saMghoM meM zAmila hone lage aura tIna dinoM ke liye bhagavAn ko pUjA, sevA, stavana kIrtana Adi se Atma-Ananda kA lAbha uThAne lge| bhagavAna ke pUjana kI boliyAM hokara aSTa prakArI pUjA racAI jAtI aura caudaza ke roja jayajayakAroM ke madhya meM zrI mandira jI para dhvajArohaNa hone lgaa| bhAvuka yAtrI utsava ke kharce ke liye apane dhana ko dekara apanI kamAI kA sArthaka banAte rahe / yaha sArA kAryakrama hozyArapura ke unhIM yuvakoM ke kandhoM para rahA aura unake sahayoga meM aura bhI sajjanoM ne hAtha baTAnA prArambha kara diyaa| kAryakrama ko rocaka banAne ke liye acche acche saMgItakAroM aura vaktAoM ko bulAvA bhejA jAne lgaa| isa taraha prativarSa raunaka meM vRddhi hone lgii| ___ phalataH ina yuvakoM ne bhArI jimmevArI ko anubhava karate hue apane hozyArapura ke sakala zrIsaMgha kI sahAnubhUti aura sahayoga lene kI icchA prakaTa kI jisa para sakala zrIsaMgha ne san 1651 meM tArIkha 27 pharvarI kI apanI eka mITiMga meM zrI kAMgar3A tIrtha kI vArSika kramabaddha yAtrA ko cAlU rakhane ke liye eka kameTI niyata kara dI jisakA nAma "zrI zvetAmbara jaina kAMgar3A tIrthayAtrA saMgha hozyArapura" rakkhA gayA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ (35) aura una sabhI sajanoM ko jo yAtrA sambandhI sevAbhAva rakhate tha isa saMgha meM zAmila kara liyA gayA aura unameM se eka kAryakAriNI banAI gaI jo Aja taka yaha kAryakrama bhalI-bhA~ti calAtI A rahI hai| kAryakAriNI ke sadasyoM kI nAmAvali isa prakAra hai : (1) lA0 saradArIlAla jaina pharma saradArIlAla premasAgara (sNghcaalk)| (2) lA0 prItamacaMda jaina suputra lA0 kundanalAla jaina (sahAyaka sNcaalk)| (3) DAkTara phakIracaMda jaina (pradhAna mntrii)| (4) lA0 zAntilAla jaina nAhara suputra lA0 gokalacaMda (mntrii)| (5) lA dharmacaMda jaina pharma dharmacaMda abhayakumAra (kossaadhykss)| (6) lA0 Dogaramala jena pradhAna zrI AtmAnanda jaina sabhA hoshyaarpur| (7) lA0 jJAnacaMda jaina mantrI zrI AtmAnanda jaina sabhA hozyArapura / isa prakAra yaha kAryakAriNI nizcita karake unheM kAma karane kI pUrI svatantratA dete hue, pUrNa sahayoga dene kA zrI saMgha ne AzvAsana diyaa| taba se yaha kAryakAriNI apane premI sAthiyoM ke sahayoga se bar3e utsAha pUrvaka kArya kara rahI hai| prati varSa vArSika riporTa prakAzita kara ke hisAba kitAba kA sArA ciTThA prakaTa kiyA jAtA hai tAki kisI prakAra se koI zaMkA na rhe| utsava ke vijJApana patra chapavA kara dUsare nagaroM meM sUcanA rUpa bheje jAte haiM aura unameM sArA kAryakrama de diyA jAtA hai| isa sAre utsAha ke kAraNa hamAre vaha mAnya suzrAvaka haiM joki samaya samaya para hameM tana, mana aura dhana se sahayoga dete cale A rahe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) haiM / lA0 ratnacanda RSabhadAsa jaina sarApha hozyArapura hameM Arthika sahAyatA se vizeSa utsAhita karate cale A rahe haiM / lA0 bAbU rAma jI jaina sarApha hozyArapura vAloM ne bhI tIrtha sambandhI sevAoM meM vizeSa yoga diyA hai / lA0 mastarAma jo jaina bajAja ne apanI pUjya mAtA zrImati indrakaura kI yAda meM kucha cA~dI ke bartana, tala kI 50 sundara rakAbiyAM tathA 50 kauliyA~ bheMTa kI haiM aura prati varSa pUjA kI saba moTI sAmagrI kesara, dhUpa, kapUra, itara, cA~dI ke varka tathA aMgalUhUne Adi kaI varSoM se dete A rahe haiM aura AjIvana dete rahane kA vizvAsa dilA cuke haiM / pUjya lA. munzIrAma jI (hamAre mAnya paNDita jI) kAMgar3A tIrtha ke bar3e premI haiM aura zuru se hI inakA AzIrvAda hameM prApta rahA hai / hamAre vayovRddha mAnya ustAda jI zrI bRjalAla jI (bI0 aila) hamArI samAja ke purAne saMgItakAra haiM jinake racita kAMgar3A prema se bharapUra kucha gAne isI pustaka meM diye jA rahe haiM, kAMgar3A tIrtha ke bar3e premI haiM aura prati varSa yAtrA meM zAmila hokara apane manohara saMgIta se janatA ko Anandita karate cale A rahe haiN| aura isI prakAra aura bhI yuvaka tathA mAnya sajjana haiM jinake apAra prema se hama nitya saphalatA prApta kara rahe haiN| unakA saccA prema hI unakA yazogAna hai| dUsare zaharoM se bhI hameM acchA sahayoga mila rahA hai| jina meM nArovAla vAle lA0 dharmacanda gulajArI lAla, pUrNacanda tathA ratnacanda jI vakIla baTAlA nivAsI Adi premI mahAnubhAvoM ke nAma vizeSa ullekhanIya haiM jo ki tana, mana aura dhana se prema-pUrvaka kaI varSoM se hameM sahayoga dete cale A rahe haiN| isa taraha apane premI mahAnubhAvoM ke sahayoga se tathA deva-guru kI apAra kRpA se hama apane patha para barAbara Age bar3ha rahe haiM / aba to paMjAba se bAhara kahIM dUra dUra se bambaI, jayapura, murAdAbAda, AgarA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ san 1953 ke zrAvaka-yAtriyoM kA sAmUhika citra AAJAKHANDARIMOH
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ san 1955 kA yAtrA-saMgha tIrtha kSetra meM hamAre priya netAgaNa-(1) zrI jJAna dAsa jI pI. sI. esa. sIniyara saba-jaja (2) seTha phUla caMda zAma jI bhAI bambaI /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (37) tathA dehalI Adi sthAnoM se bhI premI sajjana isa tIrtha kI yAtrA kA lAbha uThA cuke haiN| isa prakAra san 1946 ke bAda prati varSa yAtrA meM vizeSa utsAha aura jAgRti dekhane meM A rahI hai / san 1950 meM hamAre prakhara vidvAn munirAja panyAsa zrI vikAzavijaya jI tathA hIravijaya jI bhI yAtrA utsava para padhAre the jisa se vizeSa preraNA prApta huI thii| 1651, 1952 tathA 1953 ke varSoM meM dina prati dina raunaka bar3hatI gii| parantu san 1654 kA utsava kAMgar3A ke itihAsa meM vizeSa sthAna rakhatA hai kyoMki itihAsa meM sarvaprathama utsava ke inhIM dinoM meM isI nagara kAMgar3A meM paMjAba ke jainoM kI mukhya sabhA-zrI AtmAnanda jaina mahAsabhA paMjAba kA vASika adhivezana bhI pUrI zAna ke sAtha manAyA gayA thaa| hamAre mAnya netA dharma premo lA0 bAbU rAma jI vakIla jIrA nivAsI isa adhivezana ke pradhAna the / adhivezana ke kAraNa anekoM mAnya pratiSThita vyakti isa varSa utsava para padhAre the jina meM zrI zvetAmbara jaina kAnsa ke upa-pradhAna mAnanIya seTha mohana lAla jI caukasI bambaI, mAnanIya lA0 jJAnadAsa jI sIniyara sabajaja dehalI, seTha kIkA bhAI ramaNalAla jI pArikha dehalI, lA0 daulatarAma jI aiDavokeTa hozyArapura, lA0 khuzIrAma jI aiDavokeTa jAlandhara, jaina darzana ke prakAMDa vidvAn paM0 haMsarAja jI zAstrI ludhiyAnA, prabhAvika vaktA lA0 pRthvI rAja jI jaina prophaisara jaina kAlija ambAlA, mAnya saMgItakAra mAsTara natthAsiMha jI ludhiyAnA Adi mahAnubhAvoM kA nAma vizeSa ullekhanIya hai / mahAsabhA ke adhivezana se samAja meM vizeSa jAgRti paidA huI aura Ananda banA rahA / isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ (38) varSa yAtrI-saMkhyA cAra pA~ca sau ke laga bhaga thii| san 1655 ke yAtrA saMgha meM yadyapi yAtrI-saMkhyA pichale varSe jitanI nahIM thI to bhI utsAha kAphI thA / samAja ke acche acche agragaNya isa utsava para padhAre the| bhAratIya jaina samAja ke pramukha netA zrIyuta seTha phUlacaMda zAma jI bhAI bambaI, zrImAn seTha ramaNIkalAla jI pArikha bambaI, mAnanIya seTha kIkA bhAI ramaNalAlajI pArikha dehalI, paMjAba jaina samAja ke sarvapriya netA bAbU jJAnadAsa jI sIniyara-saba-jaja dehalI tathA jaina darzana ke prakhara vidvAn mahAn tArkika paM0 hIrAlAla jI jaina zAstrI ambAlA ke nAma vizeSa likhane yogya haiN| ina mahAnubhAvoM ke padhArane se utsava kI zobhA meM cAra cA~da laga gaye the| aba 1656 ke varSa kA svAgata karanA hai / yaha yAtrA utsava bhI pUrva ke samAna phAlguNa zudi trayodazI, caturdazI tathA pUrNamAsI tIna dinoM ke lie cAlU rahegA / isa varSa hamAre prakhara vidvAn munirAja zrI prakAzavijaya jI, zrI nandanavijaya jI, zrI vasaMtavijaya jI tathA mahAna prabhAvika sAdhviyAM zrI zIlavatI jI, zrI mRgAvatI jI, zrI sujyeSThA zrI jI mahArAja bhI padhArane ko kRpA kara rahI haiM jisase isa varSa caturvidha saMgha sammelana bharane kI pUrI pUrI sambhAvanA hai jisase anumAna kiyA jAtA hai ki yaha utsava kAMgar3A tIrtha ke itihAsa meM advitIya hogaa| cAroM ora se yAtrI bhAI aura bahinoM ke padhArane ke samAcAra prApta ho rahe haiN| progrAma ko vizeSa rocaka banAne ke lie saMgIta aura bhASaNoM kA ati sundara kAryakrama bana rahA hai ataH pUrI sambhAvanA hai ki yaha utsava vizeSa aitihAsika mahattva kA hogA aura saphala rhegaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthoddhAra kameTI prAtaH smaraNIya paramopakArI paMjAba dezoddhAraka nyAyAmbhonidhi jainAcArya zrImad vijayAnanda sUri (AtmA rAma jI) mahArAja ke samaya meM isa tIrtha se samAja paricita nahIM ho sakA thA anyathA unake samaya meM hI isa prAcIna tortha ko unnati para avazya dRSTi do jaatii| pUjyapAda gurudeva jainAcArya 1008 zrImad vijaya vallabha sUri jI ma. ne jaba isa tIrtha kI aitihAsika jAnakArI prApta kI aura saMvat 1680 meM isa tIrtha kI pahalI bAra yAtrA kI tabhI se unake mana meM vizeSa utkaMThA paidA huI ki isa prAcIna gauravazAlI tIrtha kA phira se uddhAra kiyA jaaye| guru mahArAja ko isa sadbhAvanA ke kAraNa zrI saMgha ne bho isa puNya kArya meM yoga denA apanA kartavya samajhA aura isa kArya ko siddhI ke liye " akhila bhAratIya kAMgar3A tIrthoddhAra kameTI " nAma kI eka saMsthA sthApita kI gaI jisa ke pradhAna hozyArapura ke mAnanIya lA0 daulatarAma jI jena vakIla tathA mantrI lA0 amaranAtha jI jaina bajAz2a hozyArapura nizcita hue / unhoMne isa sambandha meM ucita likhA par3ho jArI ko aura kucha samaya taka yaha kArya sucAru rUpa se calAte rahe parantu kipsI kAraNa se yaha kAma Age na bar3ha skaa| aba jaba ki yAtrA-saMgha kI ora se yAtrA kA kAryakrama cAlU huA aura utsAhI tathA yogya sajjana kAMgar3A pahu~cane prArambha hue to eka bAra phira isa tIrtha ke uddhAra ke bhAva paidA hue phalataH kucha sajjana isa kAma ke liye Age bar3he jina meM se vizeSa kara ke hamAre mAnanIya yogya kAryakartA lA0 amaranAtha jo jaina bI0 e0 bI0 TI0 haiDa mAsTara gar3hadIvAlA vAloM kA nAma ullekhanIya hai| una hI ke utsAha se phira vahI kameTI "zrI kAMgar3A jaina tIrthoddhAra kameTI" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ (40) nAma se punarjIvita huI jisa ke pradhAna lA0 daulatarAma jI jaina aiDavokeTa hozyArapura, pradhAna mantrI lA0 amaranAtha jaina haiDamAsTara gar3hadIvAlA vAle aura mantrI zrI zAntilAla jaina nAhara hozyArapura nizcita hue / isa kameTI ne pUre utsAha aura lagna se apanA kArya prArambha kara diyaa| ___kAMgar3A meM jainoM kA koI ghara na hone se hamAre liye apane tIrtha kI dekha-rekha aura surakSA karanA ati kaThina thaa| saubhAgyavaza vahA~ para hamAre priya-bandhu nakodara nivAsI lA0 guradittAmala jo jena khaNDelavAla apane nijI kAma ke kAraNa kucha samaya se nivAsa kara rahe the| vaha bar3e dharmapremI aura samAja-sevI sajana the| hameM vizeSa duHkha hai ki kucha samaya huA mRtyu ne unheM hama se judA kara diyA / usa tIrtha-premI ne apane tIrtha kI kucha bigar3I dazA kA anubhava kiyaa| kucha svArthI loga dAdA kI isa manohara mUrti dvArA anucita lAbha uThA rahe the aura dopa pUrNa kArya karane se mahAn azAnti pedA kara rahe the| unhoMne yaha samAcAra hama taka pahu~cAye jise sunakara hameM ati duHkha huaa| kameTI ne saba se pahile isI ora dRSTi denI ucita samajhI aura isa kAma ko sucAru rUpa se calAne ke liye apanI pramukha sabhA zrI AtmAnanda jaina mahAsabhA paMjAba kA sahayoga prApta kiyA gayA / zrI AtmAnanda jaina mahAsabhA paMjAba kI ora se tIrtha kI surakSA nimitta eka DaipUTezana kAMgar3A ke DipTI kamiznara zrI ke0 ela0 kapUra sAhiba se dharmasAlA ke sthAna para milA aura unheM tIrtha sambandhI durvyavasthA ko sUcita karake unase sudhAra kI prArthanA kI gaI jise unhoMne saharSa svIkAra kiyA aura sahayoga dene kA pUrA vizvAsa dilaayaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAre tIrtha-premI seTha phUlacanda zAma jI bhAI bambaI seTha kIkA bhAI ramaNalAla jI pArikha dehalI
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 41 ) isa DaipuTezana meM nimnalikhita mahAnubhAva zAmila hue :lA0 khuzIrAma jo jaina aiDavokeTa jAlandhara, lA0 daulatarAma jI jaina aiDavokaTa hozyArapura / lA0 jinadAsamala jena aiDavokeTa hozyArapura, lA amaranAtha jI jaina haiDamAsTara gar3hadivAlA, lA0 paramAnanda jI mantrI mahAsabhA paMjAba, lA0 kapUracaMda jo pradhAna zrI saMgha jAlandhara, lA0 kundanalAla jI haiDamAsTara nakodara, lA0 jJAnacaMda jI mantrI zrI saMgha hozyArapura, lA0 saradArIlAla jI saMghacAlaka kAMgar3A tIrthayAtrA saMgha, zrI0 zAntilAla jI mantrI tIrthoddhAra kameTI hozyArapura / DaipuTezana se DI0 sI0 sAhiba bar3I sahAnubhUti ke sAtha mile / hamArI vinati ko bar3e dhyAna se sunA aura kAMgar3A tIrtha ke itihAsa ko bhI sunA aura pUrNa sahayoga dene kA AzvAsana dilaayaa| idhara purAtatva vibhAga (Archaeological Deptt.) naI dillI ne bhI hameM pUrA pUrA sahayoga diyA / phalataH hameM saphalatA prApta huI aura Aja yaha pratimA jaina mUrtti ghoSita ho cukI hai aura jainamUtti ke tarIke se hI pUjI jA rahI hai aura koI anucita kAryavAhI kare aisA bhaya nahIM rahA / parantu yAtrA ke samaya se Age pIche vyaktigata rUpa meM Ane vAle. yAtriyoM ko pUjA karane meM rukAvaTa ho gaI jisa se hameM duHkha huA kyoMki purAtatva vibhAga ke kucha aise hI pratibaMdha the / jisa para hamAre pUjyapAda gurudeva zrImad vijayavallabha sUrIzvara jo mahArAja ne vizeSa dRSTi dI aura unakI apAra kRpA se hameM hamAre kucha aise pratiSThita mahAnubhAvoM kA sahayoga prApta ho gayA jo dehalI hI meM virAjamAna the kyoMki hama itanI dUra baiThe mahakamA vAloM se milane aura bAtacIta: karane meM bar3I kaThinAI kA anubhava karate the / mAnanIya zrImAn seTha kokA bhAI ramaNalAla jI pArikha, zrImAn bAbU jJAnadAsa jI sIniyara saba- jaja, AdaraNIya saikreTarI sAhiba zrI nemacanda jI tathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 42 ) pro0 badarIdAsa jI jaina dehalI vAloM ne gurudeva kI tIrtha sambandhI sadbhAvanAoM se prerita hokara tIrthoddhAra meM hameM pUrNa sahayoga diyA aura bar3I lagna se tIrthoddhAra ke liye parizrama karane lage / aura aba hamAre yaha mAnanIya netAgaNa sarvadA ke liye svataMtratApUrvaka pUjA ke pUrNa adhikAra prApta karane tathA prabhu pratimA kA yogya siMhAsana para virAjamAna karAne meM prayatnazIla haiM / hameM pUrA vizvAsa hai ki hama devaguru kI kRpA se avazya saphala hoMge / bhUmi-dAna :- kAMgar3A meM koI jaina- gharAnA nahIM hai aura na hI koI apanA sthAna | hameM vicAra paidA huA ki vahA~ para koI jagaha kharIda kI jAye tAki samayAnusAra vahA~ koI dharmazAlA, vidyAlaya athavA cikitsAlaya Adi khAla kara kucha jainoM ko basAyA jAye jisa se tIrtha kI dekha rekha, murakSA Adi kAryoM meM sahayoga mila sake / pariNAma svarUpa kile ke samIpa hI ucita sthAna para eka vizAla Tukar3A ( jamIna ) bika rahA thA / ucita sthAna hone se aura sarakAra kI isa kSetra ko phira se basAne kI dRr3ha bhAvanA dekhate hue saba yogya sajjanoM ne yahI sammati dI ki yaha sthAna kharIda liyA jAye jisa para bambaI meM AcArya bhagavAn zrImad vijaya vallabha sUrIzvara jI mahArAja kI sevA meM apane bhAva rakhe gaye / unhoMne hameM utsAha diyA jisa para una kI preraNA se gujarAMvAle ke dharmapremI guru bhakta lA0 makanalAla pyAre lAla jI jaina minhAnI ambAlA nivAsiyoM ne yaha sthAna laga-bhaga gyAraha sau rupayA kharca karake tIrthonnati ke bhAva se bheMTa kiyA / hameM vizvAsa hai ki zrImAnoM ke zubha bhAva se diyA gayA yaha bhUmi dAna tIrtha kI unnati meM avazya sahAyaka banegA aura koI samaya AyegA jaba ki yahA~ para deva-guru ke zubha nAma kI koI amara sthApanA kAyama hokara rhegii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhane yogya sthAna zrI kAMgar3A tIrtha ke jaina aitihAsika smArakoM kA varNana ho cukA aba kAMgar3A ke anya AkarSaNIya sthAnoM kA varNana kiyA jAtA hai jisa se jahA~ Apa tIrtha yAtrA dvArA Atmika Ananda kA lAbha uThA sakeMge vahA~ ina ramaNIya sthAnoM kI chaTA ko dekhakara manoranjana bhI prApta kara skeNge| ataH isa viSaya ke do bhAga kiye jAte haiM : (1) aitihAsika sthAna / (2) ramaNIya sthAna / aitihAsika sthAna :-kAMgar3e kA sArA kSetra hI devI aura devatAoM kA ghara hai / vaise to devI devatAoM ke anaginata sthAna Apa ke dekhane ko yahA~ mileMge parantu tIna prAcIna mandiroM ko idhara bahuta mAnyatA hai / jinakA varNana nIce kiyA jAtA hai : vajra zvarI devI :-kAMgar3A kI naI bastI meM vajra zvarI devI kA eka prAcIna vizAla mandira hai jo dekhane meM bahuta manohara hai / dUra dUra se yAtrI loga isake darzanoM ko Ate haiM / yahA~ para navarAtroM meM bar3A bhArI melA lagatA hai| ___jvAlAmukhI-kAMgar3A nagara ke pUrva kI ora koI caudaha mIla kI dUrI para yaha sthAna dUra dUra taka prasiddha hai| yahA~ para eka bahuta prAcIna viza la mandira hai jisa meM do cAra sthAnoM se pRthvI meM se agni kI jvAlAyeM lagAtAra nikalatI rahatI haiM yahI isakI vizeSatA hai| isI kAraNa yaha jvAlAmukhI ke nAma se prasiddha hai| yahA~ para navarAtroM ke dinoM meM bar3A bhArI melA lagatA hai / yU0pI0 kI tarapha ke saiMkar3oM loga prati varSa naMge pAMvoM isake darzanoM ko pAte haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 44 ) cintapurNI-yaha mandira bhI bahuta prasiddha hai| paMjAba ke mukhya 2 nagaroM se hajAroM yAtrI isa ke darzanoM ko prati varpa Ate haiN| zrAvaNa mAsa meM bar3A bhArI melA lagatA hai / mAtA ke mandira para saiMkar3oM dhvajAyeM car3hAI jAtI haiM yaha mandira kAMgar3A se hozyArapura ko jAne vAle rAste para AtA hai / kAMgar3e se tIsa mIla kI dUrI para sthita hai| ramaNIya sthAna-dharmasAlA, bhAgasUnAtha pAlamapura, baijanAthapaparolA Adi kitane hI saundarya pUrNa ramaNIya sthAna idhara dekhane yogya haiM / sabhI kAMgar3e se bIsa paJcosa mIloM kI dUrI para sthita haiM / inakA jala aura vAyu bar3A svaccha aura svAsthyaprada hai / prakRti kI chaTA dekhane yogya hai / garamI ke mausama meM loga manoraJjana ke liye Ate haiN| yogindra nagara-himAcala kI barphAnI ghATiyoM meM zobhAyamAna yaha sundara sthAna bijalI-utpAdana kA vizAla ghara hai / yahA~ para bar3e bar3e baMdha bAMdha kara pahAr3oM meM bahane vAlI choTI choTI nadiyoM kA jala ikaTThA karake bijalI paidA kI gaI hai jo ki sAre paMjAba meM dUra dUra taka apane prakAza se andhakAra ko dUra kara rahI hai| isake kala-kArakhAne dekhane yogya haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAne Ane kI jAnakArI isa mahAtIrtha ke darzanoM ko jAne ke liye do mukhya rAste haiN| hozyArapura se kAMgar3A tathA paThAnakoTa se kAMgar3A / hozyArapura se kAMgar3A causaTha mIla kI dUrI para hai| basa sarvisa kI pUrI suvidhA hai| rAstA acchA hai| jina logoM ko moTara meM baiTha kara pahAr3I saphara karane se ulTiyAM A jAtI haiM unake liye idhara se jAnA yogya nhiiN| paThAnakoTa se kAMgar3A ke liye do mukhya sAdhana haiM / basa dvArA bhI kAMgar3A pahu~cane meM koI kaThinAI nahIM / thor3e thor3e samaya para paThAnakoTa se baseM milatI rahatI haiN| relve Trena bhI kAMgar3A jAtI hai| paThAnakoTha se kAMgar3A ke liye choTo lAIna calatI hai / choTA sA iJjana aura choTe choTe Dibbe / parvatIya dRzya dekhane yogya haiM / jalavAyu ke kalarava se mana ko bar3A Ananda prApta hotA hai / paThAnakoTa se kAMgar3A 57 mIla kI dUrI para hai| kAMgar3A ke do relve sTezana haiM / 'pahale sTezana kA nAma kAMgar3A aura dUsare kA kAMgar3A mandira / kAMgar3A nagara kI bhI do bastiyAM haiM / eka kA nAma hai purAnA kAMgar3A aura dUsare kA navIna kAMgar3A athavA kAMgar3A bhavana / sTezana kAMgar3A purAne kAMgar3e ke samIpa hai jahA~ kile meM hamArA jaina mandira hai yahA~ ke sTezana para kAMgar3A ko navIna bastI ko jAne ke liye relve basa maujUda hotI hai| sTezana "kAMgaDA mandira" navIna vastI ke samIpa hai jahA~ yAtrA ke dinoM meM dharmazAlA meM hama ThaharA karate haiM / sTezana se bastI ko jAne ke liye savArI kA koI prabandha nahIM / paidala hI calanA hotA hai / sAmAna uThAne ke liye kulI mila jAte haiM / Thaharane ke liye navIna bastI hI yogya hai jahA~ dharmazAlA Adi saba prakAra kI suvidhA hai / raunaka bhI yahIM hai ora devI kA mandira aura acchara-kuNDa Adi dekhane yogya sthAna bhI yahIM haiN| yahA~ se do mIla kI dUrI para kile meM .hamArA jaina mandira hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArAMza * zrI kAMgar3A tIrtha ko sthApanA bhagavAn zrI neminAtha ke samaya meM ___ mahArAjA suzarma candra ke kara-kamaloM se huii| * kAMgar3A totha kA pramukha mandira nagarakoTa kAMgar3A ke aitihAsika kile meM virAjamAna hai| * isa maMdira meM bhagavAn zrI AdinAtha ko vizAla manohara mUrti zobhAyamAna hai| * maMdira jI ke dvAra para 24 jaina tIrthakaroM kI padmAsana meM virAjamAna mUrtiyoM ke cihna zobhA de rahe haiN| * tIrtha ke saMsthApaka mahArAja suzarmacandra candravaMzoya kaTauca kSatriya the| * isa vaMza ke kaI mahArAje jaina dharma ke zraddhAlU rahe / mahArAjA rUpacandra ne caudahavIM zatAbdi meM kAMgar3A nagara meM bhagavAna mahAvIra kI svarNa pratimA tathA maMdira sthApita kiyaa| * saMvat 1484 meM mahArAjA narendracandra ne upAdhyAya zrI jaya sAgara jI ke netRtva meM sindha deza se Ane vAle vizAla yAtrA saMva ko bahumAna diyA aura upAdhyAya jI ke upadeza ko sunaa| OM mahArAjA narendra candra ke apane nijI devAgAra meM sphaTika. ratnoM kI banI torthaMkaroM ko mUrtiyAM virAjamAna thIM / mahArAjA jaina tIrthaMkaroM kI pUjA karate the| ke kAMgar3A ke dIvAna bhI jaina dharma ke upAsaka the| * kile ke sivA kAMgar3A nagara meM bhI tIna jaina maMdira maujUda the| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (47) * kAMgar3A ke Asa pAsa bhI kaI kSetroM meM jainI bar3I saMkhyA meM basate the| * saMvat 1484 kA yAtrA saMgha kAMgar3A jile ke gopAcalapura, nandanavanapura (nAdauna)koTila grAma aura koThIpura meM bhI gayA aura vahA~ jaina mandiroM ke darzana kiye| * prAcIna kAMgar3A ke bAjAra meM indravarmA ke hindU mandira meM Aja bhI do jaina matiyAM dIvAroM meM lagI huI haiM jo navamI zatAbdi kI banI huI haiN| * kucha varSa pahale kAlIdevI ke maMdira meM yaha zilAlekha maujUda thaa| "OM svasti zrI jinAya nmH|" ke prAcIna kAMgar3A nagara meM eka kuAM hai jise "bhAvar3ayAM dA khUha" athavA 'jainoM kA kuAM' kahA jAtA hai| ke jvAlA mukhI meM arjuna-nAMgA kA sthAna hai vahA~ do jaina ke smAraka bAja bhI par3e hue haiN| * baijanAtha paparolA ke prAcIna maMdira meM Aja bhI jaina mattiyoM ke khaNDahara par3e dIkhate haiM tathA jaina sAdhviyoM kI mUrtiyoM ke cinha khudde sApha dikhAI dete haiN| * hamAre pAvana tIrtha kA yazogAna karane vAle san 1632 ke racita kucha stavana Aja bhI maujUda haiN| * kAMgar3A jile meM aura bhI kaI sthAnoM para jaina matiyoM ke astitva ke samAcAra mila rahe haiM / jina ko zodha-khoja kI parama AvazyakatA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdeza aura zubha-kAmanAyeM (1) jaina samAja ke prANAdhAra zrImad vijayavalabha sUrIzvara jI mahArAja ke zubha-saMdeza parama pUjya gurudeva jainAcArya zrImad vijayavallabha sUrIzvara jI mahArAja hI isa kAMgar3A tIrthoddhAra ke prANAdhAra the| una hI ke AzIrvAda tathA preraNA se hI hama Aja taka isa bhArI jimmedArI ko saphalatA pUrvaka nibhAte cale A rahe haiN| una kI ora se Aye anekoM patra hamAre pAsa maujUda haiM jina ke par3hane se una kI isa tIrtha sambandhI sadbhAvanAyeM prakaTa ho rahI haiM / utsava ke upalakSya meM hama kucha varSoM se una ke zubha saMdeza maMgavAte A rahe hai / gurudeva ke hRdaya meM isa tothe kI unnati tathA uddhAra ke liye kitanI tar3apa tho una ke bheje patra svayaM bola rahe haiM / una ke do patroM ke pUrNa bhAva nIce diye jA rahe haiM jo gurudeva ke mana ke udgAra tathA sadbhAvanAyeM peza kara raha haiN| inameM se pahilA patra tArIkha 14 mArca 1954 kA likhita hai / gurudeva kA yaha pahilA patra una ke hastAkSaroM vAlA antima patra hai isaliye kAMgar3A tIthe sambaMdhI vizeSa aitihAsika mahattva rakhatA hai / so nIce diyA jAtA hai| zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, gvAliyA TaiMka rodd| bambaI 26. saikreTarI zrI kAMgar3A tIrtha, dhrmlaabh| ummIda hai ATha dasa bhAI bambaI se kAMgar3A ko AveMge aura ummIda hai ki tumhAre kAma meM kAphI imadAda deveNge| jo jagaha eka hajAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ (46) rupaye meM milane kI AzA hai usa ke liye eka hajAra kI rakama yA kucha thor3A sA jyAdA gujarAMvAlA vAle lAlA makanalAla suputra zrI rAmazAha manhAnI ne denI svIkAra kara lI hai| ina kA nAma Apane apanI riporTa meM de denA / hamArI tarapha se zrIsaMgha ko dharmalAbha kaha denA aura tuma zrIsaMgha apane kAma meM saphala hoveM aiso devaguru se prArthanA hai| lekhaka-kevalakRSNa (hastAkSara) (bhASA urdU) vallabha suri kA dharma lAbha dUsarA patra bambaI se muni zrI vizuddhavijaya jI se urdU bhASA meM likhavAyA gayA hai so nIce diyA jAtA hai| bambaI shhr| 15-4-45. mAsTara amaranAtha va lA0 zAntilAla zrI kAMgar3A tIrthayAtrA saMgha hozyArapura / dharmalAbha ke sAtha mAlUma ho ki isa jagaha sukhasAtA hai dharmadhyAna meM udyama rakhanA, saba ko dharmalAbha kaha denaa| Age kAMgar3A utsava ke saba patra mile aura Ala iNDiyA zvetAmbara kAnphreMsa ke vAIsa praijIDeMTa zrIyuta mohanalAla jI caukasI bambaI nivAsI ne kAMgar3A ke utsava tathA mahAsabhA paMjAba ke adhivezana va yAtrAsaMgha se bAtacIta tathA pahAr3oM ke khUbasUrata najAroM ke hAlAta sunaaye| suna kara bahuta khuzI huii| aura mohanalAla bhAI ne yaha bhI kahA ki vahA~ yAtriyoM ke Thaharane ke liye dharmazAlA kI bar3I jarUrata hai| yahA~ ke kucha bhAIyoM se bAtacIta ko tho unhoMne kahA ki jo bhAI kAMgar3A tIrtha kameTI ke kAryakartA haiM ve bhI yahA~ guru mahArAja ke pAsa AveM aura hama ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 50 ) bhI usa vakta bulA leveM guru mahArAja kI maujUdagI meM ve kAMgar3A ke saba hAlAta peza kareM aura ve kyA karanA cAhate haiM aura vahA~ kI kameTI ke kauna kauna maimbara haiM yaha saba hAlAta khulAsAvAra jAhira kreN| phira hama yahA~ bambaI ke cIdA cIdA bhAIyoM ko bulA kara saba hAlAta samajhAyeMge / phira umIda hai ki yahA~ se kucha na kucha imadAda mila jAyegI / Apake kArya meM saphalatA hogii| kAMgar3A tIrtha mazahUra ho jaayegaa| phira yAtriyoM kI aAmadoraphata bahuta jyAdA ho jAyegI phira AhistA AhistA saba kucha bana jAyegA aura yahA~ se kAnsa bhI kucha pracAra karegI / yahA~ ke logoM ko khyAla to hai magara eka daphA tuma loga yahA~ bambaI meM Akara rUbaru meM saba hAlAta jAhira kro| isa liye tuma ko likhA jAtA hai ki isa khata ke pahuMcane para phaurana hI tuma loga jo kAMgar3A tIrtha kameTI ke kAryakartA-kArakuna hI ve bambaI pahu~ca jAveM / bhAI mohanalAla caukasI ne yaha bhI kahA thA ki "maiMne una bhAIyoM ko kahA thA ki tuma bambaI meM aao| zrI AcArya bhagavAna kI maujUdagI meM saba bAteM jAhira karo phira ummIda hai ki kAma bana jaavegaa"| isa liye dobArA likhA jAtA hai ki isa khata ke pahu~cate hI tuma loga jo bhI kAma karane vAle hozyAra aura saba hAlAta ko samajhAne vAle haiM ve saba bhAI canda yoma taka z2arUra bambaI pahu~ca jAveM tAkIda dara tAkIda hai / saba saMgha ko zrI AcArya bhagavAn Adi munimaNDala kI tarapha se dharmalAbha kaha deveM / muni vizuddhavijaya kI tarapha se dharmalAbha / javAba jalda / az2a AcArya bhagavAn zrImad vijayavallabha sUri jI mahArAja zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, gvAlyiA TeMka roDa, bambaI 26 / . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 51 ) nivedana hamAre prANAdhAra gurudeva to apane amara sandeza de kara cale ge| aba unake camana kI rakhavAlI kA kAma unakI suyogya ziSya paramparA hI ke supurda hai / hamAre AdaraNIya mahAtmA jainAcArya zrImad vijayasamudra suri jI mahArAja, jainAcArya zrImad vijayaumaMga sUri jI mahArAja, Agama-divAkara muni zrI puNyavijaya jI mahArAja tathA jainAcArya zrImad vijayapUrNAnanda sUri jI mahArAja jaise suyogya aura vidvAn saMta apane gurudeva ke camana ko harA bharA rakhane ke udyama meM kabhI pIche nahIM raheMge hameM aisI pUrNa AzA hai / pichale varSa san 1655 ke vArSika utsava para hama ne gurudeva ke sacce sevaka zAMtamati jainAcArya zrImad vijayasamudra sUri jI mahArAja kI sevA meM apanA zubha sandeza bhejane kI vinatI kI thI jisa para unhoMne apanA AzIrvAda de kara hameM kRtArtha kiyA thA so vaha sandeza nIce diyA jAtA hai| (2) sandeza vijayAnanda sUrIzaM, vallabhaM sadguru tathA zirasA vacasA vande manasA ca mudaM tathA (1) zrI tIrthapAntharajasA virajI bhavanti, tIrtheSu baMbhamaNato na bhavaM bhavanti tIrthavyayAdiha narAsthirasaMpadaH syu, pUjyA bhavanti jagadiza mayA cayantaH / tIrtha yAtrA kI dhUli ke sparza se mAnava karma rUpI dhUla se rahita hotA hai / tIrthoM meM paribhramaNa se manuSya saMsAra ke paribhramaNa kA nAza karatA hai / tIrthoM meM dhana vyaya karane se manuSya kI sampatti sthira ho jAtI hai aura tIrthakara kI pUjA karane se pUjaka pUjya bana jAtA hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ (52) zrI zvetAmbara jaina kAMgar3A tIrtha yAtrA saMgha yogya dharma-lAbha ke sAtha vidita hove ki Apa ne isa zubha prasaMga para sandeza maMgavAyA so ThIka hai| vizvapUjya sugRhIta nAmadheya pAMcAladezoddhAraka nyAyAmbhonidhi jainAcArya 1008 zrImad vijayAnanda sUrIzvara jI (prasiddha nAma AtmArAma jI mahArAja sAhaba) mahArAja sAhaba ke paTTadhara pUjyapAda prAtaH smaraNIya, svanAma dhanya, suvihitaziromaNi, ajJAnatimirataraNI, bhArata-divAkara, kalikAla-kalpataru, paMjAbakezarI, yugavIra, jainAcArya 1008 zrImad vijayavallabha sUrIzvara jI mahArAja sAhaba jo prativarSa Apa zrI saMgha ko sandeza bhejA karate the / usI sandeza para manana kiyA jAe aura AcaraNa meM lAyA jAya to Apa saba kA uddhAra ho sakatA hai / tathApi Apa zrIsaMgha ke patra ko mAna de kara kucha likha rahA huuN| kAMgar3A tIrtha bahuta prAcIna hai| prAcIna tIrtha kA uddhAra karanA yaha apanA parama kartavya hai| mahApuruSa pharamAte haiM ki nUtana jinAlaya ke nirmANa kI apekSA prAcIna jinAlaya ke, prAcIna tIrtha ke uddhAra karane meM ATha guNA phala hotA hai| __Aja ke yuga ko dekhate hue apane ko sampUrNa saMgaThita hokara aise parama pAvana prAcIna tIrtha ko rakSA karanI cAhie / anya kaI tIrthoM ko bhA~ti yaha tIrtha bhI apane hAthoM se na calA jAe isa bAta ko dhyAna meM rakhate hue pratyeka jaina kA kartavya hai ki tana mana dhana se sahayoga dekara isa pAvana tIrtha kI rakSA kreN| isa tIrtha ke uddhAra ke lie pUjyapAda parama gurudeva AcArya bhagavanta ne kaI bAra upadeza diyA, kameTI banAI gii| gatavarSa zrI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAnanda jaina mahAsabhA kA adhivezana bhI huA parantu abhI taka tIrtha ko apane hastagata na kara pAe / mere sunane meM AyA hai ki sarakAra apane sevA pUjA ke adhikAra ko bhI lenA cAhatI hai yadi yaha bAta satya ho to bahuta hI duHkha kI bAta hai| apane pUjA sevA bhakti ke adhikAra ko kAyama rakhane ke lie jabaradasta Andolana karanA cAhiye aura koI bhI jainI jAya to usako sevA pUjA karane ke lie koI roka Toka na kare aura kI huI AMgI vagairaha ko tAtkAlika dUra kara dete haiM, aisA na honA caahiye| agara isa samaya itanA bhI prabandha ho sake to acchA hai| sujJeSu kiM bahunA vahA~ para Ae hue saba bhAI bahanoM ko dhamalAbha vikrama saMvat 2011 samudrasUri kA dharmalAbha vIra saMvata 2481 phAlguna zudi tRtIyA Atma saMvat 56 tA0 25. 2. 1655 vallabha saMvata 1. bagavAr3A jilA sUrata (3) paramapUjya gurudeva bhagavAn zrImad vijayavallama sUrIzvara jI. mahArAja ke ziSyaratna gurubhakta svargIya jainAcArya vijayalalita sUri jI mahArAja ke prabhAvika ziSya upAdhyAya zrI pUrNAnandavijaya jI mahArAja (AcArya zrI vijayapUrNAnanda sUri jI) meM hamArI vinati ko svIkAra karate hue zrI mATuMgA, bambaI se 3-3-55 ko vArSika utsava para apanA zubha AzIrvAda hameM bhejA thA jisa meM parama zraddhaya guruvarya zrImad vijayavallabha sUrIzvara jI mahArAja ke guNAnuvAda ke bAda saMskRta bhASA meM sundara kavitA ke rUpa meM tArtha mahimA kA gAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 54 ) kiyA gayA hai jise isI pustaka kI stavanAvali meM de diyA gayA hai / jisake bAda Apa pharamAte haiM ki : vizeSa likhane kA yaha hai ki zrI kAMgar3A tIrtha atiprAcIna hai| bar3A ramaNIya sthAna hai / garamI ke dinoM ke liye yaha sAkSAt kailAzasthAna hai| isake udaya ke lie atyanta jora se pracAra karanA Avazyaka hai| zrI guru bhagavanta jI kA zrI tIrtha kAMgar3A ke viSaya meM adhUrA rahA huA kArya pUrNa karanA anivArya hamArA kartavya hai| paMjAba kezarI AcArya bhagavanta zrI vijayavallabha sUrIzvara jI mahArAja sAhaba ke paTTa prabhAkara paTTadhara parama gurubhakta marudhara dezoddhAraka AcAya zrI vijayalalita sUrIzvara jI mahArAja sAhaba ke praziSya-ratna muni zrI prakAza vijaya jI paMjAba meM Aye hue haiM evaM kAMgar3A tIrtha kI yAtrA ke lie bhI kAMgar3A tIrtha meM AveMge to muni zrI prakAzavijaya jA Adi ko kAMgar3A tIrthoddhAra ke viSaya meM maiM sUcita karUgA jisa se vaha loga bhI dhyAna deNge| kAMgar3A ko unnati ke lie to zro garu mahArAja kA samasta parivAra saba prakAra se taiyyAra hai| kisI bhI prakAra se avicAraNIya vastu hai nhiiN| vizeSa meM Apa kAMgar3A tIrtha kI sevA karate haiM evaM bhaviSya meM bhI karate rheNge| isa viSaya meM Apa ko abhinandana diyA jAtA hai| khUba AnandapUrvaka evaM utsAha pUrvaka kArya karate raheM yhii| daH upAdhyAya pUrNAnanda vijaya kA dharmalAbha / (4) akhila bhAratIya zvetAmbara jaina samAja ke prasiddha netA garubhakta dharmapremI zrImAn mAnanIya seTha phUlacandabhAI zyAmajI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 55 ) pichale varSa san 1655 ke utsava para padhAre aura vahA~ rAta ke samaya eka khulI sabhA meM isa mahAtortha ke bahumAna meM jo zubha sandeza diyA vaha sadA amara rahegA / Apa ne pharamAyA : " merI hArdika bhAvanA hai ki zrI kAMgar3A tIrtha paMjAba kA zatru jaya bana jAye / jisa se gujarAta tarapha ke loga isa mahAtIrtha kI yAtrA ko Ane Arambha ho jAyeM jisase udhara ke logoM kA paMjAba ke logoM se mela-jola bar3he aura ApasI prema paidA ho | maiM aura mere sAthI yathAzakti kAMgar3A tortha kI unnati ke lie tana mana aura dhana se sahayoga dene kA taiyyAra haiM / " (5) zrI zrAtmAnanda jaina gurukula gajarAMvAlA ke bhUtapUrva gavarnara dharmaprAyaNa zAntamUrti zrImAn bAbU kIrtiprazAda jI jaina vakIla binolo jilA meraTha apanI sadbhAvanAyeM tArIkha 3 pharavarI 1652 ke patra meM yUM prakaTa karate haiM : "hRdaya se cAhatA hU~ ki kAMgar3A tIrtha dinodina unnati kare / agara Apa bhAI vahA~ vidyAbhavana kholane kA prayatna kareM to bahuta hI acchA ho / agara paMjAbI bhAI cAheM to vahA~ gurukula AsAnI se khola sakate haiN| maiM samajhatA hU~ vahA~ kA jalavAyu acchA hogA / yAtrA utsava kI pUrNa saphalatA cAhatA hU~ / saba bhAI bahinoM ko jaya jinezvaradeva aura saba muni mahArAjoM ko vandanA / " " 1 (6) sAhitya tathA itihAsa ke itihAsa ke parama vidvAn mAnanIya DA0 banArasI dAsa jI jaina apravAla ema0 e0 pI0 eca0 DI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane kRpA patroM meM hameM nimna sandeza dete haiM : - "zrI kAMgar3A tIrtha yAtrA kA hAla par3ha kara prasannatA huI / ghuTanoM meM darda rahane se maiM zAmila nahIM ho sakatA / isa meM koI zaMkA nahIM ki jalasoM te bhAvanA bahuta bar3hatI hai parantu maiM isa kamI ko jaina sAhitya aura itihAsa ke adhyayana se pUrI kara letA huuN| maiM isa meM bar3I dilacaspI rakhatA hU~ / san 1947 meM bannU aura kohATa se hastalikhita pustakeM ighara lAI gaI thIM parantu vahA~ paMjAba se bAhira bheja dI gii| isI prakAra vairovAla ke bhaNDAra meM se bhI grantha Aye aura vaha bhI paMjAba se bAhira cale gaye / yahA~ inakA adhyayana lAbha-prada hotaa| matiyoM ke lekha aura mandiroM kA itihAsa taiyyAra honA cAhiye / paMjAba aitihAsika sAmagrI se bharA par3A hai| aba bhI bahuta kucha prApta hai jo ki dhIre dhIre ojhala ho rahA hai aura naSTa ho rahA hai|" zrImAn mAnanIya lA0 bAbUrAma jI pradhAnaM zrI AtmAnanda jaina mahAsabhA paMjAba, jIrA se 13 pharavarI 1656 ke patra meM likhate haiN| "yaha mAlUma karake hArdika prasannatA huI ki Apa ne zrI kAMgar3A tIrtha kA itihAsa likhA hai / yaha ati Avazyaka kArya thA jisa ke lie Apa ne parizrama kiyA hai / mujhe AzA hai ki Apa ko avazya saphalatA prApta hogii| isa meM kiMcitamAtra sandeha nahIM ki kAMgar3A kI khuzanamA vAdI madhyakAla meM jaina dharma kA kendra thI aura isa puNyabhUmi ke prasiddha jaina mandiroM kI yAtrA ke liye dUra dUra ke yAtrA saMgha AyA karate the / DA0 sItArAma jI jo 1932 san meM saiMTrala myUjiyama lAhaura ke kyUreTara the zrI AtmAnanda jaina gurukula paMjAba ke vArSika utsava para Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ (57 ) gujarAMvAlA padhAre the taba unhoM ne zrI AtmAnanda jaina mahAsabhA paMjAba kI kAMgar3A saba-kameTI ko batAyA thA ki kAMgar3A prAMta meM aitihAsika jaina mandira maujUda the| unakA kathana thA ki Arkiyolojikala DipArTamaiMTa kI tarapha se jaba bhI kAMgar3A ke Asa pAsa khudAI kA kAma hogA taba khaNDarAta meM dabI huI bahuta sI jaina mUtiyAM nikaleMgI jo bhAratavarSa ke itihAsa para prakAza DAleMgI. / risarca-skAlaroM kA apanA dhyAna kAMgar3A prAta kI aitihAsika khoja kI tarapha denA cAhiye / jaina samAja kA bhI kartavya hai ki kAMgar3A tIrtha kI unnati ke lie yatna kre|" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrtha-stavanAvalI (1) raciyatA-saMvat 1484 ke yAtrA-saMgha ke nAyaka upAdhyAya zrI jayasAgara jI vijJapti triveNIH kI pariziSTa saMkhyA (1) mujha mana lAgiya khaMti jAlandhara desaha bhaNiya / tIrtha vaMdaNa resi nagarakoTi tau prAviyau // 11 // bAnagaMgA pAtAlagaMga vyAhanai jasu taDihiM / vaNarAI ghaNa ghATa vATa ti ghATihiM AgaliyA // 2 // tahi mahimA bhaNDAra pahila uM pahilai jiNabhavaNiM / dIThau saMtijiNida nayaNa amiyarasa pAraNauM // 3 / / jiNahari bIjai rIjumaNi adhikera Upajae / jahi sovanamaya biMba rUpacaMda rAyaha taNauM // 4|| jiNi dIThai saMtosu maNa ANadihiM Usasae / aMdhArai udyota jayau sujagaguru vIravaru // 5 // jai trIjai prAsAdi saravari rAjamarAla jima / saMbhAviu risahesu caMpaki caMdani thuti jalihiM // 6 / / hiva caDiyau camakaMta ati UMcai gar3hi kAMgar3ae / ihu jANe mai kiddha siddhisilA ArohaNau // 7 // alajau aMgi na mAi mAi tAya gharu vIsariya / sariya sayala maha kajja tahiM risahesara dasaNihi / / 8 / / jo hImAlaya hu~ta rAya susammihiM. jANiyau / nemisari jayavaMti kaMgar3akoTihi ANiyau ||6|| candravaMsi je rAya rANI jasu payatali lulai / aMbikadevi pasAi tahiM manavaMchita phala milaI // 10 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 56 ) bhAsa kaMcaNamaya kAlasihi sahiya e cyArai prAsAda / cyArai cihu~ varaNihiM namiya cyArai haraI viSAda // gopAcalapura sirimauDa saMtinAha jagasAmi / kAmiyaphala kAraNi rasiya lINau chauM tasu nAmi // 11 // naMdavaNihiM naMdau suciru caramajiNesara caMda / jaga cakoru jamu daMsaNihiM pAmai paramANaMda // pAsa pasaMsau koTilae gAmihiM mahi abhirAmi / maha mana koili jima ramau tasa guNa aMbArAmi // 12 // hemakubha sirijiNabhavaNiH e savi thuNiyA deva / devAlai koThinayari karauM vIrajiNa seva / dukkhaha dinnu jalaMjaliya sukhaha ladhu psaaru.| tIratha paMcai jai namiya pAmiya mokha dayAra // 13 // maMgala tIratha paMthiyaha maMgala tIratha paMtha. / jaM sukhehi kira maI kaliya mukati-nAri-sImaMtha / nAri acchai dhari dhari dhaNiya jaNaNI-sA-parudhanna / jAsu kukkhi utpanna naru saMcai tIratha punnu // 14 // iya jayamAyara samariya tAya savAlakhapavvaya jiNarAya / tA amhAriya phUgo Asa haDaM bolauM jiNasAsaNa dAsa // 15 // iNi samaraNi nAsai naraga joga iNi samaraNi lAbhai saraga bhoga / iNi kAraNi tumhi mo bhaviya Aja iha pabhaNahu, nisuNahu saraI kAjA // iya nagarakoTa pamukkha ThANihiM je ya jiNa maI vaMdiyA / te vIralauMkaDa devi jAlAmukhiya mannai vaMdiyA // annevi je kevi samgi mahiyali nAgaloihi saMThiyA / kara jor3i te savi ajja vaMdauM phurau riddhi aciMtiyA // 16 // / // iti zrI nagarakoTTa-mahAtIrtha caityaparipATI // // kRtiriyaM zrI jayasAgaropAdhyayAnAm // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ (60) (2) racayitA-pUjyapAda zrImad vinayavallabha sUrIzvara jI mahArAja __cAla :-(RSabhadeva vimalagiri maNDana) kAMgar3A tIrthapati prabhu pyArA, RSabhajinaMda juhArA re / mana vaca kAyA tIna yoga se, sevA karU niradhArA re / kAM0 aNk| mAnU usako zubha mana prabhu jI, jisameM dhyAna tumhArA re| vacana pavittara usako mAnU, prabhu kA nAma uccArA re / kA0 // 1|| kAyA vaha sukhadAyI jAnU, pUjana sevana sArA re| dharmakRtya meM kAma jo Ave, bAkI pudagala bhArA re| kAM0 / / 2 / / Adi narezvara Adi jinezvara, Adi RSIzvara dhArA re / AdinAtha prabhu zrAdi yogIzvara, Adi tIratha karatArA re| kAM // 3 // tU brahmA harihara ziva zaMkara, tU purupottama pyArA re| rAmanAma sukhadhAma jinezvara, AvAgamana nivArA re / kAM // 4 // namana karU tribhuvana dukhahartA, tU tribhuvana zRGgArA re| namana karU trijaga paramezvara, bhavodadhi pAra utArA re / kAM // 1 // kalpataru sama vAMchita, pUraNa. cUraNa karama pahArA re| rogasoga dukha dohaga nAse, jima taraNI aMdhakArA re / kAM0 // 6 // suzarmA napa ne banavAyA, jina mandira sukhakArA re| neminAtha svAmi ke hote, tIratha tAraNahArA re / kAM // 7 // divya prabhAva atizaya varNana, tIratha kA nahIM pArA re| mahimA aba bhI adbhuta tIratha, guptapane camakArA re / kaaN08| vijJapti triveNi par3hakara, jAnyA yaha adhikArA re| hozyArapurA se darasa ko, AyA saMgha udArA re / kAM // 6 // sAdhu zrAvaka aura zrAvikA, tInoM saMgha maMjhArA re| saMghapati hIrAcaMda bhAbhU, AnaMda maMgalakArA re| kAM0 // 10 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 61 ) sumativijaya jI vallabha, tapasI, vidyA sAtha vicArA re / nAma upendravijaya SaTsAdhu, SaTakAyA rakhavArA re | kAM0 ||11|| gagana vasu guha indu vikrama, mAgha sudi ravivArA re / paMcamI mila sabakInI prabhu kI, yAtrA jayajayakArA re / kAM0 // 12 // tapagaccha nAyaka vijayAnandasUri, AtamarAma zradhArA re / Atama lakSmI saMpada pAI, vallabha harSa apArA re | kAM0 ||13|| (3) racayitA - upAdhyAya zrI pUrNAnandavijaya jI mahArAja puNyaM prAcInatIrthaM vividhasukhakaraM kAMgaDAkhyaM nitAntam kailAsAda e: samIpe vRjinacayaharAdAdinAthAdvirAjat / abde'smiM SoDazAgre khagaganalasite vaikrame vaibhavA'bhe prAsocchalAdhyazcabhUmA surapura tulitassveSTa dairindramukhyaiH // 1 // tI'rthesmiM kAMgaDAkhye janasukRvazAjjainadharmAvalambI saGgho vAsaM cakAra prabhupadakRpayA cArdha sAhasrasaMkhyaH / viMzekrUre zatAbde'vanivicalanatazcAstabhAvaM prayAtaH . hyAdIzasya svarUpaM pavanasuta iti khyAti tIrthAvazeSam ||2|| saMvatavAbhUmau divikRtakasano vallabhaH sUrivaryaH tIrthoddhAravratI vai tanuhRdayavacassaMprayAsairbabhUva / tacchiSyaH paTTabhAnurvijayalalitasUriH prabhUtaM pracAraM kRtvA zro hoziyAre prathitajanamataM pattane'tiSThipadyaH ||3|| aSTApadasya pratimAsvarUpaM zrIkAMgaDAtIrthamidaM punAtam / prApnotu cASTApadatAM purANI vidhottamAnaM himaparvatA // // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ (62) anyenASTApadena kSititalaviditaM kAMgaDAtIrtharAjama sadhomuktezca panthArasumahita vijayAnandasUreH kRpAtaH / siddhInAM prodvamo vai jinapadavilasanvallabhapreraNAtto bhUyAtsAdhvIbhiretatkSapaNakazatakai zrAvakainityasevyam / / 5 / / hrIMkAravijayanAyaM pUrNAnandoyatIzvaraH saGghasyAbhyudayAnanAnA, yAcatejinadevataH / / 6 / / (4) racayitA-pUjyanIya ustAda bRjalAla jaina hozyArapura (bI0ela) __ taz2a: - siddhagirI tIratha para jAnA jI kAMgar3e tIratha para jAnA jI......jAnA jI sukha pAnA jI 1. ai tIratha prAcIna kahAye, isadI mahimA kahI na jAye satagura dA pharamAnA jI......kAMgar3e tIratha para... 2. ucce kile vica hai ika mandira, jisameM pratimA prabhu. kI sundara AdinAtha guNa gAnA jI......kAMgar3e 3. rAjA suzarmA ne banavAyA, duniyA de vica punna kamAyA likhayA lekha purAnA jI......kAMgar3e 4. saMvat caudA sau caurAsI, AyA saMgha darza amilApI siMdha se ho ke ravAnA jI......kAMgar3e 5. upAdhyAya zrI jayasAgara jI, chatra-chAyA meM AyA unakI yAtrA lAbha uThAnA jI......kAMgar3e 6. narendracaMdra the rAjA dAnI, nagarakoTa jinakI rAjadhAnI jinavara kA dIvAnA jI......kAMgar3e 7. rAjAjI ne arja guz2ArI, dhanyabhAga Aye nagarI hamArI __ sat upadeza sunAnA jI......kAMgar3e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 8. satgura ne upadeza sunAyA, sunake rAjA ati harSAyA jayajayakAra bulAnA jI......kAMgar3e . bI0 ela0 zuddha mana se jo dhyAye, bhavasAgara se vaha tara jAye mukti kA phala pAnA jI......kAMgar3e tarja-siddhAcala ke vAsI tuma ko lAkhoM praNAma AdIzvara bhagavAna ! tuma ko lAkhoM praNAma, tumako koTi praNAma ___koTa kAMgar3A vAle tuma ko lAkhoM praNAma ........... 1. nAbhI ke tuma nanda pyAre, morAMdevI mAtA ke dulAre tuma ho dayA nidhAna, tuma ko lAkhoM praNAma..... 2. koTa kAMgar3e de vitra mandira, jisa vica pratimA terI sundara mahimA bar3I mahAna......tuma ko......... 3. dUra dUra se yAtrI Avana, rala mila gIta tere hI gAvana jaya jayakAra bulAna.......tuma ko......... 4. bhaktAM dI rakha lAja prabhu jo, pUraNa kara de kAja pranu jo maMgge jo varadAna......tuma ko......... 5. jApa terA jo nizadina karade, bhavasAgara se pAra utarade mukti dA phala pAna, tuma kA........ 6. dara tere jo AyA savAlI, bI0 ela kade na jAe khAlI jholiyAM bharade jAna, tuma ko........ (3) naiyyA merI lagA de kinAre prabhu zrAyA, AyA maiM tere dvAre prabhu . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ (64) 1. terA hai nAma duniyAM meM tAranatarana, kATo mere prabhu jI bhI janmomaraNa dekhA mukti de jA maiM naz2Are prabhu..... AyA 2. zraAyA tUphAna paiMde ne ole prbhu| naiyyA mero e Dagamaga Dole prabhu ruDadI jAMdI paI be sahAre prabhu......pAyA 3. naiyyA merI aTaka kara bhaMvara meM par3I saba ko chor3a prabhu Asa terI dharI aura tere vinA kauna tAre prabhu..... aAyA 4. tere darzana kA abhilApI AyA hU~ maiM dhyAna tere hI caraNoM meM lAyA hai maiM ___mArAMdevI mA~ ke dulAre prabhu......AyA 5. mere devAdhideva dayA kIjiye apane caraNoM meM mujhako jagaha dIjiye ___yahI bI0 ela hai arja gaz2Are prabhu..... pAyA (4) Aye tere dvAra prabhu jI Aye hama Aye tere dvAra prabhu jI Aye 1. AdIzvara bhagavAna hamAre, morAMdevI mAtA ke dulAre tuma ho tAraNahAra......... 2. zuddha mana se jo tumheM dhyAve, bhavasAgara se vaha tara jaave| hove ber3A pAra.........prabhu jI Aye 3. dUra dUra se yAtrI Avana, rala mila gIta tere hI gAvana bolana jaya jayakAra........ prabhu jI Aye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 65 ) 4. devAdhi tuma deva jinezvara, pAra- brahma tuma hI paramezvara tuma ho dayA bhaNDAra......prabhu jI Aye 5. bI0 ela bana gayA caraNa pujArI, jiMda tere caraNAM toM vArI darza dayo ika vAra . (5) raciyatA - zAntilAla jaina 'nAhara' hozyArapura ...... ( 1 ) AdIzvara bhagavAna hamAre sabhI pukAreM jaya ho ! hAtha jor3akara khar3e haiM sAre, saba uccAreM jaya ho ! 1. mIThI vAnI se banagaMgA ke madhura gAna hai gAve ghUma ghUma aura bhUma bhUma kara sundara rAsa racAve guNa gAthA ko suna kara terI, caraNI sIsa jhukAve jIvana naiyyA ke rakhavAre, jaya jayakAre jaya ho AdIzvara bhagavAna hamAre, sabhI pukAreM jaya ho 2. vedoM ne bhI mukta kaMTha se Apa ke yaza ko gAyA jainadharma ne jisa jyoti se apanA vaibhava pAyA bhArata kI saMskRti kA jo thA janmadAtA kahalAyA * prabhu jo RSi muni guNagAte hAre, dharma dulAre jaya ho zradIzvara bhagavAn hamAre, sabhI pukAreM jaya ho 3. brAhmaNa, kSatri, vaizya, zUdra haiM eka pitA kI mAyA jaina, sanAtana, sikkha, Arya haiM eka vRkSa kI chAyA. nadiyAM sArI jahA~ mileM, vaha sAgara tU kahalAyA bhArata jananI khar3I pukAre, mere sahAre jaya ho AdIzvara bhagavAna hamAre, sabhI pukAreM jaya ho + banagaMgA nadI jo kile ke sAtha bahatI hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. (66 ) tyAga tapasyA ke bala se tU brahma rUpa dikhalAyA satya ahiMsA kI jyoti se bhArata ko camakAyA zilpakalA aura tattvajJAna ko tU ne hI sikhalAyA 'nAhara' ke saba dukhar3e TAre maiM balihAre jaya ho AdIzvara bhagavAna hamAre, sabhI pukAreM jaya ho zrI kAMgar3A-tIrtha dhvajArohaNa Aja kAMgar3A kI coTI para dhvaja apanA laharAnA hai yaha tIratha hai yAda purAnI, prema ke phUla car3hAnA hai 1. yuvako jAgo uTho bar3ho aura zUravIra bana dikhalA do bahinoM tuma vIrAMganA bana kara jAti ko phira camakA do tumhAre hI utsAha se hama ne phira gaurava pAnA hai Aja kAMgar3A kI coTI para dhvaja apanA laharAnA hai 2. dAdA AdinAtha hamAre tInaloka ke svAmo haiM aho! kAla ke heraphera se kuTiyA ke vizrAmo haiM inakI zobhA meM hama ne ika sundara mahala sajAnA hai Aja kAMgar3A kI cITI para dhvaja apanA laharAnA hai 3. mAtA ambe ! kahA~ chipI ho, vaibhava apanA dikhalA do satya ahiMsA kI jyoti ko phira se jaga meM phailA do dAdA neminAtha kI hama ne jayajayakAra bulAnA hai Aja kAMgar3A kI coTI para dhvaja apanA laharAnA hai 4. vara deveM caubIsa jinezvara, pArzvanAtha kI dRSTi ho mahAvIra ke puNya teja kI tIna loka meM vRSTi ho vijayAnanda guru vallabha kI jaya kA nAda bajAnA hai Aja kAMgar3A kI coTI para dhvaja apanA laharAnA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 67 ) 5. mAnanIya suzarmA gajA, Aja terA yaza gAte haiM zrImAn narendracandra aura rUpacandra mana bhAte haiM 'nAhara' apanI puNya bhUmi ko hama ne zIza jhukAnA hai Aja kAMgar3A kI coTI para dhvaja apanA laharAnA hai tarja (jAgRti ) - Ao bacco tumheM dikhAyeM...... ........ bahano bhAiyo tumheM sunAe~ kathA esa asthAna kI // isa miTTI se tilaka karo yaha dharatI hai bhagavAna kI / AdIzvara bhagavAna 2. parAkramI rAjA suzaramacandra ne yaha mandira banavAyA thA / dUra dUra se saMgha prabhu ke darzana karane AyA thA / yahA~ kI janatA ne mila karake jainadharma apanAyA thA / suna lo yaha saba bAteM apane gaurava aura abhimAna kI / ....... 2. svarga samAna yaha sundara nadiyA prabhu caraNoM meM bahatI thI / bala svAtI iThalAtI Ave saba ke mana ko bhAtI thI / tI nija sakhiyoM ko apane sAtha milAtI thii| tI prabhu vyAkula rahatI thI, gAve bhagavAna kI ....... ke caraNoM meM Ane ko haradama kala kala karatI zora macAtI stuti 3. parvata kI coTI para maMdira saba ke mana ko bhAyA hai, nIlA ambara isa maMdira para karatA apanI chAyA hai, bAdala ke saMga A~khamacolI candA khelane AyA hai tAroM ke saMgha cAMdanI ne isa maMdira ko dIpAyA hai, devI devatA phula barasAte pratimA para bhagavAna kI ....... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ (68) 4. yaha kAMgar3A tIrtha bhAiyo uttama aura nirAlA hai, AMdhI varSA aura bhUcAloM ne maMdira ko pAlA hai, prakAzavijaya, zIla zrI ne mila kara saMgha nikAlA hai, mRgA zrI kI amRta rUpI vANI kiyA ujAlA hai, vimala kahe aba bolo mila kara jaya AdI bhagavAna kI...... (vimala jaina) baTAlA - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra pyAre bandhuo ! Apane apane prAcIna tIrtha zrI kAMgar3A jI ke gauravamaya itihAsa ko par3hA / mujhe vizvAsa hai ki ise par3ha kara Apa ke hRdaya - sAgara meM prema kI taraMgeM uThane lagI hoMgI aura isake punaruddhAra ke liye ApakI sadbhAvanAoM ko avazya preraNA milI hogI / isa tIrtha kA sambandha kisI eka sosAyaTI athavA nagara se nahIM hai / isakA sambaMdha to sArI jaina samAja se hai / isa liye sAra samAja kA vizeSataH paMjAba ke jainoM kA yaha parama kartavya ho jAtA hai ki isake udaya tathA unnati ke liye pUrNa sahayoga deM / svargIya DA0 banArasIdAsa jI jaina ema0 e0 pI0 eca0 DI0 apane patroM dvArA samAja ko jo cetAvanI de gaye haiM usa para avazya dhyAna denA cAhiye / unakA pharamAna hai ki jaina samAja apanI aitihAsika sAmagrI yathA prAcIna mandira, mUrttiyA~ aura pranthAdi kI surakSA para ucita dRSTi na dekara mahAn bhUla kara rahI hai / unhoMne kahA hai ki paMjAba aitihAsika sAmagrI se aba bhI bharA par3A hai isakI surakSA karanA parama Avazyaka hai / isa dRSTi se kAMgar3A tIrtha vizeSa mahatva rakhatA hai / ataH isa ora sAre samAja ko avazya dRSTi denI cAhiye / 66 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 70 ) jaisA ki hamAre mAnanIya AcArya zrI vijayasamudra sUri jI mahArAja ne apane patra meM pharamAyA hai ki navIna mandira ke nirmANa kI apekSA prAcIna mandira ke uddhAra karane meM ATha guNA phala hotA hai ataH bhAgyavAn isa pAvana tIrtha kI sevA karake puNya ke bhAgI bneN| Apa ko yaha jAna kara prasannatA hogI ki hamArI samAja ke sarvAnupriya netAgaNa zrImAn sIniyara sabajaja bAbU jJAnadAsa jI sAhiba, seTha zrI kIkAbhAI ramaNalAla jI pArikha dehalI aura pro0 badarIdAsa jI jaina dehalI jaise mahAnubhAva tortha ke uddhAra meM vizeSa dilacaspI le rahe haiM aura jaina samAja ke suprasiddha seTha sAhiba mahAmAnya zrI kastUrabhAI lAlabhAI jo ahamadAbAda, zrIyuta seTha phUlacanda zAmajI bhAI bambaI tathA zrImAn seTha mohanalAla bhAI caukasI Adi apanA pUrNa sahayoga dene kA vizvAsa dilA cuke haiM jisase hameM vizvAsa honA cAhiye ki hama apane manoratha meM avazya saphala hokara raheMge to bhI sabhI bhAiyoM kA kartavya hai ki ve bhI yathAyogya tIrtha sevA karane meM apanA hAtha baTAte raheM / tIrthoddhAra ke viSaya meM prathama to hameM pUjA sevA karane kI svatantratA nahIM hai jisakA prabaMdha karanA parama Avazyaka hai| isake sAtha hI sAya prabhu pratimA ko yathAyogya sundara siMhAsana para virAjamAna karanA hai jisake liye hamAre mAnya netAgaNa puruSArtha kara rahe haiN| tIrtha kI dekha-rekha aura pUjA-sevA ke liye prabaMdhakoM aura yAtrI logoM ke Thaharane ke liye eka dharmazAlA bhI cAhiye jisake liye hamAre dharmapremI lA0 makanalAla pyArelAla jI gujarAMvAlA vAloM ne kAMgar3A meM kile ke samIpa hI bhUmi kA eka vizAla Tukar3A kharIda kara tIrthonnati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 71 ) nimitta samarpaNa kara diyA hai ataH vahAM dharmazAlA khar3I karane meM hameM suvidhA ho gaI hai / pUrva samaya meM kAMgaDA meM saiMkar3oM jaina basate the parantu aba vahA~ eka bhI jaina gharAnA nahIM hai isalie yadi vahA~ aise sAdhana juTAe jAyeM jisa se adhika jaina vahA~ basa sakeM to bahuta acchA ho| isa se sevA pUjA kA bhI vizeSa Ananda rahegA aura tIrtha kI surakSA meM bhI suvidhA rhegii| jaise varakAraNA jI tIrtha kI surakSA ke lie vidyAlaya kI sthApanA kI gaI usI bhA~ti svargIya bAbU kIrtiprasAda jI jaina vakIla binola vAloM ne apane eka patra dvArA yaha zubha vicAra prakaTa kiyA thA ki vahA~ eka vidyAlaya athavA gurukula kA sthApita kiyA jAnA lAbhaprada rahegA / ataH samAjasevI vidvAn mahAnubhAvoM ko isa vicAra ko bhI dhyAna meM rakhanA cAhie / isI prakAra kAMgar3e kA yaha kSetra madhura svAsthyaprada jala-vAyu kA sundara sthAna hai ataH samAja kI ora se yadi vahA~ eka sundara sainITorIyama athavA haspatAla khola diyA jAve to atyanta lAbhakArI siddha ho sakatA hai jisa se jahA~ hama samAja sevA kA suavasara prApta kara sakeMge vahA~ tIrtha kI unnati meM bhI acchA sahayoga prApta ho sakegA / Atmacintana karane vAle mahAnubhAvoM ko parvatIya kSetra ati lAbhakArI siddha hote haiM kyoMki eka to vahA~ kA vAyumaNDala zuddha zrIra zAnta hotA hai dUsare ekAnta sthAna suvidhA pUrvaka mila jAne se mana ko ekAgra karane meM sahAyatA milatI hai / jaise zrAbUmAunTa vAle mahAtmA zraddheya gurudeva parama - yogIrAja zrI vijayazAnti sUrIzvara jI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ (72) mahArAja AbU pahAr3a kI zAnta guphAoM meM raha kara bizeSa AtmikaaAnanda kA anubhava karate the / isI prakAra kAMgar3A kA yaha ramaNIya kSetra bhI apane zAnta vAtAvaraNa se apane premiyoM ko mugdha kara sakatA hai / vahA~ para sthApita eka sundara zrAzrama jahA~ apane bhAvukoM kI isa manokAmanA ko pUrI kara sakegA vahA~ prabhu pUjA aura tIrtha sevA ke suavasara ko bhI juTA skegaa| vizeSa kahane kA abhiprAya yahI hai ki vahA~ kisI bhI ucita sAdhana se kucha jainoM ko avazya basAnA hogA tabhI isa mahAtIrtha kI dekha-rekha aura unnati karane meM sahAyatA mila skegii| bhadramastu jinazAsanAya / svasti zrI saGghAya / AyuSyamastu guNagRhya bhyaH / smAdhirastu svayUthyAnAmiti // OM zAnti zAnti zAnti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalle zlcloblle thajI olen Rhha che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com