Book Title: Jain Paribhashik Shabdakosha
Author(s): Dhirajlal D Mehta
Publisher: Jain Dharm Prasaran Trust Surat
Catalog link: https://jainqq.org/explore/016082/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaLamrilAgi zaoLo] dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BLUE ------ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza BHARATE LT TELE LLEREHE taiyAra karanAra dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA surata prakAzaka : jaina dharma prasAraNa TrasTa, surata -------------- -----------------E-ALBE Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka jaina dharma prasAraNa TrasTa 702, rAmasA TAvarsa, gaMgA-jamanA epArTamenTa pAse, aDAjaNa pATIyA, surata-395009. INDIA (dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA :) sarasvatI pustaka bhaMDAra 702, rAmasA TAvarsa, pustakonA vepArI gaMgA-jamanA epArTamenTa pAse, hAthIkhAnA-ratanapoLa aDAjaNa pATIyA, surata-9. amadAvAda-380 001. : (INDIA) gujarAta : phona : 688943 ( INDIA ) 'prApti sthAna, sughoSA kAryAlaya zrI yazovijayajI jaina zekhano pADo, rilIpha roDa, saMskRta pAThazALA jhaverIvADanI sAme, sTezana roDa, raMgamaholanA nAke, amadAvAda-380 001. mahesANA phona : 51327 INDIA (uttara gujarAta) phona : 381418 ( INDIA ) prathama AvRtti H 1000 (vi. saM. 2049) dvitIya AvRtti H 1000 (vi. saM. 2051) tRtIya AvRtti : 1000 (vi. saM. 2054) kiMmata : rUA. 30-00 Printed at : Bharat Graphics New Market, Panjarapole, Relief Road, Ahmedabad-380 001. Phone : 387964 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA mahAtmA puruSoe racelA dhArmika grantho prAya: saMskRta-prAkRta bhASAmAM che. A banne bhASA ja prAya: dharmasUtrakAronI bhASA che. jaina-jainetara darzanazAstro paNa A be ja bhASAmAM lagabhaga racAyelAM che. eTale koI paNa dharmasaMbaMdhI zAstrono abhyAsa karavo hoya to saMskRtaprAkRta bhASA jANavI atyaMta Avazyaka che. tathA A be bhASA eTalI badhI ziSTa ane saMskArI bhASA che ke gujarAtI-hindI Adi anya bhASAomAM paNa A bhASAnA zabdono prayoga karavA vaDe te te bhASAnuM gaurava ane saMskAritA dekhAvA lAge che. bhASAnuM sauSThava ane tejasvitA camakyA vinA rahetI nathI. mATe kharekhara to A banne bhASA bhaNavI ja joIe. paraMtu chellA keTalAMya varSothI saMskRta-prAkRta bhASAno abhyAsa ghaTato gayo che. skUla ne kaoNlejomAM saMskRta-prAkRta bhASAnA viSayo vaikalpika rIte je rakhAtA hatA te paNa nIrasatAnA kAraNe luptaprAyaH thayA che. aMgrejI bhASAnuM prabhutva vadhavAnA kAraNe saMskRta-prAkRta to zuM? paraMtu hindI gujarAtInuM paNa pramANa savizeSa ghaTavA mAMDyuM che. eTale bhAratamAM vasatAM prauDha strI-puruSone jyAre jyAre dharmazAstro vAMcavAnI-bhaNavAnI tamannA thAya che tyAre tyAre te mULa bhASA hastagata hovAthI dharmazAstronI samaja duSkara banI jAya che. vAMcavAnI nIrasatA vyApe che. vyAkhyAnAdi sAMbhaLavAmAM rUci ochI thatI jAya che. laMDana-amerikA-keneDA Adi paradezomAM paNa dharmanuM tattva jANavA-samajavAnI jijJAsA chellAM paMdara varSathI khUja ja jovAya che. je atyaMta AnaMdadAyaka ane anukaraNIya bAbata che, paraMtu tyAM paNa mAtra aMgrejI ja bhASA hovAthI, ane bacapaNathI lIdhela gujarAtIhindI Adino paricaya paNa bhUMsAI javAthI saMskRta-prAkRta bhASAnA zabdo kayAMthI samajAya? chellAM sAta-ATha varSathI mAre paNa A dhArmika vargo calAvavA mATe laMDana-amerikA-keneDA javAnuM thayuM. tyAM sarva ThekANe A eka ja bUma hatI ke vaktAo ghaNA Ave che. judI-judI rIte ghaNAM pravacano Ape che. ghaNuM chapAyeluM sAhitya lAve che. paraMtu A bhASAnA zabdo bilakula samajAtA ja nathI. bhASAkIya zabdo jo na samajAya to vAkyartha ane teno rahasyArtha to samajAya ja kevI rIte ? A samasyA dUra karavA mATe meM "jaina dhArmika pAribhASika zabdakoSa"lakhavAno Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 prAraMbha karyo. mane jeTalA jeTalA zabdo smRtigocara thayA teno saMgraha karyo. gujarAtI bhASAnA anukrama pramANe tenI goThavaNa karI. pachI mArA kSayopazamAnusAre tenA artho lakhyA. 1994nA jUnathI oNkaTobara sudhInA amerikAmAM rokANa dvArA A kArya karyuM. jo ke tenI sAthe bIjAM paNa be-traNa pustako taiyAra karyA. prathama karmagraMthanA artha, jaina dhArmika praznottaramAlA tathA ratnAkarAvatArikA pariccheda bIjo, ItyAdinuM lakhANa paNa taiyAra karyuM. te sarva pustako InDiyA AvyA pachI chapAvavAnI zarUAta karI che. A zabdakoSamAM prathama a-A-I-I Adi cauda svarono krama lIdho che. tyArabAda ka thI 7 sudhInA kramaza: vyaMjanono krama lIdho che. tyArabAda kSa ane jJa no krama laI zabdakoza pUrNa karela che. dareka zabdonA prathama vyaMjanane dhyAnamAM rAkhIne krama goThavela che. prathama vyaMjana goThavAyA pachI bIjA-trIjA vyaMjananuM paNa dhyAna rAkhyuM che. to paNa A zabdakozanuM kAma ghaNI ja utAvaLathI karyuM che ane karavuM paDyuM che. kAraNa ke te chapAtAM chapAtAM bIjI vAra paradeza javAno samaya pAkI cUkyo hato. tethI haju ghaNA zabdo rahI paNa gayA haze. ane A goThavelA kramamAM kayAMka kSati paNa haze ja. tathApi A zabdakozano upayoga karanAra tamAma vAcakavargane mArI namra vinaMtI che ke je saMskRta-prAkRta athavA gujarAtI zabdo dharmazAstromAM vAraMvAra AvatA hoya ane jeno artha lakhavo Avazyaka hoya. te te zabdo banI zake to artha sAthe, athavA artha vinA paNa mane tarata avazya jaNAvazo ke jethI bIjI AvRttimAM te te zabdo umerI zakAya. deza-videzamAM loko A tathA anya pustakono vAcana dvArA sAro lAbha le, tevA zubha AzayathI kayA kayA pustako chapAyAM che ane kayA kayA lakhAya che. tenuM lisTa paNa A prastAvanA pachI ApyuM che. to sadupayoga karavA vinaMtI. matimandatAthI athavA upayogazanyatAthI je kaMI anucita bhagavAnanI AjJA viruddha lakhAI gayuM hoya to trividhe-trividha kSamA yAcu chuM. A pustakanuM suMdara TAIpa seTIMga tathA prinTIMga Adi karI ApavA badala bharata grAphiksano ghaNo ja AbhAra mAnuM chuM. 702, rAmasA TAvarsa, gaMgA-jamanA epArTamenTa pAse, aDAjaNa pATIyA, surata-9. (INDIA) phona : 688943 li. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Cii amArAM lakhAyela prakAzita thayela pustako ||D ==== LE (1) yogaviMzikA :- upAdhyAyajI kRta TIkAnA anuvAda sAthe. (2) yogazataka - svopajJa TakA tathA TIkAnA anuvAda sAthe. (3) zrI jaina dharmanA maulika siddhAnta :- sAmAyikanA sUtro uparanuM vivecana, navatattva, cauda guNasthAnako, karmonA 158 bhedo, sAta nayo, saptabhaMgI, kAlAdi pAMca samavAyi kAraNo upara vivecana. (4) zrI jaina tattva prakAza - be pratikramaNanAM sUtro upara vivecana. (5) zrI Atmasiddhi zAstra :- zrImad rAjacaMdrajI viracita zAstranuM vivecana (6) jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza :- jaina zAstromAM vAraMvAra vaparAtA " pAribhASika zabdonA artho saMgRhIta karyA che. (7) jaina dhArmika praznottara mAlA :- bhAga-1 prauDha strI-puruSone upayogI cAraso prazna-uttarono saMgraha. (8) "karmavipAka" prathama karmagraMthanuM saraLa gujarAtI vivecana. (9) "karmastava" dvitIya karmagraMthanuM saraLa gujarAtI vivecana. (10) "baMdhasvAmitva" tRtIya karmagraMthanuM saraLa gujarAtI vivecana. (11) pUjAsaMgraha sAthe :- paMcakalyANakAdi upayogI pUjAo (artha sahita) (12) snAtrapUjA sArtha :- snAtrapUjA artha sahita. (13) samyakatvanI sajhAya - ghaNI ja rocaka kathAo sAthe samyatvanA 67 bolanI sajhAya. (14) ratnAkarAvatArikA - bhAga pahelo-pariccheda 1-2. (15) ratnAkarAvatArikA - bhAga bIjo-pariccheda 3-4-5. hAla lakhAtA graMtho mAM (1) rasAkarAvatArikA -bhAga trIjo pariccheda 6-7-8. (2) tattvArthAdhigamasUtra - saraLa, bAlabhogya bhASAyukta, parimita vivecana. (3) yogadRSTisamuccaya - svopajJa TIkA sahita saraLa gujarAtI vivecana. (4) "SaDazIti" nAmanA cothA karmagraMthanuM saraLa gujarAtI vivecana sva-paranA AtmakalyANa mATe jaina zAstronA granthono abhyAsa ane upayoga karavA vinaMti che. li. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA sTezana roDa, raMgamaholanA nAke, mahesANA. (u. gujarAta. INDIA) jaina dharmanAM zAstronuM prAraMbhathI suMdara adhyApana karAvanAra A eka ja saMsthA che. meM A saMsthAmAM rahIne ja ATha varSa sudhI dhArmika abhyAsa karyo che. bhAratabharamAM pAThazALAmAM bhaNAvanAra zikSakabaMdhuo A saMsthAmAM taiyAra thayela che. Aja sudhI lagabhaga doDhaso bhAIoe abhyAsa karI dIkSA paNa svIkArI che. nyAya vyAkaraNa ane ucca dhArmika zAstronuM adhyayana karAvavAmAM Ave che. bhaNatA vidyArthIone abhyAsakALa daramyAna ane abhyAsa pUrNa kare tyAre sAro puraskAra ApavAmAM Ave che. to ApazrInA bALakone uttama dhArmika saMskAra tathA abhyAsa mATe A saMsthAmAM mokalavA vinaMti che. tathA A saMsthAne ArthikakSetre vadhu dRDha karavA dAtAone namra vinaMti che kesamyagdarzana-samyajJAna-ane samyagyAritrano dhodha varasAvatI A saMsthAne avazya yAda karavA jevI che. lAbha levA mATe khAsa vinaMti che. A saMsthAmAM dAna ApavAnI aneka yojanAo che tathA vikrama saMvata 1954mAM A saMsthA sthapAyelI che. je saMsthAne A varSe so varSa pUrNa thayela che. 1998nA phebruArImAM zatAbdi mahotsava ujavAyo che. to AvI. ratnatrayInuM prasAraNa karatI A saMsthAne avazya yAda karazo. evI AzA rAkhuM chuM. li. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSipta zabdo akAla mRtyu : anavasare acAnaka | upabRhaka : prazaMsaka, guNInA mRtyu thAya te. guNonI prazaMsA karanAra. akicanatA : saMpUrNa aparigraha dazA. | upAsaka : zrAvaka, upAsanA aNimAlabdhi : zarIra nAnAmAM | karanAra. nAnuM karI zakavAnI | kAlakuTa : ugra viSa. camatkArika je zakti che. | kAlacakra : bAra ArAno samUha, aMDaja H iMDA svarUpe janma thAya che. utsarpiNI + avasarpiNI atithi : jenA AgamanamAM tithi | kulakara - yugalika kALanA aMta ajJAta hoya che. arthAt | samaye nIti niyamo mahemAna. ghaDanArA rAjAo. anindriya : mana, bAhya indriyathI | HpaNa : upavAsa bhinna kharakarmaH kaThora kArya, jIvonI ghaNI apavarga: mokSa -mukti-siddhAvasthA. hiMsAvALuM kArya. Ayatana : AdhAra, ghara, maMdira, khAdya : khAvA lAyaka AhAra. Azraya gaNinI : samudAyanAM vaDIla iMginImaraNa : viziSTha - sAdhvajI ma. samAdhipUrvakanuM mRtyu. | caturthabhakta : cotha bhakta, AgaLa udumbara : eka phaLa vizeSa, je | pAchaLa ekAsaNAvALo anaMtakAya gaNAya che. upavAsa. upadhi : jJAnAdi guNonI vRddhikAraka | jugupsA : niMdA, dhRNA, sAmagrI. aprItibhAva. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvajJa : tattva jANanAra vidyamAna | nimeSa : AMkhano palakAro. puruSa. parasamaya : paradarzana, anya dharmanAM trasanADI : eka gaja lAMbI-pahoLInuM zAstro. ane caudarAja UMcI evI pazcAnupUrvI : ulaTA krame vastu kahevI. trasa jIvone janma-maraNanI pUrvanupUrvI kramazaH vastu kahevI. jagyA (bhUmi.) prakIrNa : chUTA-chavAyA viSayo, trasareNu : pAribhASika eka mApa, paracuraNa prasaMgo. ATha bAdara paramANu barAbara |pratyabhijJAna : pratyakSa darzana ane eka trasareNu. smaraNapUrvakanuM jJAna. dattiH dhArA tuTyA vinA paDato AhAra prAsuka: nirdoSa, spe tevuM. ane pANI. bhavakevalI : zarIradhArI evA dharmadhvaja : Indradhvaja, dharmano sucaka kevalajJAnI teramA-caudamAM evo dhvaja. guNasthAnakavAlA. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza a-A - - - - - aMgapUjA : je pUjA karatI vakhate | prabhujInI pratimAjInA aMgano | aMtaraMga zatru : AtmAnA aMdaranA sparza thAya che. jemake jalapUjA, | zatru, rAga, dveSa, moha, ajJAna caMdanapUjA, ane puSpapUjA. vagere. aMgapraviSTa : dvAdazAMgImAM AveluM, | aMtarakaraNa : AMtaruM karavuM, vaccenI bAra aMgomAM racAyeluM. jagyA khAlI karavI, mithyAtvaaMgabAhya dvAdazAMgImAM na AveluM, mohanIya karmanI sthitinA be bAra aMgomAM na racAyeluM. bhAga karI vacceno bhAga khAlI aMghoLeH ardhasnAna, hAtha-paga-mukha karavo, dalIkono upara-nIce ghovA te. prakSepa karavo. aMjanaH AMkhamAM AMjavAnuM kAjaLa. aMtarakAlaH virahakkALa, prApta thayelI aMjanagiri ? te nAmanA zyAma vastu gayA pachI pharI kyAre raMgavALA naMdIzvara dviIpamAM maLe. AvelA parvata. aMtaradRSTi : AtmAnI aMdaranI aMjanacUrNa : kAjaLano bhukko, bhAvadRSTi, AtmAbhimukhatA. kAjaLanuM cUrNa. aMtarAyakarma : dAnAdimAM vighna aMjanazalAkA prabhujInI pratimAmAM karanAruM AThamuM karma. AMkhanI aMdara uttama saLI vaDe aMtarlIpa : pANInI vacce AvelA aMjana AMjavuM te, prabhutvano beTa, himavaMta ane zikharI Aropa karavo te. parvatanA cheDe be be dADhA aMjanA : te nAmanI satI strI, | uparanA sAta sAta dvIpo. pavanakumAranI patnI, aMtarmuhUrtaH aDatAlIsa miniTamAM hanumAnajInI mAtA. kaMIka ochuM. be-traNa samayathI aMDajaH IDA rUpe thato janma, garbhaja prAraMbhIne 48 miniTamAM eka janmano eka prakAra. be samaya ochA. aMtaraMga pariNatiH AtmAnA aMdara- | aMtyaja caMDAla, DheDha, bhaMgI ItyAdi nA haiyAnA bhAva, haiyAnA ! mAnavajAtamAM atte gaNAtA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMdhapaMgunyAya/agocara 2 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza manuSyo. akuzala : mAThA samAcAra, je aMghapaMgunyAya : AMdhaLo ane vyakti je kAma karavAmAM pAMgaLo bhegA thavAthI jema iSTa hoziyAra na hoya. nagare pahoMce che tema jJAna ane akRtAgama : je kArya karyuM na hoya kriyAyukta jIva mokSe jAya che ane tenuM phaLa AvI paDe te; te nyAya. kArya karyA vinA phaLanI prApti aMzarUpaH eka bhAga svarUpa, AkhI thAya te. vastunA TukaDAsvarUpa. akhaMDajApa : satata jApa karavo te, akarmabhUmi jyAM asi-maSi-kRSi- | vacce aTakAyata vinA. no vyavahAra nathI, mAtra kalpa nathI. mAtra kalpa. | akhAtrIja : RSabhadeva prabhuno vRkSothI ja jIvavAnuM che evAM varSItapano pAraNAno divasa pa himavaMtakSetra, 5 harivarSa- gujarAtI vaizAkha suda trIja. kSetra, paramyakakSetra, 5 hiraNya- | akheda : udvega-kaMTALo na Avavo, vita kSetra, 5 devaguru, ne 5 | nIrasatA na lAgavI. uttarakura. agamika H je zrutazAstramAM sarakheakarbhAvasthA : karmarahita AtmAnI sarakhA pATho na hoya te. zuddha avasthA, siddhigata agamyArtha : na jANI zakAya, na avasthA. samajI zakAya tevA artho. akathya : na kalpe tevuM, je vastu | agAdhaH UMDuM, jeno tAga na pAmI je avasthAmAM bhogayogya na zakAya tevuM. hoya te. agAra : ghara, rahevA mATenuM sthAna. akalyANa : AtmAnuM ahita, | agArI : gRhastha, gharabArI, nukasAna, AtmAne thatI pIDA. | gharavALo, zrAvaka-zrAvikA. akasmAbhaya : Aga lAge, jala- | agurulaghu : jenAthI dravya guru ke pralaya Ave, makAna besI jAya laghu na kahevAya te, dravyamAM ityAdi bhaya. rahelo eka prakArano viziSTa akiMcitkaraH je vastu kAma karavAmAM guNa athavA svabhAva. niSphaLa hoya, binaupayogI | agocara : na jANI zakAya te, hoya te. agamya, na samajI zakAya te. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kene dhArmika pAribhASika zabdakoza 3 agorasa)aNazana agorasa H gAyanuM dUdha, athavA - cetanA nathI te. dUdhamAMthI banelI vastuone ajAtazatru : jene koI zatru ja choDIne bAkInI bIjI nathI te, sarvanA bahumAnavALA. vastuo. ajitanAtha : bharatakSetramAM thayelA agrapiMDa : gRhasthane ghera rasoI bIjA bhagavAna. taiyAra hoya, haju koI jagyuM ajIrNa : apaco, khAdhelo AhAra na hoya, tyAre rasoImAM prathama pace nahIM te. uparano AhAra grahaNa karavo ajIvaH nirjIva vastu, jemAM jIva nathI tevI vastu. agrapUjA : prabhujInI sAme UbhA rahIne je pUjA karAya che. ajugatuM : ayogya, binajarUrI, aghAtI : AtmAnA guNono ghAta nirarthaka, jyAM je na zobhe te. na kare tevAM karmo. aTTApaTTA : mAyA, kapaTa, ADAacaramAvarta H je AtmAono avaLuM. saMsAra eka pudgala aDaga : sthira, Dage nahIM tevo, parAvartanathI adhika bAkI che calAyamAna na thAya te. te, saMsAramAM haju vadhu | aDhIdvipa : jaMbudvIpa, ghAtakIkhaMDa, paribhramaNavALA. ardhapuSkaravara dvIpa, jemAM acittaH jemAM jIva nathI te, nirjIva manuSyonI vasati che te. 45 vastu. lAkha yojanapramANa. acittvazaktimAna na kalpI zakAya | aNagAra H ghara vinAnA, sAdhusaMto; evI zakti jenAmAM che tevo jene potAnuM ghara ke Azrama ke puruSa, Azraya kaMI nathI te. azruta devaloka : bAramo devaloka, | aNamola : amUlya, jenI kiMmata vaimAnika nikAyamAM chello na AMkI zakAya te. devaloka. aNazanaH AhArano tyAga, icchA azrutapati : bAramA devalokano ane samajapUrvaka upavAsAdi Indra, sarvoparI Indra. karavAM, samajI-zocIne mUchanA acetanaH nirjIva vastu, jemAM jJAna | tyAga mATe AhArano tyAga. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNAhArIpada/adattAdAna aNAhArIpada : AhAra vinAnuM sthAna, jyAM ojAhAralomAhAra ke valAhAra ema traNamAMthI eke AhAra nathI a. aNAhArI padArtha : je vastu azana-pAna-khAdima ane svAdimamAM na AvatI hoya te, upavAsAdimAM kAraNasara laI zakAya te. aNuvrata : nAnAM nAnAM vrata, zrAvakazrAvikAnAM prathama pAMca vrato. atikrama : pApa karavAnI icchA thavI te, pApanI bhAvanA te. aticAra : ajANatAM pApa thaI jAya te, athavA saMjogavazAt paravazapaNe jANIne je pApa thAya te, pApAcaraNa karavA chatAM pApa karyAnuM duHkha haiyAmAM hoya te. atiprasaMga : ativyApti; je jenuM lakSaNa hoya te tenI bahAra jAya te. atibhArAropaNa H atizaya bhAranuM AropaNa karavuM te, jenAthI jeTaluM UMcakI zakAya tevuM hoya tenA upara vadhu bhAra nAkhavo te. ativyApti : je lakSaNa jenuM karyuM 4 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza hoya temAM paNa hoya ane tenA vinA anyamAM paNa je hoya te. atizaya : sAmAnya mAnavImAM na saMbhave evuM AzcaryakArI jIvana. atizaya utkaMThA : tIvra abhilASA, joradAra icchA. atizaya jJAnI : sarvazreSTha jJAnavALA, sarvajJa, kevaLajJAna vALA. atIta : bhUtakALanuM, vItI gayeluM, thaI gayeluM. atIndriyaH indriyothI na jANI zakAya te, indriyothI agocara. atIrthasiddha H bhagavAnanuM tIrtha sthapAyA pahelAM mokSe jAya te. atulabala : amApa baLavALA, jenA baLanI tulanA na thAya tevA. atyAgAvasthAH tyAga vinAnuM jIvana, bhogamaya jIvana. atyudvega : atizaya udvega, manamAM atizaya nArAjI. athAga prayatna H koI kArya pratye atizaya prayatna, thAkyA vinA prayatna. adattAdAna H pArakI vastu levI, bIjAnuM na ApeluM levuM te. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 5 aduSTa/adhruvasattA --- -- aduSTa : doSa vinAnuM, nirdoSa. | _1 vartatuM. adRzyaH AMkhe na dekhI zakAya tevuM, [ adholoka : nIceno loka, najarathI agocara. samabhUtalAthI 900 yojana addhApaccakhANa ke jemAM kALano pachIno loka. vyavahAra che tevAM paccakhkhANo, adhyavasAyasthAnaka : AtmAnA jema ke navakArazI, porisi, pariNAmonI taratamatA, sADhaporisi, purimaDha vagere. vicArabhedo, mananA judA judA advaitavAda A saMsAra eka vicAro, vicAronI taratamatA. brahmasvarUpa ja che, be vastu ja adhyAtmadRSTi : AtmAnA guNo - nathI evI mAnyatA. jema ke ane sukha taraphanI dRSTi, vedAntadarzana. AtmAne nirmaLa banAvavAnI adharmAstikAya : jIva-ajIvane je vicAradhArA te. sthiti ApavAmAM sahAyaka adhyAtmavAda : AtmAne nirmaLa dravya. sUkSma, atIndriya, banAvavAnuM kathana karanAra arUpI dravya, cauda rAjaloka- zAstrAdi. vyApI. adhyAtmI : bhautika sukhathI adhikaraNa : AdhAra, Teko, vastu parAThukha, AtmAnA ja svarUpa jemAM rahe che. AdhArabhUta vastu. nI prApti mATe jhaMkhanA karanAra. adhikAra : sattA, kAmakAja karavA | adhruva : asthira, caMcala, nAzavaMta, mATeno hodo maLavo te. javAvALuM. adhigamasamyakta H guru, zAstra- | adhuvabaMdhI : je prakRtiono baMdha zravaNa, vaDIlonuM siMcana, je guNaThANA sudhI kahyo che tyAM ityAdi koI nimittothI je sudhI baMdhAya athavA na paNa samyakta thAya che. baMdhAya te. adhogamanaH nIce javuM te, vajanadAra | adhruvodayI H je prakRtiono udaya vastunuM athavA bhArekarmI jIvanuM je guNaThANA sudhI kahyo che tyAM nIce javuM te. sudhI udayamAM Ave athavA na adhobhAgavartI ? nIcenA bhAgamAM paNa Ave te vidyamAna, nIcenA bhAgamAM | adhruvasattA H je prakRtionI sattA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMga-krIDA/anAdikALa anAdi mithyAtvI jIvone hoya athavA na paNa hoya te. anaMga-krIDA : je aMgo kAmakrIDAnAM nathI, tevAM aMgothI kAmakrIDA karavI. anaMtakAya : eka zarIramAM jyAM anaMtA jIvo sAthe vase che eTale ke anaMtA jIvonI eka kAyA. anaMtanAtha : bharatakSetramAM thayelA caudamA tIrthaMkara bhagavAna. anaMtara H tarata ja, AMtarA vinA, vilaMba vinA thanAra prApti. anaMtaraprayojana H tarata je lAbha thAya te, vaktAne paropakAra karavo te, ane zrotAne jJAnaprApti karavI te anantaraprayojana. anantAnubaMdhI : anaMta saMsAra vadhAre tevo kaSAya, yAvajjIva rahe, narakagati apAve, samyakatvano ghAta kare tevo kaSAya. anapavartanIya : bAMdhela karmo game tevAM nimitte maLe to paNa tUTe nIM te. badhA darzanakAronAM vacano satya che ema mAne, vItarAga ane rAgI ema bannenuM sAcuM mAne, bannene anabhigrahika mithyAtva : S jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza bhagavAna mAne te. anabhilApya : zabdothI na bolI zakAya, je bhAva zabdothI na kahI zakAya te. anabhyAsI : jene je viSayano abhyAsa nathI te. anarthakArI H nukasAna karanAra, hAni pahoMcADanAra. anarthadaMDa : binajarUriyAtavALAM pApa, jenA vinA cAle tevAM pApa. anarpaNA : avivakSA, apradhAnatA, mukhyatA na karavI te. anarpitanaya : avikSitanaya, jyAre je dRSTi jarUrI na hoya tyAre te dRSTinI avivakSA karavI te. anAgata : bhAvimAM thanAra, haju na AveluM, bhAvimAM AvavAvALuM. anAcAra : ayogya AcAra, durAcAra, duSTa AcAra. anAdara H Adara-bahumAna na karavuM te, aprItibhAva karavo. anAdianaMta : jene Adi paNa nathI ane aMta paNa nathI te. anAdikALa : Adi prAraMbha vinAno kALa, jeno AdikALa nathI te. - Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 7 anAdinidhana anizcita anAdinidhana : jene Adi paNa | paNuM. nathI ane aMta paNa nathI te. | anikAcitakarma : je bAMdhelAM karmo nidhana eTale aMta. pheraphAra karI zakAya tevAM che anAdeya yuktisaMgata bolavA chatAM te. paNa loko je vacana mAnya na anitya : je kAyama nathI rahevAnuM rAkhe te, lokane amAnya. te, nAzavaMta, anityabhAvanA anAnupUrvI H krama vinA, ADA- vicAravI. avaLuM, asta-vyasta. anitthastha : siddha-paramAtmAonuM anAbhogamithyAtva : ajJAnadazA, | saMsthAna, AtmAnI arUpI sAcI vastunI aNasamajavALuM AkRti, ke je AkRtine mithyAtva. ghaM AvI" ema na kahI anAyAsaH vagara mahenate maLe te, zakAya te. ochA prayatnathI maLe che. | anirNayAtmaka : jemAM vastutattvano anArya : saMskAra vinAnA jIvo, nirNaya nathI te. mAnavatAnA, kulanA, tathA anivRttikaraNa : jyAM pratisamaye dharmanA saMskAro vinAnA AtmAnA adhyavasAyo AtmAo. caDhiyAtA che athavA jyAM anAryabhUmi : uparokta saMskAra ekasamayavartI jIvomAM vinAnuM kSetra, saMskAra vinAno adhyavasAyabheda nathI, athavA deza. adhyAtmadRSTi, pUrvabhava- upazamasamyakta pAmatAM parabhavAdinI dRSTi jyAM nathI AvatuM trIjuM karaNa, zreNImAM AvatuM trIjuM karaNa, athavA anAzravabhAvaH jyAM AtmAmAM koI navamuM guNasthAnaka. paNa prakAranAM karmo AvatAM ja anizcita : nizcaya vinAnuM, nathI, evI AtmAnI zuddha DAmADoLa, asthira, caMcaLa. avasthA. anizritaH nizrA vinAnuM, AlaMbana anAhArakatAH jyAM koIpaNa jAtano vinAnuM, Azraya vinAnuM, AhAra levAto ja nathI tevI matijJAnanA bahu Adi bhedoAtmAnI avasthA, aNAhArI- | mAMnuM eka prakAranuM jJAna, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aniSTa vastu/antima kALa 8 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza AdhAra vinA anubhavabaLe je | cAlatuM hoya temAM dhyAna na jANe te, hoya te. aniSTa vastu ? manane na game tevo anupAtI : anusaranAra, anukULa padArtha, aNagamo pedA kare te. thanAra, pAchaLa AvanAra. aniSTa saMyogaH aNagamatI vastuno anubaMdha catuSTaya : maMgaLAcaraNamilApa. viSaya-saMbaMdha-prayojana A anIkaH sainya, iMdrAdi daza prakAranA cAranuM hovuM. devomAM sainyanA devo. anubhAgabaMdha : rasabaMdha, baMdhAtAM anIkapatiH senApati, sainyasvarUpa karmomAM tIvramaMdatAnuM nakkI thavuM devono svAmI. anumati H sammati ApavI, je anIti : anyAya, geravAjabI kAma thatuM hoya temAM hA kahevI. mArga, khoTuM karavuM te. anumodana : prazaMsA karavI, anukaMpA : dayA, lAgaNI, karuNA, vakhANavuM, je thayuM hoya tene komaLatA, mArApaNuM. tALI pADIne vadhAvavuM, manathI anucita : ayogya, na chAje tevuM sAruM mAnavuM. vartana. anuyAyI varga : anusaranAra varga, anujAta : pAchaLa janmelo, nAno bhaktono samUha. bhAI. anuSNa : uSNatA vinAnuM, arthAt anuttaravAsI : chellI koTinA uttama zItaLa. devo, jenAthI uttama devo koI anusaMdhAna : meLavavuM, joDavuM, nathI te, eka be bhave mokSe paraspara sAMdhavuM. janArA devo. anekavidha : ghaNA prakAravALuM, judA anudayakALa : karmo bAMdhyA pachI judA prakArovALuM. udayamAM na Ave tyAM sudhIno anekAntavAdaH syAdavAda, apekSAkALa. vAda, vastunA svarUpanAM banne anudarA : pAtaLA udaravALI, pAsAM dhyAnamAM rAkhIne vastunuM pAtaLI keDavALI strI. varNana karavuM. anupayogI H binajarUrI, je kAma | antima kALaH chello samaya, mRtyuno Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 9 antima grAsAaparicita vakhata, nAza thavAno samaya. | akalyANa. antima grAsa : chello koLiyo, apakArakSamA H krodha karavAthI vadhAre samyakta mohanIyanAM dalIkono mAra paDaze ema samajI kSamA antima bhAga vedato hoya te. karavI te. anyathA H vinA, sivAya, tenA apakIrti : apayaza, nindA, vinA, tenAthI UlaTuM. apamAna, parAbhava. anyathAvRtti H UlaTuM thavuM, tenA apakvAhAra : kAco AhAra, nahIM vinA paNa kAryanuM banavuM, kArya- pAkelo AhAra. mAM binajarUrI. apacaya : hAni, ghaTADo, ochuM anyaliMgasiddha H jaina sAdhu sivAya thavuM, hAni thavI te. anya; bAvA-jatitApasa apaciMtana : duSTa ciMtA. kharAba AdinA liMgamAM paNa sAco vicAro, rAgAdinA vicAro. mArga samajAya tyAre liMga apabhraMza : rUpAntara thavuM, zabdamAM badalyA vinA) mokSe javuM te. niyamo vinA pheraphAra thavA te. anvayadharma H vastunA astitvane apayazabhaya : jagatamAM sAcA-khoTA sAdhe evo dharma, jema ke phUMphADA koIpaNa kAraNasara apakIrti ane phaNAthI sarpanI siddhi, phelAya teno bhaya. paMkhIonA Avana-jAvana ane aparAdha : guno, vAMka, khoTuM mALAthI vRkSanI siddhi. AcaraNa. avayavyabhicAra : sAdhana hovA aparAvartamAna : pheraphAra vinAnuM, chatAM paNa sAdhya hoya athavA je karmaprakRtio bIjI karmana paNa hoya che, jema ke prakRtionA baMdha-udayane sarvajJatva sAdhyamAM vastRtva aTakAvyA vinA potAno baMdhahata. udaya dekhADe che. anvayavyApti H jyAM sAdhana hoya | aparigRhitAgamana H na paraNAyelI tyAM sAdhya avazya hoya ja che. (kumArikA athavA vezyA jema ke sarvajJatva sAdhyamAM Adi) strIo sAthe saMsAranA nirAvaraNatva hetu. bhogo bhogavavA te. apakAra : nukasAna, ahita, | aparicita : paricaya vinAnuM, Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apariNata/apunarAvRtti 10 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza ajANa vyakti. apariNata H jenAmAM dharmanA saMskAro pariNAma pAmyA nathI te. apariNAmI : parivartana vinAnuM, jemAM parivartana na thAya te. jemAM nizcayadRSTi bilakula nathI, kevaLa vyavahAramAM ja pravarte che te. aparipUrNa H adhUruM, pUrNa nahIM te, asamApta. aparyavasitaH cheDA vinAnuM, anaMta, zrutajJAnanA 14 bhedomAMno eka bheda, dravya-kSetra-kALa bhAvathI aMta vinAnuM. aparyAptaH jeo potAnI paryAddhio pUrNa karyA pahelAM ja mRtyu pAmavAnA che te (labdhine AzrayI) ane jeoe potAnI paryAtio haju pUrNa karI nathI te (karaNane AzrayI). apalApa chupAvavuM, saMtADavuM, satya jAhera na karavuM te. apavartana : ghaTADo karavo, moTuM hoya tene toDIne nAnuM karavuM apavAda : keDImArga, chUTachATavALo rasto, mULamArge je sthAne javAtuM hoya te ja sthAne javA mATe takalIphavALo paNa nAno rasto, athavA niMdA, doSo, apayaza. apAdAna: vastu jyAMthI chUTI paDatI hoya te, paMcamI vibhaktinuM sthAna. apAnavAyuM H zarIranA nIcenA bhAgathI nIkaLato vAyu. (vAchUTa thavI te). apAyaH nirNaya, nizcaya, matijJAna no eka bhedavizeSa. apAyaricayaH "saMsAra duHkhothI ja bharapUra che. duHkharUpa che'' AvuM vicAravuM te; dharmadhyAnano eka bheda. apAyApagamAtizaya H bhagavAnanA cAra atizayomAMno eka atizaya, bhagavAna jyAM vicare tyAM lokonAM bAhyaatyaMtara apAyono duHkho no) apagama (nAza) thAya te. apAra saMsAra H jeno cheDo nathI, aMta nathI evo A saMsAra. apunarAvRtti H jyAMthI pharI pAchA AvavAnuM nathI, pharI janma karavAno nathI te. apavartanIya : bAMdhelAM karmone ! nimittothI nAnAM karavAM, haLavAM karavAM. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 11 apunarbandhaka aprApyakArI apunarbandhakaH je AtmAo karmonI | jovA chatAM kyAMya takalIpha - utkRSTa sthiti pharI vAra nathI virAma na pAme tevuM. bAMdhavAnA te, jeomAM | apratibaddha svabhAva : koI paNa tIvrabhAve pApa na karavApaNuM prakAranA dravyamAM, kSetramAM, che, saMsAranuM abhinaMdana nathI kALamAM, ke paryAyamAM alanA ane ucita sthitinuM AcaraNa na pAme, Asakti na pAme, kare che te jIvo. aMjAI na jAya, tevo apUrva : pahelAM koI divasa na svabhAva. Avelo, adbhuta. apratihata koIthI na haNAya tevuM, apUrvakaraNa : pahelAM koI divasa na koIthI na dabAya tevuM. Avelo suMdara avyavasAya, ke I apratyavekSita: joyA vinAnuM, je jenA baLathI rAga-dveSanI | vastrAdi-bhUmi joI na hoya pranthino bheda thAya, tathA zreNImAM AvanAruM bIjuM karaNa, apratyAkhyAnIya : je kaSAyo AThamuM guNasthAnaka. dezavirati paccakhkhANa AvavA apUrvasthitibaMdhaH kramazaH nyUna cUna na de te. tiryaMcagati apAve, ja sthitibaMdha, apUrva, bAra mAsa rahe, dezaviratino adhyavasAya vaDe apUrvakaraNathI ghAta kare te. thato sthitibaMdha. apramattasaMvata : pramAda vinAnuM apeyaH rahita, vinA, sivAya. saMyama, sAtamuM guNaThANuM. apekSAkAraNa H krarya karanArane kArya apramArjitaH pramArjanA (paDilehaNa) karavAmAM jenI apekSA rAkhavI ryA vinAnuM, je vastro paDe che, jeno sakAra levo paDe pAtro-ane bhUminI prArthanA te, sahakArI kAraNa. na karI hoya te. aplAyaH pANIrUpe je jIvo che te, | aprajJApanIya ? samajAvavAne mATe pANInA je jIvo che te. ayogya, vakrabuddhivALo, jenAapratighAtI H kyAMya alanA na | mAM samajavA mATenI pAtratA pAme tevuM, kyAMya aTake nahIM | AvI nathI te. tevuM, loka-alokanA padArtho | aprApyakArI H je indriyo viSayane Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aphasosIabhyAkhyAna 12 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza vRtti. sparyA vinA bodha kare te. | abhiprAya : mAnyatA, vicAra, (caluM ane mana). AzayavizeSa. aphasosaH pastAvo, karelA kAryanI | abhimAnaH ahaMkAra, moTAI, nAnA nindA karavI te. hote chate moTA dekhAvAnI abAdhAkALa : karma bAMdhatI vakhate dalika racanA vinAno kALa. abhilANa : zabdathI kahI zakAya, abodha : ajJAna dazA, aNasamaja, samajAvI zakAya tevA bhAvo. bodha vinAnuM. abhivAdana : namaskAra karavA, page abhavya : ayogya, mokSe javAne paDavuM, vaMdana karavuM te. apAtra, jemAM mokSe javAnI abhinkaMgaH Asakti-mamatA-mUcha. ruci kadApi thatI nathI te. abhISNa : vAraMvAra, niraMtara, abhakSya : khAvAne mATe ayogya, satata. na khAvA lAyaka, je khAvAthI abhoktA H karmone na bhogavanAra, ghaNI hiMsA thatI hoya, ghaNA bhoga na karanAra. rogo thatA hoya te. abhogya : bhogavavAne ayogya, abhAgyazALI : bhAgya vinAno, upabhoga na karavA yogya. ochA puNyavALo, tIvra puNya atyaMtarakAraNa H aMdaranuM kAraNa, vinAno. dRSTithI agocara kAraNa. abhigraha : mananI dhAraNA, mananI abhyataratapa : AtmAne tapAve, kalpanA, mananI makkamatA. loko dekhI na zake, jenAM loko abhigrahapaccazmANa : mananI mAna-bahumAna na kare tevo dhAraNA mujaba karAtAM prAyazcittAdi tapavizeSa. paccakhANa. atyaMtara nimitta aMdaranuM nimitta, abhidhAnabheda : nAmamAtrathI ja je nimitta bahArathI na dekhI judAM, vAstavika judAM nahIM te. zakAya. abhinaMdasvAmI : bharatakSetramAM abhyAkhyAna H ALa devuM, koInA thayelA cothA tIrthakara bhagavAna. upara AkSepa karavo, khoTuM kalaMka abhinibodha : indriyothI thanAruM caDAvavuM. koIne khoTI rIte jJAna, matijJAnavizeSa. doSita karavo. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza abhyAsaka varga : bhaNanArAono samUha, vidyArthIono samUha. abhyupagama vastuno svIkAra, Adara. abhyarpata : yukta, sahita. abhra : vAdaLa, meghaghaTA. abhrapaDala : vAdaLAMono samUha, meghaghaTA. amara : deva, jo ke devone paNa maraNa Ave ja che paraMtu lAMbAM AyuSya hovAthI ane AyuSya ochuM nahIM thavAthI jANe nahIM maranArA. : amaraNadharmA jene maravAnuM AvavAnuM nathI te, siddhabhagavaMto. amarendraH devendra, devonA mahArAjA, devonA svAmI. amartyapUjya : devo vaDe pUjanIya, devo vaDe pUjavA yogya. amaryAdita H maryAdA vinAnuM, jenI koI sImA nathI tevuM. amAnanIya : mAnavAne mATe ayogya, na mAnavA yogya. amApakALa : jenA kALano koI pAra nathI te, aparimita kALavALuM. amIdRSTi : amRtabharelI najara, 13 abhyAsaka varga/arthayoga amRta jevI mIThI dRSTi. amogha dezanA H je dezanA avazya : phaLa Ape ja, tevI dezanA. ayukta H ayogya, khoTuM, anyAya bhareluM, geravAjabI. ayogIkevalIguNa sthAnaka H manavacana-kAyAnA yoga vinAnuM 14muM guNasthAnaka. aranAthabhagavAna H bharatakSetramAM thayelA 18mA bhagavAna. arAjakatA : rAjA vinAno deza, nirmAyaka sthiti. arihaMtaprabhu : jeNe Atmazatruone haNyA che tathA tIrthaMkarapaNAnA cotrIsa atizayone je yogya che te. arUpI dravya : varNa-gaMdha-rasa-sparza vinAnuM dravya (nizcayanayathI); cakSuthI na dekhI zakAya tevuM dravya (vyavahAranayathI). artha : zabdathI thato artha, mATe, dhana. arthaparyAya : dravyono samayavartI paryAya athavA dravyano vartamAnakALavartI paryAya. arthabheda : jyAM kahevAnuM tAtparya juduM hoya te. arthayoga : sUtro bolatI vakhate tenA artho barAbara vicAravA. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthasaMvardhana/avaktavyabaMdha 14 jaina dhArmika haribhASika zabdakoza arthasaMvardhana : prApta thayelA artha | atizayone yogya. (dhana)nI sArI rIte vRddhi karavI | alaMkAra : dAgInA, zarIranI zobhA, kAvyomAM vaparAtA arthapattinyAya ? je kaMI bolAya, alaMkAro. temAMthI sarI Avato nizcita alAbu : tuMbaDuM, mATInA lepathI bIjo artha, avinAbhAvavALo - DUbI jAya te. je bIjo artha che. jema ke aliptaH anAsakta, saMsArI bhAvo"jADo devadatta divase khAto mAM na lepAyeluM. nathI." (arthAt rAtre khAya che). alIkavacanaH jUhu vacana, mRSAvAda, khoTuM bolavuM. arthAvagraha : taddana aspaSTa bodha, { alokAkAzaH dharmAstikAyAdi dravyo arthamAtranuM yatkiMcit jJAna. jyAM nathI tyAM rahelo AkAza. "A kaMIka che" evuM sAmAnya alaukika H lokonA mAnasamAM na jJAna. Utare, na samajAya tevuM. arthopArjana : dhana meLavavAnA alpatara baMdha H vadhAre karmaprakRtio prayatno. bAMdhato, ochI karmaprakRti bAMdhe aInidrA H UMghanI sAmAnya dazA cAlatI hoya tyAre. alpabadutva : be-traNacAra vastuardhIvanapraNAma H praNAma karatI omAM thoDuM zuM ane ghaNuM zuM? vakhate 2 hAtha, 2 paga ane mastaka ema pAMca aMga alpAraMbhaparigrahavuM : ochA namAvavAM joIe tene badale AraMbha-samAraMbha ane ocho aDadhAM namAvIe ane aDadhAM parigraha, ochI mamatA-mUcha na namAvIe tevo praNAma. te manuSpAyuSyanA baMdhano hetu arpaNA : vivakSA, pradhAnatA, ApI devuM, samarpita karavuM. alpAkSarI : jemAM akSaro (zabdo) arpita : vivakSA karAyelo naya, ochA hoya ane artha ghaNo pradhAna karAyelo naya. bharyo hoya tevI sUtraracanA. ahaMtu : arihaMtaprabhu, cotrIsa | avaktavyabaMdha : karmaprakRtiono te. che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 15 avagAhanA/avicAradhyAna sarvathA baMdha aTakyA pachI punaH- manuSya-tiryaMconAM buddhibaLapharIthI baMdha zarU thAya te, saMdhayaNa-AyuSyAdi ghaTatAM bhUyaskArAdi traNamAMthI koIpaNa jAya te. nAme na kahI zakAya te. avasthitabaMdha : jeTalI karmaprakRtiavagAhanA : UMcAI, zarIranI ono baMdha cAlato hoya, athavA siddhagata AtmAnI teTalo ja cAlu rahe, na vadhe UMcAI. ke na ghaTe te. avagAhasahAyaka : jIva-pudagalone avasthApinI nidrAH IndrAdi devoe vasavATa ApavAmAM sahApya tIrthaMkaraprabhunI mAtAne ApelI karanAra. eka prakAranI nidrA, jemAM avacanIya H niMdanIya, zabdathI na | mAtA jAge nahIM te. kahevA lAyaka. avAcya pradezaH zabdathI je bhAganuM avaDhapacca : divasanA traNa bhAgo uccAraNa na thAya tevo zarIrano gayA pachI je paccakhkhANa bhAga, arthAt strI-puruSanAM pALavAmAM Ave che. gupta aMgo. matadAta : svaccha - nirmaLa guNo. avAvaru bhUmi : je bhUmi vaparAtI vadhaH pApa, halakAM kAmo, tuccha na hoya, lokono vasavATa na kAmo, hoya, lokonI avarajavara na navanItalaH pRthvItala, mAnavabhUmi, hoya te. manuSyalokanI bhUmi. avikArI dravya : vikAra vinAnuM vadhyakAraNa ? je kAraNa avazya dravya, jIva-pudgala vinAnAM phaLane Ape ja, vAMjhiyuM na bAkInAM dravyo vyavahAranayathI hoya te. avikArI che. (jo ke nizcaya mavadhyabIja H je bIja avazya nayathI te zeSadravyomAM paNa phaLane Ape ja, vAMjhiyuM na pratikSaNe paryAyo thAya ja che.) hoya te. avicAradhyAna : eka arthamAMthI mavarNavAdaH pArakAnI niMdA-TIkA bIjA arthamAM, eka kRtavacanakUthalI karavI te. mAMthI bIjA bhRtavacanamAM, ane avasarpiNI : paDato kALa, jemAM | eka yogamAMthI bIjA yogamAM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avizruti/azaraNa bhAvanA 16 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza | sakhya* javuM te vicAra, tevA saMkramAtmaka samyagdarzana AvyuM che paraMtu vicAra vinAnuM ja dhyAna te. (virati)tyAga Avyo nathI te avizrutiH matijJAnanA apAyamAM cothA guNaThANAvALA jIvo. je vastuno nirNaya karyo temAMthI avivekI : viveka vinAnA jIvo, paDI na javuM, temAM ja vadhAre game tyAre game tema vartanArA. dRDha thavuM, te avizruti nAmanI | avisaMvAdI : pUrvApara aviruddha, dhAraNA che. paraspara vivAda vinAnuM. avidhikRtaH vidhithI nirapekSapaNAe | avyakta : aspaSTa, spaSTa na karAyeluM kArya. samajAya tevuM. avinAbhAvI saMbaMdha H jenA vinA | avyavasthA vyavasthA vinAnuM, asta je na hoI zake, tevI be vastu- | vyasta, jematema. ono paraspara je saMbaMdha te, | avyAmiH je lakSaNa jenuM karyuM hoya, jema dAha ane agni. temAM kyAMka hoya ane kyAMka avinAzI : bhAvimAM je vastu ! na paNa hoya che. jemake vinAza na pAme te, anaMta. nIlavarNavALApaNuM e gAyanuM avibhAga paliccheda H jenA kevala- lakSaNa karIe to avyApti. jJAnathI paNa be bhAga na kalpI avyAbAdha sukha : evuM je sukha che zakAya tevA nirvibhAjya ke jemAM alpamAtrAe paNa duHkha rasAvibhAga, nirvibhAjya nathI, arthAt mokSanuM je sukha viyavibhAga, karmaparamANu- che te. omAM karAyelA rasabaMdhanA | azaTha : sajjana puruSo, mahAtmA nirvibhAjya bhAgo, Atma puruSo, gItArtha puruSo. pradezomAM rahelA yogAtmaka azana : bhojana, khorAka, je vIryanA nirvibhAjya bhAgo. khAvAthI peTa bharAya te. avibhAjya kALaH je sUkSmamAM sUkSma azakya H je kArya ApaNAthI thAya kALa, ke jenA be bhAga na ! tema na hoya te. thAya te samaya. azaraNa bhAvanA : A saMsAramAM avirataH satata - aTakyA vinA. sAcuM koI zaraNa nathI, sau avirata samyagdaSTi : je jIvomAM | svArthanAM ja sagAM che, sAcuM Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 17 azarIrI asarvaparyAya eka arihaMta prabhunuM ja zaraNa | aSTAhnikA mahotsava : ATha che evI bhAvanA bhAvavI te. divasano aThThAI mahotsava. azarIrI H zarIra vinAnA jIvo, pajusaNa-parva. arthAt siddha paramAtmA. asaMgatatva H vastu barAbara saMgata azuci bhAvanAH zarIra apavitra- na thavI, meLa na maLavo. padArthothI ja bhareluM che. dareka | asaMdigdhaH zaMkA vinAnuM, nizcita, chidrothI azaci vahyA ja kare matijJAnano bahu Adi 12 che. tevA A zarIra upara bhedomAMno eka bhedavizeSa. zobhA-TApaTIpa ane zaNagAra asaMprajJAta samAdhi : jyAM manazuM kAmano ? vacana-kAyAnA yogo nathI, azuddhAtmA : mohane vaza thayelo je sarvathA AtmA zAnta che evI AtmA te, ajJAnane vaza karmonA sarva Agamana vinAnI thayelo, ajJAna ane moha e avasthA. ja be azuddhAvasthA. | asaMbhavadoSa H je lakSaNa jenuM karyuM azubhodayaH pApakarmono udaya, duHkha hoya tyAM saMbhave ja nahIM te. Ape tevAM karmono udaya. jema ke eka kharIvALApaNuM e azokavRkSa : prabhu samavasaraNamAM gAyanuM lakSaNa karIe to. birAje tyAre devo AvuM suMdara asatyaH mithyAvacana, khoTuM jIvana, vRkSa race che, je prabhuno khoTI cAlabAjI. atizaya che. asabhya vacana : tuccha vacano, azauca H apavitratA. zarIra ane anucita-halakAM vacano. mananI azuddhi. asamIkSyAdhikaraNa : vicAryA vinA aSTakarma : jJAnAvaraNIyAdi ATha charI-cappAM-bhAlAM talavAra karmo. vagere pApanAM sAdhano aSTapravacanamAtA : pAMca samiti vasAvavAM. ane traNa gupti A AThane asarvaparyAya : dravyonA sarva mAtA kahevAya che, kAraNa ke paryAyomAM na pravarte te, matitenAthI dharmarUpI putranI utpatti jJAna ane zrutajJAna dravyonA thAya che. sarvaparyAyomAM vartatuM nathI te Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te. asAMvyavahAra rAzi,AkAra 18 jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza jJAno. ahorAta : divasa-rAtri, covIsa asAMvyavahAra rAzi H je jIvo kalAka. nigodamAMthI kadApi nIkaLyA | akSatapUjA : prabhunI sAme ja nathI; bIjA anya bhavano taMDalAdinA sAthiyA vagerethI vyavahAra jeono thayo ja nathI thatI pUjA. akSayasthiti H maLelI je avasthA asAtA vedanIya : je karmanA udayathI kadApi nAza na pAme che. zarIrAdi saMbaMdhI pratikULatAo mokSanI avasthA te akSayaprApta thAya, pIDA-vedanA thAya sthiti. akSipraH vastunuM je jJAna vilaMbathI asAdhAraNa kAraNa : sAmAnya nahIM, - dhIre dhIre thAya che. mati paraMtu khAsa viziSTa kAraNa. jJAnanA bahu Adi 12 asidhArA : talavAranI ghAra, bhedamAMno eka bheda. (madhathI lepAyelI talavAranI | | ajJAtabhAva : AtmAnI ajJAna dhAra jevuM vedanIya karma che). dizA, vastutattvanI aNasamaja. asura H dAnavo, halakA devo, | ajJAtAvasthA : AtmAnI mUrkha bhavanapati - vyaMtara devo. avasthA, aNasamaja avasthA. asUyA : IrSyA-dAjha-adekhAI - | ajJAnI puruSo : mUrNa puruSo, paranI Rddhi na khamavI. aNasamaju manuSyo. Atmaasti-nAsti : pratyeka padArtho jJAna vinAnA jIvo. potAnA dravya-kSetra-kALa ane | AMkhano palakAro : AMkha mIMcIne bhAvathI atirUpa che ane ughADIe temAM thato samaya. paranA-dravya-kSetra-kALa-ane | AMzika satya : kaMIka aMze satya, bhAvathI nAstirUpa che. pUrNa satya nahIM, ardhasatya asthiracanA : zarIramAM thayelI athavA kaMIka mAtrAe satya, hADakAMnI majabUtAI- vAstavika to asatya. racanAvizeSa. Akasmika : aNadhAryuM, na kalpeluM, ahitakAraka : nukasAnakAraka, | acAnaka. akalyANa karanAra, AkAra : padArthanI AkRti, racanA. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 19 AkAzagAmI AtmapariNatimajJAna AkAzagAmI : AkAzamArge | AcAra : jJAnAdi pAMca guNonI UDavAnI-javAnI-AvavAnI vRddhi thAya tevo sadAcAra. zakti . AcAryapada : chatrIsa guNovALuM, AkAzAstikAya : jIva-yugalone sUrimaMtranA jApavALuM, avagAha ApanAruM eka dravya. paMcAcArane pALavA- paLAvavAakiMcanyaH kaMI paNa padArtha pAse vALuM eka viziSTa pada. na rAkhavo te, sarva vastunA AcchAdita : DhaMkAyeluM, AvaraNatyAgI. vALuM, gupta. Akandana : raDavuM, atizaya raDavuM, | Ajanma : janma karavA paDe tyAM chAtI phATa raDavuM te. sudhI, bhavobhavamAM. Akroza H gusso, kopa, Aveza. AjIvikAbhaya : potAnuM jIvana Agama * gaNadhara bhagavantoe jIvavAno, gharasaMsAra calAvavAno bhaya, potAnI racelAM zAstro, mUla zAstro. AjIvikA koI toDI nAkhaze Agamakathita: AgamomAM bhAkheluM, tevo bhaya. AgamomAM kaheluM. ANAgamya (AjJAgamya): keTalAka Agamagamya : AgamothI jANI bhAvo bhagavAnanI AjJAthI ja zakAya tevA viSayo. jANI zakAya tevA che jema ke AgamaRRta H gaNadhara bhagavantonAM nigodanA jIvo vagere. banAvelAM Agamo e ja zrata. | AtamarAmIH AtmAnA ja svarUpamAM AgADhajoga : sAdhu-sAdhvIjI ramanArA, svabhAvadazAmAM ja mahArAjazrInI evA prakAranI rahenArA AtmAo. yogavahananI kriyA ke jemAMthI AtmakalyANaH AtmAnuM jemAM hita nIkaLI na zakAya. thAya te, kalyANa karavuM te. AgAra H chUTachATa-apavAda-muzkela AtmaciMtana : AtmAnA svarUpanuM mArga vakhate chUTa. ciMtana karavuM, manana karavuM te. AgArIpaccakhkhANa : chUTachATavALuM ! AtmapariNatimadjJAna : darzana paccakhANa, jemAM apavAdo mohanIya ane jJAnAvaraNIya hoya te. karmanA kSayopazamapUrvakanuM Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmarakSaka deva AbhA 20 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza zraddhAthI bharapUra zAstrIya jJAna. | saMbaMdha che. AtmarakSaka deva H IndronI rakSA | AdhyAtmika dRSTi : AtmAbhimukha karavA mATe rakhAyelA devo. | dRSTi, AtmAnA guNonI prApti Atmazuddhi : AtmAnI nirmaLatA, | taraphanuM ja dhyAna. moha vinAnI dazA. Anatadevaloka : vaimAnika devomAM AtmahitakArI : AtmAnuM kalyANa - navamo devaloka, karanArI vastu, ajJAna ane Ananda : harSa, prasannatA, hArdika mohane dUra karI zuddhatA prema. pragaTAvanAra. Anayanaprayoga : lAvavuM, ghArelI AdAnapradAna : levaDadevaDa, vastunI bhUmikAnI sImA bahArathI Apa-le karavI te. kaMIka lAvavuM, dazamA vratano AdAna-bhaya : dhana-milakata Adi eka aticAra. coro vaDe lUMTAI javAno bhaya. | AnupUrvI H kramasara, athavA eka AdinAtha prabhuH bharatakSetramAM thayelA bhavathI bIjA bhavamAM jatA pahelA bhagavAna. jIvane kATakhUNe vALanAruM je karma te. AdIzvara prabhuH bharatakSetramAM thayelA pahelA bhagavAna. AttarApekSita H aMdaranI apekSAAyanAmakarma yukti vinAnAM vALuM, aMdaranI dRSTivALuM. vacano hovA chatAM paNa je Antarika : aMdaranI paristhiti, vacano loko svIkAre, paDato hArdika je bhAva te. bola jhIlI le te. Anarika sthiti : aMdaranI AdhAkarmIdoSa H sAdhu-sAdhvIjIne paristhiti, aMdaranA haiyAnA udezIne je je banAvyuM hoya te bhAvo. AhArAdi jo teo vahore to AptapuruSa : yathArtha jJAna dharAvanArA ane yathArtha bolanArA. AdhAra-AdheyabhAva : eka vastu | Akhodita : mahAtmA gItArtha bIjI vastunuM adhikaraNa hoya, jJAnIoe kaheluM. ane bIjI vastu temAM rahetI | AbhA : prakAza, teja, camaka, hoya to te be vacceno je | jhAkajhamALa. che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 21 AbhAsa/ArtadhyAna AbhAsa : tenA jevuM dekhAvuM, | kAmakAja zarU karavuM. vAstavika tevuM na hoya paraMtu AraMbha-samAraMbha : jIvonI hiMsA tevuM dekhAya che. karavI te AraMbha, ane hiMsA Abhigrahika mithyAtvaH potAnuM ja karavAnI taiyArI karavI, sAcuM che tevo durAgraha. ajJAnI sAdhana sAmagrI bhegI karavI hote chate potAnuM sAcuM te samAraMbha. mAnavAno AgrahavizeSa. AraNa : vaimAnika devomAM 11mo abhinivezika : potAnuM khoTuM che devaloka, ema jANavA chatAM mithyA ArA H avasarpiNI-utsarpiNInA abhimAnanA vazathI tene na cha jAtanA kAlavibhAga. mUkavuM ane satya mAnI vaLagI gADAnA paiDAmAM rahelA ArA rahevuM. jevA je bhAgo te. AmaraNAnta H A zarIramAM jIvA ArAdhaka : ArAdhanA karanAra, hoya tyAM sudhI, arthAt maraNa saMsAranAM bhautika sukha-duHkho Ave tyAM sudhI karelA niyamo. uparano rAga-dveSa ocho karI AmiSaH mAMsa. adhyAtmadRSTi tarapha janAra. Amla rasa khATo rasa, khATuM, ArAdhanA : adhyAtmadRSTinI prApti khATA padArthono svAda. mATe karAtI dharmakriyA. AyaMbila : cha vigaIo, ane ArAdhya : ArAdhanA karavA yogya vikAra-vAsanAnAM uttejaka paramAtmA ane dharmaguru vagere. dravyono tyAga, nIrasa bhojana ArjavatA : saraLatA, niSkapaTatA, eka TaMka levuM te. mAyArahitatA. AyudhazALA: zastronI zALA, jemAM | ArtadhyAna : sukha-duHkhanI ciMtAo zastro rakhAtAM hoya te. karavI, managamatI vastuno AyuSyakarma eka bhavamAM viyoga thAya ane aNagamatI jIvADanAra, pakaDI rAkhanAra, vastuno saMyoga thAya tyAre nIkaLavA na denAra, pagamAM raDavuM, udAsa thavuM, zarIranI naMkhAyelI beDI jevuM. ciMtA karavI, niyANuM karavuM AraMbha : prAraMbha, zarUAta, | vagere. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArtanAdoAsannopakArI 22 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza ArtanAdaH haiyAmAM thayelI pIDAnA | 216, AvalikAo thAya che. saMvedanathI bolAtA zabdo. Avazyaka : avazya karavA lAyaka Aryakula H saMskArI gharo, AtmAnI kAryavizeSa, AkhA divasadRSTivALAM gharomAM janma. rAtamAM avazya kartavyaAryadeza : AtmA, pUrvabhava, sAmAyikAdi cha Avazyaka parabhava, dharma, karma, mAnavA- jANavAM. vALo deza. AvAryaguNaH AvaraNa karavA lAyaka AryabhUmi : AdhyAtmika saMskRtinA jJAna-darzana Adi guNo. vArasAvALo deza. AvirbhAva pragaTa thavuM, khulluM thavuM. AlaMbana : AdhAra, sahAyaka, Teko, | sattAmAM rahela paryAyanI majabUta nimitta. pragaTatA. AlApasaMlApa : lokonI sAthe vAtacIta, lokonI sAthe eka Avirbhata : pragaTa thayela, sattAmAM vAra bolavuM te AlApa ane rahelo, pragaTa thayelo paryAya. vAraMvAra bolavuM te saMlApa. AvRtta kareH DhAMke, AcchAdita kare, AlocanA : ajANatAM thayelA gupta karanAra karma. pApanA prAyazcitta mATe, athavA AzAtanA : apabhrAjanA, paravazatAthI jANIne thayelA avahelanA, tiraskAra, aNapApanA prAyazcitta mATe karAtI chAjatuM vartana, deva- guruzAstra manovedanA, tenA mATe karAtI pratye ayogya vartana karavuM. dharmakriyA te. AzIrvAda H vaDIlonI prasannatA, AvaraNa DhAMkaNa, paDado, jJAnAdi uttama mahAtmAonI mananI guNone DhAMkanArAM karmo. prasannatA, sArA kAmamAM teoAvaraNakRtabhedaH karmonA AvaraNane nI zubha sammati. lIdhe karAyelo bheda, lokomAM je Azrava : AtmAmAM karmonuM AvavuM, ochAvatuM jJAna che te taratamatA | karma mATe pravezanAM dvAro. AvaraNa vaDe karAI che. Asannabhavya : becAra bhavomAM ja AvalikA : asaMkhyAta samayono mokSe janAra, najIkanA kALamAM samUha te AvalikA, athavA mokSe janAra 48 miniTamAM 1, 67, 77, | AsajJopakArI : bahu ja najIkanA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza ja upakArI, jema ke prabhu mahAvIra svAmI. : jIva, pUrvabhava, parabhava, Adi che evI mAnyatA. AstikatA AhArakazarIra : cauda pUrvadhara mahAtmAo potAne thayelA saMzayanA nivAraNa arthe mahAvidehamAM javA mATe je zarIra banAve te. AhAraka samuddhAta : AhAraka zarIra banAvatI vakhate pUrve bAMdhelA AhAraka zarIra nAmakarmanAM pudgalonuM je vedana-vinAza te. AhAranihAra H bhojana karavuM, pANI pIvuM, khAnapAnanI je prakriyA icchAnusAra H ApaNI icchA pramANe je thAya te. icchita : managamatuM, manavAMchita, manamAnyuM. itara : juduM, bhinna, je zabdanI sAthe itara zabda joDo, tenAthI bhinna, jemake puruSetara eTale puruSathI bhinna. itarabhedasUcaka H vivakSita vastuno 23 AstikatA/itvara parigRhitAgamana te AhAra, saMDAsa-bAtharUmanI je prakriyA te nihAra. ALapaMpALa : mAthA uparano bojo, nirarthaka ciMtA, cAre bAjunI binajarUrI upAdhio. AkSepa : bIjA upara kalaMka-jUduM ALa ApavuM te. : bIjAonI mAnyatAomAM doSo - AkSepo batAvatAM batAvatAM je thA karavI te. AjJApanikIkriyA : bIjAne kAmakAmaja bhaLAvavuM, bIjA pAse kAmakAja karAvavA AjJA karavI te, 25 kriyAomAMnI 1 kriyA. AkSepaNIkathA i-I itara vastuthI bheda batAvanAra lakSaNa, jemake sAsnA (gaLe godaDI) te gAyane bheMza-ghoDAbakarA AdithI bhinna karanAra lakSaNa che. itvarakathita : alpakALa mATe karAtuM paccakkhANa, alpakAlIna. itvara parigRhitAgamana H koI anya puruSe alpakALa mATe bhADethI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrAihalokabhaya 24 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza rakhAta rAkhelI strInI sAthe | IrSyA : dAjha, adekhAI, aMdaranI saMsAravyavahAra karavo te. | baLatarA, asahanazIlatA. indra H sarva devono rAjA, devono | ilAnilajalAdiH pRthvI-mATI), svAmI, aizvaryavALo. pavana ane pANI vagere Ikriya H zarIramAM rahelo AtmA IzAna : vaimAnika devomAM bIjo jenAthI oLakhAya, jenAthI devaloka, tenA IndranuM nAma rUpa-rasa-gaMdhAdinuM jJAna thAya, IzAnendra. kAna-nAka-AMkha vagere. Izvara : bhagavAna, paramAtmA, indriyavijaya : kAna-nAka-AMkha | sarvaguNasaMpanna, aizvaryayukta. vagere pAMce Indriyone IzvarecchAH anya darzanakAro mAne managamatI vastu maLe to rAjI che te bhagavAnanI icchA. na thavuM, ane aNagamatuM maLe jainadarzanakAro bhagavAnane to nArAja na thavuM, samabhAvamAM vItarAga ja mAne che. eTale rahevuM te. Izvarane IcchA hotI nathI. indriyasukha : pAMce indriyonA ISa~AbhArA : siddhazilA, viSayo maLe chate AnaMda thavo siddhabhagavanto jenAthI eka yojana upara birAje che te IndhanaH baLataNa, AganI vRddhimAM ratnamaya pRthvI. hetubhUta padArtho. ISTakArya : managamatuM kArya, mana vAMchita kArya. IpathikIkriyA : mana-vacana kAyAnA yogamAtrathI thatI | WphalA sAdhu * manavAMchita phalanA kriyA. kaSAyo vinA yoga prApti, managamatuM prApta thavuM te. mAtrathI je karmabaMdha thAya temAM | ISTa vastu : managamatI vastu, iSTa kAraNabhUta kriyA. vastu. IryAsamitiH jyAre jyAre cAlavAnuM | iSTaviSaya : managamato viSaya, Ave tyAre tyAre sAmenI managamato padArtha. bhUmine barAbara jotAM jotAM | IhalokabhayaH A janmamAM bhAvimAM cAlavuM jethI sva-para ema | AvanArAM duHkhono bhaya, banI rakSA thAya. rogo, parAbhava, apamAna, Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 25 IhA/uttama samAdhi kArAgAravAsa, zikSAdino | puSkaravara dviIpamAM AvelA bhaya. manuSyone manuSya thakI, dakSiNa-uttara be be parvato, pazuone pazu thakI, ema jenAthI dvIpanA be bhAga thAya sajAtIya taraphathI je bhaya te. IhA : citavaNA, vicAraNA, | izurasa H zeraDIno rasa, jenAthI matijJAnano eka bheda. prabhue varSItapanuM pAraNuM karyuM. Ihita H manane gameluM, vicAreluM, | IzvAkukula : viziSTa uttama kuLa, dhAreluM, manamAM goThaveluM. 2Sabhadeva prabhunuM kuLa. IsukAraparvata : dhAtakIkhaMDa ane | u-G uThi utkRSTa, vadhumAM vadhu, | uNodarikA : bhUkha karatAM ochuM sarvathI antima, sarvajyeSTha. khAvuM, puruSano 32 kavala, ukhala : sAMbeluM, anarthadaMDanuM eka ane strIno 28 kavala AhAra sAdhanavizeSa. zAstromAM kahyo che. tenAthI ukhara bhUmiH vAveluM bIja jyAM be-pAMca-daza koLiyA AhAra Uge nahIM, tevI vaMdhyabhUmi. ocho karavo te. ugratA H Aveza, joradArapaNuM, | uNodari tapa : AhAra ane zarIra tAlAvelI, atizaya rasikatA. uparanI mUcha choDavA mATe ja ucita sthiti : yogya, je samaye ocho AhAra karavo te. je kartavya hoya te ja karavuM. | utkaTa rUpa : adhiktA-svarUpa, vadhu ucca graha H UMcA sthAne AvelA tIvra, ghanIbhUta thayela. graho, zubha graho, sAnukULa | utkRSTa : sarvathI adhika, vadhumAM graho. vadhu, sauthI antima. uccheda karavo H vinAza karavo, | uttama samAdhi : anukULa-pratikULa mUlathI vastune dUra karavI. bhAvo pratye jyAM harSa-zoka ujjaDaH vastI vinAnuM, na rahevA nathI. UMcAmAM UMco samabhAva lAyaka, astavyasta. che te uttama samAdhi. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttamottama,udbhava ra6 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza jA | A uttamottamaH sarvathI uttama, sarvazreSTha, | utsukatA : adhIrAI, jANavAnI sauthI guNomAM caDhiyAtuM. tamA, jANavAnI bhUkha. uttarakurukSetra : mahAvidehakSetramAM | utsadhAMgula : aMgulanA traNa Avela, prathama ArA jevA prakAromAMnuM eka aMgula, prabhu kALavALuM eka kSetra. mahAvIra svAmInA aMgulathI uttejaka kArya karavAmAM preraNAvizeSa ardhA mApanuM aMgula. karanAra, kAryanI utpattimAM udaya : AbAdI, caDatI, pUrve pratibaMdhaka, hAjara hovA chatAM bAMdhelAM karmone bhogavavAM te. je kArya karI Ape che. udayakAla H puNyapApa karmono udaya uttejanaH kArya karanArane utsAhita cAlato hoya tevo kALa. karavo, vizeSa preraNA karavI. udayajanya : puNyapApa karmonA utthApanA : sthApanA karelI vastune udayathI prApta thanAra sukha tyAMthI laI levI, vidhipUrvaka duHkha. levI, thApelI sthApanAne udarabharaNAdi potAnA peTane bharavuM vidhipUrvaka uThAvavI. vagere svArthamAtranAM kAryo. utpAda : utpatti, janma, padArthanuM udAtta-anudAtta H UMcA-nIcA utpanna thavuM. bolAtA svaronA prakAro. utpAdapUrva H cauda pUrvomAMnuM paheluM | udAsIna : vyagra, AkuLavyAkula, pUrva, prathama pUrvanuM nAma. athavA harSa-zokathI yukta. utsargamArga : rAjamArga, pradhAna udAsInakAraNa : harSa-zoka vinA rasto, mukhya mArga, chUTa chATa * sahajavabhAve pravartatuM kAraNa. vinAno dhorI mArga, sAdhya sAdhavA mATe pradhAna mArga. uditakarma : pUrve bAMdhelAM, udayamAM utsarpiNI : caDhato kALa, jemAM AvelAM karmo. manuSya-tiryaMconAM buddhi-baLa udghodhita : vikasita, vikAsa saMghayaNa-AyuSyAdi vadhatAM pAmela, vizeSa jJAna pAmela. jAya te. ubhaTTa : na zobhe tevuM, tophAnI, utsAhapUrvakaH mananI prasannatApUrvaka, aNachAjatuM, anucita. atizaya rasapUrvaka. udbhava H utpatti, janma, vastunA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 27 ubhedita/upaccheda 34. aMkurA phUTavA vagere. sAdhavAmAM sahAyaka. ubhedita : cirAyeluM, phATeluM, | upakAraka : upakAra karanAra, be-cAra TukaDA kareluM. madadagAra, sahAyaka, hita udvartanAkaraNa : nAnI sthiti moTI karanAra. karavI, maMda rasa tIvra karavo, | upakArakSamAH upakAra karanArA puruSo temAM vaparAtuM vIryavizeSa. | krodha kare topaNa A puruSo udgalanAkaraNa : amuka vivalita upakArI che, ema mAnIne kSamA karmone tene anurUpa anya karavI, gaLI javuM. karmomAM saMkramAvavAnI je prakriyA | upakArI puruSa : upakAra karanArA te. jema ke samyakta ane ! puruSo, paranuM hita karanArA. mizramohanIyane mithyAtvamAM | upakata thayela : upakAra pAmela, saMkramAvavI te uddalanA ane jeno upakAra thayo che te puruSa. temAM vaparAtuM je yogAtmaka vIrya upagraha : grahonI samIpavartI, te uThThalanAkaraNa. judAjudA graho. udvigna : udAsIna, kaMTALAvALo | upaghAta-anugraha : lAbha-nukasAna, puruSa, vastunI arucivALo. hita-ahita, phAyadoudgaH udAsInatA, kaMTALo, vastu geraphAyado. pratye arucibhAva. upacayaH vRddhi, vadhAro, adhikatA unmatta : unmAdavALo, viveka thavI. vinAno, gAMDo, madathI bharelo. upacaritakALa : jIva-ajIvanA unmAdaH ahaMkAra, mada, abhimAna, vartanA Adi paryAyo che. chatAM vivekazUnyatA. te paryAyomAM "kALadravya"no unmArga : khoTo rasto, avaLo upacAra karavo te. mArga, sAdhyathI viruddha mArga. | upacAra karavo H Aropa karavo, je unmArgapoSaNa : khoTo rasto vastu je rUpe na hoya tene te samajAvavo, UlaTA mArganI rUpe samajavI, jema ke varasAda dezanA ApavI. UMdhA mArganI varase che tyAre "sonuM varase puSTi karavI. che" ema Aropa karavo te. upakaraNa : sAdhana, nimitta, sAba ! upacchaMda : eka prakArano chaMda, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upatA,upasthita 28 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza zloka. nATakanI upamA. upatApa : pratApa, teja, camaka, | upameya H upamA ApavA lAyaka ojasvitA. vastu, jenA mATe upamA apAya upadhAnatapa : navakAramaMtrAdinA adhyayana mATe karAto eka | upayoga : jJAnamAM citta parovavuM, prakArano viziSTa tapa, aDhAra- dhyAna ApavuM, jJAnAdi aDhAra-cha-ane cAra divasano prAptikAle manane temAM ja lIna tapa. tathA aThyAvIsa ane karavuM, kAryamAM ekAgratA. pAMtrIsa divasano viziSTa tapa. | upayogazUnya H je kArya karIe te upanAma : potAnA nAma uparAMta kAryamAM mana na hoya te. bIjuM nAma. uparibhAgavartI : uparanA bhAgamAM upapAtajanmaH deva-nArakIno janma, rahenAra, uparanA mALe potapotAnA niyata sthAnamAM vasanAra. janma. upavAsa : AhAranI mamatAnA upabhoga-paribhoga : eka vAra tyAgapUrvaka divasarAta bhogavAya tevI cIja te AhAratyAga karavo. upabhoga ane vAraMvAra upazama : kaSAyone dabAvavA, bhogavAya tevI cIja te kaSAyone zAtta karavA. paribhoga ane bhoga-upabhoga upazamazreNI : kaSAya-nokaSAyone zabda jyAre vaparAya tyAre eka dabAvatAM dabAvatAM uparanA vAra bhogavAya te bhoga ane 8-9-1911mAM guNaThANe vAraMvAra vaparAya te upabhoga caDavuM. kahevAya che. upazAttamohaguNasthAnaka : sarvathA upamAnaH sadRzatA batAvavI, upamA moha jeno upazamI gayo che ApavI, sarakhAmaNI karavI. tevo AtmA. nyAyazAstramAM prasiddha eka upaSTamarbha : AlaMbana, Teko, pramANa. AdhAra, sAdhanavizeSa. upamitibhavaprapaMca H te nAmano | upasthitaH hAjara, vidyamAna, jyAM mahAgraMtha, saMsAranA prapaMcane | kAma thatuM hoya tyAM vidyamAna. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 29 upAMga/uluka upAMga : aMganA AdhAre racAyelAM | vastunA be prakAra. zAstro, uvavAI, rAyapaseNI ubhayakriyA ? banne TAIma savAra jIvAbhigama vagere zAstro. sAMje karAtI gharmakriyA. athavA zarIranA avayavonA pratikramaNa-darzana-vaMdana-pUjanapeTA avayavo, jemake hAthanI svAdhyAyAdi. AMgaLIo. ubhayaTeka : savAra-sAMja, banne upAdAna-upAdeya : kAraNa-kArya, TAIma, prabhAta ane sAyaMkALa. mATI ane ghaDo, tanu ane ubhayAtmaka svarUpa : banne gharmothI paTa, je kArya bane che te upAdeya, bhareluM svarUpa, nityAnitya, temAM je kAraNa bane te upAdAna, bhinnabhinna. sAmAnya-vizeSa banne vacceno saMbaMdha. ema ubhayamaya je svarUpa che. upAdAnakAraNa ? je kAraNa pote | uraH parisarpaH peTe cAlanArA jIvo, kAryarUpe bane che, jema ke ghaDAmAM sarpa, ajagara vagere. mATI, paTamAM tatu. urastha H chAtI upara raheluM, stana upAdeya H AdaravA lAyaka, prApta Adi bhAga. karavA lAyaka, hitakArI. UrNayoga H pratikramaNa caityavaMdanAdi upAdhiyuktaH muzkelIothI bharapUra, kriyAnAM mULa sUtro atizaya saMkaTothI vyApta, athavA spaSTa bolavAM, bolatI vakhate DigrIvALuM, padavIvALuM. temAM upayoga rAkhavo. upAdhyAya : bhaNAvanAra, | UrdhvatA sAmAnya : kALakrame thatA samajAvanAra, zikSaka, athavA bhinnabhinna paryAyomAM dravyanI mahAna sAdhu. ekatAnI je buddhi. upArjana karanAra H meLavanAra, prApta | Urdhvaloka : uparano loka, karanAra, vastu siddha karanAra. samabhUtalAthI 900 yojana upAzrayaH dharmakriyA ane vyAkhyAna pachIno vaimAnika-raiveyaka Adi karavA mATenuM sthAna. | Adi devovALo loka. upAsanA H ArAdhanA, dharmakAryamAM | UlaTI dezanA H UMdhI dezanA, je ekAgratA, lInatA. satya hoya tenAthI viruddha kahevuM. ubhaya bane, banne vastu, be svarUpa, | uluka ghuvaDa, pakSIvizeSa, je sUryanA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ulecavuM&SIzvara 30 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza prakAzamAM na joI zake che. | karavI, preraNA karavI. ulecavuM dUra karavuM, vAsaNathI pANI | UhApoha : ciMtana-manana, tarkaAdi dUra karavuM. vitarka, sUkSma jANavAno prayatna. uvavuha : guNInA guNonI prazaMsA | - - - - - - 22]daH brAhmaNonA cAra vedomAMno eka veda. rajutA H saraLatA, mAyArahitatA, niSkapaTatA. juvAlikA nadI : bihAramAM AvelI eka nadI, ke je nadInA kAMThe prabhuzrI mahAvIra svAmIne kevalajJAna thayuM hatuM te. DhaDhi : paraMparAgata praNAlikA, pAchaLathI cAlI AvatI rItabhAta. traNa : devuM, mAthA upara thayeluM karaja, lokonuM jamA lIdhuM hoya paisAnI mamatA. RSabhadeva : bharatakSetranI vartamAna covIzInA prathama tIrthakara. RSabhanArAca saMdhayaNa : jenA zarIramAM hADakAMnI majabUtAI evI hoya ke jANe be hADakAM sAmasAmAM markaTabaMdhanI jema vIMTAyAM hoya ane upara majabUta pATo lapeTyo hoya tevI majabUtAI. RSabharUpa : baLadanuM rUpa, je rUpa karIne Indra mahArAjAe karelo prabhuno janmAbhiSeka (meruparvata upara). RSi muni, mahAtmA, adhyAtmI, yogI puruSa. RSibhAsita H RSi-munioe kaheluM, teoe batAveluM. RSIzvara : RSiomAM moTA, mahARSi. RNamukta H devAthI mukAyelo, jenA mAthe karaja nathI te. &NavAnuM H devAdAra, karajavALo puruSa. tu : hemanta-zizira-vasaMta-varSA Adi Rtuo. RddhigArava : ghananI Asakti, 1 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza eMdhANa H garbha. udaramAM rahela bAlaka. ekatvavitarka savicAra H zukladhyAnano bIjo bheda, koI paNa eka dravyaguNa-paryAyanA vicAramAM sthira thavuM, paraMtu viSayAntara na thavuM. ekadAkALe : koIka kALe, koI eka avasare. ekamanA H sarva eka manavALA, ekacittavALA thaIne. ekarAra karavo, H vastuno svIkAra karavo, sammati ApavI. ekalaAhArI : eka ja TaMka bhojana karavuM te, ekAsaNuM karavuM te. pAdacArI saMghamAM charI'' pALavAmAM A eka aMga. ekalaThANuM : eka ja TAIma bhojana karavuM. paraMtu mukha ane hAtha vinA anya aMgo na halAvavAM. ekalapeTa : potAnuM ja peTa bharanAra, potAnuM ja jonAra. 31 ekalavAyuM jIvana : ekalo rahenAra, ekAntamAM rahenAra, duniyAnA lokothI bhinna rahenAra, ekAntavAsI, AvA AtmAnuM jIvana. eMdhANa/ekAzaNuM karavuM e ekalavihArI : je munio ekalA vicare, sAthIdAra na hoya te. ekalAArI : eka TAIma bhojana karanAra charI'' pALavAmAM A eka aMga. ekasiddha : siddhanA paMdara bhedomAMno eka bheda, mokSe jatI vakhate je eklA hoya te, jemake mahAvIra svAmI. ekakSetravartI : eka ja kSetramAM rahenAra, mokSamAM anaMtA evA jIvo che ke eka ja kSetramAM rahe che, jenA be bhedo che : samAvagAhI ane viSamAvagAhI. ekAkI vihAra: muninuM ekaluM vicaravuM, AcAryane yogya ziSyaniSpatti thayA pachI tenA upara gacchano bhAra ApI bhaktaparIzAdi maraNa mATe ekalA vicaravuM te. (mauna) ekAdazI : agyArasa, ekAdazI, mAgasara suda mauna agyArasa. ekAntavAda : koIpaNa eka nayano Agraha, kadAgraha, ThAgraha. ekAzaNuM karavuM : eka ja TAIma Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekendriyoaihika bhaya 3ra jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza bhojana karavuM. zeSa samaye | pariNata arthane je mAne che, bhojana tyAga. jema ke adhyayana karAvatA hoya ekendriya H je jIvone phakta eka tyAre ja adhyApaka. sparzendriya (cAmaDI) ja che te. | evakAra : nizcayapUrvaka vAta karavI ekona viMzatiH eka jUna vIza, te, nirNayAtmaka. arthAt ogaNIsa vagere. eSaNA samiti : nirdoSa AhAra eThuM mUkavuM bhojana karatAM chAMDavuM, lAvavo te, betAlIsa doSajemAM jIvonI hiMsA thAya che. rahita gocarInI prApti, gRhasthane AzrayI banI zake etAdRzaH AvA prakAranuM, AvuM. teTalo vadhAre nirdoSa AhAra evaMbhUtanaya je zabdano jevo vAcya banAvavo. artha thato hoya tevA artha sAthe tevI kriyA svIkAre che, kriyA ! aikyatA : ekatA, ekameka thavuM, | aizvarIya saMpatti H kudaratI zobhA, paraspara bheda bhUlI javo. | jeno koI kartA nathI tevI aitihAsika : ItihAsathI siddha naisargika saMpatti; saMsAranI thanAra, ItihAsaanya viSaya. sahaja lIlA. airAvaNaH Indra mahArAjAno hAthI. aihika bhayaH A bhavasaMbaMdhI bhaya, rAjA taraphathI AvanAra airAvatakSetra : bharata jevuM ja daMDa-zikSAno bhaya, kArAvAsano jabUtI pAdi dvIpomAM AveluM. bhaya, lokanindAno bhaya, uttara dizAmAM raheluM eka kSetra, lokaparAbhavano bhaya vagere. jabUdvIpamAM 1, ghAtakIkhaMDamAM 2, ardhapuSkaramAM 2, kula 5. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza 33 oghaaupapAtika ogha samUha, sAmAnya, varga, bheguM | otaprota ekameka, layalIna, koI maLavuM. paNa be vastunuM maLI javuM, jema oghazaktiH dUradUra kAraNamAM rahelI ke dUdhasAkara, zarIraAtmA, kAryazakti. jema ghAsamAM rahelI loagni. ghanI zakti. otha H chAyA, Azraya, AdhAra, o saMjJA : sAmAnya saMjJA, bahu AlaMbana, Teko. vicAra vinAnI, alpamAM odana : bhAta, raMdhAyelA taMdula, alpa jJAnamAtrA, jema bhojana. velaDIo bhIMta upara vaLe te. oLabaDoH upAlaMbha, Thapako, mITho ojAhAra : sarve jIvo utpattinA oLaMbho. prathama samaye taijasakArpaNa oLakhANa : paricaya, saMparka, zarIrathI je AhAra grahaNa kare ekabIjAnI paraspara jANakArI. aucitya : ucita lAge teTaluM ! jaththo. abhavyathI anaMtaguNA yogya, jyAM je zobhe te. paramANuothI niSpanna skaMdho. tpAtikI buddhi akasmAta thanArI | audArika zarIra : manuSya - buddhi, hAjarajavAbI, tatkAla- tiryaMconuM je zarIra, hADabuddhi. mAMsacarabI rudhira-vIrya Adi thI banAvAyeluM je zarIra te. audayika bhAvaH pUrve bAMdhelA karmanA udayathI prApta thatA bhAvo. te | audAsinyatA : udAsapaNuM, rAga manuSya-deva Adi avasthAo. dveSathI rahitatA, koImAM na audArika vargaNA audArika zarIra lepAvuM. banAvavAne yogya pugala | aupapAtika : upapAtajanmavALA, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupathamika cAritra/kaThAgra 34 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza upapAtajanma saMbaMdhI. mohanIya ane anaMtAnubaMdhI aupathamika cAritra : cAritra kaSAya ema sAtanA upazamathI mohanIya karmanA upazamathI AtmAmAM pragaTa thatI AtmAmAM pragaTa thatuM uttama tattvaci. kSamA-namratA-saraLatA Adi- aupAdhi, upAdhithI thayeluM, svataH vALuM cAritra. ke je cAritra potAnuM nahIM te. jemake 9-1-11 guNaThANe Ave che. AtmAnuM rUpIpaNuM te zarIranI aupathamika bhAva H darzanamohanIya upAdhinA kAraNe che. ane cAritramohanIya karmane | auSadha : davA, osaDa, roga evuM dabAvI devuM ke potAnuM maTADavAnuM je nimitta. baLa batAvI na zake. auSadhAlaya davAkhAnuM, jyAM auSadha aupathamika samyakta H darzana- | maLatuM hoya te. kaMDakaH eka aMgulanA asaMkhyAtamAM taDakAnuM AvaraNa. bhAgamAM je AkAzapradezo che kaDAvigaI : taLelI vastu, jemAM te pramANavALI saMkhyA athavA cUlA upara kaDAI caDAvavI paDe AvalikAnA asaMkhyAtamA tevI vigaI, vikAra karanAro bhAganA samaya pramANa saMkhyA. padArtha. kacavATa : kheda thavo, manaduHkha thavuM, kahu-kuMDala : sonAmAM AvatA icchA na thavI te. paryAyo; hAthe-kAne paheravAnuM kaccha : gujarAtamAMno eka bhAga, AbhUSaNa, je kramazaH mahAvideha kSetramAM AvelI 32 Avirbhata thAya che. vijayomAMnI prathama vijaya. kaThastha : mukhapATha karavo, gokhI kajoDa : anucita joDuM, ayogya levuM, yAda karI levuM. milApa, virodhavALuM joDuM. kaThAgraH gaLAnA agrabhAge raheluM, kaTakuTI : sAdaDI-jhUMpaDI, sUryanA ! moDhe kareluM, mukhapATha kareluM. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 35 karthacivAdAkarma kathaMcihvAda : syAdvAda, amuka | nI prakriyA. apekSAe Ama paNa che evuM | kapilakevalI : A nAmavALA apekSApUrvakanuM je bolavuM te. kevalajJAna pAmelA pUrve thayelA kathAccheda : A doSa che. gurujI muni. kathA karatA hoya tyAre vacce kapilavarNa kAbaracItaruM, raMgaberaMgI, bIjI vAta UbhI karIne kathAne vividha raMgavALuM. toDI pADavI. kapolakalpita : gAlane game tevuM, kathAnuyoga : cAra anuyogamAMno manamAM AvyuM tema kalpeluM. eka, jemAM pUrve thaI gayelAM kammapayaDI : zrI zivazarmasUrikata mahAna strI-puruSonI kathAo karmasaMbaMdhI varNanano mahAgraMtha. hoya te. karakAMDe : hAthanA kAMDe, prabhunI nava kadAcita kyAreka, amuka ja samaye, aMge pUjA karatAM trIjI pUjA vivalita kALe. vakhate sparza karAtuM prabhunuM aMga. kanakAcalaH meruparvata karacalIo : ghaDapaNanA kAraNe kandamUla H je vanaspati anaMtakAya zarIranI cAmaDImAM thatI hoya, anaMtA jIvonuM baneluM rekhAo. je zarIra hoya, jema ke baTAkA, karaNa : adhyavasAya, vicAra, DuMgaLI, lasaNa, gAjara. pariNAma, (karaNa 3 hoya che). kandarpa anarthadaMDa, binajarUrI pApa, karaNaparyAptAH indriyo pUrNa karavAnuM kAmavAsanA uttejaka, asabhya, kAmakAja jeoe karyuM che te. pApiSTa vacano bolavAM. karaNalabdhi : apUrvakaraNAdi kiraNo kapaTamAyA haiyAmAM judA bhAva hoya karavAnI AtmAmAM zakti ane hoThe judA bhAva bolavA. pragaTe che. chetarapiMDI, banAvaTa. karaNaparyAptAH indriyo pUrNa karavAnuM kapATa : kamADa, bhagavAna jyAre kAmakAja jeoe haju karyuM nathI kevalI-samughAta kare tyAre paraMtu indriyonuM kAma cAlu che bIjA samaye AtmapradezonI pUrva-pazcima (athavA dakSiNa- karma : mithyAtvAdi hetuo vaDe je uttara) lokAtta sudhI laMbAvavA- | baMdhAya te, AtmAnA guNone che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmakRtAvasthA/kalpAtIta deva DhAMkanAra, athavA sukha-duHkha ApanAra. karmakRtAvasthA H jJAnAvaraNIyAdi karmo vaDe karAyelI AtmAnI avasthA. karmagraMtha : karmaviSayaka prakaraNa; jemAM karmonuM svarUpa che te. karmaprakRti : zrI zivazarmasUcchita kammapayaDI e ja karmaprakRti. athavA baMdhAtAM karmonA bhedo 120-122-vagere. karmabaMdha : AtmAnI sAthe karmonuM coMTavuM, joDAvuM, vaLagavuM. karmabhUmi : jyAM asi-masi-kRSino vyavahAra che tevAM kSetro. pAMca bharata, pAMca airAvata ane pAMca mahAvideha. karmabhUmijanyaH karmabhUmimAM janmelA, 24 tIrthaMkarAdi, 63 zalAkApuruSo, karmabhUmijanya ja hoya che. karmamela : AtmAmAM baMdhAyelo karmorUpI kacaro. karmavipAka : prathama karmagraMthanuM A nAma che. bAMdhelAM karmo udayamAM Ave to zuM zuM phaLa Ape tenuM varNana jemAM che te. karmastava : bIjA karmagraMthanuM nAma che. karmonuM svarUpa jaNAvatAM 3 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza jaNAvatAM bhagavAna mahAvIrasvAmInI jyAM stuti che te. kalaha : kajiyo, kaMkAsa, kaDavAza, verajhera. kalAla H dArU vecanAra, dArU banAvanAra. kalikalaha : kaliyugamAM thatA vadhAre jherI jhaghaDA, bhAre kajiyo. kalikAla. : kaLiyugano kALa, kaliyugano samaya. kalikAlasarvajJa : kaliyugamAM jANe sarvajJa ja janmyA hoya tevA. kaluSita : gaMduM, meluM, kacarAvALuM, halakuM, tuccha, sAra vinAnuM. kalpa H AcAra, nAnAmoTAnI maryAdA, icchA, vAsanA. kalpanA H manathI mAnI levuM, buddhithI anumAna karavuM te. kalpavRkSa H icchAone saMtoSe tevuM vRkSa, manamAgyuM ApanAra. kalpasUtra : AcArane samajAvanAruM sUtra, sAdhusamAcArI kahenAruM tathA mahAvIrasvAmI Adi tIrthaMkara paramAtmAonuM caritra. kalpAtIta deva H anuttara ane praiveyaka devo, svAmI-sevaka saMbaMdhI AcAra vinAnA, sarva sarakhA amindra devo. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene dhArmika pAribhASika zabdakoza 37 kalpAntakAla/kAmarAga kalpAntakAla H kaLIyugano antima | kaSAyasamughAta : pUrve bAMdhelA kALa, pralayakALa, sarvathI kaSAyone udayamAM lAvIne jaghanya kALa. bhogavavA. je bhogavatAM jUnA kalpita guru manathI karbhelA guru, kaSAyono vinAza thAya che paraMtu navakAramaMtra ane paMcendriyasUtra navA ghaNA baMdhAya che. bolavA vaDe kalpAyelA guru, kAussaggaH kAyAnI ceSTAno tyAga Aropita karAyelA guru. karavo, kAyAno vyavasAya kalpopapanna H nokara-zeThanA saMbaMdha- aTakAvavo, atizaya sthira vALA devo, jyAM svAmI- thavuM. sevakabhAvano saMbaMdha hoya tevA | kAMkSA : IcchA, AzA, mamatA. AcAravALA devo, 12 | kAjo kADhavo? paDilehaNa karyA pachI devaloka sudhI. kacaro bhego karavo, aMdara koI kalyANaka : tIrthaMkara bhagavattonA jIvAta nathI ne te barAbara avana, janma, dIkSA, kevala tapAsavuM. jJAna ane nirvANa ema kalyANa kApotalezyAH kRSNAdi karatAM sArA karanArA 5 prasaMgo. ane zuklAdi karatAM halakA je killola H pANInA taraMgo, mojAM, AtmapariNAma che. nAnI nAnI dariyAI bharatI vagere. zAkhAnA kApavAnA pariNAmavalAhAra : koLiyAthI levAto vALA puruSanA dRSTAnne AtmA AhAra, manuSya, pazu, pakSI nA pariNAma. Adino je AhAra che. ! kAbaracItaruM : raMgaberaMgI, citrakavitA kAvya, madhura svare gavAtI vicitra, aneka raMgavALuM. prAsavALI racanA. kAmakAja : kAryavizeSa, judAM judAM kaSAya : janma-maraNanI paraMparA ! vadhAranAra, krodha-mAnAdi. kAmadeva : moharAjA, vAsanA, kaSAyapAhuDa H digaMbara saMpradAyamAnya | vikArakabuddhi, rAgAdi mahAgraMthavizeSa. pariNAma. kaSAyamohanIya anaMtAnubaMdhI Adi | kAmarAga: sneharAga, dRSTirAga ane 10 prakAranuM mohanIyakarma. | kAmarAga A traNamAMno kAryo. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmavAsanakilaparipAka 38 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza antima rAga, bhogasukha | kAruNya : dayAvALo pariNAma, saMbaMdhI je rAga. lAgaNIzIla svabhAva. kAmavAsanA : mohabharelI vikAraka | kArmaNazarIra : AtmAe bAMghelAM evI AtmAnI pariNati. karmonuM baneluM zarIra. eka kAmavikAraH saMsAranA bhogonI tIvra bhavathI bIjA bhavamAM jatAM je abhilASA. sAthe hoya che te athavA sarva kAmottejaka : vAsanAne dedIpyamAna saMsArI jIvone sadAkALa je kare evI vArtA, samAgama tathA hoya che te. evA AhArAdinuM sevana. kArmikIbuddhiH kAma karatAM karatAM je kAyaklezaH kAyAne mohanA vinAza buddhi utpanna thAya che. jema ke mATe kaSTa ApavuM. cha prakAranA darajInI kalA, sonInI kalA, bAhyatapomAM pAMcamo hajAmanI kalA vagere. tapavizeSa. kAryadakSa H kAmakAjamAM ghaNo ja kAyA H zarIra, pudgalamaya racanA, hoziyAra. je hAni-vRddhi pAme ane kAryavizeSaH viziSTa kArya, vivakSita vinAza pAmavAnA svabhAvavALuM kArya, kAryanI kalpanA. kAryasiddhi : kArya pUrNa thavuM, kArya kAyotsarga : kAyAnI ceSTAno tyAga samApta thavuM vagere. karavo, kAyAno vyavasAya kAlacakra : utsarpiNI-avasarpiNInA aTakAvavo, sthira thavuM. saMskRta + = 12 ArAnuM baneluM mAM kAyotsarga je zabda che tenuM gADAnA paiDA jevuM, kALanuM ja prAtamAM kAussagna bane cakravizeSa. kAlaparipAka : koI paNa vastu kArakatA : kriyAne karanArapaNuM, nIpajavAno pAkelo kALa. jema kriyAne sarajavApaNuM, kartA karma ke ghI banavA mATe ghAsa-dUdhakaraNa-saMpradAna-apAdAna ane dahIM karatAM mAkhaNamAM vadhu AdhArAdi. kAlaparipAka che. tema AsannakAraNaH kriyA karavAmAM madadagAra, bhavya jIvamAM mokSano kAlasahAyaka, nimitta. paripAka che. che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 39 kAlapramANatA/kuja kAlapramANatA H koI paNa kArya | kIrtana karavuM : guNagAna gAvAM, banavAmAM svabhAva, niyati, | bhajana karavuM, stavanAdi gAvAM. prArabdha nimitta) ane puruSArtha kirtiH yaza, prazaMsA, vakhANa, eka A cAra jema kAraNa che, tema dizAmAM phelAyelI prazaMsA kAla paNa kAraNa che. te athavA tyAgAdi koI guNathI kAlapramANatA. thayelI prazaMsA. kALalabdhi = apUrvakaraNAdi karaNo | kuMthunAtha : bharatakSetramAM vartamAna karavA dvArA samyakta pAmavAno covIzInA 17mA tIrthaMkara. kALa pAkyo hoya tevI labdhi. kukDIpAyapasArata : kUkaDInI jema kalAntara H kAlano viraha, koI | pagone sAthe rAkhIne sUvAnI paNa eka kArya banyA pachI kriyA. pharIthI te kArya keTalA TAIme kuTatulakuTamAna : khoTAM tolAM ane bane che, anyakALa. khoTAM mApa rAkhavAM te, mAla kAlAtikama H kALanuM ullaMghana karavuM levAnAM kATalAM vajanadAra ane te. kAlane vitAvavo. mAla ApavAnA kATalAM ochA kALIcaudazaH gujarAtI Aso vadI vajanavALAM rAkhavAM te. caudaza. (mAravADI kArataka vada | kuTalekhakriyA : kUDA (khoTA) lekha caudaza). lakhavA, kUDA kAgaLiyAM karavAM, kAlodadhi samudra H aDhI dvIpamAMno khoTA dastAveja karavA vagere. eka samudra, ghAtakIkhaMDane pharato kuDala H kAnamAM paheravAnuM banne bAju AThaATha lAkha AbhUSaNavizeSa. yojana vistAravALo. kuSThaladvIpa H te nAmano eka dvIpa, kilIkAsaMdhayaNaH je be hADakAM vacce jemAM zAzvata caityo che. mAtra khIlI ja mArelI che tevI kundakundAcArya : digaMbara saMpradAyamajabUtAIvALuM saMghayaNa. mAnya, aneka graMthonA sarjaka kilbiSikadeva : vaimAnika devomAM eka mahAtmA. rahenArA, halakuM kAma karanArA, | kuja : eka prakAranuM saMsthAna, jemAM DholAdi vagADanArA devo. jenA zarIranA mukhya cAra avayavo traNa bheda che. apramANopeta hoya che te. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuladIpaka kramabaddha 40 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza kuladIpaka kulane dIpAvanAra, kulane | samudra. zobhAvanAra. kevalazrI : kevalajJAnarUpI lakSmI, kulabhUSaNa = kulane bhUSita karanAra, paramajJAnarUpa Atmadhana. kulamAM AbhUSaNa samAna. kevalajJAna kalyANaka : kevalajJAnakulamada : kuLanuM abhimAna, eka svarUpa tIrthakara bhagavantonuM prakArano ahaMkAra. cothuM kalyANaka. kulAMgAra : potAnA kuLamAM aMgArA kevalIpannaro : kevalajJAnIe jevo, ghaNuM dUSita kAma karanAra. jaNAvelo, sarvize batAvelo. kuzalabuddhi : suMdarabuddhi, tIvrabuddhi, kevalI prajJA : kevalajJAnIe sUkSma arthane samajanArI buddhi, jaNAvelo, sarvaze batAvelo. tIkSNa buddhi. kevalI samughAta : kevalajJAnI kRtajJatA : jeNe ApaNA upara bhagavaMto vedanIya nAma ane upakAra karyo hoya tene bhUlI gotrakarmane toDI AyuSyanI jaI tene ja nuksAna thAya tevuM sAthe samAna karavA mATe je kAma karavuM te. diDAdi ATha samayanI prakriyA kRtanAza H je karmo ApaNe ja karyo kare te. hoya chatAM te karmo ApaNe kaivalyalakSmI kevalajJAnarUpI lakSmI. bhogavavAM na paDe te, karelA koTAkoTi : eka kroDane eka kroDe kAryanI phalaprApti vinA vinAza guNavAthI je thAya te, arthAta thavo te. ekaDA upara cauda mIThAM kRtajJatAH jeNe ApaNA upara upakAra lakhavAthI je AMka bane te. karyo hoya tene sadA yAda rAkhI koDAkoDI : uparano koTAkoTino je pratyupakAra karavAnI buddhi artha che te ja artha jANavo. rAkhavI te. kolAhalaH avivekathI thato ghoMghATa, kRtAnta : yamarAjA, mRtyuno kajiyo bolAcAlI. adhikArI. kIkucya : AMkha ane mukhanA IzArA kRpA : dayA, lAgaNI, karUNA karavA, bIbhatsa ceSTA karavI, paropakAranI buddhi. kAmottejaka hAvabhAva karavA te. kRpAsAgaraH dayAnA bhaMDAra, karuNAnA | kamabaddha : lAInasara goThavAyeluM, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 41 kamabaddha paryAya/kheza eka pachI eka kramasara ja | kriyApariNatArtha : je zabdano je je AvanAruM, paddhatisara raheluM. | vAcya artha thato hoya te pramANe kamabaddha paryAya : sarva dravyomAM kriyA paNa cAlu hoya to ja atIta, anAgata ane zabdaprayoga mAne che. vartamAnakALanA sarva paryAyo | phodha : gusso, Aveza, jusso, kevalajJAnInI apekSAe kramasara bIjAnuM ahita karavAnI buddhi. goThavAyelA che ane kramasara kliSTakarmavinAza : bhAre cIkaNAM Ave che. bAMdhelAM tIvra karmono vinAza. . khagaH pakSI, AkAzamAM UDanAra. | karamAyela, kheda pAmela. khagoLaH jyotiSazAstra, caMdra, sUrya | khuda pote svayaM pote jAte, ApaNe AdinI carcA. svayaM pote ja. kharisarUpeH grahaNa karelA AhAra- khecara : AkAzamAM UDanAra, mAMthI yogyaayogyano vibhAga AkAzamAM cAlanAra, paMkhI karavo. vagere. khADo khodelI bhUmi, bhUmimAM kareluM | khetaraH kSetra, kheDavA lAyaka bhUmi, khanana. jemAM anAja vavAya tevI khAtamuhUrtaH koIpaNa maMdirAdi uttama bhUmi. kAmakAja mATe pAyo caNavA khemakuzala = kSemakuzala, sukhazAntisAru khodAtI bhUminuM je muhUrta nA samAcAra. te. khelakhelyAM : bhinna bhinna jAtanA khAmIyukta H bhUlabhareluM kSatiothI tamAzA, ramata, gamata karI yukta. hoya; aticAramAM "khela khikhiNaH kSaNe, kSaNe, pratisamaye, khelI" zabdaprayoga Ave che. dara samaye. kheza : kapaDAM paheryA pachI jIvonI misa thayela : udAsa thayela, | jayaNA pALavA mATe gaLe Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khoMkhAro khAvo/gaNipada 42 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza rakhAtuM eka prakAranuM sapheda | khoja karavIH bhALa levI, saMbhALa vastravizeSa. | rAkhavI, tapAsa karavI. khoMkhAro khAvo H udharasa AvavI, | khoTa AvavIH nukasAna thavuM, hAni khAMsI thavI, eka prakArano thavI. viziSTa vAyu. gaMgAnIra : gaMgAnadInuM pANI, prathama svapna. gaMgAjala, prabhunA abhiSeka gajAnana : hAthInA jevI vakhate lavAtuM pavitra pANI. mukhAkRtivALA, gaNapatijI. gaMgodaka : gaMgAnadInuM pANI, | gaNa : samudAya, sAdhuono samUha, gaMgAjala, prabhunA abhiSeka sarakhI samAcArIvALA. vakhate lavAtuM pavitra gaMgAjaLa. gaNadhara : samudAyanA nAyaka, gaMdhodakaH sugaMdhavALuM pANI, pavitra gautamasvAmI, sudharmAsvAmI pANI, abhiSekane yogya jaLa. Adi. gacchaH samudAya, ekasarakhI samAna gaNadharata : gaNadhara bhagavaMtonAM dharmakriyA karanAra varga. banAvelAM zAstro, Agamo tapagaccha, ke aMcalagaccha, vagere. pAyacaMdagaccha vagere. gaNadhararacita : gaNadhara bhagavaMtonAM gacchAdhipati : potAnA gacchanA racelAM zAstro, Agamo vagere. nAyaka, potAnA samudAyamAM gaNanAyaka : gacchanA, samudAyanA sarvoparI. nAyaka, mukhya. gajadaMtaparvata : meruparvatanI cAre gaNipada: gaNane (gacchane) saMbhALI dizAe hAthIdAMtanA AkAre zake tevuM sthAna ke je somanasa Adi cAra parvato ke bhagavatIsUtra AdinA yogaje mahAvidehamAM AvelA che. vahana pachI yogyatAvizeSa gajavara zreSTha hAthI, cauda svapnomAM | jaNAvAthI apAya che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hana dhArmika pAribhASika zabdakoza 43 gatAnugatikIMgAmAnugAma gatAnugatika : gADariyo pravAha, | garihAmi : huM mArAM karelAM pApo samajyA vinA ekabIjAne deva-guru samakSa savizeSa nid anusaravuM ityAdi. gatidAyakatA te te gati apAvavA- garbhaja : strI-puruSanI saMbhoga paNuM, jema ke anaMtAnubaMdhI kriyAthI je janma thAya che. jenA kaSAya narakagati apAve, apra. jarAyuja, aMDaja ane potaja kaSAya tiryaMcagati. ema traNa bhedo che. gatisahAyakatA : jIva-pudgalane garbhajAtaH garbhathI janmeluM, athavA gamana karavAmAM apekSA kAraNa- garbhamAM janmeluM. paNuM. garbhita bhAva H UMDA bhAva, aMdara gaddagada svare H raDatA svare, bharelA - bharelAM rahasyo, sUkSma hAI. haiye, rudana karatAM karatAM. garbhita rIte UMDI buddhithI, sUkSma gabharAyela be bAjunI paristhitithI buddhithI samajavA lAyaka. AkulavyAkula banela. gaha : pAponI niMdA karavI te, gamanAgamanaH javuM-AvavuM. Ava karelI bhUlo saMbhArI niMdavI. jA karavI te. gaveSaNAH zodhavuM, tapAsavuM, mAgavuM, gamikahyuta : je zAstromAM pAThonA vicAravuM. AlAvA sarakhesarakhA hoya te. gamya : adhyAhAra, jANavA lAyaka, gaLathUthIthI : nAnapaNathI, bacapaNazabdathI na lakhyuM hoya paraMtu thI, bAlya avasthAthI. arthathI samajI zakAtuM hoya te. | gAjavIja thavI: AkAzamAM vAdaLonuM garakAva thavuMH otaprota thavuM, DUbI gAjavuM ane vIjaLI thavI. javuM, layalIna banI javuM. | gADhamegha H AkAzamAM caDI Avela garAnuSThAna : parabhavanA saMsArika atizaya varasAda. sukhanI buddhipUrvaka gharmAnuSThAna | gAthA : zloka, kAvyanI paMktio, karavAM te. prAsavALI lITIo. saralAnuSThAna : parabhavanA saMsArika | gAmAnugAma : eka gAmathI bIje sukhanI buddhipUrvaka dharmAnuSThAna gAme, eka gAma pachI ekeka karavAM te. gAma. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAravaguru 44 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza - gAravaH Asakti, mamatA, koIpaNa pragaTa thAya che te. vastunI atizaya bhUkha. guNarAgIH je vyakti anya vyakti rasagArava, RddhigArava, upara guNone lIdhe rAgI hoya sAtAgArava. gAThazya : gRhasthapaNuM, gRhastha ! guNazreNIH TUMkA kALamAM vadhAre vadhAre saMbaMdhI, gharasaMbaMdhI vyavasAya. karmono kSaya karavA mATe guNonI giranAra parvata : saurASTramAM Avela adhika adhika kramazaH prApti. parvata. jyAM temanAtha prabhunAM 11 guNazreNI kahevAya che dIkSA, kevalajJAna ane nirvANa athavA sthitidhAtAdithI ghAta. ema traNa kalyANaka thayAM che. thayelAM karmaparamANuonI udayagIrvANa : deva. vaimAnika nikAya samayathI asaMkhyAta guNAkAre AdinA devo. karmadalikanI racanA karavI te. guccha : guccho, pAtramAM rAkhavA mATe guNasaMkrama : abadhyamAna (na rakhAtI kapaDAMnI jhoLI vagere, baMdhAtAM) azubha karmone aDhAIjesu sUtramAM badhyamAna (baMdhAtA) zubhakarmo"hAguccha" zabda Ave che. mAM asaMkhyAta guNAkAre guTikA : goLI, prabhAvaka auSadhi nAkhavAM, saMkramAvavAM te. vizeSa. salasA zrAvikAe | guNasthAnaka : guNonI taratamatA, AvI 3ra guTikA prApta karyAnuM hInAdhika guNaprApti. varNana Ave che. guNajJa bIjAnA guNone jANanAro, guDa : goLa, sAkara, gaLapaNa. cha guNagrAhI puruSa. vigaImAMnI eka vigaI. | guNAdhikaH ApaNA karatAM guNomAM guNa dravyanI sAthe sadAkALa rahenAra | je moTA hoya te. svarUpavizeSa. guNAnurAgI : bIjAnA guNo upara guNagaNayukta H guNonA samUhathI ghaNo ja anurAga karanAra. bharapUra, guNiyala mahAtmA. guphAsthAna : parvatomAM UMDI UMDI guNapratyayika: guNanA nimitte pragaTa guphAovALI bhUmi. thanAruM, manuSya-tiryaMcone je guru gharma samajAve te hita-kalyANaavadhijJAna ane vaikriyazarIra kArI mArga samajAve che. upakAra ka Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 45 guruakSara/glAni pAmela karanAra. gRhyamANAvasthA : pratisamaye guruakSara H joDAkSara, be vyaMjano (kadine) grahaNa karatI vacce svara na hoya te. avasthAvizeSa. gurugamatA H guru pAsethI jANeluM, | gotrakarma : ucca-nIca kula guruonI paraMparAthI jANeluM. apAvanAruM je karma te. gurujanapUjA H vaDIlonI, upakArI- | godohAsanaH gAyane dohatI vakhate onI ane kalyANa karanArA- be paga upara jema besAya, onI pUjAH bhaktibahumAna tenA jevuM je Asana. karavuM. jayavIyarAyasUtramAM Ave gorasa : gAyanA dUdhamAMthI banatA sarva padArtho tathA dUdha. gurudravya : gurunI bhakti, gurunI gommadasAra : digaMbara saMpradAya sevA, ane gurunI vaiyAvacca mAnya karmaviSayaka mahAgraMthamATe rakhAyeluM dravya. vizeSa. gurudharma : ziSyo pratye gurue gauravatA ? moTAIpaNuM, mAnavaMtAsAcavavAlAyaka sAyaNA, vAyaNA Adi dharma, athavA paNuM, potAnI viziSTatA. mahAna dharma, moTo dharma. granthibheda : anAdikALathI rUDha gUDhaH gupta, UMDuM, sUkSma, atizaya thayelI rAga-dveSanI je gAMTha che bArIka. tene bhedavI, teno apUrvakaraNa gUDha bhAvoH sUtronAM UMDAM rahasyo, vaDe vinAza karavo. apavAdabhUta bhAvo. grahaNaH caMdra-sUryanA vimAnanuM rAhunA gRhastha : gharabArI, parivAravALo vimAnathI pakaDAvuM. AcchAdita jIva, gharamAM rahenAro. thaI javuM te caMdragrahaNagRhasthaliMgasiddhaH gRhasthanA veSamAM sUryagrahaNa. je jIvo hoya ane viziSTa | gaiveyaka deva gaLAnA bhAge rahenArA vairAgyathI kSapakazreNI mAMDI je devo, nava raiveyaka devo. kevalI thAya che. glAni pAmelaH udAsInatA pAmela, gRhiNI : patnI, strI, ghara | karamAyela, mukhamudrAnuM teja saMbhALanAruM pAtra. hAni pAmela hoya te. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaTapaTAcauvIsatyo 4s jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza ghaTapaTaH mATImAMthI banelo te ghaTa, polANa vinAnuM pANI, jenA tajumAMthI banelo te paTa, upara pRthvI che ane nIra (vastra). mahAvAyu che. ghanaghAtI karma H jJAnAvaraNIyAdi cAra ghammA : sAta nArakImAMnI prathama majabUta ghAtakarmo; AtmAnA nArakI. jJAnAdi guNono vinAza gharabArI H gharavALo, patnIvALo karanArA karmo. gRhastha, parivAravALo. ghanaloka ghanIbhUta karelo A loka, | ghAtaka haNanAra, mAranAra, vastune je cauda rAja UMco che, tenA | vinAza kare te. buddhithI vibhAgo karI goThavatAM ghAtakIkhaDa : lavaNasamudrane pharato. je sAta rAja pramANa thAya che. vIMTaLAyelo eka dIpa. te ghanIbhUta thayelo loka.. | ghAtI karmaH AtmAnA guNono ghAta ghanavAta H majabUta tophAnI pavana, karanAra jJAnAvaraNIyAdi karmo. jenA upara A pRthvI rahelI che. ghuvaDa: eka jAtanuM pakSI, je sUryanA ghanIbhUtatA polANa vinAnI prakAza vakhate joI na zake te. avasthA, atizaya majUbata ghora H bhayaMkara, UMDuM, jeno pAra na avasthA. pamAya te. ghanIbhUtaloka : sAta rAja laMbAI, ghorAtighora : bhayaMkaramAM paNa vadhu pahoLAI ane UMcAIvALo bhayaMkara, vadhAre UMDuM, buddhithI kalpelo lokAkAza. dhrANendriya H nAka, gaMdhane sUMghanArI ghanodadhi : jAmeluM, thIjI gayeluM, eka IndriyavizeSa. caurikriyaH cAra indriyo jeone | cauvIsalyo : covIsa tIrthaMkara che te. bhramara, vIMchI, mAkhI bhagavantonI stuti-prArthanA, vagere. logasa. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 47. caMcalacittacaMdraprabhusvAmI caMcalacittaH bhaTakatuM mana, asthira | AjIjI karavI, lAcArIthI mana, kSaNe kSaNe badalAtuM citta. | vinaMtI karavI. caMcapraveza H je viSayamAM cAMcamAtra catura puruSa : kalAvALo puruSa, nAkhI hoya, uparathI ja mAtra | hoziyAra puruSa, cAlAka puruSa. praveza. caturgati saMsAra : naraka, tiryaMca caMDakauzika sarpa : prabhu mahAvIra- Adi cAra gativALo saMsAra. svAmIne bhayaMkara upasarga | caturvidhatA : cAra prakAro, dAnAdi karanAra jherI sApa, ke je sApa cAra prakAro gharmanA che ItyAdi. DaMkha mAryA pachI pratibodha caturvizatistavaH logassa, covIse pAmyo hato. bhagavantonI stuti-prArthanA. caMpAnagarI : jyAM vAsupUjya svAmI catuSpada H cArapagAM prANI, gAya, mokSe gayA hatA; caMdanabALAnuM bheMza, bakarAM, ghoDAM vagere. janmasthaLa. cattAri : cAra, athavA tyajyA che cakalAcakalI : eka jAtanuM pakSI duzmano jeNe evA prabhu. vizeSa, cakalo ane cakalI. | carAri maMgalANi : arihaMta, jenI maithunakraDA dekhIne lakSmaNA siddhAdi cAra prakAranAM maMgala sAdhvIjIne vikAravAsanA janmI hatI. cattAri loguttamAH arihaMta, siddha, cakoraH hoziyAra, cAlAka, samayajJa sAdhu ane kevalI bhagavaMte tathA eka pakSIvizeSa. batAvela dharma, A cAra sarva cakaranaH cakravartInAM 14 ratnomAMnuM lokamAM uttamottama che. 1 ratna, je ratnanA mahimAthI cittArizaraNANi : arihaMtAdi cAra rAjA cha khaMDanuM rAjya jItI vastuonuM zaraNa hojo. zake che. candranI paMkti chAsaTha chAsaTha caMdronI cakavartI rAjA H bharata, airAvata, (ane sUryonI) paMkti ane mahAvideha kSetranI ekeka jaMbudvIpanA meruparvatane vijayanA chae cha khaMDa pradakSiNA Ape che. jItanArA rAjAo. caMdraprabhusvAmI : bharatakSetranI karma karavuM ? kAlAMvAlAM karavAM, | covIzImAM AThamA prabhu. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ capaLa,cAritrAcAra 48 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza capaLa H jenuM zarIra tarata pharI zake taddabhava mokSagAmI, jene have che te, hoziyAra, cAlAkI- | . janmamaraNa nathI te. vALo, tarata sarakI jAya tevo. caramAvartI H jene have phakta eka cabarAka : cAlAka, hoziyAra, pudgalaparAvarta ja saMsAra bAkI thoDAmAM ghaNuM samaje te. che evA jIvo, chellA pu.pa.mAM camatkArika prayoga: buddhimAM na bese pravezelA. tevo daivika prayoga. carmacakSu cAmaDInI banelI AMkha, camarI gAya : viziSTa gAya, jenA zarIrasaMbaMdhI je paugalika zarIranA vALanI cAmara bane AMkha. che te. caryApariSaha sAdhusaMtoe navakalpI camarendra H bhavanapati nikAyanA vihAra karavo, paraMtu khAsa asurakumArano dakSiNendra. anivArya kAraNa vinA eka camarendrano utpAta H daza accherAM sthAne sthira na rahevuM. mAMnuM eka accheruM, saudharmendrane cargocara : AMkhe dekhI zakAya potAnI upara beThelo joI tevuM, dRSTigocarane yogya. uThAvavA camarendranuM UrdhvalokamAM cAturmAsa : comAsuM, cAra mahinA, javuM, je na banavuM joIe paNa cAra mahinAno kALa. cAturmAsika pratikramaNa : comAsI caraNakamala : atizaya komaLa pratikramaNa, kArataka, phAgaNa hovAthI paga e ja jANe kamaLa ane aSADa sudamAM AvatuM hoya. pratikramaNa. caraNakamalasevAH he prabhu! tamArAM ! cAturya : caturAI, hoziyArI, caraNorUpI kamalonI sevA. - buddhimattA. caraNadehaH te ja bhave mokSe janArA, | cAmara prabhujInI banne bAju vIMjhAtuM chellA zarIravALA, tadbhava eka sAdhanavizeSa. mokSagAmI, jene have janma- cAraNazramaNamuni : AkAzagAmI maraNa nathI te. vidyAvALA, labdhivALA mahAcaramazarIrI H te ja bhave mokSe munio. janArA, chellA zarIravALA, | cAritrAcAraH indriyo, viSayo ane banyuM. 5 | Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 49 cArisaMjIvanIcArano nyAyazmitavana kaSAyonA vijayavALuM | caityastava : koI vivaNita eka prazaMsanIya tyAgI jIvana, pAMca athavA railokyavartI sarva samiti AdivALuM. pratimAjI Adine AzrayI cArisaMjIvanIcArano nyAya ? ghAsa karAtuM stavana, arihaMta carAvatAM carAvatAM anAyAse ceiyANasUtra. saMjIvanI nAmanI auSadhi carI caityAlaya : jinAlaya, jinezvara javAthI baLada puruSa thayo tema. prabhunI pratimAvALuM maMdira. cAlAka puruSaH hoziyAra, IzArAthI comAsI caudaza : kArataka, phAgaNa samajI janAra, thoDAthI ja ane aSADa suda 14. samaje te. comAsI pratikramaNa kArataka, phAgaNa citra-vicitra H judIjudI jAtanuM, ane aSADa suda 14nA karAtuM aneka prakAranuM, raMgaberaMgI. prati kramaNa ke jemAM 20 citrAmaNa : bhIMtomAM cItarelAM logassano kAussagga Adi citro, vividha bhAvadarzaka Ave che te. citro. cauryAsI lAkha yoniH jIvone utpanna cittAtura H ciMtAthI bharapUra, ciMtA- thavAnAM varNa, gaMdha, rasa, vALuM, ciMtAyukta. sparzanI bhinnatAnA kAraNe judAM cIkaNAM karmoH tIvrarasavALAM, bhAre judAM sthAno. karmo, avazya bhogavavA yogya. | caumukha pratimA H cAre dizAmAM che cetanavaMtA : caitanya jenAmAM che te, [. mukha jenuM evI prabhupratimA. cetanAvALA, jJAnayukta. cyavanakalyANaka H tIrthaMkara prabhu cetanA : caitanya, jJAna, samajaNa, pUrvabhavathI evIne mAtAnI buddhimattA. kulimAM padhAre te, jagatanA rItyaH mandira, mUrti, jJAna, jJAnanuM kalyANane karanAro prasaMga sthAna. cuta thayela H devalokathI Avela, - pItyavaMdana H mUrti-maMdirane bhAvathI paDela, uparathI nIce Avela. namaskAra karavA athavA jJAna ! Tyutavana : AMbAonuM vana, ane jJAnanAM sAdhanone bhakti- giranAramAM Avela sahastrAprathI namaskAra karavA te. vana, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha jIvanI kAya/jaMga jItavo 50 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza rudana. bhedo. cha jIvanI kAya ke pRthvIkAya, | tevuM bhayaMkara rudana, kalpAMta apakAya, teukAya, vAukAya, | vanaspatikAya, ane trasakAya, chAtragaNa bhaNanArA vidyArthIono ema jIvonA kAya AzrayI . samUha. chAtrAvitaguru : vidyArthIothI chattIsaguNo guru = chatrIsa guNo- (anuyAyIothI) parivarelA vALA guru, chatrIsa guNothI gura. yukta evA guru. chinnabhinnaH asta vyasta, jyAMtyAM, chatratraya : prabhujInA mAthe rakhAtAM chedAyeluM, verAyeluM. traNa chatro, jANe prabhu traNa ! cheda prAyazcittaH cAritramAM koI doSa lokanA svAmI che ema sUcavatuM sevAI javAthI cAritranAM je hoya te. varSo thayAM hoya, temAM amuka chaghastha : jJAnAvaraNIyAdi karmothI varSo chedavAM. yukta, ghAtakarmavALA jIvo. chedopasthApanIya H eka prakAranuM chaghasthAvasthA H akevalI avasthA, cAritra, jemAM pUrvakALanuM 1thI 12 guNaThANAMvALI cAritra chedIne navuM cAritra Aropita karAya che. avasthA. chevaTjha saMdhayaNa : cha saMdhayaNamAMnuM chavicchedaH prANIonAM AMkha-kAna cheluM, jemAM phakta be hADakAMnA nAka kApavAM athavA vIMdhavA, cheDA sAmasAmA aDIne ja rahyA cAmaDI kApavI, khasI karavI hoya, thoDoka dhakko lAgatAM je vagere. khasI jAya te. chAtIphATa rudana : chAtI phATI jAya | kiMci nAmatiEUR : A jagatamAM | tarIke prasiddha hoya te. je koI nAmamAtrathI paNa tIrtha | jaMga jItavo : yuddhamAM vijaya Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 51 jaMgama tIrtha/jarAvasthA meLavavo, mahAna vijayaprApti. | jagasatyavAha : jagatanA jIvone jaMgama tIrtha : hAlatuMcAlatuM tIrtha, saMsArarUpI aTavI pAra caturvidha zrIsaMgha. karAvavAmAM sArthavAha samAna jaMgalavAsIH araNyamAM ja rahenAra, jaMgalamAM ja vasanAra. jaghanya : nAnAmAM nAnuM, ochAmAM aMdhAbaLaH jAMghamAM prApta thayeluM baLa, ochuM. zArIrika baLa. jananI H janma ApanArI, mAtA, prasava karanAra. jaMdAcAraNa muni jaMdhAmAM (pagamAM) che AkAza saMbaMdhI vegavALI janmakalyANaka tIrthakara bhagavaMtono gatinuM baLa jemAM te. traNe jagatanA jIvonuM kalyANa karanAro janmano prasaMga. jaMjALa : upAdhi, bojo, bina janmASTamI : kRSNamahArAjAno jarUriyAtavALo bhAra. janmadivasa, zrAvaNa vada jaMtara-maMtara : dorAdhAgA karavA, AThama. jaDIbuTTI karavI, maMtra-taMtro japApuSpaH jAInuM phUla, eka prakAranuM karavA. phUla. jaMturahita bhUmi : jIvAta vinAnI jambudvIpaH madhyalokanA madhyabhAgamAM bhUmi, nirjIva pRthvI. Avelo lAkha yojananI jaMpa mAravo kUdako mAravo, vacceno laMbAI-pahoLAIvALo dIpa. bhAga kUdI javo. jayaNAyukta : jIvonI rakSAnA bAla : kacaro, kAdava, eThavADa, pariNAmapUrvaka kAmakAja karavuM. pheMkI devA yogya padArtha. jarAjarjarita : ghaDapaNathI bala jaMbhAIeNe H bagAsuM AvavAthI, vinAnuM thayeluM, sattva vinAnuM. kAusagnano AgAra. jarAyuja : "ora'mAM vIMTAIne jagaciMtAmaNi tIrthaMkara prabhu jagata- janmanArA, malina padArtha mAM ciMtAmaNiratna jevA che. sahita janma pAmanArA jIvo, jagasvAmI : tIrthaMkara prabhu garbhajajanma. tribhuvanapUjya hovAthI jarAvasthA : ghaDapaNavALI avasthA, jagatanA svAmI che. vRddhatva. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jalakamalavata/jinAlaya para jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza jalakamalavat : jalamAM (pANInA yAdavonuM kuLa. kAdavamAM) utpanna thavA chatAM jAnahAni H ghaNA jIvonI hiMsA, kamaLa jema upara AvIne adhdhara jemAM bahu jIvo marI jAya che. rahe che tema saMsAramAM janma jApavidhi H maMtronuM satata smaraNa pAmavA chatAM saMsArathI alipta. karavA mATenI je vidhi. jalacara jIvo H pANImAM cAlanArA jArapuruSa ke parapuruSa, vyabhicArI jIvo; mAchalAM, magaramaccha, puruSa, durAcArI puruSa. deDakAM vagere. jAvaMta kevi sAhu aDhI dvIpamAM je jaladhi : samudra, pANIno bhaMDAra, koI sAdhubhagavaMto che te sarvane. dariyo; bhavajaladhi eTale saMsArarUpI mahAsAgara. jAvaMti ceiyAIH traNe lokamAM je jalapralaya : pANInuM vinAzaka evuM koI prabhunAM caityo che te sarvane. pUra Ave te. jAvajIva : pAvajIva, jiMdagI jAgRti : jAgrata avasthA, nidrA sudhI, jyAM sudhI A zarIramAM pramAdarahita avasthA. jIva hoya tyAM sudhI, mRtyakALa Ave tyAM sudhI. jAtavAna puruSaH viziSTa jAtimAM janmelo, uttama kuLamAM utpanna jigISA jItavAnI icchA, sAmenA thayela. mANasano parAbhava karavAnI jAtibhavya je jIvomAM mokSe javAnI ' yogyatA che, paraMtu nigodamAMthI jigISabhAva H jItavAnI icchAno na nIkaLavAnA kAraNe jeo pariNAma, vicAravizeSa. mokSe javAnA ja nathI te. jitendriyatA : IndriyonA viSayane jAtimadaH ATha madamAMno eka mada, jItavAnI zakti. potAnI jAtinuM abhimAna. | jinacaitya : jinezvara paramAtmAnuM jAtismaraNa jJAna : gayA janmanuM caitya, jinAlaya, jinamaMdira. smaraNa, pAchaLalA bhavo yAda | jinAjanma mahotsava : jinezvara AvavA. paramAtmAnA janmano mahotsava. jAdavakuLa : nemanAthaprabhu ane ! jinAlayaH jainamaMdira, paramAtmAnI kRSNamahArAjAnuM kuLa arthAt | mUrtivALuM sthAna. vRtti. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 53 jinezvaradeva : tIrthaMkara paramAtmA, vItarAgI jIvomAM puNyAIvALA. zreSTha jillA-indriya H jIbha, mukhamAM rahelI rasane cAkhanArI indriya. jIrNa thayela : saDI gayela, jUnuM thayela, nAza pAmela. jIva : zarIradhArI AtmA, indriyAdi bAhya prANovALo AtmA. jIvarahita H jIva vinAnuM, nirjIva, jemAMthI jIva cAlyo gayo che te. jIvavicAra : jIva saMbaMdhI vicAro je graMthamAM che te; pU. zAnticaMdrasUrijIe banAvelo graMthavizeSa. jIvasthAnaka H jIvonA cetanAnI apekSAe pADelA bhAgo, sUkSma ekendriyAdi kula 14 jIvasthAnako. jIvitAzaMsA : sukha Ave tyAre lAMbuM lAMbuM jIvavAnI icchA. jainadharma : vItarAga paramAtmAe jhAMjhavAnuM jaLa : mRgajaLa, sUryanA prakAzathI rastA upara thato jalano AbhAsa. jinezvaradeva/Titi jinamahotsave batAvelo saMsArasAgara taravA mATeno mArga, rAgAdine haNanAro ratnatrayIno mArga. jainasAdhu H vItarAga paramAtmAnA mArge cAlanArA, vairAgI sAdhu-saMto, saMsAranA sarvathA tyAgI ane tyAganA upadezaka, jainetara dharma : jainadharmathI bhinna je itara dharmo. jainetara sAdhu H jainasAthI bhinna je sAdhu, paraMparAe paNa saMsAranA bhogono upadeza ApanArA, tenuM uttejana ApanArA, mokSamArgAdi tattvonI vAstavika paristhitithI ajANa sAdhu. jogAnujoga H samayasara jenA yoganI apekSA rakhAtI hoya teno ja athavA tenA sadRzano saMyoga thaI jAya te. jyeSTha sthitiH utkRSTa sthiti, vadhAremAM vadhAre karmonI moTI sthiti. bh jhaTiti jinamahotsave H jinezvara prabhunA janmamahotsavamAM ke devo ! jaldI karo. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taTastha tapazcaryA taTastha : pakSapAta vinAno mANasa, be pakSonI vacce sthira rahenAra. taDataDa : agnimAM taNakhA phUTe teno avAja, AgamAM lUNa jema taDAkataDAka avAja karatuM tUTe, tema azubha karmabaMdha tUTe che. tattvasaMvedanazAna : jJAnAvaraNIya, darzanamohanIya ane cAritramohanIya A traNe karmonA kSayopazamavALuM, AtmAnA anubhavavALuM sAcuM tAttvika je jJAna te. tattvajJAna : nava tattvo, dravya, guNa, paryAyAdinuM je pAramArthika jJAna. 54 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza tatkRtirUpaka : sAcI ane sArI vastu dekhADI, tenA sarakhI tene maLatI banAvaTI vastu ApavI te. tattvArthazraddhAna : tattvabhUta padArthonI ruci karavI, prIti karavI, zraddhA karavI, vizvAsa karavo. tattvArthAdhigama sUtra : pUjya umAsvAtijIracita sUtrAtmaka mahAgraMtha. je graMtha digaMbarazvetAMbara ema bannene mAnya che. tathAgatipariNAma H pratibaMdha vinAnuM ajIva nIce jAya che ane pratibaMdha vinAno jIva upara jAya che, kAraNa ke jIvaajIvanI evA prakAranI gati karavAno svabhAva che. tathya jIvana H satyajIvana, sAcuM jIvana, vAstavika sAcuM jIvana. tathya vacana : yathArtha vacana, sAcuM vacana, jevuM hoya tevuM vacana. taSThita pratyaya : zabdone je pratyayo lAge te, jema grAma zabda uparathI grAmya, nagara zabda uparathI nAgarika. tadbhavamokSagAmI : te ja bhave mokSe janArA, bhavAntara na karanArA. tadvacanasevanA : upakArI parama gurujInAM vacanonI sevA karavAnuM bhavobhava maLajo. tanavAta : pAtaLo vAyu, ghanodadhighanavAtano je AdhAra. tanutama : atizaya vadhAre pAtaLuM, atizaya ghaNuM pAtaLuM. tanutara : vadhAre pAtaLuM, ghaNuM ja pAtaLuM. tanmaya : ekAgra thavuM, lIna thavuM, otaprota banavuM. tapazcaryA : AhArAdino yathAyogya Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne dhArmika pAribhASika zabdakoza 55 tapasvI mahAtmAticchaloka tyAga te bAhya tapa, ane ! tAraNahAra H tAranAra, saMsAraviSaya-kaSAyano yathAyogya sAgaramAMthI bahAra kADhanAra. tyAga te atyaMtara tapa. tArayANuM: saMsArathI tAranArA, pAra tapasvI mahAtmA H je AtmAoe utAranArA. ghaNuM ugra tapa karyuM hoya te. | tikta rasa : tIkho rasa, athavA tapodhanaH tapa e ja che dhana jeone kaDavo rasa. te tapodhana. tijagappahANe H traNe jagatamAM tamaprabhA : chaThThI nArakI, madhA pradhAna, traNe lokamAM ajoDa. nArakanuM bIjuM nAma. tisthayarANuM: tIrthakara bhagavantone, tamastamaH prabhA : sAtamI nArakI, jinezvara paramAtmAne. mAdhavatI nArakInuM bIjuM nAma. | tijJANe : saMsArathI tarelA, pote taratamatA : ochAvattApaNuM, svayaM pAra pAmelA. hInAdhikatA, be vacce taphAvata. timirahara H aMdhakArane dUra karanAra, tahatti H tema ja che, tame jema kaho caMdra, sUrya, kevalajJAnI. cho te vastu te pramANe ja che. | tiraskAra : apamAna, parAbhava, takSazilAnagarIH bAhubalijInuM jyAM aprIti. rAjya hatuM te nagarI. tiraskRta : tiraskAra pAmela, tADava nRtya, nATaka karavuM, khela- | apamAnita thayela. tamAzo bhajavavo. tirobhAvaH chupAI javuM, aMtardhAna tAdAbhya saMbaMdhaH je be vastuonI thavuM, gupta thavuM te. vacce bhedabheda che te be vastuno | tirobhata: je je paryAyo thaI gayA je saMbaMdha che, jemake AtmA + che ane thavAvALA che te te jJAna, ghaTapaTa + rUparasAdi, sarva payAyo, dravyomAM je guNaguNIno je saMbaMdha che. chupAyelA che te. tApakSetraH jyAM garamI-prakAza phelAto | ticchaloka : madhyaloka, vacceno hoya tevuM kSetra. manuSyaloka, upara-nIce tAmasI prakRti : garama svabhAva, 1800 yojana ane laMbAI ugra svabhAva, krodhAtura pahoLAImAM pUrva-pazcima, svabhAva. uttara-dakSiNa paripUrNa 1 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tirthagamana/tIvrarasabaMdha rAjaloka. tiryaggamana : titi cAlavuM, vAMkA cAlavuM, viveka vinAnuM. tiryaMgsAmAnya H bhinnabhinna dravyanA ekasarakhA banelA paryAyamAM ekAkAratAnI je buddhi te. tiryaMca : pazu-pakSIo, deva-manuSyanArakI vinAnA sarva jIvo. tirthaMgsAMbhaka devo : vyaMtara nikAyanA devo, jeo vaitADhyaparvata upara vase che ane indranI AjJAthI tIrthaMkara prabhunA gharamAM dATeluM, mAlika vinAnuM dhana lAve che. tilAMjalI : tyAga karavo, choDI devuM, sarvathA saMparka na karavo. tiviSNu tiviheNuM : mana-vacana kAyAthI, karavA karAvavA ane anumodavA rUpe, (ema huM sAvadhayogano tyAga karuM chuM). tINo zabda : ghaNo jhINo zabda, mITho zabda, pAtaLo avAja. tIrtha : jenAthI saMsAra tarAya te, prathama gaNadhara, dvAdazAMgI athavA zatruMjaya, giranAra, sammetazikhara Adi. : tIrthapati tIrthanI sthApanA karanArA, tIrthanA mAlika. tIrthaMkara prabhu : tIrthanI sthApanA karanArA, arihaMta prabhu. 56 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza tIrthabhUmi : tIrtha tarIke prasiddhine pAmelI bhUmi. tIrthasiddha : arihaMta paramAtmAnuM tIrtha sthapAyA pachI je je jIvo mokSe jAya te. jemake gaNadharabhagavanto. tIrthakSetra : pavitra kSetra, tIrtha tarIke prasiddhi pAmeluM kSetra. tIlapIlakavat H jema ghANIno baLadiyo ghaNuM cAle topaNa tyAM ja varte che. te pramANe A jIva jJAna-darzanacAritra-tapAdi dharmapuruSArtha kare paraMtu dRSTi mithyA hoya tyAre guNasthAnakamAM tyAM ne tyAM ja varte che te. tIvrakAmAbhiniveza : kAmavAsanAnI atizaya tIvra abhilASA. tIvratara karmabaMdha : atizaya cIkaNAM karmo bAMdhavAM te. tIvrabhAve pApAkaraNa H koI saMjogomAM kadAca pApa karavuM paDe topaNa atizaya tIvrabhAve pApa na karavuM te. tIvramaMdatA : karmomAM rahelo jusso ane haLavApaNuM. tIvramedhAvI jIvo : atizaya sUkSma buddhizALI jIvo, (mahAtmA). tIvrarasabaMdha : cIkaNA rasathI karmo bAMdhavAM, cAThANiyA rasano Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza baMdha thavo te, AnuM ja bIjuM nAma tIvrAnubhAgabaMdha che. tuccha svabhAva : halako svabhAva, alpa kAraNathI moTo jhaghaDo kare, apamAna kare, utArI pADe evo svabhAva. tuauSadhi : jemAM khAvAnuM thoDuM ane pheMkavAnuM vadhAre hoya te; jema ke sItAphaLa, nAnAM bora, zeraDI vagere, AvA padArthonuM khAvuM te tucchaauSadhibhakSaNa. tujapada paMkaja : he prabhujI ! tamArA caraNarUpI kamaLomAM. tukyo sAhiba H prasanna thayela svAmI, khuza thayela mahArAjA. tuNDatANDava : vAcAlapaNe vadhAre paDatuM bolavA mATenI mukhanI prakriyA, aghaTita, ghaNuM bolavuM te. tulyamanovRtti : upasarga karanAra ane bhakti karanAra, ema banne upara jenI sarakhI manodazA che tevA bhagavAna. tuSAravA : * himanA jevA varNavALI he sarasvatI devI. tuha samatte lakhyuM : he prabhujI ! tamAruM samyaktva maLe chate. tUro rasa H phikko rasa, eka prakArano svAda. 57 tuccha svabhAva/tejovargaNA tRNavat H ghAsanI jema, vItarAgatAnA sukha sAme devendranuM sukha paNa tRNanI jevuM che. tRtIyapada : trIjuM pada, paMcaparameSTimAM AcArya e trIjuM pada che. tRpti thavI : saMtoSa thavo, dharAI javuM, tRpta thavuM. teindriya H sparzana, rasanA ane prANa A traNa indriyo jeone che te, jema ke kIDI, makoDo, macchara, mAMkaDa vagere. teukAya H agnirUpa jIvo, Agamaya che zarIra jenuM te. tejaMturI H e nAmanI eka auSadhi che. jenA sparzathI lokhaMDa paNa sonuM thAya che. tejamaya AtmA : jJAnAdi Atma guNonA tejasvarUpa AtmA che. tejolezyA : eka labdhivizeSa che ke jenA pratApathI bIjAnA upara gussAthI Agamaya zarIra banAvI bALe te athavA adhyavasAyavizeSa ke jAMbunA dRSTAntamAM jAMbunA sarva jhUmakhAM pADI nAkhavAnI manovRtti. tejovargaNA : pudgalAstikAyanI vargaNAomAMnI eka cothA naMbaranI ATha vargaNA. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ terApaMtha(tripadI 58 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza vargaNA, taijasa zarIra ! tyaktA : puruSa vaDe paraNyA pachI banAvavAne yogya vargaNA. tyajAyelI strI. terApaMtha : jaina-zvetAMbara saMpradAyano | tyAgI : tyAgavALA mahAtmA, eka bhAgavizeSa, ke jeo | saMsAranA tyAgI sAdhu. mUrti-maMdiramAM prabhupaNAno tyAjya H tajavA lAyaka, asAra, Aropa karI prabhutva svIkAratA ahita karanAra. nathI. tathA dayA-dAnanI traNa gaDhaH bhagavAnanA samavasaraNabAbatamAM paNa vicArabheda kAle devo vaDe racAtA sonArUpA dharAve che. tera sAdhuothI A ane ratnanA traNa goLAkAre gaDha. paMtha zarU thayo mATe terApaMtha traNa chatraH bhagavAnanA mastaka upara athavA bhikSusvAmIthI zarU traNa lokanuM svAmitva darzAvavA thayela "he prabhu ! vo terA hai paMtha hai" A tAro ja mArga rakhAtAM uparAupara traNa chatro. che. evA arthamAM paNa A trapA : lajjA, zarama, gata trapAThuM nAma che. eTale lA vinAno huM. terApaMthI sAdhu : uparokta paMthane trasakAya : sukhadukhanA saMjogomAM anusaranArA sAdhu-saMto, hAla icchA mujaba hAlIcAlI zake navamI pATe tulasIsvAmI che. tevA jIvo, beindriyathI bhAvimAM dasamI pATe yuvAcArya paMcendriya sudhI. mahAprajJa sthapAvAnA che. | trAyastrizatu : vaimAnika ane taijasa zarIra H tejovargaNAnA bhavanapati nikAyamAM viziSTa pugalonuM baneluM je zarIra te, ke prakAranA devo ke jeonI indro je bhukta AhAranI pAcana salAhasUcanA le tevA devo. kriyA kare che. eka bhavathI bIjA trikALavartI H bhUta, bhAvi ane bhavamAM jatAM sAthe hoya che. vartamAna ema traNe kALamAM taijasa samuddaghAtaH tejalezyA athavA vidyamAna. zItalezyAnI vidurvaNA karatAM | trijyAH dorI, dhanuSano dorIbhAga, pUrvabaddha taijasanAmakarmanA aneka bharatakSetrano uttara taraphano karmaparamANuone udayamAM lAvI pUrva-pazcima bhAga. baLAtkAre vinAza karavo te. | tripadI : uui vA, vigameivA, Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza ane veivA AvAM prabhujInA mukhe bolAyelAM traNa pado. tribhuvanapati : traNe bhuvananA svAmI, tIrthaMkarAdi vItarAga devo. trividha : traNa prakAre, mana, vacana kAyAthI (praNAma karuM chuM). trividha yoga : manayoga, vacanayoga ane kAyayoga ema 3 yogo. trIjo Aro : ArAmAMno trIjo avasarpiNImAM sAgaropamano 2 Aro, koDAkoDI thiNaddhinidrA : darzanAvaraNIya karmanA nava bhedomAMno 1 bheda. divase ciMtaveluM kArya je nidrAmAM UThIne karI Ave, pAcho sUI jAya, topaNa khabara paDe nahIM te. A nidrA vakhate prathamasaMdhayaNavALAne ardhacakrIthI ardhabaLa prApta thAya che ane zeSa 59 daMDa : zikSA, gunA pramANe zikSA karavI te, mAra mAravo, Thapako tribhuvanapati/daMDaka suSamAdumA nAmano ane utsarpiNImAM 42000 varSa nyUna 1 koDAkoDI sAgaropamano duSamAsuSamA nAmano A Aro hoya che. trailokyaciMtAmaNi : traNe lokamAM ciMtAmaNiratna samAna. vagindriyaH sparzanendriya, cAmaDIrUpa je indriya. tvacA indriya H sparzendriya, cAmaDIrUpa je indriya. tha paNa sAta saMdhayaNavALAne AThagaNuM phaLa prApta thAya che. thirIkaraNa H darzanAcAranA ATha AcAromAMno chaThTho eka AcAravizeSa, samyaktvathI paDavAnA pariNAmavALA jIvone tattva samajAvI samajAvI sthira karavA te. da Apavo prAyazcitta ApavuM. daMDaka : AtmA karmothI jemAM daMDAya, Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMDaka prakaraNadarzanAvaraNIya karma 60 jaine ghArmika pAribhASika zabdakoza vizeSa. duHkhI thAya, zikSA pAme tevAM | darpa : abhimAna, "jhuvApa" jIvasthAnako, nArakI Adi kuvAdIonuM abhimAna. 24 daMDaka sthAno. darzanakAra zAstro banAvanAra, bhinna daMDaka prakaraNa : zrI gajasAramuni- bhinna mAnyatA pravartAvanAra. racita ra4 daMDako upara 24 darzanamohanIya karma H AtmAnI dvArA samajAvato eka graMtha vItarAgapraNIta dharma uparanI rucino vinAza kare, ruci thavA daMbha : mAyA, kapaTa, haiyAmAM juduM na de, athavA rucine zaMkA-kAMkSA ane hoThe juduM. AdithI dUSita kare che, dagAbAja puruSa : mAyAvI mANasa, mithyAtva-mizra-samyakta kapaTI puruSa, Thaga, dhutAro. mohanIya. datta : ApeluM. darzanavizuddhi : samyakta guNanI dattaka : uchitu levuM; bIjAnA nirmaLatA, niraticAratA, putrAdine potAnA karavA. samyakta mohanIyano paNa dattAdAna : bIjAe harSathI ApelI upazama athavA kSaya. vastu levI. darzanazAstraH bhinna bhinna mAnyatAdadhi H dahIM, A laghuvigaI che. one batAvanArAM zAstro, dantAlIH khetaramAM judA judA sthAne cArvAka, nyAya, vaizeSika, karAyelA anAjanA DhagalAne bauddha, jaina ane vedAnta bheguM karavAmAM vaparAtuM ityAdi darzano, teonI cAra-pAMca dAMtAvALuM eka mAnyatA samajAvanArA graMtho. sAdhanavizeSa. darzanAcAra ? vItarAgapraNIta tattva damanakriyAH Indriyone vaza karavAnI uparanI rucine vadhAranAra, kriyA, kaSAyone dabAvavAnI TakAvanAra evA AcAro, tenA pravRtti. ATha bheda che. (1) niHzaMkita, dayALuH kRpALu, karuNAthI bharapUra, (2) niSkAMkSita ItyAdi. kRpAsAgara. darzanAvaraNIya karmaH vastumAM rahelA darisaNaH darzana, samyagdarzana, prabhu | sAmAnya dharmane jovAnI pratyenI rUci, zraddhA-eNma. AtmAnI je zakti te darzana, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 1 darzanopayogadivrata tene DhAMkanAruM je karma te. | pAtra levA AvyuM hoya, paraMtu darzanopayoga H viSayamAM rahelA ApavAnuM mana na thAya te. sAmAnya gharmane jANavAvALI | dAmodara : zatruMjaya parvata uparano Atmazaktino vaparAza, A eka kuMDa, bharatakSetranI atIta darzanopayoganuM bIjuM nAma covIsImAM thayelA navamA sAmAjopayoga athavA bhagavAna. nirAkAropayoga paNa che. dArA : strI, svadArA=potAnI dahadiziH daza dizAo, 4 dizA, , patnI, paradArA=paranI strI. 4 vidizA, upara ane nIce. dArzanika carcA darzanazAstro saMbaMdhI dakSaH kAmakAjamAM cakora, hoziyAra. sUkSma vicAraNA. dAjhaH IrSyA, koI vyakti pratyeno dAntika : jenA mATe dRSTAnta hArdika gusso. apAyuM hoya che. jema ke A dADhA nIkaLavI : himavaMta ane puruSa siMha jevo che. temAM zikharI parvatanA banne cheDe puraSa e dAntika. lavaNasamudramAM dUra dUra sudhI | dAsAnudAsa : he prabhu ! huM tamAro nIkaLelI parvatonI dADhA. dAsa chuM, dAsano paNa dAsa chuM. dANacorI : rAjAe je dezamAM je dAsIdAsa (pramANAtikrama): nokara mAla lAvavA upara je dANa cAkara keTalA rAkhavA tenuM (jakAta) levAnuM TharAvyuM hoya lIdheluM je mApa, tenuM ullaMghana temAM corI karavI. dAtA H dAna ApanAra. dAha : tApa, garamI, ukaLATa. dAnazALA H jyAM koI paNa jAtanA digaMbara saMpradAyaH dizA e ja che vastra pratibaMdha vagara yAcakone dAna jene, arthAt nagnAvasthA, tevI apAya tevuM sthAna. nagnAsthAmAM ja sAdhutA, mukti dAnezvarI : potAnI vastuno Adi svIkAranAra mAnanAra paropakAra mATe tyAga karavo te saMpradAya. dAna, temAM viziSTa-adhika dAna diggaja H cAre dizArUpI hAthIo. ApanAra.. divrata H jIvanaparyaMta cAre dizAmAM dAnAntarAyaH saMpatti hoya, guNavAn | tathA upara-nIce keTaluM javuM teno karavuM. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dinamaNiduHSamAsuSamA da2 jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza - - - - niyama dhAraNa karavArUpa vrata. | kArya karavAnI je dRSTi te. dinamaNiH jIvanaparyaMta sarva dizAmAM | dIrgha sthiti : jJAnAvaraNIyAdi keTalA mAIla javuM tenI | karmonI lAMbI lAMbI bAMdhelI dhAraNA; sUrya. sthiti. divyadhvaniH prabhu jyAre dharmopadeza | dIkSA kalyANakaH tIrthaMkara paramAtmA ApatA hoya tyAre devo onI dIkSAno prasaMga, trIjuM teonI vANImAM madhura svare kalyANaka. purAve te, vAjiMtravizeSa. ! dukkaDa : pApa, duSkRta, micchAmi dizAparimANavrata H traNa dukkaDa = mAruM pApa mithyA guNavratomAMnuM paheluM, dizAnuM thAo. mApa dhAravuM. jIvanaparyanta duHkhadAyI duHkha ApanAra, muzkelI sarvadizAmAM keTalA mAIla javuM sarajanAra. tenI dhAraNA. duHkhadaubhagya duHkha ane daurbhAgya, divAlI gujarAtI Aso vada 0)), pratikULatA ane lokonI prabhu mahAvIra svAmInuM nirvANa aprIti. kalyANaka, mAravADI kArataka vada duHkhakSaya karmakSaya nimitte : amAvAsyA. pratikramaNanI vidhimAM karAto dInadaridrI H lAcAra, du:khI ane kAussagga, duHkho ane karmonA nirdhana puruSa. kSaya mATe karAto kAussagna. dIpakalikA : dIvAnI jyota, | duHkhI dazA : duHkhavALI dazA, dIvAno prakAza. dukhavALI avasthA. dIpAvalIH dIvaDAonI hAramALA, | duSamA : avasarpiNIno pAMcamo divALIparva. Aro, duHkhavALo kALa. dIrghakAlikI saMjJA : lAMbA kALano duHSamAduSamA : avasarpiNIno chaThTho vicAra karavAnI zakti, atIta Aro, duHkha ja duHkha jemAM anAgata kALamAM thayelA hoya te. anubhava uparathI thatA vicAro. duHSamAsuSamA : avasarpiNIno dIrghadRSTiH lAMbI vicAravAnI dRSTi, cotho Aro, jemAM duHkha vadhAre bhAvino lAMbo vicAra karIne ane sukha ochuM hoya te, Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 3 dukhadogarcA/dRSTivAda utsarpiNImAM A traNa ArA | duSTa ciMtavana H manamAM mAThA vicAro UlaTA samajavA.) karyA hoya, duaiitiya). khadogaTya : duHkha ane daurbhAgya, | duSTa ceNa H kAyAthI khoTI, halakI (uvasaggaharamAM Ave che). | ane pApabharI ceSTA karI hoya TuThajarA : duSTa tAva, bhayaMkara tAva, te, duaiyi ). (uvasaggaharamAM Ave che). | duSTadamana : duSTa mANasonuM rabhigaMdha : azubha gaMdha, kharAba ( rAsAdinuM) damana karavuM, gaMdha. dAbI devuM. rAcAra sevana = duSTa AcAronuM duSTa bhASaNa : halakuM bhASaNa karavuM, sevavuM, halakuM, pApiSTa jIvana tuccha, asAra, pApiSTa bhASA jIvavuM. bolavI. reta : pApa, kharAbajIvana, duSTA duSpakvAhAra (bhakSaNa) : artho caraNa. pAkelo AhAra khAvo, maMtidAtAra : naraka-nigodAdi kAcopAko AhAra khAvo. duSTagatimAM AtmAne laI dUrotsArita H dUra dUra khaseDAyelI, janArA. (evA kaSAyo ane naMkhAyelI vastu. viSayo che). dRzya vastu ? cakSuthI dekhI zakAya dha : jItavuM muzkela paDe te, tevo padArtha, cakSurgocara padArtha. viSayo, kaSAyo, upasargo dRSTAnna : udAharaNa, dAkhalo, vagere. upamAthI samajAvavuM te. vyi H jene mokSe javAno ardha- | dRSTiH jIvanI vicArakazakti, vastu pudgala parAvartanathI paNa ghaNo | samajavAnI apekSA, athavA vadhAre kALa bAkI che te. mithyAdRSTi-ane samyagdaSTi. bhabhava : muzkelIthI maLI zake dRSTirAga : eka vyaktino bIjI tevo bhava, anaMtakALe paNa na vyakti upara vAraMvAra jovAno maLI zake tevo (A manuSya) atizaya rAga, najara kheMcAya bhava che. evo rAga. tagaha ApaNAM karelAM pAponI | dRSTivAda : dvAdazAMgImAMnuM bAraNuM niMdA karavI, gaha karavI te. | aMga, cauda pUrvovALuM aMga. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTivAdopadezikI saMdezaviratidhara 64 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza dRSTivAdopadezikI saMzAH zAstromAM | dravya. kahyA pramANe AtmAnA hitA- | devaloka : vaimAnika devonAM sthAno, hitanA vicAravALI je saMjJA teone rahevA mATenA bhAgo, te (A saMjJA samyagadRSTine zvetAMbaranI dRSTie 12, ane hoya che.) digaMbaranI dRSTie 16 devaloka dRSTiviSasarpaH jenI dRSTimAM ja jhera che. che tevo bhayaMkara sarpa. devavaMdanaH paramAtmAne karAtuM vaMdana, dedIpyamAnAvasthA tejasvI avasthA, namaskAra, tathA comAsI camakatuM, jhaLahaLatuM jIvana. caudasa, jJAnapaMcamI, maunadaya H ApavA lAyaka, paropakArArthe ekAdazI Adi pavitra divasotajavuM, tyajavA yogya. mAM karAtuM viziSTa devavaMdana. derAvAsI zrAvakaH derAsarane, prabhunI devAdhideva H devonA paNa je deva che mUrtine prabhu mAnI pUjanArA te paramAtmA vItarAga prabhu. jIvo, mUrti ane maMdira e dezaghAtI AtmAnA jJAnAdi guNozubhAlaMbana che ema mAnanArA. ne aMzathI haNanAra. matiderAsara : je sthAnamAM loko prabhunI jJAnAvaraNIyAdi, cakSurdarzanA mUrtine, prabhu mAnI pUjatA hoya varaNIyAdi vagere. te sthAna. dezanAlabdhiH vItarAga paramAtmAnI delavADAnAM derAsaro : Abu parvata dezanA jeone rUce, game, tenA upara AvelAM vimalavasahInAM pratye prIti jAme tevI ane vastupAla-tejapAlanAM Atmazakti. samyakta pAmavA ghaNI kotaraNIvALAM maMdiro. mATenI yogyatA, digaMbarAdevakurukSetra H mahAvidehalotramAM nAyamAM samyakta mATe traNa Avela, prathama ArAnA jevA labdhi gaNAvAya che. (1) kALavALuM kSetra. karaNalabdhi, (2) kALalabdhi, devadarzana : vItarAga paramAtmAnAM (3) dezanAlabdhi. darzana karavAM te. dezavirati : saMsAranA bhogono devadravya : prabhujInI mUrti ane aMzathI tyAga karavo te. maMdiranI surakSA mATe rakhAtuM | dezaviratidhara H AMzika cAritrane Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza 5 dezonapUrvadoDavadarbhAgya svIkAranArA, zrAvaka-zrAvikA, | zarIra uparanI mUcha, pAMcamA guNasthAnakavALA. atirAga. dezonapUrvakoDavarSaH pUrvakroDa varSomAM | daiva : bhAgya, nasIba, pUrvabaddha kaMIka ochuM, coryAsI lAkhane zubhAzubha karma, prArabdha. coryAsI lAkhe guNatAM je Ave | daivasika prati. : savArathI sAMja te 1 pUrva, evAM eka kroDa sudhImAM lAgelAM pAponuM sAMje pUrva, temAM kaMIka ochuM. pAMcamA karAtuM pratikramaNa, divasa ane teramAM guNaThANAno tathA saMbaMdhI pAponI kSamAyAcanA. 6-7no saMyuktakALa ATalo daivasikAticAra : divasa saMbaMdhI hoya che. aticAro, divasamAM thayelI dehaH zarIra, kAyA; jIvana jIvavAnuM bhUlo. sAdhanavizeSa. devAdhiSThita : bhAgyane AdhIna, dehatyAga parabhavamAM jato AtmA karmone anusAre thanAruM A audArikAdi zarIrano devasaMbaMdhI svarUpa jemAM sthApita tyAga kare che te, mokSe jatAM karAyuM che te. sarva zarIrano tyAga thAya te. doSaduSTa : doSonA kAraNe halako dehavyApIH zarIramAtramAM ja rahenAra, banelo manuSya, doSothI duSTa. jainadarzanakAra ema jaNAve che doSanivAraka doSone aTakAvanAra, ke AtmA dehamAM ja mAtra doSone rokanAra, gurujI athavA vyApIne rahe che. ne nyAya- sUkSma jainatattvono abhyAsa. darzanAdi AtmAne sarvavyApI | doSanivAraNa doSone dUra karavuM, mAne che. nirdoSa thavuM. devastha : zarIramAM rahelo, kAyAnI | doSamizra H doSothI mizra, doSothI aMdara vartato. mizra thayeluM jIvana. dehAtIta H dehathI judo, zarIrathI 1 doSasarjaka doSone utpanna karanAra, bhinna, zarIramAM rahelo A | doSo lAvanAra. AtmA zarIrathI bhinna dravya | doSita : doSothI bhareluM, gaMduM, halakuM, tuccha, asAra jIvana. dehAdhyAsaH zarIra uparanI mamatA, | daubhagya duSTapApakarmonA udayavALuM Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghuti/dvirbandhaka 6 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza jIvana, sarva ThekANe aprIti | vastunA svarUpane samajAvanArI prApta thAya evuM jIvana. je dRSTi, vastunA sthira svarUpaghuti H kAnti, teja, prakAza. ne pradhAnapaNe jANanArI je ghotita : kAntivALuM, prakAzita dRSTi te. thayela, tejavALuM. dravyendriya H zarIramAM pudgalanI draDhaH majabUta, hAlacAle nahi tevuM, banelI je indriyo te, bAhya atizaya sthira. AkArarUpe je che te bAhyadraDhagharmatAH dharmamAM majabUta, lIdhelA nivRtti, aMdara AkArarUpe je che te atyaMtaranivRtti, aMdaraniyamo pALavAmAM aDaga. nI pudgalanI banelI indriyadraDhIbhUtatA H atizaya sthiratA, mAM je viSaya jaNAvavAmAM acalitAvasthA. sahAyaka thavAnI zakti che te dravya : padArtha, dravIbhUta thAya te, upakaraNa dravyendriya. navA navA paryAyone pAme che. dvAdazAMgI : gaNadhara bhagavaMtoe dravyanikSepa : koI paNa vastunA prabhumukhe dezanA sAMbhaLIne bhAvAtmaka svarUpanI AgaLa banAvelAM 12 aMgo, 12 pAchaLanI banne avasthA, Agamo, 12 zAstro te. bhAvAtmaka svarUpanI pUrvApara sthiti. dvAra : vastune yathArtha samajAvavA dravyaprANaH zarIrasaMbaMdhI bAhya prANo, judA judA prakAre paDAtA pAMca indriyo, zvAsocchavAsa, vibhAgo, dhAro, athavA dvArA AyuSya, mana, vacana ane eTale bAraNuM. kAyAnuM baLa, ema kula 10 dvicakrajJAna : AMkhamAM rogavizeSa prANo che. thavAthI eka vastu hovA chatAM dravyahiMsAH anya jIvone mArI be dekhAya te, eka caMdrane badale nAkhavA, prANarahita karavA, be caMdra dekhavA, ajJAnatA. zarIrasaMbaMdhI dravyaprANono dvirbandhakaH je AtmAonuM mithyAtva viyoga karavo-karAvavo, evuM nabaLuM paDyuM che ke jeo bIjAnuM mana dukhavavuM. mithyAtvamohanIyanI utkRSTa dravyArthikanaya : dravyane pradhAna karIne | 70 koDAkoDInI sthiti phakta Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 67 dvividhatAdharmakSamA be ja vakhata bAMdhavAnA che vadhu | evI vaktA je kathA kare che, nahIM tevA jIvo. gharmakathA. kividhatA : vastunuM be prakArapaNuM. | gharmacakravartI: jema cakravartI cakraratna dviIpa-samudraH jenI cAre bAju pANI vaDe bharatAdikSetranA cha khaMDane hoya tenI dviIpa-beTa ane jIte che tema tIrthaMkara bhagavaMto pANIno bhaMDAra te samudra, dharma vaDe cAre gatino aMta jaMbudvIpa ane lavaNasamudrAdi. karI mokSa pAme che te, dharmadhagadhagatI zilA : atizaya ghaNI cakravartI. tapelI paththaranI zilA. dharmadhyAna H je ciMtana-mananathI dhajAdaMDa : maMdira upara caDAvAto, AtmAmAM mohano vilaya thAya dhajA laTakAvavA mATeno lAMbo ane dharmanI vRddhi thAya evuM daMDa te ghajAdaMDa. dhyAna te. * ghanada H kubera, dhanano adhiSThAyaka gharmaparAyaNa : dharmamAM otaprota, deva, dhanano bhaMDArI. dharmamAM raMgAyelo, dharmamaya. dhanadhAnya pramANatikrama : rokaDa gharmaprApti AtmAmAM svabhAvadazAnI nANAnuM ane dhAnyanuM je mApa, prApti, mohano kSayopazama. tenuM ullaMghana karavuM, dhAryA karatAM gharmabindu : pU. haribhadrasUrijI vadhAre rAkhavuM. mahArAjazrIracita eka dhanavAnuMH dhanavALo, nANAM vALo, mahAgraMtha. paisAdAra. dharmabhraSTa : dharmathI paDelA, gharmathI ghanika H dhanavALo, nANAM vALo, | patita thayelA. paisAdAra. dharmarAga : dharma uparano je sneha, dharaNIdhara devaH pArzvanAtha bhagavAna- dharma uparano je parama sneha. nA adhiSThAyaka deva. gharmasaMgrahaNIH pU. haribhadrasUrijIno gharma H durgatimAM paDatA AtmAne je | banAvelo mahAna nyAyano graMtha. dhArI rAkhe, bacAve te dharma, | dharmakSamA : kSamA rAkhavI e potapotAnI pharaja, vastuno AtmAno dharma che ema samajIne svabhAva. krodhane dabAvavo, krodha na dharmakathAH zrotAmAM dharmanI vRddhi thAya | karavo, kSamA rAkhavI te. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAtmadhyAna 68 jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza jIvana. pUrvaka. dharmAtmA : dharmamaya AtmA che jeno | niyama, abhigraha. evo puruSa, dhArmika jIva. | dhArAvagAhI jJAnaH satata pratisamaye gharmAnuSThAna : dharmasaMbaMdhI kriyA- pragaTa thatuM je jJAna te, vizeSa; sAmAyika, pratikramaNa, bauddhadarzana Atmadravyane dAna, zIla, svAdhyAya, vinaya, dhArAvagAhI jJAnamAtrarUpa mAne vaiyAvacca Adi. dharmAbhimukhatA ? AtmAnuM | dhArmika puruSa : gharmanI atyaMta dharmasanmukha thavuM, gharmanI sanmukha | rucivALo, gharmapriya mahAtmA. javuM, AtmAnuM dharmamAM joDAvuM. | dhArmika saMskAra : puruSamAM AvelA gharmAstikAya te nAmanuM eka dravya, gharmamaya saMskAro, gharmamaya je dravya jIva-pudgalane gati karavAmAM apekSAkAraNa che. | dhiIe dhAraNAe ? vairya ane ghAtakIkhaMDa : lavaNasamudra ane dhAraNAzaktinI vRddhi karavAkAlodadhi samudranI vacce Avelo cAracAra lAkha dhikkAra : tiraskAra, apamAna, yojananA vistAravALo, ghaMTI- | parAbhava. nA paDanA AkAravALo je dvIpa ghadhanapuruSa : buddhirUpI dhanathI te. bharelo puruSa buddhizAlI. dhAma: sthAna, rahevA mATenI jagyA, | dhumaprabhAnArakI H pAMcamI nArakI, muktidhAma = mokSanuM sthAna. riSTA nAmanI nArakInuM bIjuM dhAraNA : matijJAnano aMtima bheda, nAma. nirNata karelI vastune lAMbA dhUpaghaTA: prabhujInI pAse karAtI sudhI yAda rAkhavI te, A dhUpanI pUjA, dhUpano samuha. ghAraNAnA 3 bheda che. (1) dhRtivizeSaH dhIrajavizeSa, atizaya avismRti, (2) vAsanA, (3) ghaNI dhIraja. smRti. vairyaguNaH dhIraja nAmano guNavizeSa, dhAraNAbhigraha H manamAM koI paNa atizaya dhIrajapaNuM. jAtanA bhogonA tyAgano | dhyAna H cittanI ekAgratA, cittanI pariNAma karI tenA mATe karAto | sthiratA, koI paNa eka viSaya Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza da9 dhruvanadIpASANa nyAya mAM mana parovAvuM, A artha bIjA karmagraMtha AdimAM je Ata-raudra-dharmadhyAna ane guNaThANA sudhI kahyo che tyAM zukaladhyAnanA be pAyAmAM sudhI avazya baMdhAya ja. lagADavo. chellA be pAyAmAM dhruvasattA H je karmaprakRtionI sattA "AtmapradezonI sthiratA" anAdimithyAtvI jIvane evo artha karavo. samyakta pAmyA pahelAM dhruva : sthira, nitya, dareka padArtho, sadAkALa hoya ja. guNo, ane tenA paryAyo paNa | dhruvodaya H je karmaprakRtiono udaya dravyArthikanayathI dhruva=sthira= bIjA karmagraMtha AdimAM jyAM anAdi anaMta che. sudhI kahyo hoya tyAM sudhImAM dhruvapada : sthirapada, je AveluM pada sarva guNaThANAMomAM avazya kadApi na jAya te, mokSapada. hoya ja che. dhruvabaMdhI : je karmaprakRtiono baMdha naMdanavana H meruparvata upara | uparanA ghA. samabhUtalAthI pAMcaso yojananI | nadIgolaghola nyAya : parvatanI pAse UMcAIe pAMcaso yojananA vahetI nadImAM uparathI paDelA gherAvAvALuM suMdara vana. nAnA nAnA paththaro nadInA naMdAvartaH viziSTa prakArano sAthiyo, vaheNathI taNAtA chatAM, jemAM AtmAnuM saMsAramAM bhinna AgaLapAchaLa athaDAyA chatA, bhinna rIte paribhramaNa sUcavavA- jema sahaja rIte goLagoLa thaI mAM AvyuM che. jAya te rIte sahaja- paNe naMdIzvaradvIpa : jaMbudvIpathI AgaLa anAyAse je vairAgya Ave te. ghaMTInA paDa jevo goLAkAre AThamo dvipa. jemAM pa2 parvato | nadIpASANa nyAya : parvatanI pAse ane caityo che. vahetI nadImAM uparathI paDelA nakhakSataH nakho dvArA karAyelA zarIra | nAnA nAnA paththaro nadInA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ napuMsakveda/nava nidhi 70 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza, vaheNathI taNAtA chatA, | 7 nayo ane 4 nipAo. AgaLa-pAchaLa athaDAyA chatA, narakSetra : aDhIdvIpa, (jabUdIpa, jema sahaja rIte goLa-goLa ghAtakIkhaMDa, ardhapuSkaravAra dvIpa) thaI jAya te rIte sahajapaNe jemAM manuSyonuM janmamaraNa thAya anAyAse je vairAgya Ave te. che te pUrva-pazcima ane uttaranapuMsakavedaH strI ane puruSa bannenI dakSiNa 45 lAkha yojana. sAthe bhogasukhanI icchA, narendraH rAjA, mahArAjA, vItarAgaathavA zarIramAM banne prakAranAM prabhu narendro vaDe pUjita che. lakSaNonuM hovuM. naLadamayaMtI : pati-patnI, damayaMtI namasthaLaH AkAzamaMDaLa, AkAza satI, strIvizeSa, ApattimAM rUpa sthaLa. paNa je sattvazALI rahI che, nabhomaNi H sUrya, AkAzamAM raheluM jenuM caritra prasiddha che. jAjvalyamAna ratna. navakAramaMtra : nava padano banelo, namaskAra : namana karavuM, praNAma pAMca parameSTine namaskAra karavA, namavuM. karavAsvarUpa, mahAmaMgalakArI naminAtha bhagavAnuMH bharatakSetramAMnI maMtra. A covIsInA 21mAM navakArazI paccaMANa : sUryodaya bhagavAna. pachI 48 miniTa bAda traNa naya H dRSTi, vastunA svarUpane navakAra gaNIne je paLAya, jANavAnI manovRtti, aneka tyAra bAda ja bhojana karAya gharmAtmaka vastumAM itara dharmonA te. (mUThI vALIne je navakAraapalApa vinA dravya-kSetrAdinA maMtra gaNAya che te navakArasInI kAraNe eka gharmanI pradhAnatA, aMdara mukSmInuM paNa paccandra vastutattvano sApekSapaNe khANa sAthe hoya che tethI mUThI vicAra. vALavAnI hoya che), (A nayanipuNa : niyonA jJAnamAM paccaSmANa pALavA mATeno hoziyAra, nayonuM sUkSma jJAna saMketavizeSa che). dharAvanAra. nava nidhi cakravartInA bhogayogya, nayanikSepa : vastune samajavA mATe | nava bhaMDAro, je vaitAdyaparvata Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 71 navapada/niHsaMdeha pAse pAtALamAM che. AgagADI- samavasaraNanuM anukaraNa te. nA DabbA jevA che, puNyodayathI nAtha : svAmI, mahArAjA, yoga, cakravartIne maLe che. ane kSema je kare te nAtha, navapada : arihaMta-siddhaAcArya- aprApta guNAdine prApta karAve upAdhyAya-sAdhu-darzana-jJAna- te yoga, ane prApta guNAdinuM cAritra ane tapa; A je saMrakSaNa ane saMvardhana kare ArAdhavA yogya nava pado. te kSema. nava padanI oLI : Aso ane | nAthavuM: dAbavuM, Indriyone nAthavI, caitra mAsanA zukalapakSamAM eTale kaMTrolamAM rAkhavI. sAtamathI pUnama sudhInI nava | nAdaH avAja, zabda, jorajorathI divasonI AyaMbila karavApUrvaka vAjiMtrAdi vagADavAM. karAtI nava padonI ArAdhanA, nAmakarma H zarIra, aMgopAMga ane te rUpa parvavizeSa. te saMbaMdhI sAmagrI apAvanAruM nava padanI pUjA : arihaMtaprabhu je karma, aghAtI ane Adi uparokta nave padonA bhavopagrAhI A karma che. guNonuM varNana samajAvatI pU. nAraka-nArakI : atizaya duHkha yazovijayajI ma. AdinI bhogavavAnuM adholokamAM raheluM banAvelI rAgarAgiNIvALI je sthAna te nAraka, temAM rahelA pUjAo. jIvo te nArakI. nAgezvaratIrtha : bhAratamAM madhya- nArAcasaMdhayaNa : cha saMdhayaNamAMnuM pradezamAM ratalAmanI najIkamAM trIjuM, jemAM phakta be hADakAM AveluM pArzvanAtha bhagavAnanuM sAmasAmAM vIMTaLAyelAM hoya, tIrthavizeSa. markaTabaMdhamAtra hoya te. nANa mAMDavI : nANa eTale jJAna, niHkAMkSitaH anya dharmanI icchA na jJAnanI sthApanA karavI te; karavI, camatkArothI na aMjAvuM. traNa gaDha ane siMhAsana goThavI niHzaMkaH zaMkA vinAnuM, saMzayarahita, temAM prabhujInI mUrti sthApita samyaktanA ATha AcAramAMno karI, jANe teo jJAnaprakAza prathama AcAra. karatA hoya tevI bhavya racanA, | niHsaMdeha : zaMkA vinAnuM, saMzaya Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niHspRhatanighattikaraNa 72 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza rahita, samyaktanA ATha | avasthAmAMthI kadApi nIkaLyA AcAramAMno prathama AcAra. ja nathI, anAdi-kALathI temAM niHspRhatA : spRhA, mamatA, mUcha ja che ane temAM ja janma-maraNa rahita avasthA, niSparigrahI kare che te, tenuM bIjuM nAma dazA. avyavahAra rAzi. nikAcanAkaraNa : bAMdhatI vakhate | nityApaDa : dararoja nityapiMDa : dararoja eka ja ghare athavA bAMdhyA pachI karmane evI AhAra grahaNa karavo te. sthitimAM mUkavuM ke jemAM koI nityAnitya sarva padArtho ubhayAtmaka pheraphAra thaI zake nahIM, koI che, dravyArthika nayanI apekSAe karaNa lAge ja nahIM, avazya nitya che ane paryAyArthika udaya dvArA bhogavavuM ja paDe, nayanI apekSAe anitya che. sakakaraNane asAdhya evuM karma sarva bhAvo ubhayAtmaka che. karavAmAM vaparAtuM karaNavIrya. nidAna (nidAnakaraNa) : niyANuM, nikAcita karma : salakaraNone A bhavamAM karelA dharmanA asAdhya karAyeluM karma, sarvathA phaLarUpe saMsArasukhanI mAgaNI bhoga yogya karma. karavI, icchA karavI te. nigoda : anaMta anaMta jIvovALI ! nidrA : jemAM sukhe jAgRta thavAya vanaspatikAyamAMnI eka te, capaTImAtranA avAjathI avasthA, eka zarIramAM jyAM athavA padamAtranA saMcAraNathI anaMta jIvo che, tenA 2 bheda jAgRta thavAya te. che; bAdaranigoda ane sUkSmanigoda. nidrAnidrAH jemAM duHkhe jAgRta thavAya te, atizaya DhaMDhoLavAthI je nigdhAyaNaThAe : karmono vinAza mANasa jAge te, kuMbhakarNa jevI karavA mATe huM A kAusagga bhAre UMdha. karuM chuM. nidhattikaraNa : kammapayaDI Adi nitkAra pAragAho H tamAro A graMthomAM AvatuM eka saMsAramAMthI nistAra-uddhAra karaNavizeSa, jemAM karma evI thAo. sthitimAM mukAya ke udvartanA nityanigodaH je jIvo A nigoda- | ane aparvatanA vinA bIjAM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 73 nighanatAnirAlaMbana dhyAna koI karaNo lAge nahI te | rAgAdi nathI ane zarIra paNa nidhatti, temAM vaparAtuM nathI te arthAtu vItarAgasarvajJa AtmavIrya. ane azarIrI. nidhanatA H mRtyu, vinAza, aMta, | niraMjana-sAkAra : je paramAtmAne samApti. rAgAdi nathI paraMtu zarIra haju niyata mudata ? nakkI karelI mudata, che te, arthAt vItarAga-sarvajJa AyuSyakarma nizcita mudata sudhI banyA pachI sadehe bhUmi upara AtmAne choDatuM nathI. vicaratA hoya te, 13-14mA niyata kSetra H nakkI kareluM kSetra, guNaThANAnI avasthA. nizcita kSetra, jema yugalika niraticAra : lIdhelAM vratomAM manuSyo mATe akarmabhUmi, siddha aticAra-doSo na lAge te. paramAtmA mATe siddhazilA, | niraparAdhI : jeNe ApaNo gunho upara narakanA jIvo mATe karyo nathI tevA jIvo, zrAvakane nArakanuM kSetra vagere. savA-visavAnI dayAmAM niyama karavo, H manamAM abhigraha niraparAdhInI hiMsAno tyAga karavo, bhogonA tyAganI hoya che. manamAM koIpaNa jAtanI dhAraNA | niravadya karmaH je kAmakAjamAM hiMsAkaravI. jUTha Adi dravyapApo, ane niyamita jIvana : ghaNA prakAranA rAga-dveSa Adi bhAvapApo nathI niyamovALuM jIvana, pUrvApara tevAM kAmo. parimita bhogovALuM, | nirasana karavuM ? dUra karavuM, pheMkI vyavasthita jIvana. devuM, tyAga karavo, khaMDana karavuM niyANAzalya : traNa prakAranAM zalyomAMnuM eka zalya, dharmanA nirAkAropayoga H vastumAM rahelA phaLarUpe saMsArasukhanI mAgaNI, sAmAnya dharmane jANavAvALo icchA; zalyanA 3 bheda cheH (1) je upayoga, arthAt mAyAzalya, (2) niyANA- darzanopayoga. zalya, (3) mithyAtvazalya. nirAlaMbana dhyAna : je dhyAnanI niraMjana-nirAkAra H je paramAtmAne | ekAgratAmAM pratimA Adi Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirAlaMbana yoganinayaka sthiti 74 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza bAhya AlaMbano na hoya, kevaLa nirupamAnam" sUtra AtmAmAtra ja jemAM AlaMbana 2-45. che. evI utkaTa dhyAnadazA. | nirupAdhika sthiti : jyAM pudgala, nirAlaMbana yoga : bAhya AlaMbana karma ke zarIrAdinI upAdhio nirapekSa samyagRjJAna-darzana nathI te mokSAvasthA. cAritrarUpa ratnatrayInI sAthe | nirogI dazA : zarIramAM TIbI, AtmAno je saMyoga te, kensara Adi rogo vinAnI je sAdhanAkAle jJAnAdi guNonI dazA te. ramaNatAmaya AtmAnuM thavuM. nigraMtha muni : bAhyathI parigraha nirAzaMsa bhAvaH je gharmakArya karatAM vinAnA ane atyaMtarathI karatAM saMsArika sukhonI rAgAdi mohanI gAMTha vinAnA vAMchAo nathI, kevaLa je saMsAranA tyAgI, muni, karmakSayanI ja buddhi che te. mahAtmA. nirAhArI avasthA : AhAra nirjarAtattva : pUrvabaddhakarmono vinAnI aNAhArI avasthA bAhyaatyaMtara tapAdi ane (mokSa). svAdhyAya Adi dvArA aMze aMze nirIhabhAva : spRhA vinAno | kSaya karavo te. AtmabhAva, sAMsArika nirjIva padArtha : jemAMthI jIva marI pralobhana vinAno bhAva. gayo che, cAlyo gayo che tevo niruktArtha zabdanA akSarone toDIne padArtha. goThavAto je artha te; jema ke te nirdeza karavo : vastunuM svarUpagari eTale zatrune, hA ! vizeSathI batAvavuM, samajAvavuM, haNanArA te arihaMta. nirupakramIH bAMdhelAM karmo upakramane | nirdoSa avasthAH jIvanamAM koIpaNa yogya na hoya te. doSo na lAge tevI avasthA. nirupabhoga : je zarIrathI sAMsArika | nirNAyaka sthiti : je gAmamAM, sukha-duHkho, AhAra-nihArAdi saMghamAM, samAjamAM, rASTramAM ke bhogo bhogavI zakAtA nathI dezamAM saMcAlaka mukhya nAyaka te kAryaNazarIra. tattvArthasUtra | na hoya tevI paristhiti. kahevuM. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 75 nirbaLa sthiti nizcayanaya nirbaLa sthitiH dUbaLI sthiti, jyAM | nivAraNArthe : dUra karavA mATe, pApa baLa, varSollAsa, tAkAta rahI karmAdi dUra karavA mATe karAtI nathI, arthAt hatAza thayelI kriyA. paristhiti. nivRtta thayela H vivakSita kAma pUrNa nirbhaya paMthaH je mArga kApavAno che thavAthI temAMthI nIkaLI gayela. temAM bhaya na hoya te. mAthA uparanI javAbadArIthI nirvANa kalyANaka : tIrthaMkara rahita thayela. bhagavanto mokSe padhAre te nivRttaprakRtyadhikAra : je AtmA prasaMga. mithyAdRSTi hovA chatAM pUrvabaddha nirvANamArga : mokSe javAno mithyAtva Adi mukhya mohanIya prabhujIe batAvelo rasto karmonI prakRtiono jusso, (ratnatrayI). (tAkAta-pAvara) ocho thaI nirvibhAjya kALa H je kALanA be gayo che tevA laghukarmI jIvomAM karmonuM haLavuM thavuM te. karmonuM TukaDA na kalpI zakAya tevo nirbaLa thavuM te. atyanta sUkSma kALa, arthAt nivRttikaraNa : eka ja samayavartI nirvibhAjya bhAga : je pudgala jIvonAM adhyavasAya sthAnomAM aNunA kevalajJAnInI dRSTie rahelI taratamatA, jasthAnapaNa be vibhAga na kalpI zakAya patita adhyavasAyonuM hovuM, adhyavasAyonI bhinnabhinnatA, evo atyaMta sUkSma aNu te, arthAtu be vibhAgane ayogya AThamA guNasthAnakanuM A bIjuM nAma che. evo aNu. nirveda : saMsAranAM sukho upara nivRttIndriyaH zarIramAM bahAra ane tiraskAra, kaMTALo, aprIti; aMdara pudgalanA AkAre sukha e ja duHkha che, bhoga banelI Indriyo, je paudgalika e ja roga che, AbharaNo e che; AtmAne jJAnanI utpattibhAra che evI cittanI sthiti; mAM sahAyaka che. samyatvanAM pAMca lakSaNomAMnuM ! nizcayanaya : vastunI vAstavika 1 lakSaNa che. sthiti samajAve, sahaja eka samaya. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcittAvasthAnitavatA 76 jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza svabhAva mukhya kare, Antarika ! koIno pakSa na levo. je svarUpa hoya te, upacAra nisargaH bAhya nimittonI apekSA rahita avasthA, vastunuM mULa vinA je thAya te, atyaMtara svarUpa. nimitta, (kSayopazamAdi) to nizcittAvasthA: jyAM Adhi-vyAdhi kAraNa hoya ja che, tathApi ke upAdhi nathI, koI paNa jyAM bAhya kAraNo nathI mATe vyaktinI parAdhInatA nathI, nisarga-sahaja, tattvArthasUtra. evI avasthA te, (mokSadazA). 2-3 sabhyattvanA be bhedamAMno nizcitAvasthAH jyAM anya dravyonI A eka bheda che. nizrA che. parAzritatA ke | nisargapaNe H svAbhAvika ja hoya, parAdhInatA varte che tevI koI vaDe karAyelo na hoya te, avasthA, jyAM sudhI AtmAmAM jemake AtmA ane karmano guNagarimA pragaTI na hoya tyAM saMbaMdha, mATI ane kaMcananI sudhI gurunI nizrAe vartavuM te. jema anAdi che. tyAM mATIniSadyA pariSaha : zUnyagRha, kaMcanano saMyoga bhale sarpabila, smazAna, athavA anAdithI nathI, paraMtu siMhaguphA Adi sthAnomAM nisargapaNe che, arthAta koI kAyotsargapaNe vasavuM, ane vaDe karAyelo nathI mATe Adi AvatA upasargo sahana karavA, nathI, tema jIva-karmano saMyoga athavA strI-paza-nUpuMsaka nisarga hovAthI anAdi che. AdinI vastI na hoya tevA | nihAra karavo ? saMDAsa-bAtharUma nirbhaya sthAne vasavuM, 22 karavuM, laghunIti-vaDInIti pariSadomAMno eka che. karavI. niSpannatAH paripUrNatA, vastu utpanna | nitava : prabhujInAM vacanone thavAnI pUrepUrI kakSA, kAlAdi oLavanAra, prabhujInAM sApekSa anya kAraNonuM pAkI javuM. vacanone chupAvI ekAnta niSpakSapAtatAH taTasthapaNuM, koIpaNa grahaNa karanAra. pakSamAM khoTI rIte ke moha- | nidbhavatA chupAvavApaNuM, jenI pAse dazAthI na kheMcAvuM, khoTI rIte | bhaNyA hoIe te gurujInuM nAma Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 77 nikSepa noutsarpiNI chupAvavuM, athavA bhaNAvatI | paNa prabhu che ityAdi Aropita vakhate viSaya chupAvavo, vastune paNa vastusvarUpa jaNAve vItarAga vacanonI sApekSatAne chupAvavI. naivedya : prabhujInI AgaLa nikSepaH vastune samajAvavAnA rastA, tyAgabhAvanAnI vRddhi mATe tathA prakAro, (cAra nikSepA). aNAhArI avasthAnI prApti nIcagotrakarma H je karma AtmAne mATe bhaktibhAve samarpita asaMskArI kuLomAM laI jAya karAtI khAdya sAmagrI. te karma. naizcayika : nizcayadRSTivALuM, nItimattA pramANikatA, saMskAritA, tAttvika, mArmika, yathArtha nyAyasaMpannatA. svarUpa; jema bhamaro mukhyapaNe navI ? eka TAIma bhojana karavuM, kALo hovA chatAM pAMcavarNavALo paraMtu vigaIo na vAparatAM che ema kahevuM. vigaIonA vikAro haNIne naizcayikArthAvagraha : vyaMjanAvagrahanA banAvelAM navIyAmAM mAtra aMte eka samayamAtrapUrato thato bodha, ke je atyanta avyakta navIyAtAM : je vigaIomAM anya che, rUparasAdithI paNa zabdano dravya nAkhavAthI tenI vikAraka pRthabbodha nathI, "A kaMIka zakti nAza pAmI hoya, tevI che" eTalo ja mAtra nAmavigaIomAMthI banAvelA jAti kalpanA AdithI rahita padArtho. bodha thAya te. neminAtha bhagavAna H bharatakSetranI | noavasarpiNIH jyAM caDatI-paDato covIsImAM 22mA bhagavAna, kALa nathI te, jema ke mahAtemanuM nemanAtha nAma paNa Ave videha kSetramAM sadAkALa bharata kSetranA cothA ArA jevo kALa naigamanaya : upacarita vastune je varte che ItyAdi. grahaNa kare te; A rasto noutsarpiNI : jyAM caDato paDato amadAvAda jAya che, varasAda kALa nathI, sadA eka sarakho sonuM varasAve che; prabhunI mUrti | kALa. levAM. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nokaSAyapaMcAcAra 78 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza nokaSAya (mohanIya) H je sAkSAt | codha parimaMDaLaH cha saMsthAnomAMnuM kaSAyarUpa nathI, paraMtu kaSAyone bIjuM saMsthAna ke jemAM nAbhithI lAve, kaSAyone prere, kaSAyone uparanA avayavo sapramANa madada kare, paraMparAe kaSAyonuM hoya che ane nIcenA avayavo ja kAraNa bane te hAsya, rati apramANa hoya che te. Adi cha; ahIM nozabda | nyAyasaMpanna dravya : zrAvakanA 35 preraNAdi arthamAM che. guNomAMno pahelo guNa, nyAyanobhavyanoabhavya : moze pahoMcI nIti ane pramANikatAthI gayelA AtmAo have bhavya meLaveluM dhana. paNa nathI temaja abhavya paNa nyAyAlayaH jyAM banne pakSonI vAto nathI, kAraNa ke jyAM sudhI yathArthapaNe sAMbhaLIne niSpakSavastunI prApti na thaI hoya pAtapaNe yogya cukAdo apAya tyAM sudhI ja yogyatAno te sthAna. vyavahAra thAya che. evI ja nyAsApahAra H bIjA mANasoe jamA rIte nosaMjJInoasaMsI ane mUkelI thApaNane pacAvI pADavI, nocarittA noacarittA vagere pAchI na ApavI ane tame ApI zabdonA artho paNa jANI ja nathI ema bolavuM te. levA. paMkajaH kamaLa, kAdavamAM utpanna thAya digaMbara saMpradAyamAM amita munino banAvela. 1456 paMcavidhatA H pAMca prakAro, pAMca gAthA pramANagraMtha che. prakAre, indriyonI ane tenA paMcAMpraNipAta : be DhIMcaNa, be viSayonI paMcavidhatA che arthAta hAtha, mastaka ema pAMca aMgo pAMca pAMca prakAro che. namAvavApUrvaka namaskAra karavo paMcasaMgrahaH zrI caMdraSeimahattarAcArya kRta mahAna graMthavizeSa, | paMcAcAra : jJAnAcAra-darzanAcAra zvetAMbara saMpradAyamAM che ane | Adi pAMca prakAranA AcAro. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza paMcendriya jIva : pAMcepAMca pUrepUrI indriyovALo jIva. paMtha : mArga, rasto, cAlavA yogya rasto. pakavAnna : rAMdheluM, taiyAra bhojana, pakAveluM. pukhkhI pratikramaNa : paMdara divase karAtuM moTuM pratikramaNa. pANa : koIpaNa vastuno niyama levA mATe bolAtuM sUtra. navakArasI-porisI Adi mATenAM sUtro. paccakkhANa bhASya : zrI devendrasUrijI racita bhASyatrayamAMnuM trIjuM bhASya, (paheluM caityavaMdana bhASya ane bIjuM guruvaMdana bhASya). pazusaNa : dharmanI puSTi-vRddhi karanArA parvanA divaso. paTutA H hoziyArI, cAlAkI, caturAI. paDimA : zrAvaka-zrAvikAnI dharmamaya viziSTa avasthA, zrAvakanI agyAra paDimAo, sAdhunA jIvanamAM paNa DimA hoya che. paDimAdhArI H pratimAne dhAraNa karanArA AtmAo. paDilehaNa : vastro ane pAtro vagere upadhine savAra sAMja barAbara 7 paMcendriya jIva pazcAsapada jovI. puMjavI ane pramArjavI te. patitapAvana : paDelA AtmAone pavitra karanAra. pathadarzaka : mArga batAvanAra, rasto cIMdhanAra. pathika (pAntha) : musAphara, mArge cAlanAra. paththa : hitakAraka, lAbhadAyI, phAyado karanAra, kalyANa karanAra. padapaMkaja : caraNarUpI kamaLa, prabhujInA paga jANe kamaLa hoya tevA. padasthAvasthA : tIrthaMkara bhagavAnanI kevalajJAnavALI avasthA. padAtIta : koIpaNa prakAranA padathI rahita. padAnusAriNI labdhi H koIpaNa zAstranuM eka pada mAtra bhaNavAthI AkhuM zAstra AvaDI jAya tevI apUrva jJAnanI labdhi. padmaprabhaprabhu H bharatakSetramAM thayelI covIzImAM chaThThA bhagavAna. padmAsana : kamaLanA jevuM zarIranuM eka viziSTa Asana. pathyAsapada : sAdhu-mahAtmAne bhagavatI Adi sUtronA yogavahananI kriyA karAvyA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMparA prayojana paravazatA 80 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza pachI karAtuM viziSTa padAropaNa, parabhava : vartamAna cAlu bhavathI sAdhu-mahAtmAonI viziSTa AgaLa-pAchaLanA bhavo. eka padavI. parabhAvadazA : pugala saMbaMdhInA paraMparA prayojanaH kArya karavAmAM je sukha-duHkhamAM AtmAnI sIdhuM kAraNa na hoya paraMtu rati-arati, krodhAdi kaSAyono kAraNanuM paNa kAraNa hovAthI ane viSayavAsanAno je paraMparAe kAryanuM kAraNa je bane pariNAma che. te, jemake ghInuM anaMtara kAraNa parama upAya H uttama upAya, kArya mAkhaNa ane paraMparAkAraNa dUdha. sAdhI Ape tevo suMdara mArga. paratvAparatva : kALadravyanA paryAya- parama viduSI : atizaya paMDita vizeSa, kALanI apekSAe evAM pU. sAdhvIjI ma. nAnAmoTApaNuM, jema ApaNAthI mahAsatIjI athavA zrAvikA. RSabhadevaprabhu para ane paramANu : parama evo aNu, mahAvIrasvAmI prabhu apara; atizaya sUkSma aNu, je athavA kSetra AzrayI paNa najIka aNunA kevalInI dRSTie be hoya te apara ane dUra hoya bhAga na kalpAya, atite para. nirvibhAjya aNu. paradArA : paranI strI, anyanI | paramAtmA : parama AtmA, atyaMta sAthe vivAhita thayelI strI. UMco AtmA, vitarAgadeva. paradArAviramaNa vrataH zrAvakanAM 12 | parameSThiH UMcA sthAne birAjamAna, vratomAMnA cothA vratano e sarva vyaktiothI zreSTha, prakAra ke jemAM paranI sAthe arihaMta, siddhaAcAryAdi paraNelI evI je strI tenI pAMca pade birAjamAna. sAthe saMsArabhoga karavAno | paralokabhaya : AvatA bhavamAM tyAga karavo te svarUpa vrata. | duHkhI-daridrI-rogI-thavAno para parivAda: bIjAnI niMdA-TIkA- bhaya. kuthalI karavI, halakuM bolavuM, paravazatA H parAdhInatA, bIjAnI aDhAra pApasthAnakamAMnuM soLamuM AdhInatA, AtmAnuM karma, pApasthAnaka, zarIra ane parivArAdine Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza 81 paravyapadezapaththAnupUrvI vazavartIpaNuM. AlaMbanathI AtmAne je jJAna paravyapadezaH je vastu potAnI hoya thAya te, arthAtu matijJAna ane ane bIjAnI che ema kahI zrutajJAna. chupAvavuM, zrAvakanA bAramA paryakAsanaH zarIranuM eka Asanavratano eka aticAra. vizeSa, prabhujInI pratimA je parAvartanaH punaH punaH saMbhALI javuM AsanavALI che te, jyAM te, svAdhyAyanA 5 bhedamAMno jamaNA pagano aMgUThAvALo trIjo bheda. bhAga DAbA paganI sAthaLa parAvalaMbI : bIjAnA ja AlaMbana upara rakhAya ane DAbApagano vALuM, jemAM bIjAno ja AdhAra aMgUThAvALo bhAga jamaNA rAkhavo paDe che, parAzraya, paganI sAthaLa upara rakhAya te. parAdhIna, bIjAne AdhIna. paryantaH cheDo, antima bhAga, mRtyu. parijana : parivAra, pati-patnI paryavasAna H cheDo, antima bhAga, Adi kuTuMbIjano. mRtyu. parihAsadhAma : mazkarInuM pAtra, | paryavasita : cheDAvALuM, attavALuM, mazkarInuM sthAna. jeno dravya-kSetra-kALa-bhAvathI (bhaktAmaramAM). anta che tevuM (zrutajJAnano eka paropakAra : bIjAnuM bhaluM karavuM, saparyavasita bheda). bIjAnuM hita karavuM, kalyANa palyopama : kUvAnI upamAvALo karavuM. kALa, eka yojana lAMbAparopakArarasika : bIjAnuM bhaluM pahoLA ane UMDA kUkvAmAM karavAmAM ja tatpara, anyanuM mANasanA sAta divasamAM kalyANa karavAnA ja rasavALo UgelA ekeka vALanA asaMkhya AtmA. TukaDA karI, bharI, so so varSe ekeka vALa kADhavAthI jeTalo parokSa: AMkhe na dekhAya te, sAkSAt nahIM te. kALa lAge teTalA kALanuM nAma. parokSapramANa : cakSurAdi pAMca pazcAttApa karelI bhUla badala haiyAmAM Indriyo ane manathI tathA duHkha thavuM te. bhaNAvanAra gurujI Adi paranA | pazcAnupUrvI ? UlaTo krama, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakSapratipakSapArabhavika : 82 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza navakAramaMtranAM pado UlaTa rIte | pAdapUrtiH zloka banAvavAmAM, khUTatuM bolavAM te. pada joDI ApavuM te. pakSapratipakSa H vastunuM koI paNa | pAdavihArIH page cAlanAra, vihAra ekabAjunuM sthApana karavuM te karanAra, vAhana vinA pakSa, tenI sAme virodhapakSa te cAlanAra. pratipakSa. pApa duHkha ApanAruM karma, azubha, pAMDuka vana H meruparvatanA zikhara azubha karma, halakuM kAma, uparanuM vana, je 1000 yojana jIvahiMsA Adi aDhAra lAMbuM-pahoLuM che, jemAM tIrthaMkara prakAranAM pApanAM kAryo. bhagavantono janmAbhiSeka thAya pApabirutA H pApa karavAthI DaravuM, pApothI bhayabhIta rahevuM. pAMzulapAda : dhULiyA pagavALA, pApAnubaMdhI pApa H je karmonA arthAt bALako, nAnAM udayathI vartamAna kALe duHkhIbaccAMo. ' daridrI hoya ane hiMsA- jUTha pAkela karmo H udayamAM AvavAne Adi tathA krodhAdirAgAdi taiyAra thayelAM, jeno udayakALa karIne navuM bhAvapApa baMdhAtuM pAkyo che te. hoya te, pApane bAMdhe tevuM pAkhaMDI puruSo : mAyAvI, kapaTI, uditapApa. UlaTasUlaTa samajAvavAmAM pApAnubaMdhI puNya : je karmonA baLavALA. udayathI vartamAna kALe sukhapAcanakriyA H khAdhelA AhArane saubhAgya hoya paraMtu hiMsAdi pakAvavAnI kriyA. ane krodhAdi karI navuM pApa pAchaLalA bhavo H vItI gayelA baMdhAtuM hoya te, pApono baMdha bhavo, atIta janmo, pasAra karAve tevuM puNya, anAyadezanA thayelA janmo. dhanADhya manuSyonuM. pAThabheda : jyAM sUtromAM-zlokomAM | pApiSTAtmA : atizaya pApavALo zabdonI racanA judI hoya te. AtmA, pApI AtmA. pAThazALA : jyAM dharmanuM jJAna | pArabhavikaH parabhavasaMbaMdhI, parabhava bhaNAvAtuM hoya tevuM sthAna. | nuM, gayA bhavanuM, athavA AvatA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 83 pArasamaNipItavarNa bhavanuM (jJAna- saMbaMdha-zakti | pAriSThApanikA samiti maLa, mUtra, vagere). cUMka Adi zArIrika melo jyAM pArasamaNi : eka prakAranuM ratna; je nAkhavAnA hoya tyAMnI bhUmi lokhaMDane aDADavAthI lokhaMDa barAbara jovI, puMjavI ane sonuM thAya te. pramArjavI. pAriNAmika bhAva : vastunuM sahaja pArzvanAtha prabhuH vartamAna covIsImAM svarUpa, jemAM koI kAraNa na thayelA 23mAM prabhu. hoya te; jema ke agninI | pAvApurI nagarIH bihAramAM AvelI dAhakatA, pANInI zItaLatA, eka nagarI ke jyAM prabhuzrI jIvomAM bhavyatAabhavyatA, mahAvIrasvAmI (gujarAtI) caMdranI AhalAdakatA ItyAdi. Aso vadI amAvAsyAe pariNAmikI buddhi : uMmarane lIdhe nirvANa pAmyA che. anubhavo thavAthI pragaTa thayelI piMDa prakRti: karmonI je prakRtionA buddhi, vRddha vaDIlomAM anubhava- peTabheda thaI zakatA hoya te, thI AvelI buddhi. jema ke nAmakarmamAM gati, pAritApanikIkriyAH potAne athavA jAti, zarIranAmakarma vagere. parane tADanA-tarjanA vaDe saMtApa piMDasthAvasthA : tIrthaMkaraprabhunI karavo te, nava tattvamAM AvatI janmathI kevalajJAna pAme tyAM 25 kriyAomAMnI cothI kriyA. sudhInI avasthA, tenA traNa bhedo che. pAribhASika zabda : amuka arthamAM janmAvasthA, rAjyavasthA ane dIkSitArUDha thayelA zabdo, jema ke rucine vasthA, bhAvanAtrikamAM A samyakta, gatisthitimAM svarUpa che. sahAyakane dharmAstikAya, adharmAstikAya Adi je pitAmaha: pitAnA pitA, dAdA. kahevAya che. pIDha : anubhavI, uMmarathI viziSTa, pAriSadeva parSadAnA devo, Indrane prabhAvazALI puruSa. vicAraNA mATenI atyaMtara pItavarNaH varNanA pAMca bhedomAMno Adi traNa prakAranI sabhAnA eka varNa. nAmakarmamAM) pILo devo. raMga. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyakarmapunarAvartana 84 jaine ghArmika pAribhASika zabdakoza puNyakarma H je karma udayamAM AvyuM zarIrAdirUpe grahaNa karIne mUke, chatuM AtmAne sAMsArika sukha- temAM jeTalo kALa thAya te, sagavaDatA ane anukULatA athavA samasta lokAkAzanA Ape te. pradeza pradeze kramazaH mRtyu pAmI puNyAnubaMdhI pApa je pApakarma sparzIne pUrAM kare che, athavA udayamAM AvyuM chatuM sAMsArika eka kALacakranA pratisamayomAM duHkha-pratikULatA Ape paraMtu te kramazaH maraNa pAmIne pUrNa kare vakhate samabhAva-kSamA-moha- te, athavA rasabaMdhanAM sarva vijaya Adi karAvavA dvArA adhyavasAyasthAnomAM kramazaH bhAvapuNyanuM kAraNa bane che, mRtyu vaDe sparza kare te. jema ke caMDakauzika sarpanI pudgalaprakSepaH dezAvagAsika nAmanuM pratibodha pAmyA pachInI dazamuM vrata lIdhA pachI je kIDIonA caTakA sahana bhUmikAmAM javAnuM na hoya tevI karavAvALI sthiti. bhUmikAmAM UbhelA mANasane potAnI dhArelI niyata puNyAnubaMdhI puNya : je puNyakarma udayamAM AvyuM chatuM sAMsArika bhUmikAmAM bolAvavA paththara, sukha-sagavaDa hovA chatAM paNa kAMkaro ke koI anya pudgala dravya tenA upara nAkhI tene temAM Asakti na hoya, nirlepa aMdara bolAvavo te, dazamA dazA hoya, tyAgI thaI vratano eka aticAra. AtmakalyANa karavAnI vRtti te, jemake zAlibhadrajI. pudgalAnaMdIjIva : pudgalanA sukhomAM ja racyopacyo rahenAro putravadhU ? potAnA putranI strI. jIva, sAMsArika, bhautika pudgala H jemAM puraNa-galana thAya, sukhomAM ja AnaMda mAnanAra. paramANuo Ave ane jAya, | pudgalAstikAya : varNa-gaMdha-rasajaDa dravya, nirjIva dravya, jenA sparzavALuM jaDarUpI dravyavizeSa. skaMdha-dezAdi cAra bhedo che. | punarAvartanaH ekanI eka vastu pharI pudgalaparAvartana : anaMtakALa, A pharI karI javI te, kaMThastha kareluM jagatamAM rahelI tamAma vargaNA- pharI pharI bolI javuM te, tenuM onAM pudgalone audArika ja nAma punarAvRtti paNa che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 85 punarbhava/pUrvakoDa varSa punarbhavaH A janma pachI bhAvimAM | Ave che). AvanAro janma. pUjyapAda : pUjanIya che paga jenA putravikAyanaM : A sAmAyika evA AcArya. (pratikramaNAdi) dharmakArya pharI pUrNa nirAvaraNaH saMpUrNapaNe cAlyAM pharI, punaH punaH paNa karavA gayAM che AvaraNa jenAM evA jevuM che. sarvajJa. sarvathA AvaraNa vinApuraskAra : bheTa, bahumAnarUpe nA prabhu. ApavAmAM Ave che. pUrNa samarpaNabhAva : potAnA purimaTha : paccakhkhANavizeSa, | AtmAne deva athavA gurujInA sUryodaya ane sUryAsta vacceno caraNe saMpUrNapaNe samarpita karI ardho bhAga gayA pachI traNa devo te, alpa paNa potAnuM navakAra gaNI bhojana levuM te. DahApaNa na karatAM teonI puruSaveda : puruSanA jIvane strI AjJA anusAre ja jIvavuM, sAthenA saMbhogasukhanI je saMpUrNapaNe teoe batAvelI icchA te. dizAne vaphAdArapaNe vartavuM te. puruSArtha : kArya siddha karavA mATe pUrva H paheluM, pUrva dizA, athavA karAtI mahenata, dharma, artha, dRSTivAda nAmanA bAramAM kAma ane mokSa ema 4 puruSArtha aMgamAM racAyelAM 14 pUrvomAMnuM che; be sAdhya che ane be sAdhana eka, A cauda pUrvo sauthI prathama racAyAM che mATe tene puSkaravaratIpaH aDhI dviIpamAMno trIjo pUrva" kahevAya che. athavA dviIpa, je ghaMTInA paDanI jema coryAsI lAkhane coryAsI lAkhe jabUdvIpAdine vIMTAyelo che, guNavAthI je Ave tepaNa 1 jenA ardhabhAgamAM manuSyo che pUrva kahevAya che. pUrvakroDa varSa H coryAsI lAkhane puSkala: ghaNuM, atizaya, bahu. coryAsI lAkhe guNavAthI je puSpadaMta H phUlanI kaLI jevA dAMta Ave te 1 pUrva, che jenA te, suvidhinAtha prabhunuM 84,00,000 A bIjuM nAma che. (logassamAM | 84,0,000 Education International Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvAdhArapRcchanA 86 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 7056,00,00,000,000 | pUrvAcAryaviracitaH pUrve bhUtakALamAM ATalAM varSonuM je 1 pUrva thAya thaI gayelA zrI bhadrabAhutevAM eka koDa pUrvo, svAmI, zrI umAsvAtijI, zrI "705" upara 107 = siddhasenajI, zrI jinabhadra17 zUnya. gaNijI, zrI haribhadrasUrijI, pUrvadhara : cauda pUrvo bhaNelA zrI hemacaMdrAcAryajI Adi mahAmuni, dRSTivAdanA AcAryonAM banAvelAM zAstro. jANakAra. pUrvAnubaMdha pUrvabhavomAM athavA pUrva pUrvapUrvaparikSepi : AgaLa, avasthAmAM prApta thayelI AgaLalA dvIpa-samudrone jJAnAdi zaktione saMskArone vIMTaLAIne rahelA; jemake gADha karavA, sthira karavA, jabUdvIpane vIMTaLAIne lavaNa, majabUta karavA. lavaNane vIMTaLAIne ghAtakI. pUrvAnubhUtatA : pUrve anubhavelI pUrvaprayoga : pUrvanA prayatnone lIdhe avasthAvizeSa. vartamAnamAM prayatna na hoya ! pUrvAnuvedha : bhUtakALamAM meLavelA topaNa kArya thAya; jema ke paga saMskAronuM gADhapaNe punaH laI lIdhA pachI hiMcoLAnuM meLavavuM. cAlavuM, hAtha laI lIdhA pachI te pUrvApara paryAya : dravyanuM AgaLapaNa ghaMTanuM vAgavuM, ghaMTInuM pAchaLa thayeluM ane thavAvALuM cAlavuM, tema jIvane mokSe javuM je pariNamana, jemake sonAnAM kaha-kuMDaLa Adi paryAyo. pUrvabaddha : bhUtakALamAM bAMdhelAM karmo, | pUrvAparAyatA : pUrva-pazcima dizAmAM je karmono baMdha thaI cUkyo che lAMbA, jabUtIpamAM chae te. varSadharo ane vaccenAM kSetro pUrvabaddha karmodayaH pUrve bhUtakALamAM pUrva-pazcima lAMbAM che. bAMdhelAM karmono vartamAna ! pUrvottara paryAya : dravyanA AgaLakALamAM udaya. pAchaLa thayelA ane thavAvALA pUrvabhavaH atItakALamAM thaI gayelo paryAya. | pRcchanAH gurujI pAse vAcanA lIdhA - bhava. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 87 pRthakkaraNa/pauSadhavata pachI temAM je zaMkA thAya te | viTAyA vinA baccAMno janma vinayabhAve pUchavI, svAdhyAya- thAya che, jema hAthI, sasaluM nA 5 bhedomAMno bIjo bheda. vagere, garbhaja janmanA traNa pRthakkaraNa : vastune chUTI pADavI, bhedamAMno trIjo bheda. alaga karavI, judI judI tattvArthasUtra ra-34). karavI. vyavahAranaya pRththakaraNa porisipaccakhANa : puruSanA svIkAre che. jema jIvonA be zarIrapramANe sUryanI chAyA paDe bheda. trasa, sthAvara, sthAvaranA tyAre navakAra gaNIne je paLAya pAMca bheda pRthvIkAya vagere. te, prAyaH sUryodaya pachI . pRthakva : judApaNuM, bhinnapaNuM, lAka bAda. athavA koI paNa vastumAM rathI poSadazamI - gujarAtI mAgasara vada 9nI saMkhyA, jema ke gAu- dazama, (mAravADI tithio pRthakta eTale rathI 9 gAu, gujarAtI tithi karatAM kRSNapakSamAM yojanapRthakva eTale bethI 9 eka mahino AgaLa hoya che. yojana vagere. tethI mAravADI paMcAMgane AzrayI pRthvIkAya ? mATIrUpe kAyA che jenI poSa vada-dazama). tevA jIvo, athavA mATInA pautra : putrano putra. jIvo mATI-paththara-kAMkarA-retI | paudgalika sukhaH pAMca indriyonA dhAtuo vagere karkaza sparza viSayanuM sAMsArika bhogasukha. vALA. paurANika : jUnuM, prAcIna, athavA peTA bhedaH uttarabhedo, mUlabhedamAM purANa-vedone pramANa paNa vibhAgo, jema mAnanAra. jJAnAvaraNIya karmanA 5 bhedo. peya: pIvA lAyaka, hitakArI, pauSaghavrata H gharmanI puSTi kare te pauSadha, covIsa kalAka phAyadAkArI pINuM. sAMsArika saMbaMdha choDI, paizunya : cADI khAvI, cADIcUgalI sAvadyayoganA tyAgavALuM, sAdhu karavI, caudamuM pApasthAnaka. jevuM jIvana, zrAvakanAM bAra potaja janma spaSTa, cokhkhAM, vratomAMnuM 1 vrata, cAra zikSA oramAM (malinapadArthamAM) | vratomAMnuM 1 vrata. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pauSadhopavAsa,pratibhedI pauSadhopavAsa : upavAsapUrvaka karAyelo pUrvokta pauSadha. prakRtibaMdha : pratisamaye baMdhAtAM karmomAM judA judA svabhAvo nakkI karavA te, jJAnAvarakatva Adino baMdha karavo te. pracalA : UbhA UbhA, ane beThAM beThAM UMgha Ave te, vyAkhyAnamAM, dhArmikAdi vargomAM, pratikramaNAdimAM je UMgha Ave te. pracalApracalA : cAlatAM cAlatAM je UMgha Ave te. prajananendriya : puruSacihna, garbhaja jIvane utpanna karanAra indriya. prajananazakti : padArtha utpanna karavAnI zakti, vIryamAM, bIjamAM je utpAdaka zakti che te. praNipAta H namaskAra, praNAma karavo te, page paDavuM te. praNIta tattva : kahela tattva, gItArtho vaDe kahevAyela-racAyela tattva. pratara H nArakI ane devone rahevA mATenA AvAsonA majalA. (mALa). prataraloka : sAta rAja laMbAI ane pahoLAIvALo loka. pratikramaNa : karelAM pAponI 88 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza AlocanA karavI, micchAmi dukkaDaM mAgavuM. pratikramaNAvazyaka : savAra sAMje niyata karavA lAyaka, tathA paMdara divase, cAra mahine ane bAra mahine vizeSapaNe karavA lAyaka. pratidina dararoja, rojeroja, haMmezAM, sadA. pratipakSI : sAmo pakSa, virodha pakSa, ApaNAthI viruddha mAnyatAvALo pakSa. pratibaMdhaka : kAryane rokanAra, kArya na thavA denAra, kAryanAM utpAdaka kAraNo hAjara hovA chatAM kArya na thavA de te, jemake bIjAe vAvyuM hoya, khAtara-pANI ApyAM hoya, chatAM khAro paDe to anAja pAke nahIM tethI khAro athavA ukhara bhUmi e pratibaMdhaka kahevAya che. pratibhAsaMpanna : tejasvI mANasa, ojasvI, je satya rajU karI zake, koInAthI khoTI rIte Dare nahIM, virodhIo paNa dabAI jAya te. pratibhedI : pratibheda karanAra, jeno paDagho paDe te, uttarabhedavALI vastu. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 89 pratimApratikSepa pratimA : prabhujInI mUrti, jemAM | pratisevanA : lIdhelA niyamamAM prabhupaNuM AropAyuM hoya te, apavAda sevavo, chUcchATa, athavA zrAvaka tathA sAdhunI bhogavavI te, apavAda raste UMcA guNaThANe caDavA mATenI cAlavuM te. (tattvArthasUtra paDimAo. 9-49). pratirUpaka : bheLaseLa karavI, sAro pratisevanAnumati : saMsAra choDI mAla dekhADI khoTo mAla pauSadha karyo hoya, sAvadyaApavo te. yogano tyAga karyo hoya, chatAM prativAsudeva H je traNa khaMDano potAnA nimitte thayelA adhipati (svAmI) hoya, AhArAdinuM sevana kare, vAsudevano virodhI hoya, ekAsaNuM Adi karavA ghare jAya vAsudevanA hAthe ja mare che, jema ke rAvaNa. pratispardhIH harIpha, virodhI, spardhA pratizravaNAnumati. potAnA nimitte karanAra, caDasAcaDasI rAkhanAra. karAyelA AraMbha-samAraMbhathI banAvela AhArAdi vApare pratijJA : koIpaNa prakArano niyama, nahIM, paraMtu pauSadhAdi vrata, mananI sthiratA. pratimAmAM hote chate ghara- pratijJAbhaMga : karelI pratijJA saMsAranI sukhaduHkhanI vAto kare bhAMgavI, lIdhelI pratijJAthI ane sAMbhaLe. calita thavuM te, nyAyazAstramAM pratiSThAmahotsavaH prabhujInI mUrtimAM AvatuM eka prakAranuM nigrahaprabhutvanuM aMjana AMjyA pachI sthAna. arthAt (aMjanazalAkA karyA pratijJAhAni : karelI pratijJA pachI) maMdiramAM prabhujInI bhAMgavI, lIdhelI pratijJAthI sthApanA karavI te, pratiSThA calita thavuM te, nyAyazAstramAM ane tenA nimitte karAyela AvatuM eka prakAranuM nigrahamahotsava. sthAna. pratisamayaH dara samaye, samaye samaye, | pratikSepa : sAmo AkSepa karavo, harapaLe, ekeka samayamAM. | sAmuM nAkhavuM, khaMDana karavuM. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratIka/pramANanayatattAloka 90, jaine dhArmika pAribhASika zabdakoza pratIka : nizAnI, cihna, liMga, | nirvibhAjya bhAga te. vastune oLakhavAnI nizAnI. | pradezabaMdhaH pratisamaye mana, vacana, pratIta : prasiddha, jANItuM, jAhera kAyAnA yogane anusAra thayela. dalikonuM baMdhAvuM. pratyanika : zatru, duzmana, sAmo | pradezodaya : tIvra karmone haLavA bahAdura puruSa, jJAnIne na game rasavALAM karI sajAtIya evI tevuM AcaraNa karanAra. (prathama para prakRtimAM saMkramAvIne karmagraMtha gAthA-54). pararUpe bhogavavAM te. pratyakSa H sAkSAt, bIjAnI sahAya | LSa : atizaya dAjha, aMtaranI vinAnuM. IrSyA, adekhAI, verajhera. pratyakSapramANaH Indriya, mana, prakAza | pradhAnatA : mukhyatA, be nayomAMthI Adi anyanI sahAya vinAnuM | koI ekane mukhya karavo te. AtmAne sAkSAt thanAruM je prapA : paraba, pANI pIvA mATenuM jJAna te (avadhi Adi). sthAna. pratyAhAra : yoganAM ATha aMgomAMnuM | eka aMga, indriyono asaMyama sAmAnyathI cittanI prasannatArokavo. vALo samaya. pratyupakAra : ApaNA upara koIe | prabhAvaka prabhAva vadhAranAra, jaina upakAra karyo hoya, tenI sAme zAsananI zobhA vadhAranArA, tenA badalAmAM kaMI paNa sAmo samyaktanI saDasaTha bolanI upakAra karavo te. sajhAyamAM AvatA ATha pratyeka prakRti H ekeka prakRti, jemAM prabhAvaka. be, traNa, cAra peTabhedo nathI | pramattasaMyata : sarvavirati saMyama che. jemake parAghAta, uzvAsa, AvavA chatAM jIvana pramAdavaza Atapa vagere. hoya te, chaThTha guNasthAnaka, prathama jinezvara : RSabhadeva prabhu, pramAdayukta saMyama. A avasarpiNImAM pahelA pramANa : purAvo, sAkSI, yukti, prabhu. dalIla, sAdhyane sAdhanAra hatu. pradeza : dravyanI sAthe joDAyelo ! pramANanayatattAlokaH zrI vAdideva prabhAtakAla samaya, Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 91 pramANasara/prajJApariSaha sUrijIno banAvela mahAnyAya- | pravRtta : pravRtti karanAra, pravartela, graMtha ke jemAM pratyakSAdi pramANo joDAyela, jema ke "hAyapravRttA, ane sAta nayo tathA kA prazAnAtu" IzAna devaloka pramAtAdinuM varNana che. sudhInA devo kAyAthI bhogamAM pramANasara : yuktipUrvakanI vAta, pravartelA che. tattvArthasUtra saMgata thatI (yuktipUrvakanI) 4-8). vAta. prazaMsA : prazaMsanIya, vakhANavA pramANikatA sajjanatA, nItimattA yogya, zubha. vALuM bolavuM-vartavuM jenAmAM che | prazastakaSAyaH jo ke kaSAyo saMsArate. vardhaka hovAthI nizcayathI pramAda : mohane AdhIna thavuM te, aprazasta ja che tathApi jyAre karmabaMdhano eka hatu. guNonI rakSA ke guNonI vRddhi pramoda : harSa, AnaMda, prasannatA. pUrato teno Azraya karAyo hoya pramodabhAvanA : ApaNAthI je je to te vyavahArathI (upacArathI) prazasta che. jIvo guNAdhika che. adhika vikasitAvasthAvALA che teone prazastatara : vadhAremAM vadhAre joIne prasanna thavuM, harSita thavuM. prazaMsanIya, atizaya vakhANavA yogya. pralayakALa H vinAzakALa, pAMcamA ArAnA cheDe ane chaThThA prazastapariNAma H mohano upazama, ArAnA prAraMbhe AvanAro kSayopazama ane kSaya kare evo vinAzakALa. AtmAno jJAnAdi guNavALo pravacana : prakRSTa vacana, sarvottama upayogapUrvakano vicAravizeSa. vacana, vItarAga prabhunuM vacana, prajJApanIya H samajAvavA yogya, jainazAsana, dvAdazAMgI. gurujI samajAve te pramANe pravacanamAtA : pAMca samiti ane samajavAnI jenI manovRtti che traNa gupti e ATha pravacana te, saraLasvabhAvI, yogyatAmAtA kahevAya che kAraNa ke vALo jIva. tenAthI AtmadharmarUpa putrano prajJApariSaha : prajJA eTale buddhi, janma thAya che. atizaya ghaNI buddhi hovA chatAM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANanAzaka preSyagaNa - 92 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza vAyu. paNa teno garva na kare, | lAyaka, prabhAte smRti yogya. nirabhimAnI thaI potAne | prAthamika bhUmikA H zarUAtanI alpajJa jANe te. avasthA, bALajIvo, jeno haju prANanAzakaH zarIrasaMbaMdhI dravyaprANI- vadhAre vikAsa thayo nathI tevA no vinAza karanAra, viSa, jIvo. agni vagere, AtmAnA prAmAprAptavibhASA : saMskRta bhASAmAM jJAnAdi bhAvaprANono vinAza je niyama amuka zabdomAM nakkI karanAra rAgadveSAdi. lAgu paDato hoya ane amuka prANavallabha H prANa jevI vahAlI zabdomAM bilakula lAgu na vastu, (pati athavA patnI). paDato hoya, tevA sarva zabdomAM prANavAyu : zvAsocchavAsarUpa te niyama vikalpe lAgu pADavo zarIramAM levAto ane mukAto prApya : meLavavA yogya, tene ja prANasaMkaTa: evI Aphata AvI paDe prAptavya paNa kahevAya che. ke jyAM prANI saMkaTamAM mukAyA | prApyakArI H je indriyo potAnA hoya. viSayanI sAthe saMyoga pAmIne prANAtipAta H para prANInA prANI che ja jJAna karAve che, jema ke haNavA, jIvaghAta karavo, jillAdi. bIjAne mArI nAkhavA, aDhAra | prAbalyaH jora, jusso, karmaprAbalya pApasthAnakamAMnuM paheluM. eTale karmonuM jora. prANAtipAtikI kriyA : anya ! prAyazcitta H karelI bhUlonI jIvonI jemAM hiMsA thAya tevI AlocanA karavApUrvaka gurujIe AraMbha samAraMbhavALI kriyA, Apelo daMDa svIkAravo te. 25 kriyAmAMnI pAMcamI kriyA. prArabdha : nasIba, bhAgya, karma, prANAyAmaH yoganAM ATha aMgomAMnuM (laukika bhASAmAM Izvara). cothuM aMga, dIprA dRSTimAM preSyagaNa ? ApaNe jenuM poSaNa AvatuM yoganuM viziSTa eka karavAnuM che evA nokaraaMga. cAkarono samUha, pAlavA prAtaHsmaraNIya : savAre yAda karavA | yogyano samudAya. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 3 pdhyaprayoga/bahudhA DSyaprayogaH dazamA vratamAM niyamita | mokalAvavI. bhUmikAmAMthI nokaro dvArA | prauDha strI-puruSa : pukhta vayanAM, koIpaNa vastu bahAra | viziSTa uMmaravALAM strI-puruSa. phaNIdharaH nAga, sarpa. phaLa Ave ja evuM bIja, phalaniSpAdakaH phaLa utpanna karanAra, | phUlopadhAyakatA : phaLa ApavAnI avazya phaLa ApanAra. bIjamAM rahelI avadhyazakti. lopaghAyaka je bIjamAMthI avazya | bagadhyAna : bagalAnA jevuM dhyAna, | bandhaviccheda : te te guNaThANe te te jema bagalo mAchalI pakaDavA | karmanA baMdhanuM aTakI javuM, jema mATe sthira thaI jAya, tema ke mithyAtva mohano pahele, sAMsArika sukha mATenI anaMtAnubaMdhIno bIje baMdhasthiratA. viccheda. baDAI hAMkavIH moTAI batAvavI, | bandhasthAnaka H ekajIva ekasAthe pote potAnI moTAI gAvI. jJAnAvaraNIyAdi ekeka karmanI baddhAyu parabhavanuM AyuSya je jIve keTalI keTalI prakRtio bAMdhe bAMdhI lIdhuM che te. bandhasvAmitva : trIjA karmagraMthanuM bandhaH AtmA sAthe karmanuM baMdhAvuM. nAma, narakagati Adi 2 bandhacchada : karmanA baMdhanuM aTakI mArgaNAomAM kaI kaI javuM. jema caudamuM guNasthAnaka. mArgaNAmAM vartato jIva keTalAM bAna : aTakAyata, pratibaMdha keTalAM karma bAMdhe ? karanAra, rokanAra. bahudhA : ghaNuM karIne, prAyaH, bahu te. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuparizramita/bAhyabhAva nivRtti prakAre, aneka rIte. bahuparizramita : ghaNuM ja thAkeluM, atizaya parizramavALuM thayeluM. bahAraMbhatva : ghaNA AraMbha samAraMbha jenA jIvanamAM che te. bAdara H eka jIvanuM zarIra, athavA aneka jIvonAM aneka zarIro bhegAM thayAM chatAM je cakSuthI dekhI zakAya te, evI rIte cakSuthI dekhI zakAya tevA pudgalaskaMdho. bAdaraparyAmA : je jIvonAM zarIro cakSurgocara che ane potAnA bhavane yogya 4/5/6 paryAptio jeNe pUrI karI che athavA pUrI karavA samartha che te. bAdarekendriya : sparzanA eka ja indriya jene maLI che. tevA sthAvara jIvomAM je cakSuthI gocara thAya tevA zarIravALA. bAdhaka tattva : koIpaNa kArya karavAmAM muzkelI sarajanAra, kAma na thavA denAra tattva, vighna UbhuM karanAra tattva. bAra parSadA : bhagavAnanA samavasaraNa vakhate nIce mujaba 12 jAtanA jIvono samUhavyAkhyAna sAMbhaLanAra hoya che. (1) bhavanapati. (2) vyaMtara, 94 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza (4) (3) jyotiSika, vaimAnika devo, (pathI 8) A cAre devonI devIo, (9) sAdhu, (10) sAdhvI, (11) zrAvaka, (12) zrAvikA. bAlatapa : ajJAnatAthI viveka vinA karAto tapa, jema ke paMcAgnitapa, agnipraveza, jalapraveza, parvata uparathI paDatuM mUkyuM vagere. bAhya tapa : upavAsa karavo, ochuM bhojana karavuM vagere cha prakArano tapa, je tapa zarIrane tapAve, bahAranA loko joI zake te. bAhya nimitta : samyaktvAdi guNo pAmavAmAM sAyaka thanAra bahAranAM kAraNo, jema ke mUrti, gurujI, samajAvanAra, ke vaDIlo vagere. bAhya nivRtti indriya : bahAra dekhAtI ane aMdaranI indriyanI mAtra rakSA karanArI, evI pudgalanA AkAravALI je indriya te. bAhyabhAva nivRtti : pudgalanA sukha-duHkha saMbaMdhI vicArono, zarIra, parivAra, dhanAdi saMbaMdhI vicArono, ane krodhamAnAdi saMbaMdhI vicArono tathA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 5 bAhyApekSitabauddhadharma rAga-dveSAdi bhAvonA vicAro- | pratibodha pAmelA che. teonI no tyAga karavo te. pAse upadeza sAMbhaLavAthI je bAhyApekSita : bahAranA kAraNanI pratibodha pAme che. apekSA rAkhanAruM, jema ke buddhabhagavAn H bauddhadarzananI jJAnaprANirUpa kArya gurujI ane sthApanA karanAra gautama buddha pustakAdi bAhya padArthone paNa RSi. AdhIna che. buddhicAturya : buddhinI caturAI, binajarUrI pApa H jenI jarUriyAta buddhinI hoziyArI, cAlAkI. nathI evuM pApa, jema ke buddhibaLa : buddhinuM baLa, tINa nATaka-sinemA jovAM. buddhirUpa je baLa, tenAthI. binapramANatA je aMgonI UMcAI- beindriya H jenA zarIramAM sparzanA jADAI-laMbAI je mApanI hovI ane rasanA ema be indriyo. joIe te mApanI na hovI. che te, zaMkha-koDAM-aLasiyAM tenAthI ochI-vadhatI hovI te. vagere. athavA je vAtamAM tathya na hoya be ghaDI kAlaH 48 miniTano samaya, 24 miniTanI 1 ghaDI. binapramANasara : je vAta rajU bodhibIja H samyakatvarUpI mokSanuM karavAmAM koI samartha yukti na avadhyakAraNa, avazyaphaLa hoya, sAcI dalIla na hoya Ape ja tevuM che kAraNa te. tevI pAyA vinAnI vAta. bodhisattva : bauddhadarzanamAM bIjabhUta : aMze aMze mUlakAraNa samyagdaSTi jIva" mATe svarUpa, bAlyAvasthAmAM paDelA prasiddha pAribhASika A zabda dharmanA saMskAro te bhAvimAM che. mokSanuM sAcuM kAraNa je AvanArA vadhu dharmasaMskAronuM tattvabodha ane tenI ruci je bIja che. AtmAne prApta thaI che te jIva. bujha bujha : he caMDakauzika ? tuM | bauddhadharma : buddha bhagavAne (gautamapratibodha pAma, pratibodha buddha RSie) batAvelo je pAma. dharma, sarva vastuo kSaNika che buddhabodhita H je jJAnI mahAtmAo | ityAdi. For Private & Personal Use'Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddhiAnta bharatakSetra 96 jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza bauddhikatattva : buddhisaMbaMdhI tattva, | brahmaloka: vaimAnika devomAM pAMcamo buddhigrAhya je bhAva te. devaloka. brahmacaryaH saMsAranA bhogono tyAga, brahmahatyAH brAhmaNanI hiMsA karavI, AtmasvabhAvamAM vartana, jJAnAdi brAhmaNone duHkha ApavuM te. guNomAM ja lIna thavuM te. bha bhaktapAnavicchedaH Azrita jIvone athavA na paNa hoya, ema samayasara bhojana tathA pANI banne pAsAM jyAM hoya te na ApyuM hoya, teno viyoga bhajanA. karyo hoya. bhaTTAraka: digaMbara saMpradAyane mAnya bhaktibhAva : prabhu pratyenI bhakti nagna sAdhuavasthA svIkAratAM karavAno hRdayamAM rahelo bhAva. pUrve kSullakAvasthA ane tenI bhaktimArga : karmono kSaya karavAnA pUrvenI avasthAvizeSa ke jeo traNa mArgo che. prAthamika jIvo lAla vastradhArI hoya che. mATe prabhunI bhakti e ja bhadra zAlavanaH meruparvatanI taLeTImAM mArga, (madhyama jIvo mATe AveluM eka suMdara vana. kriyAmArga ane uttama jIvo bhadra samAja - saMskArI mANaso, mATe jJAnamArga). sArA vicAra ane AcaravALo bhaktiyoga H prabhunI bhakti karavI samAja. e paNa AtmAne mokSanI sAthe | bhayabhItaH bhayothI Darelo, bhayothI joDanAra hovAthI prAthamika Akula vyAkula AtmA. kakSAe yoga kahevAya che. bhayAvita bhayathI yukta, bhayothI bhagavAn H bhAgyavAna, vItarAga bharelo. ane sarvajJa evA paramAtmA. bharata mahArAjA : zrI RSabhadeva bhajanA jANavI ? vikalpa, thAya | prabhunA putra, prathama cakravartI. athavA na paNa thAya, hoya | bharatakSetra : jaMbudvIpamAM dakSiNa Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza bhAgamAM AveluM bIjanA caMdramAnA AkAre 526, 6/19 yojana uttara-dakSiNa lAMbuM eka kSetra. pUrva-pazcima aniyata lAMbuM, te ja rIte dhAtakIkhaMDa ane puSkaravaradvIpamAM paNa 2+2 bharatakSetro che. bhavacakra : saMsArarUpI cakra, janma janmamAM pha2vA-bhaTakavApaNuM. bhavadhAraNIya zarIra : janmathI maLeluM je prathama zarIra te, jema devanArakIne janmathI je vaikriya maLe te bhavadhAraNIya, pachI navuM banAve te uttaravaikriya zarIra kahevAya che. bhavanapatideva : cAra nikAyanA devomAMnI prathama nikAya, jenA asurakumAra Adi 10 bhedo che. bhavanirveda : saMsAra uparathI kaMTALo, saMsArasukhanI binarasikatA. bhavaparipAka : bhavonuM pAkI javuM, mokSa mATenI yogyatA pAkavI. bhavapratyayika : bhava che nimitta jemAM evuM, jema pakSIne UDavAnI zakti, mAchalAMne taravAnI zakti bhavathI ja maLe che tema deva, nArakIne avadhijJAna ane vaikriya zarIra bhavathI ja maLe che. 97 bhavacakra/bhATakakarma bhavabhIru AtmA : saMsAranA (sukha-duHkhamaya) bhAvothI DaranAro AtmA. bhavavairAgya : saMsAramAMthI rAga nIkaLI javo, rAganI hAni, bhAbhinaMdI H saMsAranA bhautika sukhamAM ja ghaNo AnaMda mAnanAra. bhavitavyatA : niyati, bhAvimAM nizcita thanAruM, dravyanA kevalajJAnInI dRSTie thanArA paryAyo. bhavyAtibhavya : suMdaramAM ghaNuM suMdara, atizaya suMdara. bhasmachannAgni H rAkhathI DhaMkAyelo agni, (tenA jevo upazamabhAva che). bhakSaNakriyA : pacAvI pADavAnI kriyA, bhakSaNa karavAnI kriyA. bhAgya H nasIba, karma, pUrvabaddha (jainetara dRSTie Izvara). bhAgyavAn H nasIbavALo, puNyakarma vALo, zubhakarmavALo AtmA. bhAgyodaya : pUrve bAMdhelA puNyano udaya, AnuM ja nAma bhAgyadazA paNa kahevAya che. bhATakakarma : gADI, gADAM, ratha vagere vAhano bhADe ApavAM, bhADAthI calAvavAM, paMdara karmAdAnamAMnuM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhATacAraNa/bhASAvargaNA 98 jaine dhArmika pAribhASika zabdakoza eka karmAdAna. lobha, rAga, dveSa Adi. bhATacAraNa : prazaMsA karanArA, | bhAvapuNya : cAra ghAtI karmono guNAvali gAnArA, vadhu paDatAM kSayopazama, vizeSe mohanIyano vizeSaNo vAparI sAruM sAruM che kSayopazama samyagUjJAna, kSamA, bolanArA. namratA, saraLatA, saMtoSa, bhANa : sUrya, ravi, tejapuMja. | vinaya, zIyaLa Adi. bhAmaMDaLa : prabhujInI mukhamudrAnI | bhAvapUjA : AtmAnA uccatama pAchaLa rakhAtuM eka tejanA pariNAmo pUrvaka prabhujIne samUhAtmaka cakra, je prabhujInA namaskAra Adi pUjA karavI te, mukhanA tejane AkarSI le che. athavA kaSAyonuM atizaya bhAratIH sarasvatI, vANI, vANInI damana. devI, pravacana. bhAvaprANaH jJAna-darzanacAritra-vIrya bhArAropaNa : bIjA jIva upara Adi AtmAnA guNo. bhAranuM AropaNa karavuM, bhAra ! bhAvahiMsAH bIjAnuM kharAba karavAnA nAkhavo. athavA hiMsA karavAnA bhAva : haiyAnA pariNAma, aMdaranA pariNAma karavA, manamAM vicAro tathA karmanA upazama kaSAyono Aveza, kaSAyonI kSayopazama-kSaya-udaya AdithI tIvratA. AveluM svarUpa tathA vastunuM bhAvibhAva : bhAvimAM kevalajJAnI sahajasvarUpa (jene bhagavAnanI dRSTie je bhAvo pAriNAmikabhAva kahevAya che). banavAnA niyata che te, bhAvanikSepa : vastunI vAstavika (bhAvimAM niyata thanAra). yathArtha paristhiti, jema ke bhAvendriya H mati-zrutajJAnAvaraNIya tIrthaMkara bhagavAnanI kevalI karmanA kSayopazamathI AtmAmAM avasthA hoya tyAre teone prApta thayelI (indriyo dvArA) tIrthaMkara kahevA te. viSaya jANavAnI zakti. bhAvapApaH cAra ghAtakarmono udaya, bhASAvargaNA : jagatamAM rahelI 8 vizeSe mohanIya karmano udaya, vargaNAomAMnI pAMcamI vargaNA, ajJAnatA, krodha, mAna, mAyA, | eka prakAranA pudgalaskaMdho ke Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 99 bhASAsamiti/bhedaccheda jene A AtmA grahaNa karIne | bhujaparisarpa H je prANIo hAthathI bhASAsvarUpe banAvIne bhASA- cAle che, jenA hAtha beThelI rUpe prayoje che. avasthAmAM bhojanAdi mATe bhASAsamitiH priya, hitakAraka, satya ane cAlavAnI avasthAmAM paga vacana bolavuM ane te paNa mATe kAma Ave te, vAMdarA, parimita-pramANasara ja bolavuM. khisakolI vagere. bhASyaH sUtrakathita artha jemAM spaSTa bhujAbaLa H hAthamAM raheluM baLa, karyo hoya te, sUtramAM kahelA potAnuM ja baLa. saMkSipta arthane jemAM vistArathI | bhayaskArabaMdha : karmonI thoDI samajAvyo hoya te, jema ke prakRtio bAMdhato A jIva tattvArtha bhASya, vizeSAvazyaka ! vadhAre karmaprakRtio bAMdhe tyAre bhASya vagere. pahelA samaye bhayaskArabaMdha. bhASyatrayam H traNa bhAgo, zrI bhUgoLa : pRthvI saMbaMdhI vicAro, devendrasUrijInAM banAvelAM dIpa-samudranadI AdinuM varNana. caityavaMdanAdi traNa bhASyo, bhUcaraH pRthvI upara cAlanArA jIvo, caityavaMdana, guruvaMdana ane manuSya-pazu vagere. paccakhANa. bhUtapaMcaka : pAMca bhUto, pRthvIbhinna bhinna kArya : juduM juduM kArya, pANI-teja-vAyu ane AkAza. alaga alaga kArya. bhUtArthaH yathArtha - satya, barAbara. bhinnabhinnaH amuka apekSAe bhinna bhUmigAmI : pRthvI upara gamana ane amuka apekSAe abhinna karanAra, bhUmi upara cAlanAra dravyArthika nayathI abhinna ane manuSyAdi. paryAyArthika nayathI bhinna. bhUmizayana : pRthvI upara UMghavuM, bhikSATana : bhikSA mATe pharavuM, | gAdI-gAdalAM na rAkhatAM nIce gocarI mATe javuM. zayana karavuM. bhIti : bhaya, Dara, bIka, manamAM | bheda : juduM, bhinna, bhinnapaNuM. rahelo Dara. bhedakRta : bhedathI karAyeluM, bheda muktAhArapAcanaH khAdhelA AhArane | hovAne lIdhe thayeluM. pakAvanAruM (tejasa zarIra che). | bhedaccheda H be vastu vacce rahelI che Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedAbheda/bhrAnti thavI bhinnatA, teno vinAza karavo te. bhedAbheda : koI paNa be vastuo vacce apekSAe bheda ane apekSAe abheda; jema ke pazu ane manuSya vacce pazu ane manuSyapaNe bheda ane paMcendriyapaNe abheda. 100 bhoga H je eka vAra bhogavAya evI vastu, bhogavavuM, vAparavuM. bhogabhUmi : yugalika kSetro, akarmabhUmi, jyAM sAMsArika sukho ghaNAM che tevI bhUmi, himavaMta-rivarSAdi kSetro. bhogAbhilASI (jIva) : bhogonI ja icchAvALo jIva, saMsArasukhano ja icchuka. bhogopabhoga : eka vAra bhogavAya te bhoga ane vAraMvAra bhogavAya te upabhoga, te bannenuM sAthe vartavuM te bhogopabhoga. bhogopabhoga (parimANavrata) : bhoga ane upabhoga yogya vastuo jIvanamAM keTalI vAparavI tenuM mApa dhAravuM, pramANa karavuM te. bhogyakALa : bAMdhelAM karmono udaya zarU thAya tyArathI teono bhogavavAno kALa athavA karmadalikonI racanAvALo kALa, jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza je karmonI jeTalI sthiti hoya tenA 1 koDAkoDI sAgaropame 100 varSano abAdha kALa hoya che te vinAno bAkIno kALa. bhautika dRSTi : saMsArasukha e ja sAra che, meLavavA yogya che evI dRSTi. bhautika sukha : pAMca indriyosaMbaMdhI saMsAranuM sukha. bhrama thavo : viparIta dekhAvuM, magajamAM viparIta besavuM, UMdhuM lAgavuM, UlaTasUlaTa buddhi thavI te. bhramaravRtti H bhamarAnI jema, sAdhusaMtono AhAra bhamarAnI jema hoya che. jema bhamaro judAM judAM phUlomAMthI rasa cUse paraMtu koI phUlano vinAza na kare, tema sAdhusaMto judAM judAM gharothI alpa alpa AhAra le, koIne paNa duHkha na Ape. bhramitacitta : jenuM citta bhramita thayuM che te, sAra vastune asAra mAne ane asAra vastune sAra mAne te. bhraSTa : nAza pAmela, khovAyela, mArgathI bhUlo paDela hoya te. bhrAnti thavI : sAramAM asAra buddhi thavI, ajJAnadazA. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 101 maMgaLa madirApAna maMgaLa : sukha ApanAra, AtmAne tanmayatA. dharmamAM jADa te, mane A | maghAnArakI : sAta nArakImAMnI 1 saMsArathI je gAI (pele pAra nArakI, chakI nArakI. utAre) te maMgaLa. maTha H Azrama, dharmakArya mATenuM maMgaLamaya (navakAra)H maMgaLasvarUpa, sthAna, manuSyonI vastIthI dUra maMgaLane ja karanAra, jenAM dharmakArya mATe sthAna. padepada maMgaLa che te. matikalpanA : potAnI buddhi pramANe maMgalasUtra : maMgaLa karanAruM pavitra vastunI kalpanA karavI te. sUtra athavA kaMThamAM paherAtuM mativiparyaya ? UlaTI buddhi thavI ane vyavahArathI maMgalamaya te, buddhinI viparItatA, je evuM AbhUSaNa. vastunuM evuM svarUpa na hoya te maMDala : mAMDaluM, goLAkAre raheluM vastune tevI mAnavI. cakra, jaMbUdIpAdimAM sUrya mativibhramaH UlaTI buddhi thavI te, caMdrAdine pharavAnAM mAMDalAM, ! matimAM khoTI vAta ghUsI javI sUryanAM 183, ane caMdranAM 15 masyagalAgala nyAya : nAnA maMDalakSetra mAMDalAnuM kSetra, sUrya-caMdrane mAchalAne moTuM mAchaluM gaLe, pharavAmAM rokAyeluM kSetra, upara moya mAchalAne tenAthI paNa kahelA mAMDalanuM pa10, moTuM mAchaluM gaLe, tema nAne 4861 cArakSetra. moTo dabAve, tene tenAthI moTo maMthana : valovavuM, maMthana karavuM, hoya te dabAve, gaLI jAya, jorajorathI goLagoLa pheravavuM. vagere. maMthAna : ravaiyo, kevalI bhagavAna | madaH abhimAna, ahaMkAra, jAti kevalI samuddaghAta vakhate Atma- no, kuLano, rUpano, vidyAno, pradezone cAre dizAmAM vistRta dhanano je ahaMkAra te, mada kare che, tRtIya samayavartI kriyA. | kula 8 jAtanA che. magnatA : ekAkAra, otaprota, | madirApAna H dArUnuM pIvuM, madirA maMDala. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madonmatta/marmasthAna 102 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza eTale dArU, pAna eTale pIvuM. hoya tenuM haLavuM thavuM, ochAsa madonmatta : abhimAnathI garviSTha thavI. banela, ahaMkArI. manda mithyAtvI H jenuM mithyAtva madyaH dArU, mahAvigaI, vadhu vikAra mohanIya karma DhIluM paDyuM che, karanArI, asaMkhya jIvovALI. haLavuM thayuM che te. madhaH madha, mahAvigaI, vadhu vikAra | manmatha : kAmadeva, kAmavikAra, karanArI, asaMkhya jIvovALI. kAmavAsanA. madhyamaH vaccenuM, jadhanya paNa nahIM maraNabhayaH mRtyuno bhaya, maraNathI ane utkRSTa paNa nahIM. DaravuM, je avazya AvavAnuM ja madhyamapadalopI (samAsa) H vaccenuM che teno bhaya. pada UDI jAya evo samAsa, maraNasamuddAtaH mRtyakAle utpattijemake "yaMganena yajJanI sthAna sudhI Atmapradezone vapra = zrezmanAvagraha !" laMbAvavA te. mananIya pravacanaH je vaktAnuM bhASaNa | maraNazaMsA : maravAnI icchA thavI. manana karavA yogya hoya te duHkha Ave tyAre vaheluM mRtyu bhASaNa. Ave tevI icchA karavI. manavAMchita : managamatuM, manamAM je | markaTabaMdha : mAMkaDAnuM baccuM tenI ISTa hoya te. mAtAnA peTe evuM coMTI jAya che ke mAtA chalaMga mAre topaNa manavAMchita phalaprada : managamatA phaLane ApanAra. te bacuM paDe nahIM. tevA prakArano be hADakAMno bAMdho, manISA : buddhi, mati. racanA te. manISI puruSo : buddhizALI marmavedhaka vacana : AtmAnAM marmamahAtmAo, jJAnI puruSo. sthAnone vIMdhI nAkhe evAM manuSyabhava mAnavano bhava, manuSyanuM vacano. AyuSya, manuSyamAM gamana. marmasthAna : jyAM AtmAnA ghaNA manogata bhAva : manamAM rahelA pradezonuM astitva che. je vicAro, mananA saMkalpo. bhAganA chedana-bhedanathI mRtyu mandatA thavI H karmomAM je tIvra rasa | ja thAya tevo ghaniSTha bhAga. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika paribhASika zabdakoza 103 malayAcala/mATInI rekhA samAna malayAcala (parvata) : eka parvata- maLI zake tevI - manuSyabhava vizeSa, ke jyAM atizaya vagere 4 vastuo. hariyALI che. ane vanarapatinA mahAvigaI : atizaya vikAra kAraNe atizaya sugaMdhavALo karanArI, te te varNavALA pavana vAya che. asaMkhya jIvothI yukta evI mahanIya mukhya pUjya mahAtmAomAM madha, mAMsa, madirA ane agresara, sarvathI zreSTha, pUjya. mAkhaNa ema cAra moTI vigaI. mahasenavanaH bihArapradezamAM AveluM mahAvidehakSetra : jaMbudvIpamAM suMdara eka vana, ke jyAM prabhu atizaya madhyabhAgamAM pUrvamahAvIra svAmInI prathama pazcima eka lAkha yojana lAMbu dezanA ane saMghanI sthApanA kSetra, e ja pramANe ghAtakI thaI hatI. khaMDa ane ardhapuSkaravara dvIpamAM mahAAgAra H kAyotsargamAM AvatI aniyamita mApavALAM cAra moTI chUTo, ke je annatya 2-2-mahAvideha che. sUtramAM "vArdi" zabdamAM mahAvIrasvAmI : bharatakSetranI A Adi zabdathI jaNAvela che. covIsInA caramatIrthakara, (1) paMcendriyanuM chedanabhedana, ApaNA Asanna upakArI. (2) prANaghAtaka prANIono mahAzivarAtri mahAdeva bhagavAnano upadrava, (3) agni-jalAdino janmadivasa, gujarAtI mahAvada bhaya ane (4) sarpAdino DaMza. moTI chUTa. mahAzukadevaloka : vaimAnika devomAM mahAtamaprabhA : nIce AvelI sAta Avelo sAtamo devaloka. nArakIomAMnI chellI sAtamI mahAsvapno: tIrthakara ane cakravartI nArakI. jyAre mAtAnI kukSimAM Ave mahAtmApuruSa : jeno AtmA tyAre teonI mAtAne atizaya ghaNo mahAna - UMco AvanArAM cauda moTAM svapno. che te. mAghavatI nAraka? sAta nArakImAMnI mahAdurlabha (manuSyabhavAdi) : A 1 chellI sAtamI nArakI. saMsAramAM atizaya muzkelIthI | mATInI rekhA samAna (kaSAya) : 14. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAThA vicAro/mArdavatA 104 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza - comAsAnuM pANI sukAyA pachI | aDhAra pApasthAnakomAMnuM sattaramATImAM paDelI rekhA jevA meM eka pApasthAnaka pharIthI bAra mahine saMdhAya tevA | mAyAzalya : traNa zalyomAMnuM eka, apratyAkhyAnIya kaSAyo. haiyAmAM kapaTa rAkhavuM te. mAThA vicAro : khoTA vicAro, mArgaNAsthAnaka ? koIpaNa vastuno AtmAnuM ahita karanArA vicAra karavA mATe pADelA | vicAro. prakAro, vAro, vicAraNAnAM mAtaMgapati : hAthIono svAmI, sthAno, mULa 14, uttarabheda caMDALomAM agresara. 62. mAtsaryabhAva : haiyAmAM IrSyA-dAjha- | mArgapatitaH ardhapudgala parAvartana adekhAInA bhAvo, vicAro. kALanI aMdara AvavAthI saMsAra mAdhyasthabhAva : taTasthapaNuM, banne taravAnA sAcA mArga upara pakSomAMthI koI paNa pakSamAM na Avelo. kheMcAvuM, bannenI vacce nyAyamAM mArgabhraSTa manuSya : sAcA nyAyanA vartavuM te. mArgathI ane AtmakalyANakArI mAna : ahaMkAra, moTAI, abhi- evA mArgathI patita; mArgathI mAna, mahattvatA. bhraSTa thayelo manuSya. mAnanIya ? mAna ApavA yogya, | mArgAnusAritA H jinezvara bhagavaMte pUjya, sanmAnane yogya. batAvelA mArgane anusaravAmAnasika sthiti : manasaMbaMdhI paristhiti, mana uparano | mArgAbhimukha : saMsAra taravAnA kaMTrola. sAcA mArganI sanmukha Avelo mAnahAni : potAnuM svamAna na sacavAvuM, apamAna thavuM, | mArgopadezikA : saMskRta bhASAno parAbhava thavo. mArga, rasto batAvanAruM pustaka mAyA : kapaTa, jUTha, chetarapiMDI, athavA koIpaNa mArga batAva haiyAmAM juduM ane hoThe juduM nArI strI. mAyAmRSAvAda : peTamAM kapaTa | mArdavatA H komaLatA, haiyAnI rAkhavApUrvaka jUThuM bolavuM, | saraLatA, kapaTa vinAnI paNuM. jIva. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 105 mArmika bhASA/mRgajaLa avasthA. vALo jIva. mArmika bhASA : mIThuM bolAtuM hoya | mizradRSTiguNa (sthAnaka) : jinezvara paraMtu aMdara jhera hoya, vyaMga- bhagavAnanA dharma upara rAga vacano ane dviarthI bolAtI paNa na hoya ane dveSa paNa na bhASA. hoya evI mizra pariNati. mArmika yukti sAmenA pratipakSanA | muktAvasthA : AtmAnI karmo marmane ja kApI nAkhe tevI tIvra vinAnI avasthA, zarIrarahita yukti . AtmA. mArmika zabdaH marmamAM lAgI Ave, mukti H mokSa, AtmAnuM karma ane ghA lAge tevo jherayukta zabda. zarIrAdi baMdhanomAMthI chUTavuM. mAlakoza rAgaH eka suMdara viziSTa muktibIja : mokSanuM eka uccatama rAga, dhvani ke jenAthI varasAda | kAraNa, (samyagdarzana). Ave. mumukSA : saMsAranAM baMdhanomAMthI mAlava deza : hAlano madhyapradeza, chUTavAnI icchA. jemAM zrIpAla mahArAjA Adi | mumukSu : saMsAranAM baMdhanomAMthI chUTI thayA che. mokSe javAnI icchAvALo. mahendra devaloka vaimAnika devalokana | muhaparIH mukha ADo rakhAto pATo, nA 12 devalokomAMno cotho vAyukAyanA jIvonI rakSA mATe devaloka. mukhanI AgaLa rakhAtuM eka micchAmi dukkaDa : mAruM pApa mithyA vastravizeSa. thajo, mArI bhUla kSamA hojo. muhUrtaH pUrNa 48 miniTano kALa mithyAtva zalya H kudeva, kuguru ane athavA zubha samaya. kudharmanI ruci, traNa zalyomAMnuM mUchayuktaH bebhAna avasthA, behoza eka zalya eTale DaMkha, AtmAne dazA, caitanya AvRtta thAya te. jenAthI karmono DaMkha lAge te. mUrtipUjakaH mUrtine prabhu ja che ema mithyAdRSTiguNasthAnaka : cauda || mAnI pUjanAro varga. guNasthAnakomAMnuM paheluM guNa- mRgajaLa : jhAMjhavAnuM jaLa, rastA sthAnaka ke jyAM AtmAnI ruci upara sUryanAM kiraNothI thato UlaTI hoya che. mithyA ruci- | pANIno AbhAsamAtra, pANI Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRgapatilaMchana/mauna ekAdazI 106 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza nA jevuM camakavuM. kriIDA, saMsAranA bhoganuM sevana. mRgapatilaMchana : siMhanuM laMchana, zrI | morapiMchI H digaMbara sAdhuo vaDe zAntinAtha prabhunuM laMchana. jIvonI jayaNA mATe rakhAtuM mRtAvasthA mRtyu pAmelI, marI sAdhana. gayelAnI je avasthA che. | mohanIyakarma H AtmAne mUMjhAve, mRtyakALa : maraNano samaya, dravya- hitAhitanA vivekathI zUnya kare prANono viyoga thavo te. te, ATha karmomAMnuM 1 cothuM mRtyuloka : manuSyovALo loka, karma. madhyama loka, tioloka. mohavazatA : mohanIyakarmanI mRSAnubaMdhI : jUThuM bolavA saMbaMdhI parAdhInatA, paravazatA. vicAro, atizaya kapaTapUrvaka | mohita thayela ? koIpaNa vastu upara asatya uccAravALuM eka raudra- atizaya prema thavo, rAga thavo. dhyAna. mokSa : karma ane saMsAranAM tamAma mRSAvAda : jUThuM bolavuM te, 18 baMdhanomAMthI chuTakAro. pApasthAnakomAMnuM bIjuM | mokSapathikaH mokSanA mArge cAlanAro pApasthAnaka. AtmA, mola tarapha pravartanAra. mRSapadeza : bIjAne khoTI mokSamArga : sarvathA karmono vinAza zikhAmaNa, salAha ke upadeza karI muktie javAno rasto. Apavo te, bIjA vratanA pAMca maukharyatA : vAcALatA, bephAma aticAromAMno eka aticAra. bolavApaNuM, AThamA anartha meruterasa : poSa vada 13 daMDaviramaNa vratasaMbaMdhI eka (gujarAtI). zrI RSabhadeva aticAra. prabhuno nirvANa divasa. mauna ekAdazI : mAgasara suda meruparvata : mahAvideha kSetramAM agyArasa, ke je divase pAMca Avelo, eka lAkha yojana bharata ane pAMca airAvata ema UMco parvata. daze kSetronI traNe kALanI maitrIbhAva H ekabIjA jIvo upara covIzImAMthI pAMca pAMca paraspara mitratA rAkhavI. kalyANako thayAM che ema kula maiithunakriyA H strI-puruSanI saMsAra- | 104345 = 150 doDhaso Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 107 maunavratapAlanapaththopalabdhi kalyANakavALI tithi. | siddhAnta, pAyAnI mAnyatA. maunavratapAlana : bhASAthI bolavuM | myAna : taravAra sAcavavA mATe nahIM, viSaya-kaSAyamAM javuM | rakhAtuM tenuM DhAMkaNa. nahIM, mauna rahevuM evA prakAra- | plAna thayela : karamAI gayela, nA vratanuM pAlana. cImaLAI gayela. maulika siddhAnta H mUlabhUta je | yujana karavuM joDavuM, jyAM je vastu | yathA pravRttasaMkrama : pUrve bAMdhelAM je rIte jarUrI hoya tyAM te karmonAM dalitonuM baMdhAtAM vastu te rIte joDavI, jethI karmomAM nAkhavuM, te rUpe sAdhya siddha thAya te. pariNamana thavuM te. muMjanakriyA : yathAsthAne vastune ! yathArthavAdaH syAdvAda, anekAnta- " joDavAnI je prakriyA te. vAda, je vastu jema che te yatidharmaH kSamA, namratA vagere daza vastune tema ja jANavI, prakAranA sAdhunA dharmo. samajavI ane kahevI te. yatkiMcitaH kaMIka, thoDuM, alpa. yathAzakti : potAnI zaktine chupAvavI nahIM tathA gopavavI yathAkhyAtacAritra : jinezvara nahIM, paraMtu potAnI zakti bhagavaMtoe evuM kahyuM che tevuM pramANe kAmakAja karavuM te. vItarAga avasthAvALuM cAritra, saMpUrNa nirdoSa cAritra. yathocita kAryaH jyAM je kArya karavAthI yathA pravRttakaraNaH parvata pAse vahetI sva-paranuM hita thAya tyAM te ucita kArya kahevAya, tenuM nadInA vaheNathI taNAtA paththaranA goLa thavAnA nyAye AcaravuM. anAyAse AtmAne sahaja yaddacchopalabdhi : marajI mujaba vairAgya Ave te, ke jenAthI zAstronA artho karavA, sAta karmonI sthiti laghu thAya. | IcchAnusAra arthe lagna.. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yamarAjA/yugalika manuSya 108 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza yamarAjA : mRtyukALa, maraNano mAna dUra karI ghera ghera sAdhu samaya, mRtyusaMbaMdhI bhAvo paNAnI zobhA vadhe tema gocarI jagatamAM je bane che tene vizeSa lAve te yAcanApariSaha jANanAra deva. mAvajIvaH A zarIramAM jyAM sudhI yazakIrti : prazaMsA, guNagAna, jIva hoya tyAM sudhImAM je vakhANa thavAM che, tyAgAdi pacyajJANa te, koIpaNa prakAraguNathI je prazaMsA thAya te; nI virati mAnavabhavanA aMta kirti, parAkramathI je prazaMsA sudhI ja hoya che, mRtyu pAmyA thAya te yaza; eka dizAmAM pachI jIva avirata thAya che. prasare te kIrti, sarva dizAmAM thAvatkathita : sAmAyikacAritrano prasare te yaza. bIjo bheda che, je 22 tIrthaMkarayAkinI mahattarA : zrI haribhadra- prabhunA zAsanamAM tathA mahA sUrijIne pratibodha karanArAM videhakSetramAM sadA hoya che, mahAna sAdhvIjI mahArAjazrI. dIkSA grahaNa karatAM ja jIvana jemanuM nAma "yAkinI" hatuM. paryantanuM je vrata apAya te. yAkinI mahattarAsUna : uparokta | yuktiH dalIla, hetu, sAdhya sAdhavA yAkinI nAmanAM sAdhvIjI | mATenuM sAdhana. mahArAjathI pratibodha pAmela yuktiyuktaH dalIlapUrvakanI je vAta, hovAthI jANe temanA dharmaputra atizaya saMgativALI vAta. hoya tevA AcArya zrI haribhadra yugalika bhUmi : jyAM uparokta sUrIzvarajI mahArAjA. yugalika manuSyo ja janme che yAga : pUjA, maMdiromAM karAtI tevI bhUmi; 5 himavaMta, 5 pUjAo athavA homa-havana harivarSa, 5 ramyaka, 5 hairaNyavagere. vaMta, 5 devakura ane 5 uttarayAcanApariSaha sAdhu thanAra AtmA kura, ema jaMbUDhIpAdimAM 30 pUrvagRhastha avasthAmAM kadAca akarmabhUmi je che te, A 30 rAjA-mahArAjA hoya to paNa bhUmine "yugalikakSetra" jainadIkSita avasthAmAM parigraha zAstromAM kahevAya che. rAkhavAno na hovAthI manamAMthI | yugalika manuSya je strI-puruSa ema Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 109 yoga yogasUtra joDakArUpe ja janme, ane ane bAdara mana-vacana ane kALAntare te ja pati-patnI kAyAnA yogone je rokebane, kalpavRkSothI AhArapANI aTakAve che. pAme, ati maMda kaSAyavALA, yogabindu H pU. haribhadrasUrijI kRta mRtyu pAmI IzAna sudhI adhyAtmane jaNAvato eka janArA. alaukika mahAgraMtha, ke jenI yoga : A zabdanA ghaNA artho che. para7 gAthAo che. yoga eTale joDAvuM, milana yogabhAratI : je pustakamAM pU. thavuM, yoga thavo, athavA yoga haribhadrasUrijInA banAvelA eTale pravRtti-halanacalana, yogasaMbaMdhI cAra mahAgraMtho mana-vacana-kAyA dvArA Atma- saTIka che te. pradezonuM halanacalana, ke je yogavahana : bhagavatIjI, uttarAkarmabaMdhanuM kAraNa che athavA dhyayana ane kalpasUtrAdi apUrva "AtmAne mokSanI sAthe joDe mahAgraMthonA adhyayana mATe te yoga." A karmakSayanuM kAraNa indriyonA damana sAru che. athavA anya darzana pUrvakAlamAM tapazcaryApUrvaka zAstromAM cittavRttino nirodha karAvAtI dharmakriyA. te yoga, athavA kuzala kAryomAM pravRtti te yoga kahevAya che. yogaviMzikA : yoga upara pU. haribhadrasUrijI vaDe lakhAyelI yogadazAH uparokta traNa arthavALI 20 gAthAvALI, viMzayoganI je avasthA che. vizikAmAM AvatI, eka yogadRSTisamuccaya : pU. haribhadra viMzikA. sUrijI kRta yoganI ATha yogazataka pU. haribhadrasUrijI vaDe dRSTione samajAvato eka karAyela yoga uparano 100 mahAgraMtha ke jenI 228 gAthAvALo saTIka mahAgraMtha. gAthAo che. yogazAstra H kalikAlasarvajJa zrI yoganirodha : kevalajJAnI bhagavatto hemacaMdrAcAryajI vaDe karAyela teramAM guNaThANAnA aMte mahAgraMtha. karmabaMdhanA kAraNabhUta sUkSma | yogasUtraH zrI pataMjali maharSi vaDe Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogAnuyoga rajoharaNa 110 jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza yoga upara lakhAyela pramANika | yogIzvara : yogIomAM sarvottama, mahAsUtra. tIrthaMkara prabhu Adi. yogAnuyoga : eka kArya thatuM hoya, | yogyatA : lAyakAta, karavA lAyaka temAM sAmAnyathI jenI apekSA | kArya mATenI pAtratA. rakhAtI hoya te ja vastu te ja | yojana : cAra gAuno 1 yojana, samaye AvI maLe te. jo dviIpa-samudra-nadI AdinuM yogAbhyAsa : yoganAM zAstrono mApa jANavuM hoya to 3200 abhyAsa karavo, adhyayana mAIlano 1 yojana, ane karavuM. zarIrAdinuM mApa jANavuM hoya yogI : yogadharma je mahAtmAomAM to 8 mAIlano 1 yojana. vikAsa pAmyo che tevA AtmA yojanabhUmi : eka yojana pramANa o. ahIM tathA have pachInA cAre dizAnI bhUmi ke jyAM zabdomAM yoganA traNa artho tIrthakara bhagavAnanI vANI samajavA. 1. jainadarzananI sarvane ekasarakhI saMbhaLAya che. dRSTie "AtmAne mokSanI yonisthAna : jIvone utpanna thavAnuM sAthe joDe te yoga. 2. sthAna, A saMsAramAM kula pAtaMjalAdi RSinI dRSTie coryAsI lAkha yonisthAno che. cittavRttino nirodha te yoga. garbhaja jIvo mATe garbhAzaya. 3. bauddhadarzananI dRSTie je utpattisthAnanA varNa-gaMdhakuzalamAM pravRtti te yoga. Avo rasasparza ane saMsthAna bhinnauttama yoga jeomAM vikasyo bhinna hoya tenI yoni judI che te yogI. gaNavI. raktavarNa : lAla raMga, pAMca varNo- | karmano bheda che. mAMno eka varNa. rajoharaNa : rajane haraNa (dUra) raktavarNa nAmakarma H zarIramAM lAla karavAnuM sAdhana, jaina zvetAMbara raMga apAvanAruM karma, nAma- sAdhuo vaDe jIvonI jayaNA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 111 rati-arati/rAIsI pratikramaNa pALavA mATe rakhAtuM sAdhana. ' ' karIne haNavo, ocho karavo, rati-arati : prIti-aprIti, ISTa maMdarasa karavo te. vastuo pratye prema ane aniSTa | rasatyAgaH cha prakAranA bAhya tapamAM vastuo pratye nAkhuzIbhAva. no eka tapa, khAvA lAyaka ratnatrayIH jJAna, darzana ane cAritra padArthomAM je viziSTa rasavALI ema kula traNa ratno. vastu hoya, teno tyAga. ratnaprabhA nArakI : nIce AvelI ! rasabaMdha : karmonI tIvramaMdatA, phaLa sAta nArakIomAM pahelI ApavA mATenI zaktivizeSa. nArakI. cauThANIyo, traNaThANIyo, ratnAkara : samudra, ratnono bhaMDAra, beThANIyo ane ekaThANIyo ratnono mahAsAgara; syAdvAda rasa bAMdhavo. ratnAkara eTale syAdvAdano rasalAmpatya : rasanI lolupatA, dariyo. zRMgArAdi rasomAM aMjAI javuM. ratnauSadhi : ratnamaya auSadhi, je | rasavardhaka racanA : vAMcatAM vAMcatAM auSadhithI nIrogitA tathA rasa vadhe ja, choDavAnuM mana na ratnAdi dhananI prApti thAya te. thAya tevI racanA. rathakAra : ratha calAvanAra sArathi, rahasyAbhyAkhyAna : koIe ApaNA ratha hAMkanAra. upara vizvAsa rAkhI potAnI racyA puruSa H zerIomAM, poLomAM gupta vAto ekAntamAM ApaNane ane galIomAM rakhaDato pharato kahI hoya tene khullI karavI, puruSa, arthAt bALaka athavA bIjA vratanA pAMca mUrkha. aticAromAMno 1 aticAra. rasagArava: gArava eTale Asakti, | rAIa pratikramaNaH rAtrimAM lAgelA khAvA-pIvAnI ghaNI ja doSonI kSamAyAcanA karavA mATe Asakti, traNa prakAranA prabhAte karAtuM rAIe gAravamAMno eka gArava. pratikramaNa. rasaghAtaH pUrve bAMdhelAM karmonA rasano | rAIsI pratikramaNa : sthAnakvAsI (tIvrazaktino) aMtarmuhUrta | saMpradAyamAM A savAranA aMtarmuhUrte anaMta anaMta bhAga | pratikramaNane ja rAIsI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgarUDhicusta 112 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza pratikramaNa kahevAya che. prabhAvanA karavI. rAga : sneha, prema, kaMThano avAja. ! rAdhAvedha karavo H telanA kaDAyAmAM rAgI : snehavALo, premavALo, nIce dRSTi rAkhI upara cAre Asakta manuSyAdi. bAju pharatI pUtaLIonI vaccethI uparanI rAjaH asaMkhyAta yojana eTale eka pUtaLIrAja, tiskRlokamAM svayaMbhU (rAdhA)nI AMkha vIMdhavI. ramaNasamudranA pUrva cheDAthI | rAmanavamI : zrI rAmacaMdrajIno pazcima-cheDA sudhInI laMbAI janmadivasa, caitra suda noma. athavA uttara-dakSiNanI rAziabhyAsaH koI paNa vivakSita pahoLAI te 1 rAja. saMkhyAne te ja saMkhyA teTalI (cauda) rAjaloka : cauda rAjanI vAra lakhI paraspara guNAkAra UMcAIvALo, dharmAstikAyAdi karavAthI je rakama Ave te, dravyovALo, nIce 7 rAja Adi jema ke 4444444 = 256, pahoLAIvALo A loka. pa45454545 = 3125 vagere. rAjA ane raMka sukhI ane duHkhI, ghanavAna ane nirdhana, tavaMgara rASTrasevA : rAjyanI sevA karavI, ane garIba. rAjyanA kAyadAonuM pAlana karAvavuM. rAjyapiMDa : rAjAnA gharano AhAra te rAjyapiMDa, sAdhu-sAdhvIjIne rAsabha : gadheDo, (gadheDAnA jevI A AhAra levo kalpato nathI. cAla te azubhavihAyogati) rAjyaviruddha gamana rAjyanA je riSTA nArakI : sAta nArakImAMnI kAyadA-kAnUna hoya, tenAthI pAMcamI nArakI. UlaTuM AcaraNa karavuM te, ruci : prIti, vizvAsa, zraddhA, prema, rAjyanI maryAdAnuM ullaMghana, gharmaruci, gharmano prema. trIjA vratano aticAra. rudhira H lohI, zarIramAM paribhramaNa rAtrijAgaraNa : kalpasUtrAdi mahA karatI lAla raMganI dhAtu. graMthone bahumAnapUrvaka ghera rudhira-AmiSaH lohI ane mAMsa. lAvI, sagAM snehI-saMbaMdhI- zarIragata dhAtuo. one bolAvI rAtre bhakti- | rUDhicusta : prAcInakALathI cAlI Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 113 rUcakaddhIpAlaghu dIkSA AvatI ajJAnaprathAono | aticAra, niyamarUpe karAyelI AgrahI. bhUmi bahAra UbhelA puruSane rUcakadvIpa : tiskRlokamAM naMdIzvara AkarSavA mukhAdi dekhADavAM. pachI Avelo dviIpa ke jemAM rUpAntaraH koIpaNa vastunuM parivartana cAre dizAmAM cAra parvato upara thavuM te, eka rUpamAMthI bIjA zAzvata cAra maMdiro che. rUpamAM javuM te. rUcaka pradeza H lokAkAzanA atimadhyabhAge samabhUtalAnA 8 rUpI dravyaH varNa-gaMdha-rasa-sparzavALuM AkAzapradezo, athavA AtmA dravya, pudgalAstikAya. nA asaMkhya pradezo paikI | rUpa-rUpavAna : varNa-gaMdha-rasa ane atizaya madhyabhAgavartI 8 sparzavALuM, arthAt rUpI. Atma-pradezo. rUpAtItAvasthAH paramAtmAnI zarIra retInI rekhA : nadInI sUkI retImAM ane rUpa vinAnI muktagata je karelI paMkti, tenA jevA siddha avasthA che, tenI bhAvanA pratyA, kaSAya. bhAvavI. romarAjI : zarIramAM rahelAM rUMvATAMrUpAnupAta : dazamA vratano eka | onI paMkti, romano samUha. lagnaprathA : vivAhanI rItabhAta, avasarpiNImAM RSabhadeva prabhuthI zarU thayelI A prathA. laghu akSara : je vyaMjano svara sAthe hoya te, joDA akSara na hoya sthAna tajyA vinA sevavI paDatI chUTa. jema ke annattha sUtramAM kahelA usisaeNe Adi 12 AgAra. laghu dIkSA : prathama ane carama tIrthakara bhagavantonA zAsanamAM bharata-airAvatakSetramAM prathama apAtI dIkSA, athavA Itvarakathita sAmAyika cAritra che te. laghu AgAra : nAnI chUTachATa, kAyotsargamAM je sthAne kAussagnamAM UbhA hoIe te Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghu nItilAjamaryAdA 114 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza javuM. laghu nItiH pezAba, bAtharUma, mAtru. | labdhipratyayikaH je jJAna ane vaikriya laghu vigaI : mahAvigaIonI zarIranI prAptimAM labdhi ja apAe jemAM ocho vikAra kAraNa che, paraMtu vikAraNa ane ochI hiMsA che te, che nathI te labdhipratyayika, manuSya laghuvigaI che. jemake ghI-tela ane tiryaMconuM avadhijJAna dUdha-dahIM-goLa ane kaDAha. ane vaikriya zarIra. laghu sthiti : karmonI pratisamaye labhyaH meLavI zakAya tevuM, sulabha. baMdhAtI sthitimAM ochAmAM layalIna thavuM : ekatAna banavuM, ochI eTale ke je jadhanya koI vastumAM atizaya aMjAI sthiti baMdhAya te, arthAt nAnI sthiti. lavAro karavo : bephAma avivekathI lajjALutA : zrAvakanA 21 guNo- bolavuM, vagara vicAre bolavuM. mAMno eka guNa, zaramALa- lakSaNahInaH zAstromAM kahelAM je je paNuM, vaDIlo ane upakArI- lakSaNo che tenAthI rahita, onI lajjAnA kAraNe paNa nyagrodha parimaMDala saMsthAna ghaNAM pApothI bacI javAya. AdimAM aMgo lakSaNahIna hoya latAmaMDapa : udyAnamAM vRkSonI che te. velaDIothI banelo maMDapa. lakSya : prApta karavA lAyaka, sAdhya. labdhalakSya : jeoe potAnuM lakSya | lakSyavedhaH rAdhA nAmanI upara rahelI (sAdhya) prApta karyuM che te. pUtaLInI AMkhano vadha karavo labdhiaparyApta H jeo potAnI paryAddhio pUrNa karavA mATe lAghavatA : halakAI, mAnahAni, samartha nathI, paryAddhio pUrNa parAbhava, laghutA. karatAM pahelAM ja je mRtyu pAme | lAcArIH parAdhInatA, oziyALAche te. paNuM, bIjAne vaza. labdhiparyApta H je jIvo potAnI lAjamaryAdAH vaDIlo ane upakArI paryAyio pUrNa karavAne zakti- onI sAme bolavAmAM, mAna che, samartha che, pachI ja besavAmAM vartavAmAM viveka mRtyu pAmavAnA che te. rAkhavo, vinaya-viveka Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 115 lATadeza lokAntika devo vagere. sAcavavAM. | lokaviruddhaccAo : lokAcAranI lAdezaH sADA paccIsa Aryadezo- dRSTie je viruddha AcaraNa mAMno 1 deza. kahevAtuM hoya, jema ke jugAralAntaka devaloka vaimAnika devaloka parastrIgamana vagere teno mAM chaThTho devaloka. tyAga. lAbha thavo H maLavuM. prApta thavuM. lokaviruddha tyAga : lokAcAranI lAbhAntarAya ? lAbhamAM aMtarAya dRSTie je viruddha AcaraNa kahevAtuM hoya, jema ke jugArathAya te, dAnezvarIne ghera parastrIgamana vagere, teno jaIe, vinayathI mAgaNI tyAga. karIe chatAM ApaNane na maLe te, athavA prApta thayuM hoya to lokavyApI H je dravyo samasta cauda paNa luMTArA Adi luMTI le te. rAjalokamAM vyApIne rahe che lAyakAta : yogyatA, pAtratA. tevAM dravyo, gharmAstikAya liMga : jAti, strIAkAra, puruSaAkAra, napuMsakaAkAra, lokasaMjJA : lokavyavahArane mAtra athavA sAdhya sAdhI Ape che. anusaranArI je buddhi, jema ke pIpaLAne pUjavo, jeTalA paththara lIna thavuM H aMjAI javuM, tanmaya eTalA deva mAnavA. thavuM, AsaktivALA banavuM. lezyA ke AtmAno kaSAyAdinA lokAkAzavyApIH cauda rAja pramANa sAkAravALo yogapariNAma. je lokarUpa AkAza che temAM kRSNa-nIla-kApota vagere, vyApIne rahenArAM dharmAsti kAyAdi dravyo. jenAthI AtmA karmothI lepAya lokAgra bhAgaH cauda rAjaloka pramANa lezyAtItaH lezyA vinAnA, legyAthI je A loka che teno agrabhAga. rahita, caudamA guNasthAnaka- lokAgrabhAge sthita H lokanA sauthI vALA jIvo, athavA siddha uparanA bhAge rahelA siddho paramAtmAo. lokapAla devaH cAre dizAnA pAlaka | lokAttika devoH pAMcamA devalokanI ' devo, soma-cama-varuNa-kubera. | bAjumAM rahenArA, sArasvatAdi Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokAlokaprakAzI (vacanAtizaya levAnI nAmavALA, paramapavitra devo, bhagavAnane dIkSA vinaMtI karavAnA AcAravALA. lokAlokaprakAzI : loka ane alokamAM samasta jagyAe prakAza pAtharanAra je jJAna te, (kaivalajJAna). 116 lokottara dharma : saMsAranA sukhathI vimukha, AtmasukhanI apekSAvALo dharma. loca karavo : sAdhu-sAdhvIjI mahArAjAo varSamAM ochAmAM ochI 1 vAra, saMvaccharI pahelAM mAthAnA vALa hAthathI ja kheMcI levA dvArA muMDana karAvavuM te. lobha karavo : Asakti, spRhA, vaMzAnArakI H bIjI nArakI. vakragati : eka bhavathI bIjA bhavamAM jatA jIvane samazreNIne badale AkAzapradezomAM vaLAMka levo paDe te. sAta nArakIomAM vakra - jaDa H avasarpiNImAM aMtima tIrthaMkaranA anuyAyIo kutarka karanArA vAMkA ane buddhithI jaDa jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza vAMchA, icchA karavI, prema karavo vastunI atizaya jhaMkhanA. lobhAnvita puruSa H lobhathI bharelo puruSa, lobhI jIva, jema ke mammaNazeTha. lomAhAra : zarIranA rUMvATAthI levAto AhAra, vAyu-davA vagere. lohAgnivat H jema loDhuM ane agni ekameka che tema jIva ane karma paNa ekameka che. laukika dharma : saMsArasukhanI abhilASAe karAto dharma, athavA lokanA vyavahAro AcaravA pUrato karAto dharma. che, mUrkha che. vacanayoga : bhASA choDavA mATe AtmapradezomAM thatI bolavAnI kriyA. vacana vacanakSamA : 'kSamA rAkhavI'' ema tIrthaMkarabhagavantonuM (AzA) che ema mAnI kSamA rAkhe te. vacanAtizaya : sAmAnyapaNe lokamAM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza koInI paNa na saMbhavI zake tevI uttama 35 guNovALI sarvottama je vANI te. vacanoccAra : zabdo-vacano bolavAM te, (pAMca hrasva svarono vacanoccAra karatAM jeTalo kALa lAge teTalo kALa 14mA guNasthAnakano hoya che.) je vajaRRSabhanAcayasaMghayaNa hADakAmAM markaTabaMdha-pATo ane khIlI mArelA jevI atizaya ghaNI ja majabUtAI hoya te prathama saMghayaNa. 117 . vajasvAmIjI : jeoe bAlyavayamAM ghoDiyAmAM sAdhvIjInA mukhe bhaNAtAM zAstro sAMbhaLI 11 aMganI vidyA prApta karI hatI te. vaDI dIkSA H avasarpiNI kALamAM prathama ane aMtima tIrthaMkaranA zAsanamAM cha mahinAnI aMdara yogyatA lAgavAthI pharIthI apAtI pAMca mahAvratonA uccAraNapUrvakanI dIkSA. zAkhA-prazAkhA vanaspatikAya : jhADa-phUlaphaLavagere vanaspatirUpe che kAyA jenI evA jIvo, A pratyekasAdhAraNa be prakAre che. vacanoccA2/vargaNA vanitAvRnda strIono samUha, nArIonuM ToLuM. vandena Avazyaka H cha AvazyakomAMnuM trIjuM Avazyaka, namavuM. gurujIne vandhyabIja : je bIjamAM phaLa bese nahIM te, ugADavA chatAM aMkurAne mATe ayogya. vandhyA strI H je strIne puruSano yoga thavA chatAM paNa saMtAnaprApti na thAya te, saMtAnaprAptimAM ayogya strI. vamana thavuM : UlaTI thavI, kareluM bhojana mukhathI udAnavAyu dvArA bahAra Ave te, tapAcAranA aticAramAM ''vamanahuo'' zabda Ave che te. vayovRddha H uMmaramAM ghaNA gharaDA thayelA, anubhavI puruSo. varasIdAna H prabhu jyAre jyAre dIkSA le che tyAre tyAre eka varSa sudhI dIna-dukhiyAone satata dravyanuM dhana-vastra-AdinuM) dAna Ape che te. vargaNA : sarakhesarakhA paramANuovALA skaMdho, athavA tevA skaMdhono samUha. tenA audArikAdi 8 bhedo che. audArika zarIrane yogya skaMdho Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartanAkALa vAcya artha 118 jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza te audArikvargaNA ityAdi. | zikharI parvata. vartanAkALa jIva-ajIva Adi koI | valayAkRtiH cUDI (baMgaDI)nA jevA paNa dravyonuM vivakSita te te pharatA goLAkAre lavaNasamudrAdi paryAyamAM vartavuM te vartanA, jema dviIpasamudro AvelA che. jeoke jIvanuM "manuSyapaNe vartavuM nI vacce bIjA dvIpAdi hoya te manuSyapaNAno kALa. ane pote baMgaDInI jema vartamAna covIsIH bharatakSetramAM A ! goLAkAra hoya te. avasarpiNIkALamAM RSabhadeva | vahorAvatA : ApatA, bhaktinA prabhuthI mahAvIrasvAmI prabhu bhAvapUrvaka dAna karatA, sAdhusudhInA thayelA covIsa tIrthaMkara saMtone ullAsapUrvaka ApatA. bhagavanto te. vakSaskAra parvata H mahAvidehakSetramAM vardhamAna tapa : je tapa pachI pachI ATha ATha vijayonI vacce vadhato jAya che, eka AyaMbIla AvelA 4-4-4-4=16 pachI upavAsa, be AyaMbIla parvato, prAraMbhamAM UMcAI pachI upavAsa,ema 3-4-5 ochI, cheDe vadhAre, jethI chAtI AyaMbIla karatAM karatAM chevaTe bahAra kADhI hoya tevA. 100 AyaMbIla pachI | vAukAya jIvo H pavananA jIvo. upavAsa. kula 5050 AyaM- pavanarUpe jIvo, pavana e ja bIla ane 100 upavAsa. | jIva. vardhamAna svAmI : A covIsInA | vAktANDavaH bolavAnI hoziyArI, covIsamA tIrthaMkara prabhu, carama bolavAnI caturAI, satata tIrthapati. bolavuM. varSadhara parvata H sImAne dhAraNa vAkvilAsaH vANIno vilAsamAtra, karanArA parvata. bharatAdi cha nirarthaka zabdaprayoga. kSetronI je sImA che tenI vacce vAcanA : gurujInI pAse ziSyonuM vacce ADA AvelA parvato, bhaNavuM, gurajI bhaNAve che. pAMca (1) himavaMta, (2) mahAhima- prakAranA svAdhyAyamAMno pahelo vaMta, (3) niSadha, (4) svAdhyAya. nIlavaMta, (5) rukima () | vAcya artha : je zabdathI je kahevA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 119 vAcyavAcakabhAva/vikAravAsanA jevuM hoya te, jema ke gaMgA | vArAMganA : vezyA, vArApharatI eTale gaMgA nadI, nRpa eTale puruSonI sAthe saMyoga karanArI rAjA, suvarNa eTale sonuM. strI. vAcyavAcakabhAva : zabda e vAcaka vAriSaNa : eka viziSTa muni. che ane teno artha e vAcya vAlukAprabhA : sAta nArakImAMnI che. te bannenI vacceno je saMbaMdha trIjI nArakI. te vAcyavAcakabhAva. vAsakSepa H caMdanano maMtrita karelo vAtsalyabhAva : premabhAva, nirdoSa bhukko, maMtrita cUrNa, jANe prema, svArtha vinA nAnA upara tenAthI guNono AtmAmAM karAyelI hArdika lAgaNI che. ! vasavATa thato hoya te. vAdavivAda : carcA, khaMDana maMDana. | vAsudeva rAjA : vasudevanA putra, koI paNa pakSanI vAta rajU kRSNamahArAja, athavA karavI te vAda, teno virodha bharatAdi kSetromAM thatA 9 karI sAme pratispardhI vAta rajU vAsudevo, ardhabharatakhaMDanA karavI te vivAda, dharmacarcA. svAmI. vikalAMga : ochA aMgavALo vAdI prativAdI H vAta rajU karanAra AtmA, khoDakhAMpaNavALo te vAdI, teno virodha karanAra AtmA. te prativAdI. vikalAdeza: bIjA nayono apalApa vAmana saMsthAna : je zarIramAM hAtha, karyA vinA koI paNa vivakSita paga, mAthuM ane peTa A cAra eka nayathI vAta karavI te. mukhya aMgo pramANasara hoya, vikalendriya H beIndriya, teIndriya paraMtu zeSa aMgo pramANasara na ane caurindriya A traNa, hoya tevI zarIranI racanA. athavA ochI indriyovALA vAyaNA (vAraNA) : ahita kAryamAM jIvo. pravartatA ziSyone gurujIe ! vikAravAsanA : zarIramAM utpanna samajAvIne rokavA te, cAra thayelI bhogonI abhilASA, prakAranI sAdhusamAcArImAMnI kAmanI uttejanA, viSayaA bIjI samAcAra jANavI. | bhoganI atizaya icchA. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikhavAda thavo/vidhinirapekSa vikhavAda thavo H jhaghaDo thavo, paraspara kleza thavo, paraspara mana UMcAM thavAM. vikhUTA paDavuM : judA paDavuM, alaga thavuM (jIva ane karmanuM alaga thavuM). 120 vigaI : zarIramAM vikAra kare te, nakAdi vigatimAM laI jAya te, ghI Adi 6 laghu vigaI, ane mAMsa vagere cha mahAvigaI. vigrahagati : eka bhavathI bIjA bhavamAM jatAM vacagALAmAM jIvanuM paMktipramANe athavA vakratAe je gamana thAya te. vighnajaya : koIpaNa AraMbhelA kAryamAM AvatAM vighnone jItavAM. vighnahara : vighnone haranAruM, vighnone dUra karanAruM, mahAprabhAvazALI maMtrAkSaramaya, uvasaggahara, bhaktAmara Adi stotro. vicAravinimaya : paraspara vicAronI Apa-le karavI, Agraha vinA vastutattva pUrvApara saMkalanApUrvaka vicAravuM. vicikitsA H davA karAvavI, sAravAra levI, auSadhAdi karavAM. jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza viccheda thavo : vinAza thavo, pUrNa thavuM, samApta thavuM. vijAtIya vAyu : paraspara meLa na maLe, roga utpanna kare tevo vAyu, athavA zarIranI aMdarathI nIkLato vAyu acitta ane bahAra rahelo vAyu sacitta ema paraspara vijAtIya. vijAtIya svabhAva : paradravyanA svabhAvane anusaravuM, te vALA banavuM, paradravyanA svabhAvamAM cAlyA javuM. vitarka : zabdano artha viruddha tarka, tarkanI sAme tarka karavo te thAya che. zukladhyAnamAM vitarka eTale zrutajJAna. tarka-vitarko dvArA prApta karAtuM sUkSmAtisUkSma zrutajJAna. vidyAcAraNa muni : vidyA-jJAnanA baLe AkAzamAM che vegavALI gati jenI te. vidyApravAdapUrva : jemAM maMtro-taMtro ane aneka vidyAo-labdhionuM varNana che. te cauda pUrvomAMnuM eka pUrva. : vidhinirapekSa H je AtmAo avidhi seve che ane tenA ja rasika che tathA je nathI karatA tenA karatAM to ame ghaNA sArA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza 121 vidhipradhAna/vipAkakSamA chIe evuM jeo mAnavahana | pUrNAhuti. kare che teo virAdhaka che : | vinayaH namra svabhAva, vaDIlo ane vidhipradhAnaH dharmakAryomAM je je vidhi upakArIo pratye guNajJa sAcavavAnI kahI hoya te vidhi svabhAva, cha abhyatara tapamAMbarAbara sAcavavI te, te pUrvakanuM no 1 tA. je jJAna ane kArya. vinayasaMpannatA : jIvamAM vinayIvidhividhAna : vidhipUrvaka karAtAM paNAnI prApti thavI. vinayadharmakAryonA prakAro. yuktatA. vidhisApekSa : je AtmAo viniyoga karavo vAparavuM, upayoga ajJAnatAthI avidhi seve che, karavo, vaparAza, prApta zaktino paraMtu teone potAnA avidhi- sadupayoga karavo. sevananuM ghaNuM ja duHkha che ane vinItAvinIta : vinaya ane koI jJAnI vidhi samajAve tenI avinayavALA be ziSyo, pUrNa apekSA che teo ArAdhaka teonI vacce vainAyikI buddhiche. saMbaMdhI hAthInA pagalAnuM vidheyAtmaka : "A kArya karavuM dRSTAnta jANavuM. * joIe." A pramANe viparyaya thavoH UlaTuM samajAI javuM, hakArAtmaka pratipAdana. mithyAtva mohanIyanA udayathI vidhyAtasaMkramaH karmonI je je uttara dharmakAryamAM ane jinezvara prabhu prakRtiono baMdha je je sthAne upara viparIta bhAva thAya che. bhavanA kAraNe athavA guNanA | vipAkavicayaH "pUrve bAMdhelAM karmonAM kAraNe aTakyo hoya tevAM phaLo ghora atighora che" karmone tenA sajAtIya karmomAM ItyAdi vicAravuM, dharmadhyAnanA palaTAvavuM te. jemake devo 4 bhedomAMno 1 bheda. devagati ane narakagatino vipAkakSamA : krodhanuM phaLa atizaya saMkrama manuSyagatimAM kare che, bhayaMkara che, tenAthI baMdhAyelAM athavA cothe guNaThANe anaM. karmonuM phaLa duHkhadAyI che ema no saMkrama. vicArI kSamA rAkhavI te, vidhvaMsa H vinAza, samApti, | kSamAnA pAMca bhedomAMnI 1 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhaMgajJAna vilaya thavo 122 kSamA. vibhaMgajJAna : mithyASTi AtmAone thayeluM viparIta evuM avadhijJAna, avadhijJAna ja mithyAdRSTi pAtranA vibhaMga. kAraNe : vibhAga thavo H TukaDA thavA, be bhAga thavA, tenuM nAma ''vibhAjita'' kahevAya che. vibhAvadA H A AtmAno krodhamAnAdi kaSAyane vaza je pariNAma te, athavA pudgalathI thato sukha-duHkhamAM sukha-duHkhamAM atino je pariNAma te. vibhAvasvabhAva : AtmA svayaM rati anaMtajJAnAdi guNamaya che, te svabhAva karmothI AvRta thatAM paudgalika bhAvone AdhIna thavuM te. vibhrama : vastu hoya tenAthI UlaTasUlaTa, astavyasta jaNAya te, jemake jhAMjhavAnA jaLamAM jalajJAna thavuM te. vimAsaNa : vicAramAM gUMthAI javuM, UMDA vicAravizeSa. viyoga : judA thavuM, alaga paDavuM, chUTA paDavuM. virati tyAga, vastu tyajI devI, jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza vastuno tyAga karavo, viramaNa. viratidhara tyAgI AtmAo, dezathI virati lenArA zrAvaka ane zrAvikA tathA sarvathA virati lenArA sAdhu ane sAdhvIjI. viramaNa karavuM H aTakavuM, choDI devuM, sthUla prANAtipAta, viramaNa vrata eTale moTA jIvonI (trasajIvonI) hiMsAthI aTakavAvALuM vrata. virahakALa : AMtaruM thavuM, vastunI prApti pachI pharI prApti na thAya tyAM sudhIno kALa, jema koI jIva mokSe gayA pachI bIjo koI jIva mokSe na jAya tevo vadhumAM vadhu kALa cha mAsa te virahakALa. :: virahavedanA : eka vastuno viyoga thayA pachI tenA viyogathI thato zoka tathA thatuM du:kha, jema ke pati-patnIne viyogathI thatuM duHkha. virAdhanA thavI : pApa lAgavuM, bhagavAnanI AjJAviruddha kArya karavuM, AzAtanA karavI, hiMsA-jUTha Adi pApakAryo karavAM vilaya thavo H nAza thavo, vidhvaMsa Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 123 vilakSaNata/viSama paristhiti thavo, pRthvIno vilaya = | zobhAspada hoya tevuM AcaraNa pRthvIno nAza. karavuM te. vilakSaNatA H viparItatA, UlaTA- | vivekI manuSyaH jyAM je zobhAspada paNuM, je padArthamAM je vastunI hoya tyAM tenuM AcaraNa kalpanA karI hoya, tenAthI karanAra. UlaTAM cihno dekhAvAM. vizArada : paMDita, vidvAna, kalAnA vilAsa karavoH moja karavI, AnaMda jANakAra. "tamUnavilAyA" mAnavo, saMsArika sukhamAM | viziSTa pratibhAsaMpanna : sAmAnya sukhabuddhi karavI. mANasamAM na saMbhavI zake tevA vivakSA : pradhAnatA, vastumAM aneka tejathI yukta. guNadharmo hovA chatAM bIjAne viziSTa sAmarthya sAmAnya mANasamAM gauNa karI amuka dharmane pradhAna karavA te, jemake sAkara kvI? na saMbhavI zake tevuM baLa. gaLI, mIThuM kevuM ? khAruM, vizeSaguNa : je guNa sarva dravyomAM ityAdi. na hoya, paraMtu amuka ja dravyamAM vivakSita dharma vastumAM anaMtadharmo hoya te. hovA chatAM paNa je dharmanI vizeSAvazyaka (mahAbhASya) : zrI pradhAnatA karavAmAM Ave te jinabhadragaNi kSamAzramaNa dharma, jemake bhramara kALo che. sUrijIno sAmAyika Avazyaka vivAda H carcA, tarkavitarka, jhaghaDo, upara banAvelo mahAgraMtha. sAmasAmI dalIla karavI te, | vizeSopayoga : vastumAM rahelA jemake dharmavivAda, vAdavivAda, vizeSa dharmane jANavAvALo karmavivAda vagere. upayoga, AnuM ja nAma vivikta vasavATaH manuSya-pazu-pakSI jJAnopayoga ane sAkAro:vinAnA sthAnamAM vasavATa yoga paNa che. karavo te, ekAnta, nirjana- | viSama paristhiti : pratikUla bhUmimAM rahevuM. vAtAvaraNa, sahana na thaI zake viveka ucita AcaraNa karavuM, jyAM tevA saMjogo, muzkelIbharyuM je hitakArI hoya, athavA | kArya. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSamAvagAhI siddhavikSepaNI kathA 124 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza viSamAvagAhI siddha H je siddha- ! sarjAvuM. paramAtmA bIjA siddha- | visaMvAdI lakhANa : pUrvApara viruddha paramAtmAonI sAthe eka-be- lakhANa, AgaLa-pAchaLa juduMtraNa Adi AkAzapradezothI juduM paraspara virodha Ave tevuM judI avagAhanA dharAve che te, lakhANa, e ja rIte pUrvApara sarakhesarakhA AkAzamAM nahIM viruddha bolavuM te visaMvAdI rahelA siddho. vacana. viSayapratibhAsa (jJAna): jyAM mAtra | vistAra : phelAvo, pAtharavuM, gharma jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazama- vistAra = gharmano phelAvo thI viSaya barAbara AvaDe che, thavo. bolI zake che, samajAvI zake che vistRta carcA ghaNA ja vistAravALI paraMtu darzanamohanIya ane dharmacarcA, Adi carcAo. caritra-mohanIyano kSayopazama na vihAyogatinAma (karma) : zarIramAM hovAthI tenA upara ruci ane paga dvArA cAlavAnI je kaLA AcaraNa nathI te. te, tenA zubha ane azubha be viSayAbhilASa H pAMca IndriyonAM bheda che. hAthI, baLada ane viSayasukhone bhogavavAnI haMsa jevI ke cAla te zubha icchA, AnuM ja nAma "viSaya- ane UMTa-gadheDA jevI je cAla vAsanA" paNa che. te azubha. visaMyojanA : mohanIyakarmamAM ! vihArabhUmi : sAdhu-saMtone dharmakArya anaMtAnubaMdhI 4 karmono nAza karavA mATe AhArAdinI karyo che paraMtu tenA bIjabhUta anukULatAvALI vicaravAnI je mithyAtvamohanIya karmAdi 3 bhUmi te vihArabhUmi. darzanamohanIyano nAza karyo/ | vihuyarayamalA : je paramAtmAe nathI, jenA kAraNe punaH "ra" ane "mela" dhoI anaMtAnubaMdhI baMdhAvAno saMbhava nAkhyA che te. che tevo anaMtAnubaMdhIno kSaya. | vikSepa karavoH kArya karanArAne vina visaMvAda thavo paraspara viruddha vAta karavuM, aMtarAya pADavo. UbhI thavI, viruddha vAtAvaraNa | vikSepaNI kathAH je koI vyAkhyAna Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 125 ke vArtAlApamAM anya vyaktionuM sIdhI rIte ke ADakatarI rIte bhArobhAra khaMDana ja AvatuM hoya tevuM vyAkhyAna athavA tevo vArtAlApa. vItarAgatA H jenA AtmAmAMthI rAga, dveSa, moha ane ajJAna Adi doSo cAlyA gayA che tevI saMpUrNa nirdoSa avasthA, AnuM ja nAma "vItarAga dazA" paNa kahevAya che. vItarAgapraNIta (tattva) : vItarAga paramAtmAe batAveluM je tattva. vItarAgapraNIta dharma : vItarAga paramAtmAe batAvelo je dharma. vIrapuruSa : bahAdura puruSa, baLavAna puruSa, upasargomAM TakI rahenAra. vIrya H zakti, baLa, puruSatattva, zukra, puruSazakti. vIryAcAra : potAnA zarIramAM prApta thayelI zaktinuM dharmakAryamAM vAparavuM, zakti chupAvavI nahIM tathA ullaMghana karavuM nahIM. vItarAgatA/vaikriya samudhdhAta karavo. icchAone dAbavI, cha bAhya tapamAMno eka tapavizeSa. vRddhAnugAmI : vaDIlone anusaravuM, upakArIonI pAchaLa cAlavuM. vRddhAvasthA : ghaDapaNa, pAkI gayelI vaya, jarAvasthA. veda : brAhmaNAdimAM prasiddha dharmazAstro, Rgveda, yajurveda vagere. vedanAsamudhdAta H zarIramAM asAtA vedanIyanA udayathI pIDA thAya tyAre sarva Atma-pradezo sthira karI, samabhAva rAkhI, pIDA bhogavI, asAtAnAM dalIkono jaldI tarata nAza karavo te. vedanIya karma : sAtA-asAtArUpe bhogavAya tevuM trIjuM karma. vedhakatA : rAdhApUtalI vIMdhIne vijaya meLavanAra, vedhakatA vedhaka lahe mana." verajhera H paraspara vaimanasya, aMdaraaMdaranI dAjha-IrSyA. vaikriya zarIra H eka zarIra hote chate bIjAM aneka zarIro banAvavAnI je labdhi-zakti te, nAnAMmoTAM Adi navAM navAM AkAre zarIro banAvavAM. vRtta : baneluM, thayeluM, caritra, vRttAMta eTale kathA; thALI jevo goLa. vRttisaMkSepa icchAone kAbUmAM | vaikriya samudhdAta : vaikriya zIra levI, icchAo upara kaMTrola banAvatI vakhate Atmapradezo Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaidaka zAstra/vyatirekadharma 126 jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza sthira karI, bIjA zarIranI | vyaMgavacana : mIThI bhASA bolatAM racanA karI, temAM Atmapradezo bolatAM jhera okavuM. manamAM sthApI, te zarIra bhogavavA dhArelA koI gupta arthane gupta dvArA vai. za. nAmakarmano rIte kahetuM ane bahArathI sAruM vinAza karavo te. dekhAtuM vacana. vaidaka zAstraH jemAM zarIranA rogonI | | vyaMjanaH kakko, bArAkhaDI, athavA cikitsA batAvelI hoya tevuM zAka, vastuo jenAthI vizeSa Ayurveda saMbaMghI zAstra. aMjita (rasavALI) thAya te. vainayikI buddhi gurujIno vinaya kakArAdi akSaro. ekalA je na karavAthI temanI prasannatA dvArA bolI zakAya svara sAthe ja ziSyomAM vadhatI buddhi. bolAya te. vaimAnika devaH ucca koTinA devo, vyaMjanaparyAyaH chae dravyomAM rahelA (kaMIka dIrghakALavartI) skUla 12 devalokomAM, digaMbara paryAyo, jemake manuSyanA bAla, saMpradAya pramANe 1da devalokomAM) tathA raiveyaka-anuttaramAM yuvatva ane vRddhatva paryAya. rahenArA devo. vyaMjanAvagraha : jyAM indriyo ane vaiyadhikaraNya : viruddha adhikaraNamAM tenA viSayono mAtra saMyoga (samikarSa) ja che, paraMtu spiSTa) rahenAra, sAthe nahIM rahenAra, bodha nathI, mAtra navA bhinna bhinna jagyAe rahenAra, zarAvalAmAM nakhAtAM jalajema ke jaLa ane agni. binduonI jema avyakta bodha vaiyAvacca : gurujI, vaDIlo, che te. upakArIo, tapasvIo ane vyaMtaradeva devonI eka jAta, je mAMdA-rogI AtmAonI sevA, halakI prakRtivALI che. manuSyabhakti, sAravAra karavI te. lokathI nIce vase che, deva hovA vairAnubaMdhaH pUrvabhavonuM paraspara vaira, chatAM mAnavanI strIomAM jemake agniza-kamaTha vagere. mohita thaI vaLage che. mATe vosirAmi huM AvAM pApothI mArA aMtara (mAnamobhA) vinAnA. AtmAne dUra karuM chuM. | vyatirekadharma H vastu na hote chate Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 127 vyatireka vyabhicArIvyutpattigarbhita artha -- --- -- je gharma na hoya te, jemake A jIvonA be bheda trasa ane gADha jaMgalamAM manuSya na sthAvara. sonuM varase che. ghI hovAthI, (1) kharaja khaNavI. ja AyuSya che. huM kALo(2) hAthapaga halAvavA, (3) goro-rUpALo chuM. AtmA ja vagere dharmo nathI. te vyatireka sukha-duHkhAdi ane gharAdino dharmo kartA che. vyatireka vyabhicAra H jyAM sAdhya na ! vyavahArarAziH je jIvo eka vakhata hoya chatAM hetuM hoya, te vya. nigodano bhava choDI bIjo vya. jema ke vahni na hoya to bhava pAmI punaH nigoda paNa prameyatvanuM hovuM. AdimAM gayA che tevA jIvo. vyatirekavyAtiH jyAM jyAM sAdhyano vyApta : vyApIne sarvatra rahenAra, abhAva hoya tyAM tyAM sAdhanano jema ke dharmAstikAya lokavyApta paNa abhAva hoya te, jema ke che. eTale samagra lokamAM vaddhi na hoya tyAM dhUma paNa na vyApIne rahenAra che. ja hoya. vyAmi : jyAM jyAM hetu hoya tyAM vyaya thavo H vinAza thavo, nirarthaka tyAM sAdhyanuM avazya hovuM cAlyuM javuM. athavA jyAM sAdhyAbhAva hoya vyavasAya karavo : prayatna karavo, tyAM hetunA abhAvanuM hovuM. te vepAra karavo, kAryavAhI be prakAre che (1) anvayaAcaravI. vyAti, (2) vyatirekathyAti. vyavahAra karavo . levaDa-devaDa karavI, | vyAbAdhA H pIDA, duHkha, avyA Apa-le karavI, saMbaMdho - bAlasukha eTale pIDA vinAnuM bAMdhavA. sukha. vyavahAranaya : vastuonuM pRthakkaraNa vyutpattigarbhita artha : dhAtu ane kare, bhedane mukhya kare, upacAra- pratyayathI vyAkaraNanA niyamone ne paNa svIkAre, Aropita anusAre thayelo vAstavika je bhAvane paNa mAnya rAkhe, bAhya | - artha che, jema ke vRnuM pAtIti bhAva. abhUtArthatA, jema ke | kRpA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkAkuzaMkaWzarIra 128 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza za zaMkAkuzaMkA : paramAtmAnAM vacanomAM tALI pADavI, avAja karavo, (jANavAnI buddhi vinA) zaMkA zabdane bahAra pheMkvo te. dazamA karavI, athavA azraddhAbhAve vratano 1 aticAravizeSa. zaMkA karavI, khoTI zaMkA karavI zabdAnupAtI H cAra akarmabhUmimAM AvelA vRttavaitADhyomAMno 1 zaMkAspada viSayaH je viSaya barAbara parvata. besato na hoya, barAbara saMgata zamabhAva H kaSAyone upazamAvavA thato na hoya, kaMIka khUTatuM hoya pUrvakano je pariNAma te. ema jyAM lAge che. zayyAtarapiMDa : sAdhu-sAdhvIjI zakya prayatnaH banI zake tevo ane mahArAjAoe je gRhasthane teTalo prayatna. ghera zayA (saMthAro) karyo hoya, zakyAraMbha : je kArya karavuM zakaya rAtrivAsa rahyA hoya, tenA hoya teno ja AraMbha karavo gharano bIjA divase AhAra levo te, sAdhujIvanamAM teno zatakakarmagraMtha : so gAthAvALo tyAga hoya che. karmagraMtha, pAMcamo karmagraMtha. zadhyApariSahaH gAmAnugAma vihAra zatAbdI mahotsava H so varSa pUrNa karatAM zayyA UMcInIcI bhUmi thayAM hoya teno moTo occhava. upara hoya, kammara duHkhe topaNa zabdanaya : zabdane pakaDIne tenI samabhAve sahana kare che. mukhyatAe je vAta kare che, zarAbapAna : dArU pIvo te, madirAliMga-jAti-vacanamAM vyavahAra- pAna, zarAbanuM pIvuM. ne vizeSa pradhAna kare te: zarAvaluM koDiyuM, cappaNiyuM, mATInuM zabdAnupAta : dezAvagAsika vrata- vAsaNa. vyaMjanAvagrahamAM A grahaNa karyA pachI niyamita zarAvalAnuM dRSTAnta ApavAmAM bhUmikA bahAra UbhelA manuSya Ave che. ne aMdara bolAvavA mATe zarIraH jeno nAza thAya che, zarvata khoMkhAro khAvo, udharasa khAvI, ' tu tatta, nAzavaMta. te. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 129 zarIraciMtA/ziSya zarIraciMtAH zarIramAM thayelA rogo- | temanA kahyA pramANe cAlavuM. nI ciMtA, ArtadhyAnanA 4 | zAsanaprema ? paramAtmAnA zAsana bhedomAMno eka bheda. pratyeno atizaya prema, zarIrastha : zarIradhArI, zarIravALA, bahumAna. zarIramAM rahenAra. zAsanarakSaka deva) : zAsananI rakSA zalAkApuruSa : sAmAnya mANasomAM karanArA adhiSThAdAyaka devasarvottama puruSo, 24 tIrthaMkara devIo. bhagavaMto 12 cakravartIo, 9 zAstrakathita bhAvaH zAstromAM kahelA vAsudevo, 9 prativAsudevo, je bhAvo, kahelAM je tattvo. ane 9 baLadevo. zAstraniSiddha bhAva : zAstromAM zalAkApuruSa (caritra) upara kahelA niSedhelA je bhAvo, na karavA 3 uttama puruSonAM caritro lAyaka bhAvo. jemAM lakhAyelAM che tevuM, kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrA- | zAstravihita bhAva : zAstromAM cAryanuM banAveluM zAstra. kahelA je bhAvo, zAstromAM kahelAM je tattvo. zalyaH kapaTa, mAyA, jUTha, banAvaTa. zalyarahita H kapaTa vinAnuM, mAyA zithilAcAra : DhIlA AcAra, je jUTha vinAnuM, banAvaTa vagaranuM. jIvanamAM je AcAro zobhA pAtra na hoya chatAM tevA AcAra zAkAhArI H anAja, phaLa-phruTa sevanAra. Adino AhAra karanAra. zilAropaNavidhi jinalAya - zAntinAtha (prabhu) : bharatakSetramAM jaina upAzraya Adi dharmasthAno 24 tIrthakaromAM 14mA baMdhAvavA mATe pAyo khodIne bhagavAna. zilA mUkavAnI je vidhi karAya zArIrika paristhiti : zarIrasaMbaMdhI te, tene ja zilAsthApanavidhi . sthiti, zarIrasaMbaMdhI hakIkata. athavA zilAnyAsa vidhi paNa zAzvata sukha H sadA rahenAruM sukha, kahevAya che. koI divasa nAza na pAmanAre. | ziSya : AjJA pALavAne yogya zAsanaH AjJA, paramAtmAnI AjJA | AjJAMkita, guru pratye sabhAva. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIta lezyAzravaNendriya 130 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza vALo. utkaMThA. zIta lezyA : baLatI vastune ThAravA | zeSa aMgo : bAkInA avayavo, je mATenI eka labdhi. aMgo pramANasara hoya tenA zItaLanAtha bhagavAn dazamA tIrthaMkara vinAnAM bAkInAM aMgo ke je bhagavAna pramANasara na hoya te. zItaLa sparza H ThaMDo sparza. ATha | zeSa karmo : bAkI rahelAM karmo, je sparzomAMno eka sparza. karmono kSayAdi thayo hoya tenA zukalezyA : atizaya ujvaLa vinA bAkInAM karmo. pariNAma, jAMbUnA dRSTAntamAM | zeSa gharmoH je dharmanI vAta cAlatI bhUmi upara paDelAM ja khAvAnI hoya tenAthI bAkInA dharmo. vRttivALAnI jema. zailezIkaraNa meruparvata jevI sthira zuddha gocarI H nirdoSa AhAranI avasthA, ayogaguNasthAnaka. prApti, 4ra doSa vinAno ! zaikSaka : je AtmAe hamaNAM navI AhAra. ja dIkSA lIdhI hoya te. zuddha dazA : sarvathA moha vinAnI | zokAturaH zokathI pIDAyelA, manamAM AtmAnI je avasthA, athavA jene zoka chavAyela che te. sarvakarma rahita avasthA. tene zocanIya dazAH zoka karavA lAyaka ja zuddhAtmA kahevAya che. dazA. zokyogya dazA. zubha bhAva : prazasta kaSAyovALo zobhAspada H zobhA Upaje tevuM mAnasika pariNAma, deva-guru sthAna, tevo mobho ane tevuM zAstra ane dharma uparano vartana. rAgavALo AtmapariNAma. | zaucadharma : zarIra ane mananI zubhAzIrvAdaH sAmenA AtmAnuM bhaluM pavitratA, daza yatidharmomAMno thAya tevo uttama AziSa. eka dharma, pavitra dharmAnuSThAna. zubhAzubhakarma H sukha Ape tevAM | zraddhA H vizvAsa, prema, AsthA, A puNyakarma ane duHkha Ape tevAM ja satya che ke bhagavAne kahyuM pApakarmo, ema ubhaya karmo. zuzruSAH dharma sAMbhaLavAnI atizaya | zravaNendriya : zrotra, kAna, zabda Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 131 zreNISasthAnaka sAMbhaLanArI indriya. zrotrendriyaH kAna, zabda sAMbhaLavAnuM zreNI : paMkti, kramasara, AkAza eka sAdhana. pradezonI paMkti athavA zlAghAH prazaMsA, vakhANa, svazlAghA mohanIya karmane dabAvavApUrvaka | =potAnI prazaMsA. ke khapAvavApUrvakanI zreNI, zliSTa coTeluM, AliMgana karAyeluM, dabAvavAvALI upazamazreNI vyApta. ane khapAvavAvALI paka zleSma baLakho, cUMka, athavA nAkazreNI. kAnano mela. zrata kavalI : cauda pUrvanuM paripUrNa | zvetAMbara : zveta vastra paheranAra jaina jJAna gharAvanAra, eTaluM vizALa sAdhu-sAdhvIjI. zrutajJAna ke jANe kevalajJAnI ja hoya zuM ? te. zakAyaH cha kAyArUpe jIvonA bhedo, pRthvIkAya vagere. paDazatiH cotho karmagraMtha, ke jenI 86 gAthAo che. paguNahAni-vRddhiH cha jAtanI hAni ane cha jAtanI vRddhi, adhyavasAya sthAnomAM jadhanya prathama adhyavasAya sthAnathI (1) anaMta bhAga adhika (2) asaMkhyAta bhAga adhika, (3) saMkhyAta bhAga adhika, (4) saMkhyAtaguNa adhika, (5) asaMkhyAtaguNa adhika, (6) anaMtagaNa adhika vizuddhinI vRddhi, tevI ja rIte uparathI cha jAtanI hAni samajavI. SasthAnaka : jainadarzanane mAnya jIvanAM cha sthAno. (1) jIva che. (2) jIva nitya che. (3) jIva karmono kartA che (4) jIva karmono bhoktA che. (5) mokSa che ane (6) mokSanA upAyo che ityAdi. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkucitadazA/saMjavalana kaSAya 132 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza sa - saMkucita dazA H mana TUMkuM hovuM, TUMkuM ! saMgrahanaya : vividha vastuone hRdaya, saMkocavALI bhAvanA. ekIkaraNa karavAnI je buddhi saMketapazcanmANa : koI ne koI te. jema ke trasa hoya ke sthAvara, nizAnI dhArIne paccakhkhANa paraMtu "sarve jIvo che." karavuM te, jema ke muThasI, saMgrahasthAnaH jyAM vastuono jaththo gaMThasI, dIpasahie vagere. bhego karavAmAM Avyo hoya saMketasthAna : paraspara maLavA mATe te. nakkI karelI bhUmi, jagyA. saMgha H sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA saMkoca thavo : zaramALapaNuM, hadayamAM | ema cAra prakArano saMgha. rahelI vAta kahetAM zaramAvuM te. ! saMghayaNaH hADakAMnI racanA, hADakAMno saMkramaNakaraNa : je viryavizeSathI bAMdho, tenI majabUtAI. (zaktithI) vivalita karmane | saMghayaNanAmakarmaH je karmanA udayathI (dAkhalA tarIke sAtA- vaja8SabhAdi saMghayaNonI vedanIyane) baMdhAtA sajAtIya prApti thAya te. karmamAM (asAtAmAM) nAkhavuM, | saMghAta : jaththo, samUha, vastune te vIryavizeSa saMkramaNakaraNa. ekaThI karavI te. saMkramaNa thavuM H eka karmanuM sajAtIya | saMghAtana nAmakarmaH je karmanA udayathI evA bIjA karmamAM palaTAvuM. audArikAdi zarIrane yogya saMkliSTa pariNAma : kaSAyovALA, pudgalonA jaththA ekaThA karAya rAga-dveSa-moha ane ajJAnavALA vicAro. saMcita karma H pUrve bAMdhelAM karmo, saMkliSTAdhyavasAyasthAnakaH kaSAyo- | pUrve ekaThAM karelAM karmo. vALA, rAga-dveSa-moha ane | saMjIvanI auSadhi : eka prakAranI ajJAnavALA vicAro. viziSTa auSadhi, ke je khAvAthI saMkliSTAsura : kaSAyothI bharelA baLada paNa manuSya thaI jAya, vicArovALA devo, paramA- lAgelA ghA rUjhAI jAya che. dhAmI. ! saMjvalana kaSAya : atizaya te. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 133 saMtApa karavo,saMlApa te. AchA-pAtaLA kaSAya, cAritra- vartamAna covIzImAM trIjA jIvanamAM paNa kaMIka kaluSitatA bhagavAna. lAve, yathAkhyAtacAritrane roke saMbhavita : prAya: hoI zake tevo saMbhava, saMbhAvanA karAyeluM. saMtApa karavo manamAM baLavuM, manamAM saMmUrNima : mAta-pitAnA saMyoga thaI gayelI ghaTanA bAbata vinA jeno janma thAya te. jhUravuM. saMyamasthAna : cAritravALA jIvomAM saMthavaH paricaya, sahavAsa, saMstava, | paraspara adhyavasAya sthAnonI "saMthavo kuliMgisu" taratamatA. saMdigdha : zaMkAvALuM, hRdayamAM zaMkA saMyoga thavo : joDAvuM, maLavuM, hoya te, matijJAnanA bahu paraspara bhegA thavuM te. abahu vagere 12 bhedomAMno 1 bheda. saMyogikabhAMga : be-traNacAra vastuono saMyoga karavAthI je saMdehAtmakaH DAmADoLa, asthira, je bhAMgA thAya te. vAtamAM saMdeha che te. saMyogika bhAva H be-traNa bhAvonuM saMpadA H sUtro bolatAM vizrAma bheguM hovuM. levAnAM sthAno, sUtro bolatAM bolatAM aTakavAnAM sthAno, saMyojanAkaSAya : anaMtA saMsArane jema ke navakAranI 8 saMpadA. vadhAre tevo kaSAya, saMparAya : kaSAya, kodhAdi, sUma anaMtAnubaMdhI. saMparAya = jhINo-pAtaLo saMraMbhaH pApa karavAnI icchA, khoTuM kaSAya. karavAnI manovRtti. saMpratyayaH samyagu nimitta, sAcuM saMrakSaNa ? cAre bAjuthI suMdara-sAruM kAraNa, sAco vizvAsa. rakSaNa te, vastunI sAcavaNI. saMprajJAta samAdhi : prakarSane pAmela saMrakSaNAnubaMdhI : strI ane ghanane adhyAtmayoga, kSapakazreNI, sAcavavAnI atizaya mUchaAtmAnI mohakSayavALI kevala- mamatA-raudradhyAnano cotho bheda. jJAna najIkanI je avasthA. | saMlApa : vAraMvAra bolAvavuM te, saMbhavanAtha bhagavAna H bharatakSetramAM | "AlAve saMlAve" Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ salInatA/saMkSipta racanA 134 jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza salInatAH zarIrane saMkocI rAkhavuM, | vicAraNA karavI te. indriyone kAbUmAM rAkhavI, | saMsAraH janma-maraNavALuM, karbhAvasthAmanane viSaya-kaSAyathI dUra vALuM je sthAna che. rAkhavuM te. saMsAracakra : janmamaraNanuM parisaMkhanA karavI H icchAone bhramaNa, saMsAranI rakhaDapaTTI. saMkocavI, TUMkAvavI, dhArelAM saMsArasAgara : saMsArarUpI dariyo, vratomAM lIdhelI chUTachATane paNa janmamaraNamaya saMsArarUpa TUMkAvavI. sAgara. saMvaccharI pratiH bAra mahine karAtuM ! saMsArAbhinaMdIH saMsAranA sukhamAM pratikramaNa, vArSika pratikramaNa, | ja atizaya AnaMda mAnanAra. pajusaNamAM chelle divase karAtuM | saMsiddhi thavIH samyagu prakAre vastunI pratikramaNa. siddhi thavI, vastunI prApti. saMvaratattvaH AvatAM karmone rokavAM, saMstAropakramaNa saMthArAnuM pAtharavuM, pAMca samiti, traNa gupti Adi bhUmine joyA vinA ke pUMjyA pa7 pratibhedo, AzravavirodhI pramAryA vinA saMthAro je tattva. pAtharavo te 11mA vratanA saMvAsAnumati : potAnA parivAra aticAra. ane dhanAdi upara mamatAmAtra saMsthAnaH zarIrano AkAra, racanA, hoya che, tenI vAta kare nahIM, samacaturagnAdi cha prakAranAM che. sAMbhaLe nahIM, paraMtu mamatAmAtra saMsthAnavicaya (dharmasthAna) : cauda ja hoya te. rAjalokamaya saMsAramAM rahelAM saMvegapariNAma : mokSatattvanI chae dravyono vicAra te, atizaya ruci-prItivALo gharmadhyAnanA 4 bhedomAMno 1 pariNAma. bheda. saMvedhabhAMgA : baMdha-udaya ane | saMhAravisargaH saMkoca ane vistAra. sattAnI sAthe vicAraNA karavI AtmAnA pradezo dIpakanI te, keTalI karmaprakRtio baMdhAte jyotanI jema saMkocAya paNa chate keTalI udayamAM hoya ane che ane vistRta paNa thAya che. keTalI sattAmAM hoya ? tenI | saMkSipta racanA : atizaya TUMkANamAM Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 135 saMkSepa/sat zAstro banAvavAM te. sAgaropamanI utkRSTa sthiti saMkSepa : TUMkAvavuM, nAnuM karavuM. have phakta eka ja vAra bAMdhavAsaMjJA : samajaNa, cetanA, jJAna, nI che te. AhArAdi 4 saMjJA tathA sakhIvRMda sameta : sAhelIonA krodhAdi saMjJA tathA hetuvAdo- samUhanI sAthe (paMcakalyANakanI padezikI Adi saMjJA. pUjAmAM). saMjJA prakaraNa : vyAkaraNamAM svara- sagapaNa sagAI, saMbaMdha, sAMsArika vyaMjana; ghoSa-aghoSa; ghuTu paraspara saMbaMdha (avara na aghuTuM Adi saMjJAonuM prakaraNa. sagapaNa koI). saMjJI paMcendriya : dIrghakAlikI saghanapaNe H paraspara aMdara kyAMya saMjJAvALA paMcendriya jIvo. paNa polANa na hoya tevuM. sakalakuzalavallI : AtmAnAM sarva sacitta parihArI jIvavALI sacitta kalyANorUpI velaDI. vastuono tyAga karanAra. sakalatIrtha naM (karajoDa) H zatruMjaya- | sacelaka muni H vastravALA muni - giranAra Adi samasta tIrthone zvetAMbara muni huM be hAtha joDIne bhAvathI | sajAga rahevuMH jAgRta rahevuM, pramAda vaMdanA karuM chuM. na karavo, ALasu na thavuM, sakala saMgha : sAdhu-sAdhvI-zrAvaka doSa na lAge tenI pUrNapaNe zrAvikArUpa samasta zrIsaMgha. kALajI rAkhavI. sakalAdezaH sarva nayone sAthe rAkhIne | sajjana puruSa : sAro mANasa, vastunuM svarUpa samajAvavuM guNiyala mANasa, nyAyaarthAtu pramANathI jaNAtuM nItisaMpanna. vastunuM svarUpa, sajhAya karuM : he gurujI ! huM sakaSAyI jIva H kaSAyavALo jIva, svAdhyAya karuM ! ekathI dasa guNasthAnaka sudhInA | sajhAya saMdisAhuM : he gurujI ! jIvo, kaSAyayukta jIva karmomAM mane svAdhyAya karavAnI AjJA sthiti - rasa bAMdhe che. Apo ! sabaMdhaka : je AtmAone ! satuH utpAda-vyaya ane dhruvadharma mohanIya karmanI 70 koDAkoDI | vALo padArtha, vastu, cIja, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAsaMnyAsavrata 136 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza karmo. pati. vasturUpe hovuM. sadAcArI : uttama AcAravALo sattA hovuM, vidyamAnatA, astitva, AtmA, jenuM jIvana prazaMsanIya AtmAnI sAthe karmonI che te. vidyamAnatA te, karmonI sattA. | sadA virAdhaka : haMmezAM pApamaya sattAgatakarma bAMdhyA pachI bhogavAya AcaraNa karanAra, virAdhanA nahIM tyAM sudhI sattAmAM rahelAM karanAro jIva. sadgati : uttama gati, sAMsArika sattAgata paryAya : je paryAyo thaI sukhanI apekSAe devagati. cUkyA che ane je paryAyo sadhavA strI ke pativALI strI, bhAvimAM thavAnA che te sarva saubhAgyavatI strI, ghava eTale paryAyo dravyamAM tirobhAve sattArUpe rahelA che. sanakumAra cakravartI H A bharatasattva : parAkrama, baLa, zakti, kSetramAM vartamAnakALe thayelA tAkAta. cakravartImAMnA eka. sattvazALI : baLavALo, ghaNA | sanakumAra devaloka : vaimAnika parAkramavALo puruSa. devalokomAMno trIjo devaloka. sattvahIna : baLa rahita, parAkrama- | sanAtana : jenI Adi nathI te, rahita, zaktivinAno puruSa. anAdi. satya : yathArtha, sAcuM, pramANika sajJikarSaH Indriya ane padArthano jIvana, 10 yatidharmamAMno saMparka, bannenuM joDAvuM. sanmArga H jinezvara paramAtmAe satya vacana : sAcuM vacana, yathArtha batAvelo saMsAra taravAno vacana, priya ane hitakAraka sAco mArga. vacana. saMnyAsavrataH saMnyAsa eTale tyAga, sadA ArAdhaka : haMmezAM gharmanI tyAgavALuM je vrata te. dharmaArAdhanA karanAra, gharmamaya saMnyAsa eTale kSayopazamapariNAmavALo. bhAvavALA dharmono kSapakasadAcAra : uttama AcAra, jJAnA- zreNImAM karAto tyAga te dharmacArAdi paMcavidha AcAra. saMnyAsa ane teramAM guNa eka. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza ThANAnA cheDe karAto traNa yogono tyAga te yogasaMnyAsa. saparyavasitazruta H je zrutajJAnano aMta Avete, antavALuM zruta, dravyathI eka vyaktine AzrayI, kSetrathI bharata airAvata AzrayI. ema kAlabhAvathI je zrutajJAnano aMta AvavAno hoya te. saptatikA : chaThTho karmagraMtha, sitteragAthAno graMtha, paMcasaMgrahamAM Avato eka bhAga, jemAM baMdhAdinA bhAMgAonuM varNana che. saptabhaMgI : 'syAd asti' vagere sAta bhAMgAono samUha. : saphalatA : AraMbhelA kAryamAMthI maLanArA phaLanI siddhi thavI te. samakitaprApti H jinezvara paramAtmAnA dharmanI yathArtharuci thavI, sAcA deva, guru ane dharma pratye prIti, vizvAsa jAmavo. samacaturaru saMsthAna H jenA zarIranA cAre khUNA samAna mApanA che te, jamaNA DhIMcaNathI DAbo khabho, DAbA khabhAthI jamaNo DhIMcaNa, kapAlanA madhyabhAgathI paloMThIno madhyabhAga, paloMThInuM saparyavasitazruta/samabhUtalA pRthvI aMtara. A cAre mApo jyAM samAnapaNe varte che te. samatola vRtti HjenuM mana koinA pakSamAM kheMcAtuM nathI te, banne bAju samAna manano pariNAma che te. samanvaya karavo H paraspara virodhI dekhAtI be vastuone judI judI. vivakSAthI barAbara samajIne yathArthapaNe besADavI te. samanvayavAda : apekSAvAda, syAdvAda, virodhI dekhAtA dharmomAM paNa apekSAthIsamanvaya samajAvanAra 137 vAda. samabhAvamudrA H jenI mukhamudrA upara rAga ke dveSa bilakula nathI te. samabhirUDhanaya : je zabdano dhAtupratyayathI jevo artha thato hoya te ja pramANe zabda prayoga karanArI dRSTi, jemake manuSyonuM pAlana kare te nRpa ane pRthvInuM pAlana kare te bhUpa. samabhUtalA pRthvI : lokano atizaya madhyabhAga, je bhUmithI u52nIce sAta sAta rAja thAya ane pUrvAdi cAre dizAmAM ardho ardho rAja hoya tevI sarva bAjuthI madhyanA 8 AkAzapradezavALIbhUmi. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasimAlocanA 138 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza samaya :kALa, avasara, zAstra, Agama, | pAmI mokSe jAya che tyAre - jaina Agama. AjubAjunA vadhArAnA eka samayavipuruSa : zAstrone jANanArA paNa pradezane sparyA vinA, jJAnI puruSo, zrutakavelI Adi. . jeTalA AkAzapradezomAM potAnI avagAhanA che teTalA samayakSetra aDhIdIpa, jyAM manuSyonuM janma-maraNa che tevuM kSetra, caMdra-| ja AkAzapradezone sparzato sUrya AdinI gatithI rAtri sparzato samAna paMktithI upara divasano kALa jyAM che te. jAya che. te samayajJa : zAstrone jANanArA jJAnI samasaMskRta: je stotra prAkRta hovA chatAM puruSo, zrutakevalI Adi. saMskRta bhASAmAM paNa te sarakhuM ja rahe che te, jema ke saMsAradAvA. samarAMgaNa : yuddhanI bhUmi, laDAinuM kSetra. samasta ceSTA kAyika saghaLI pravRttio, samarpaNabhAva : ApaNA upara jeno kayA saMbaMdhI saghaLI ceSTAo. upakAra che tene sarvathA AdhIna samAdhimaraNa : mRtyakAle jyAM samatA thavAno bhAva. rahe, Arta-raudradhyAna na thAya te. samarpitapaNuM ? ApaNA upara jeno samAdhAnavRtti paraspara thayelA- ke thatA upakAra che tene sarvathA AdhIna kaleza-kaMkAsane miTAvIne thaI javuM te. samajAvIne paNa samAdhAna karavAsamavAyIkAraNa : je kAraNa pote karAvavAvALuM mana te. kAryasvarUpe banI jAya che kAraNane samAraMbhaH pApo karavA sAdhana-sAmagrI samavAyI kahevAya che. jema ke | * bhegI karavI, pApo karavA mATe ghaDAnuM samavAyIkaraNa mATI. tatpara thavuM te. samaveta : sahita, yukta, dharmasamaveta samAlocanA karelAM pAponI samyam eTale dharmathIyuktatathAsamavAya prakAre AlocanA karavI saMbaMdhathI rahela. pazcAttApa karavo, daMDa svIkAravo, samazreNI : jyAre AtmA nirvANa pastAvo karavo. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 139 samAvagAhI/sarva saMvarabhAva samAvagAhI : sarakhesarakhA kSetramAM | tattvabhUta padArthonI zraddhA. avagAhIne rahenAra. | samyagdaSTi : samyakatva je AtmAne (siddhano) eka AtmA jeTalA | prApta thayuM hoya te. kSetramAM avagAhIne rahela hoya, samyajJAna samatvapUrvakanuM je jJAna barAbara teTalA ja ane te ja kSetramAM avagAhIne rahelA bIjA siddhajIvo anaMtA hoya | sagI kevalI teramA guNasthAnakavartI che te samAvagAhI. jIvo, mana-vacana ane kAyAnA samiti : AtmahitamAM samyagU prakAre | yogavALA kevalI bhagavanto. pravRtti karavI te iryAsamiti | sayogIdazA : yogavALI AtmAnI Adi pAca sImAMta jANavI. | dazA. 1thI 13 guNaThANAvALI samucita sAthe maLeluM, ekaThuM thayeluM, ' AtmAnI dazA. rAzirUpe baneluM. | sarvaghAtI : AtmAnA guNono sarvathA samucita zakti : najIkanA kAraNamAM rahelI kAryazakti, jemake ghAta karanArA karmo. mAkhaNamAM rahelI ghInI zakti. savalokavyApI : cauda rAjalokapramANa samudyAta : sattAmAM rahelAM karmono samasta lokamAM vyApIne rahenAra, baLAtkAre jaldI vinAza karavo dharmAstikAya Adi. te vedanA-kaSAya Adi 7 | sarvavirati : hiMsA, jUTha-corI Adi samuddaghAta che. pApono sarvathA tyAga, sUkSma ke samyakatva sAcI dRSTi, vastusvarUpane | sthUla ema sarva pApono tyAga. yathArthapaNe sahavuM, sudeva- sarvaviratidhara : sarvathA pApono tyAga * suguru ane sudharma pratyenI | karanAra mahAtmA, paMca-mahAvrataavicala ruci. . sammacAritra : vItarAga | dhArI sAdhu-sAdhvIjI ma. mAnI AjJAnasAra sarva saMvarabhAva : karmonuM AvavAnuM heyabhAvono tyAga ane ! sarvathA aTakI javuM. mithyAtva upAdeyabhAvonuM AcaravuM te. Adi karmabaMdhanA koI hetu jyAM samyagdarzana : sambhatva, sAcI dRSTi, na hoya te, caudamu guNasthApaka. 52 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savicAra/sAcI saMsthAna 140 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza savicAra : eka padArthathI bIjA che ane anya bhava karIne punaH padArthamAM, eka yogamAMthI bIjA nigodamAM gayA che tevA jIvo. yogamAM, athavA eka sAMvyahArika pratyakSa : je viSaya paryAyamAMthI bIjA paryAyamAM AtmAne sAkSAt na dekhAya, parivartana pAmavAvALuM paraMtu indriyonI madadathI anumAna vinA sAkSAt jaNAya zukaladhyAna, prathama pAyo. te. " savizeSa preraNA vivakSita kAryAdimAM | sAMzayika mithyAtva: jinezvara vadhAre preraNA karavI te. | paramAtmAnAM vacano upara zaMkA sahajasiddha : je kArya karavAmAM kartAne karavAvALuM mithyAtva. vadhAre prayatna karavo na paDe, mithyAtvanA pAMca prakAromAMthI svAbhAvika rIte ja thaI jAya eka. | sAkAramaMtrabheda : strI-puruSa vacce sahajAnaMdI karma vinAno A AtmA vizvAsapUrvaka karAyelI maMtraNAne svAbhAvika anaMta AnaMdavALo khullI pADavI, ughADI karavI. che, guNonA AnaMdamAM ramanAro | sAkAropayoga : vastumAM rahelA vizeSadharmane jANavAvALobodha, sahasA : utAvaLe utAvaLe, lAMbA | jJAnopayoga, arthAta vicAra vinAnuM. vizeSopayoga, je jJAnamAM sahastrAra : AThamo devaloka, zeyano AkAra jaNAya te. | sAgaropama 10koDAkoDI palyopamanuM sahAyaka madadagAra, sAhAya karanAra, | eka sAgaropama thAya che. madada karanAra. sAgaranI upamAvALo je kALa sahiyArI sobata be-traNa vastu sAthe , te. maLIne je kAma kare, vivakSita | sAcI saMsthAna : nAbhithI nIcenA kAryomAM je sAthe ne sAthe rahe che. | avayavo jyAM pramANasara hoya sahetuka : yuktipUrvaka, dalIlapUrvaka, ane nAbhi uparanA avayavo tarkabaddha je vAta hoya te. jyAM pramANasara na hoya te, sAMvyavahArika nigoda : nigodamAMthI trIjuM saMsthAna, tenuM bIjuM nAma je jIvo eka vAra paNa nIkaLyA | sAdisaMsthAna. che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 141 sADhaporisI paccakhANa/sAdhanazuddhi sADhaporisI paccakhANa : sUryanA sAtavedanIyaH eka prakAranuM puNyakarma, prakAzathI puruSanA zarIranI sAnukULa saMyogonI prApti, arthachAyA paDe tyAre | zarIra nIrogI hovuM, sukhano paccakakhANano je TAIma thAya anubhava thavo te. te, arthAt sUryodaya pachI Azare sAdi : prAraMbhavALI vastu, cha pAMceka kalAka bAda paccakakhANa | saMsthAnamAMthI trIjuM saMsthAna. pAravAno samaya thAya te.. jenuM bIjuM nAma sAci che. sAta naya : naya eTale sApekSa daSTi. | sAdi-anaMta : jenI Adi (prAraMbha) tenA sAta bheda che. naigama saMgraha.) che paraMtu aMta nathI te, jemake vyavahAra, RjusUTa, zabda, kSAyikasamyakatva - siddhatva samabhirUDha ane evuM bhUta. avasthA. sAta samughAta sattAmAM rahelAM karmono sAda panAmAM paDela karo | sAdi-sAnta : jenI Adi (prAraMbha) baLAtkAre jaldI vinAza karavo paNa che ane aMta paNa che te, jema ke jIvanI deva-naraka Adi te samuddhAta, tenA sAta bheda avasthAo. che. (1) vedanA, (2) kaSAya, | sAdhakAtmA : AtmAnuM hita karanAra, (3) maraNa, (4) vaikriya, (5) sAdhanAmAM vartanAro AtmA. taijasa, (6) AhAraka ane (7) | sAdhakadazA AtmA mohanIyAdi ghAtI kevalI samudyAta. karmono kSaya karavA tarapha pravartato sAta rAjaloka : asaMkhyAta yojanAno hoya te vakhatanI avasthA. eka rAja thAya che. evA sAta | sAdhana : nimitta, kAraNa, kArya karavAmAM rAja pramANa samabhUtalAthI nIce * madadagAra, sahAyaka. loka che ane teTalo ja upara | sAdhanazuddhi : je sAdhya sAdhavuM hoya loka che. tene sAdhI Ape tevuM yathArtha sAtagArava : sukhanI atizaya je sAdhana te sAdhanazuddhi, Asakti, sukhazelIyApaNuM, mokSasAdhya hoya tyAre zarIrane alpa paNa takalIpha na mohakSayAbhimukha ratnatrayInI ApavAnI vRtti. ArAdhanA. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhAraNa kAraNa/sAmAnya kevalI 142 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza sAdhAraNa kAraNa : aneka kAryonuM je | sAdhanane joDavuM, eTale ke je kAraNa hoya te, eka kAraNathI sAdhanathI sAdhya siddha thatuM hoya bhinna-bhinna aneka kAryo thatAM te sAdhanane te ja sAdhyamAM hoya te kAraNane sAdhAraNa muMjana karavuM te. kAraNa kahevAya che. sAnubaMdha : gADha, tIvra, atizaya sAdhAraNa dravya : dhArmika sarva kAryomAM majabUta, sAnubaMdhakarmabaMdha A vAparavAne yogya evuM . eTale tIvra cIkaNo, gADha samarpita kareluM je dravya te. | karmano baMdha. sAdhAraNa vanaspatikAya : anaMtA | sApekSavAda : apekSA sahita bolavuM. jIvo vacce eka ja bhogya apekSAvALuM vacana, anekAntazarIra prApta thAya te, eka ja vAdasyAdvAda, jema ke rAmacaMdrajI audArikamAM anaMtA jIvonuM | lava-kuzanI apekSAe pitA hovuM te, tenA sUma ane hatA, paraMtu dazarathanI apekSAe bAdara be bheda che. putra (paNa) hatA. sAdhu : sAdhanA kare che, AtmahitanuM sAmAnika devaH IndranI samAna Rddhi AcaraNa kare te. paMcamahA- siddhi je devonI hoya, paraMtu vratAdi pALe te (jaina) sAdhu. | mAtra IndranI padavI na hoya sAdhya : sAdhavA lAyaka padArtha, pakSamAM | tevA devo. je sAdhavAnuM hoya che, jema ke sAmAyika cAritra : samatAbhAvanI parvatamAM "vahi" e sAdhya che. prAptivALuM je cAritra, ISTAsAdhyazuddhi : AtmAne karma ane niSTanI prApti-aprAptimAM jyAM bhavanA baMdhanamAMthI mukta harSa-zoka nathI tevuM cAritra. karavApaNAnuM je sAdhya te, jenA Itvarakathita ane sAdhyazuddhi rAgAdi moha-[. thAvatkathita ema be bhedo che. dazAnA tyAganI ja je sAmAnya kevalI : je mahAtmAo dRSTi te. mohanIya karmano kSaya karI,bArame sAdhyasAdhanadAva : je sAdhyanuM je guNaThANe jai, zeSa TANa sAdhana hoya, te sAdhyamAM ja te ghAtakarmo khapAvIne kevalajJAna Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza pAmelA che paraMtu tIrthaMkaraavasthA prApta thai nathI te, sAmAnya kevalI. sAmAnyaguNa H sarva dravyamAM vartatA je guNo hoya te. sAmAnyavizeSAtmaka dravya : pratyeka sAvadyabhAva H pApavALA mananA vicAro, mananA pApiSTa bhAvo. sAvadhayoga : pApavALI mana-vacana ane kAyAnI pravRtti. |sAvadhAna : sajAga, barAbara jAgRta, je kArya karavuM hoya temAM sacoTa ekAgratA, lInatA. dravyomAM ''sAmAnya'' dharma paNa che ane ''vizeSa'' dharma paNa |sAzaMsa H phaLanI AzaMsApUrvaka kAryamAM pravRtti karavI te. sAsvAdana che. aneka vyaktimAM rahenAro je dharma te sAmAnya dharma, ane viziSTa eka vyaktimAM rahenAra dharma te vizeSa dharma, jema ke devadattamAM manuSyatva ane devadattatva. sAmyatA samAnatA, bannemAM sarakhApaNuM 143 tulyatA. sAyaMkAlaHsaMdhyAsamaya,sAMjano TAima, sUryAsta AsapAsano kALa. sArthaka H prayojanavALuM, kAma sare tevuM, jemAMthI phaLa nIpaje tevuM. sAlaMbanayoga H AtmasAdhanAmAM koi sAmAnya/siddhizilA guNasthAnaka. sAhityaracanA : jenAthI AtmAnuM hita-kalyANa thAya tevAM zAstronI gUMthaNI ka2vI te. tene ja sAhityasarjana paNa kahevAya che. siddhacakra : arihaMta-siddha-AcArya Adi nava padonuM baneluM je cakra te siddhacakra. ne koi paradravyanuM AlaMbana siddhapada : nava padomAMnuM bIjuM. pada, levAmAM Ave tevo yoga, tevI sAdhanA. bIjuM sthAna, siddha paramAtmA sAvadhakarma : je kAryamAM hiMsA-jUThacorI-maithuna ane parigrahAdi pApo hoya tevAM kAmo, pApavALAM kAryo. anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayane lIdhe samyaktvathI vamatAM malina AsvAda hoya te, bIjuM onuM sthAna. |siddhabhagavAn ATha karmothI rahita zuddha-buddha-niraMjana azarIrI paramAtmA. siddhazilA : lokanA uparanA agrIma Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAyatanA suyogI 144 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza bhAgathI eka yojana nIce | sukhakAraka : sukha ApanAra, sukhapistAlIsa lAkha yojana| AnaMda upajAvanAra. lAMbI-pahoLI, vaccethI ATha| sukhadAyaka : sukha ApanAra, sukhayojana jADI, cAre bAju | AnaMda upajAvanAra. UMDAimAM ghaTatI ghaTatI aMte sukhaprada : sukha ApanAra, sukhaatizaya pAtaLI sphaTika-] AnaMda upajAvanAra. ratnamaya je zilA te, tenuM ja sukhabodha : sukhe sukhe samajAya tevuM, bIjuM nAmaiSabrAmbhArA che. je samajavAmAM atizaya ghaNI siddhAyatana : zAzvata mUrtio jemAM mahenata karavI na paDe te. che evAM maMdiro. kuTo upara, | sukhazeliyApaNuM : ArAmIpaNuM, naMdanavanAdimAM, naMdIzvara zarIrane ghaNuM sAcavIne kAma dvIpamAM ane devalokanA karavApaNuM. vimAnAdimAM AvAM je sutajanma : putrajanma. zAzvata caityo che te. sudIpakSa : ajavALiyAvALuM siddhi : ISTakAryanI saphaLatA, | pakhavADiyuM, je divasomAM AtmAnuM karmarahita thavuM te. dina-pratidina caMdranI vRddhi siddhitapa : eka prakArano viziSTa thAya te. tapa, jemAM eka upavAsa | sudhA : amRta, sudhArasa eTale besaNuM, be upavAsa pachI ! amRtano rasa. besaNuM ema yAvat ATha sudhI : paMDita, vidvAna, viziSTa upavAsa sudhI javuM te. - buddhivALo AtmA. siddhidAyaka : mokSasukhane ApanAra, sudhIra : atizaya dhIrajavALo, mokSa prApta karAvanAra. | gaMbhIra, UMDA ciMtanavALo. sukatakaraNI H uttama kAryo AcaravAM, sumatinAtha : pAMcamA bhagavAnanuM AtmAhitanAM kAryo karavAM. | nAma. sukRtAnumodanA karelAM sArAM kAryonI sumanasa phUla athavA deva tathA sArA prazaMsA karavI, anumodanA | manavALo. karavI, sArAM kAryo karIne | suyoga : uttama yoga, sAro saMyoga, rAjI thavuM. kalyANakArI saMyoga. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 145 surapatisevitAsUkSma ekendriya surapatisevitaH indrothI sevAyelA, duHkha ochuM che evo kALa, je prabhujInI indroe paNa sevA avasarpiNIno trIjo Aro, karI che tevA prabhu. jenuM mApa be koDAkoDI surapuSpavRSTiH devoe karelAM phUlonI sAgaropama che. vRSTi, prabhujInA samavasaraNa- suSamAsuSamA : sukha ja sukhavALo kAle devo phUlo varasAve che te. je kALa, avasarpiNIno pahelo surabhigaMghaH atizaya sugaMdha, UMcI Aro, jenuM mApa cAra koDAkoDI gaMdha. sAgaropama che. suraloka devaloka, devone rahevAnuM susvapnaH uttama svapna, UMcA kALane sthAna. sUcavanAruM svapna. surAsurasevita H devo ane dAnavo | susvara : koyalanA jevo madhura kaMTha vaDe sevAyelo. vaimAnika ane prApta thAya te. jyotiSkane deva kahevAya, ane susvAdiSTa : je vastu atizaya bhavanapati tathA vyaMtarone mIThI-svAdavALI hoya te. dAnava kahevAya che. cAre | sujJa : samaju, pUrvApara vicAra nikAyathI sevAyelA. karavAvALo, DAhyo. surendra : devonA Indra, devonA sUcizreNI H eka AkAzapradezanI rAjA-mahArAjA. jADI ane pahoLI, sAta rAja surIgha H devono samUha, devonI lAMbI soya jevI AkAzarAzi, yUtha. pradezonI paMkti. sulabhatA H je vastu maLavI sulabha | sUtrAnusAriNI : AgamasUtrone hoya, ochA prayatna jaldI maLe anusaravAvALI dharmadazanA. tema hoya te. sUpalakSitaH sArI rIte jaNAvAyeluM, suvidhinAtha : A avasarpiNInA adhyAhArathI jyAM samajAya te. navamA bhagavAnuM. sUkSma aMgo : zarIramAM rahelAM suSamA sukhavALo kALa, avasarpiNI- atizaya jhINAM avayavo no bIjo Aro jenuM mApa traNa koDAkoDI sAgaropama che. sUkSma ekendriya H je jIvonuM zarIra suSamAduSamA : sukha aghika ane | (samUha hovA chatAM paNa) carma aMgo. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSmakALapula parAvartana sohamapati 146 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza jIvo. cakSuthI na dekhI zakAya evA sthAnone A ekajIva kramazaH pRthvIkAyAdi pAMca sthAvara mRtyu vaDe sparzI sparzIne pUrNa kare temAM jeTalo kALa thAya te sUmakALapula parAvartana : sUkSma bhAva pu. parAvartana. utsarpiNI ane avasarpiNInA | sUkSma zarIraH asaMkhya zarIro bhegAM sarva samayone ekajIva mRtyu maLe to paNa je carmacakSuthI na vaDe kramazaH sparzAsparzIne pUrA dekhI zakAya te. kare temAM jeTalo kALa lAge sUkSma saMparAya : dasamuM guNasthAnaka, teTalo samaya, anaMta u.a. jemAM saMjvalana lobha sUkSmarUpe kALa.. ja mAtra bAkI hoya, bAkIsUkSmadRSTiH UMDI buddhi, jhINI dRSTi, nA sarva kaSAyo jyAM upazAtta pUrvApara saMkalanApUrvaka vicAra hoya athavA kSINa thayelA hoya karIne kAma karavAvALI dRSTi. sUkSmadravyapudgala parAvartana : | sUkSma kSetrapugala parAvartana : cauda audArika Adi vargaNArUpe rAjaloka pramANa saMpUrNa saMsAramAM rahelA tamAma lokAkAzanA ekeka pradeza pradeze. pagalAstikAya dravyane ekajIva kramazaH mRtyu vaDe audArikarUpe athavA vaikriyarUpe sparzAsparzIne pUrNa kare temAM ema koIpaNa eka rUpe grahaNa jeTalo kALa thAya te. karIne pUrNa karatAM je kALa thAya sopakramIH je karma apavartana vaDe te kALanuM nAma sU. 8. pu. 5. tUTIne nAnuM thAya tyAre temAM sUkSma nigoda : anaMtA jIvonuM eka kaMI ne kaMI upakrama (eTale zarIra te nigoda athavA nimitta) maLe ja che, arthAt sAdhAraNa vanaspatikAya, tevAM nimitta maLavA vaDe karma tUTIne asaMkhya zarIronI leba bhegI nAnuM thAya che, athavA bhale thAya to paNa je carmacakSuthI na nAnuM na thAya to paNa mRtyu dekhAya te sUkSma nigoda. vakhate nimitta maLe che. sUma bhAva pugala parAvartana : | sohamapatiH saudharma nAmanA prathama rasasaMbaMdhanAM sarva adhyavasAya- | devalokanA je indra te sohama Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 147 saubhAgya,sthAnayoga - - - -- - - --- pati. mATeno plAna doravA satata saubhAgyaH sukhavALI sthiti, loko tenA ja vicAromAM gUMthAI vahAla upajAve tevI sthiti, rahevuM. puNyodayavALo kALa, ochuMvatuM | stotra : saMskRta-prAkRta bhASAmAM kAma karavA chatAM lokone je | racAyela prabhunA guNonuM varNana game ja, ruce ja, jene joIne karanAruM sUtravizeSa. . loko AnaMda pAme te. cAnavRddhi thINaddhi, piMDIbhUta thaI saubhAgyavaMtI : pativALI strI, che Asakti jemAM te, eka saMsAranA sukhavALI strI, je prakAranI ghora nidrA, tenuM ja strIne joIne loko AnaMdita nAma myAnadhi paNa che. thAya, prasanna thAya te. strIveda puruSanI sAthe bhoganI aMdhaH be athavA bethI adhika aneka abhilASA thAya che, athavA pudgalaparamANuono piMDa- strI AkAre zarIranI prApti samUha te skaMdha. thAya te. stavana : prabhunA guNagAna karavA, caMDilabhUmi H nirdoSa bhUmi, jyAM prabhu pAse AtmadoSo pradarzita jIvahiMsA Adi na thAya tema karI prabhujInA upakArane gAvA. hoya tevI bhUmi. tibukasaMkrama H udayavALI karma sthalacara bhUmi upara cAlanArAM prANI prakRtimAM anudayavALI karma gAya, bheMsa, bakarI, ghoDo, prakRtinAM dalikono prakSepa hAthI, kUtarA, bilADAM vagere. karavo. sthAnakavAsIH sthAnamAM je (upAzraya stutipriya H jene potAnI prazaMsA AdimAM ja) rahIne dharma ja atizaya vahAlI hoya te. karanAra, mUrtine bhagavAna stanaprayoga : corane corI karavAnA tarIke na svIkAranAra, mUrtikAmamAM madadagAra thavuM te. maMdirane pUjya tarIke na senApata H corI karIne lAvelA mAnanAra. coranA mAlane (sastA bhAva { sthAnayoga : eka prakAranuM AsanaAdinA kAraNe) kharIdavo te. vizeSa, kAyotsarga, pIMbaMdha steyAnubaMdhI raudradhyAnaH corI karavA | tathA padmAsanAdi koI paNa Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAntara/sneharAga mudrAvizeSamAM mokSane anukULa AtmapariNAma lAvavA sthira thavuM te. sthAnAttara : eka sthAnethI bIjA sthAne javuM te, cAlu sthAnano tyAga karavo te. sthApanAnikSepa : mukhya vastunI gerahAjarImAM tenI smRti nimitte te AkAravALI athavA te AkAra vinAnI vastumAM mukhya vastuno Aropa karI mukhya vastunI kalpanA karavI te, jema ke prabhunI pratimAne prabhu mAnavA. sthAvara jIva : sukha ane duHkhanA saMjogomAM potAnI icchA pramANe je jIva hAlIcAlI na zake, sthira ja rahe te. sthAvara tIrtha : jenAthI saMsAra tarAya te tIrtha, eka ja sthAne sthira ja rahe tevuM tIrtha te sthAvara tIrtha, jema ke zatruMjaya, giranAra, sammetazikhara, ityAdi. Abu, rANakapura 148 sthiti : kALa, samaya, avasara. sthitighAta : karmonI lAMbI-lAMbI bAMdhelI sthitine toDIne nAnI karavI te, sthitinA agrima bhAgathI utkRSTapaNe seMkaDo jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza sAgaropamapramANa ane ghanyathI palyopamano asaMkhyAtamo bhAgapramANa, sthiti toDavI, nAnI karavI te. : sthitibaMdha H karmomAM sthitinuM nakkI karavuM te. baMdhAyeluM karma AtmA sAthe kyAM sudhI raheze e nakkI thavuM te. sthiracitta : manane atizaya sthira karavuM, anya vicArothI rokavuM, vikSita kAmakAjamAM manane parovavuM. sthirabuddhi : Tharela buddhi, sArAnarasA anubhavothI ghaDAyela buddhi, atizaya sthira gaMbhIra buddhi. skUla vrata : moTAMmoTAM hiMsA, jUTha, corI Adi pApono tyAga karavApUrvakanAM zrAvakanAM vrata. sthUla zarIra : moTuM zarIra, dRzya zarIra, cakSuthI gocara zarIra. snAtrAbhiSeka : devoe prabhujIne janma samaye meruparvata upara jema navarAvyA, tenA anukaraNarUpe snAtramahotsava karavo te. snigdha sparza H cINo, snehALa sparza. sneharAgaH koI paNa vyakti (athavA vastu) pratyenA snehamAtrathI je Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ghArmika pAribhASika zabdakoza 149 snehadhAsvargaloka rAga thAya te. vinA, hitAhitanI dRSTi vinA snehAMdha : vyakti pratyenA snehamAM marajI mujaba vartavuM. aMdha banela mAnavI. svataMtratA : paravazatA na hovI, spardhaka : sarakhesarakhA rasAvibhAga parAdhInatAno abhAva. jemAM hoya tevA karmaparamANu- svadArAsaMtoSa : nAta-jAtanA ono samudAya te vargaNA, sAMsArika-sAmAjika ekottara vRddhinA krame thayelI vyavahArothI prApta thayelI vargaNAono je samudAya te potAnI strImAM ja saMtoSa spardhaka. mAnavo. evI ja rIte strIe spardhA : harIphAI, paraspara adhika svapuruSamAM ja saMtoSa mAnavo. caDhiyAtApaNuM . svAra kalyANakArI H potAnuM ane spRhA H jhaMkhanA, vAsanA, icchA, pArakAnuM kalyANa karanArI abhilASA, Asakti. vastu. smaraNa : bhUtakALamAM banelI athavA svaparopakAra : potAno ane anubhavelI vastu yAda AvavI bIjAno upakAra. svabhAvadazA : krodhAdi kaSAyo ane smRtibhraMza ? yAdazakti na hovI, viSayavAsanAno kSaya karavAsmaraNazaktino abhAva. pUrvaka AtmaguNonI upAdeyatA RtyanupasthAnaH dhArelo samaya bhUlI taraphanI je dRSTi te, parabhAvajavo, sAmAyika athavA dazAnA tyAgapUrvakanI je dRSTi. pauSadhavrata kyAre lIdhuM che ane svayaMsaMbuddhaH je mahAtmAo potAnI kyAre thAya che teno samaya meLe ja svayaM pratibodha pAmI, bhUlI javo, navamA ane vairAgI banI, saMsAra tyAga agyAramA vratanA aticAra. kare te. syAdvAda : apekSApUrvaka bolavuM, svarUpasUcaka : vastunA svarUpamAtrane jagatanA sarva bhAvo apekSA- batAvanAruM je vizeSaNa hoya pUrvaka ja che tethI jema che tema paraMtu itarano vyavaccheda nA samajavA-samajAvavA. karatuM hoya te. svacchaMdatA : mohane lIdhe viveka | svargaloka : devaloka - devone Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaliMgasiddhahInazaktika 150 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza rahevAnuM sthAna. svaliMgasiddha : paMcamahAvratadhArI evA sAdhupaNAnA liMgamAM je jIvo kevalajJAna pAmI mokSe jAya te. svastika sAthiyo, maMgaLa, kalyANa, kalyANanuM pratIka. svastrI potAnI patnI, nAtajAta nA vyavahAronA baMdhanapUrvaka prApta karelI potAnI patnI. svasyAvaraNaH potapotAnuM AvaraNa, jema ke jJAnanuM AvaraNa karanAra karma te jJAnAvaraNIya, darzananuM ! AvaraNa karanAra karma te darzanAvaraNIya ItyAdi. svAdhyAyaH AtmAnuM jemAM adhyayana hoya te, AtmAnuM ciMtanamanana jemAM hoya tevuM AdhyAtmika jJAna bhaNavuM. svAdhyAyarasika : adhyAtmajJAnanA ja rasavALo AtmA. svasvAvAryaguNa : potapotAnA vaDe AvaraNa karavAlAyaka guNa jema ke jJAnAvaraNIya karma vaDe AvAryaguNa jJAna. hataprAya H lagabhaga haNAyeluM, ghaNo ! anubaMdha. ja mAra jene mArelo che te, | hitakArI : AtmAnA kalyANane maravAnI najIka pahoMceluM. | karanAra, samAja AdinA hariyALIH lIlI lIlI UgelI [ kalyANa karanAra. gADha vanaspati. hitAvaha : AtmAnA kalyANane harSanAda : atizaya harSa thavAthI ApanAra. karAtI ghoSaNA. hInabala H ochA baLavALuM, jenuM hArdasamaH hRdayatulya, zarIramAM jema ! baLa nyUna thayuM che te. mukhya hRdaya che tema vivalita | hInabuddhi ochI buddhivALuM, jenI kAryamAM je mukhya hoya te. | buddhi nyUna che te. hiMsAnubaMdhI : hiMsAnA ja vicAro, hInazaktikaH ochI zakati che jemAM hiMsAtmaka vicArono gADha | te. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza huMDakasaMsthAna : chaThThuM saMsthAna, jemAM badhAM ja aMgo pramANa vinAnAM hoya che te. hRdayagata bhAva : haiyAmAM rahelA bhAva, peTamAM rahelI vAta. hetu : sAdhyane sAdhanArI nirdoSa 151 kSaNavartI : eka kSaNamAtra rahenAra, eka samayamAtra vartanAra. kSaNika : eka kSaNa pachI avazya nAza pAmanAra. kSaNikavAda : sarva vastuo kSaNamAtra sthAyI che, bIjA ja samaye avazya nAza pAmanAra ja che evo ekAntamata arthAt bauddhadarzana. kSapakazreNI : mohanIya karmano nAza karatAM karatAM guNaThANAM caDavAM. 8thI 12 guNasthAnaka sudhI A kSapakazreNI kahevAya che. kSamA : krodhanA prasaMgo hovA chatAM krodha na karavo. gaLI javuM, mAphI ApavI ane mAphI mAgavI. kSamAyAcanA H ApaNAthI thayelA aparAdhanI mAphI mAgavI. huMDakasaMsthAna/kSAyika bhAva prabaLa yukti. hetuvAdopadezikI : mAtra vartamAna kALano ja vicAra karavAvALI je saMjJA-alpavicAraka zakti. heya : tyajavA lAyaka, choDI devA yogya. kSa kSamAzramaNa : kSamAnI pradhAnatAvALA muni. kSaya H pUrvabaddha karmono vinAza karavo. kSayajanya : karmonA kSayathI utpanna thayelA (guNAdi) bhAvo. kSayopazama : udayamAM AvelAM karmonI tIvra zaktine haNIne maMda karIne bhogavavI ane anudita karmo je udIraNA AdithI udayamAM Ave tema che tene tyAM ja dabAvI devAM te. kSayopazamAnuviddha : kSayopazamathI yukta, mati-zruta jJAnAvaraNIya, acakSu darzanAvaraNIya ane pAMca aMtarAya karmano udaya sadA kSayopazamanI sAthe ja hoya che te. kSAyika bhAva : karmonA kSayathI thanAro je bhAva, kevaLajJAna, kevaLa Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAyikavItarAga kSetravRddhi 15ra jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza -- - - - che. darzana, kSAyika samyaktAdi vihArAdi karavAnuM baLa kSINa guNo. thayuM che te. kSAyikavItarAga : mohanIya karmano kSaNamoha guNasthAnaka : mohanIya sarvathA kSaya thavAthI banelA karma sarvathA jemanuM kSINa thaI vItarAga, 12-13-14mA gayuM che te. guNasthAnakavALA jIvo. kSIranIravatu H dUdha ane pANInI kSAyikasamyakta H darzanamohanIya jema ekameka thAya te. saptakanA sarvathA kSayathI prApta kSIrasamudra H dUdha jevuM che pANI jenuM - thayeluM je samyakta te. evo samudra te kSIrasamudra, jenA kSAyopathamikabhAvaH udayamAM AvelA pANIthI devo meruparvata upara karmane haLavuM (maMdarasavALuM) prabhuno janma mahotsava Ujave karIne udaya dvArA bhogavavuM ane anuditane ja karma atyAre udayamAM nathI paraMtu sudhApariSaha H game tevI bhUkha lAgI udIraNAnA baLe udayamAM AvI hoya topaNa sAdhune kahyuM tevo zake tema che tene) tyAM ja zuddha-nirdoSa AhAra na maLe upazamAvI devuM te kSayopazama. to paNa samatA rAkhe paraMtu krodhAdi kare nahIM tathA doSita tevA prakAranA kSayopazamathI AhAra le nahIM. maLelA je je guNo te. kSAyopathamika sabhya : darzana kSullaka bhava : nAnAmAM nAnA saptakanI sAta prakRtionA AyuSyavALo je bhava te sukSaka udita kamazane maMdarasavALuM karI bhava. 256 AvakAno 1 bhogavI kSaya karavo ane kSullaka bhava thAya che. ' anudita aMzane upazamAvavo kSetragata H kSetramAM raheluM. te dvArA prApta thayeluM je samyakta kSetravRddhi : zrAvakanAM bAra vratomAM chaThThA vratano eka aticAra, kSaNajaMghAbaLa : jenA zarIramAM eka dizAnA mApamAM bIjI hAlavAcAlavAnuM arthAt | dizAnuM mApa umeravuM. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 153 jJapti : jJAnapaNuM, jANapaNuM, jANavuM. jJAtabhAva : jANIbUjhIne pApa karAya te. jJAna : jANavuM, jANakArI, vastusthitinI samaja. jJAnadravya : jJAnanI, jJAnanAM sAdhano-pustakAdinI mATe rakhAtuM dravya. surakSA jJAnapaMcamI : jJAnanI ArAdhanA mATenI pAMcama, karataka suda pAMcama. jJAnapipAsA : jJAna bhaNavAnI icchA, zAna meLavavAnI tAlAvelI. jJAnaprApti : jJAna maLavuM, kaMThastha thavuM, yAda rahevuM, sUkSma samaja paDavI. jJAnavAn H jJAna jeNe meLaveluM che te, jJAnavALo AtmA. jJAnAcAra H potAnAmAM, paramAM, ane * jJati/jJeya ubhayamAM jJAna kema vadhe evA jJAnavardhaka AcAro. jJAnAticAra : jJAnanI, jJAnInI ane jJAnanAM sAdhanonI AzAtanA tiraskAra-apamAna Adi karavAM te. zai jJAnAtizaya : jaganA sAmAnya koI paNa mAnavImAM na saMbhavI zake evuM adbhuta saMpUrNatrikALavartI jJAna. jJAnAvaraNIya karma : jJAnane DhAMke evuM je karma te. zeya : jANavAlAyaka, padArtha. jJAnI mahAtmA : jeone viziSTa jJAna maLeluM che evA mahAtmA. jJAnopayoga : vastumAM rahelA vizeSa dharmane jANavAvALo upayoga, tenuM bIjuM nAma sAkAropayoga athavA vizeSopayoga che. jANavAlAyaka Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSipta zabdonA artho anavadhAnatA : pramAda, binaupayoga | na kahevAyo hoya paraMtu arthathI dazA, bekALajI. samajAto hoya te. vismRta thayelaH bhUlI javAyela, visarI | kAlakUTaviSa : tatkALa mRtyu ja karAve gayeluM, yAda na AveluM. tevuM utkRSTa jhera. paripATI : krama, anukrama. kAlANaH ekeka AkAzapradezamAM rahelA vipralaMbha viyoga, viraha, chUTA paDavuM, kAladravyanA ekeka chUTA chUTA athavA chetaravuM. aNu. (ema digaMbara AmnAya pratyutavidhvaMsa : vinono vinAza, mAne che.) aMtarAyono nAza. kuzAstra H sarvarapraNIta zAstrothI viruddha viniyoga karavoH vAparavuM, yathAsthAne bhAvo je zAstromAM che te. joDavuM. kulakara - yugalika kALanI samApti thavAnA avasara upara rAjya, antarikSa H AkAza, gagana. lagna, nIti AdinA pravartaka paMDitamaraNaH saMlekhanA Adi viziSTha puruSo, maryAdAo pravartAvanAra. tapa ane samAdhipUrvakanuM mRtyu. kharakarma : kaThora kAryo, jemAM ghaNA akAlamRtyu : akasmAt maraNa hovuM, jIvonI hiMsA hoya te. mRtyunuM koI nimittavizeSathI caramazarIrI H chelle ja zarIra jene che anavasare AvavuM. te, arthAt A bhava pachI jene atIndriyapratyakSa ke IndriyonI sahAya bIjo bhava karavAno nathI te. vinA AtmAne sAkSAt viSayano taH zAstra, arthanuM nirUpaNa karanAra bhAsa thAya te, avadhi Adi traNa graMtha, darzanazAstra. trasareNuM : sUkSma raja. ananta anyayogavyavaccheda : anya darzana- 1 paramANuono samudAya. kAronI je je mAnyatAo che tenuM trasanADI: 1 rAja pUrva-pazcima uttarakhaMDana. dakSiNa pahoLI ane cauda rAja ayogavyavacchedaH jaina darzanamAM je je UMcI evI bhUmi ke je bhUmimAM mAnyatAono asvIkAra karAyelo je trasajIvo janma - mare che te che te te mAnyatAonuM yuktipUrvaka khaMDana. dravyaliMgI sAdhu : je mAtra sAdhunA arthApatinyAyaH je artha zabdathI spaSTa ! veSane ja dhAraNa kare che, paraMtu zAno. bhUmi. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika AriASika zabdakoza sAdhutAnA guNo jemAM nathI te. narakapAladeva : nAkInA jIvone duHkha ApanArA devo, arthAt paramAdhAmI devo. 155 pakSadharmatA : ketunuM pakSamAM hovuM, jema ke dhUmavALo A parvata che. vacanAmRta H vacanarUpI amRta, arthAt amRta samAna vacano. sakala jagata hitakAriNI : saMpUrNa jagatanuM hita karanArI vANI. bhavAbdhitAriNI : saMsArarUpI samudrathI tAranArI vANI. sahajAtmasvarUpa paramaguru : zrI tIrthaMkara bhagavanto svAbhAvika anaMta-jJAna-darzana ane cAritranA svarUpavALA che, tathA sarvazreSTha vANI prakAzanAra hovAthI paramaguru che. kRta-kArita-modana : meM je je pApo karyAM hoya, karAvyAM hoya ane anumoghAM hoya, te pApo. bhavaduHkhabhaMjaka : saMsAranAM sarva duHkhone toDI nAkhanArA. saccidAnaMdasvarUpa : paramAtmA samyagnAnanA khAnaMdasvarUpa che, pUrNajJAnamaya svarUpavALA che. trailokya prakAzaka : traNe lokano prakAza karanArA, sarva bhAvo jANanArA. svaparaprakAzakazAna H jema dIpaka potAne (dIvAne) ane ghaTapaTane ema bannene jaNAve che tema jJAna paNa jJAnane ane viSayane ema bannene narakapAladeva/AtmaratnadAtAra jaNAvanAruM che. jinazAsanonnatikarA : jaina zAsanano prabhAva vadhAranArA, : jJAna-darzana ane cAritra A ratnatrayInuM ArAdhana karanArA. ratnatrayArAdhako pratidina H dararoja, haMmezAM. jinApAdayugaM H jinezvara paramAtmAnuM caraNayugala. jagatrayacittaharaiH traNe jaganA cittone haraNa kare evAM stotro vaDe. svargasopAnaM : paramAtmAnuM darzana e svarganuM pagathiyuM che. duritadhvasi : pApono nAza karanAra. vAMchitaprada : manavAMchita ApanAra. surakrama H kalpavRkSa. pANakkamaNe : prANa cAMpyA hoya. bIyakkamaNe : bIja cAMpyAM hoya. kammaviNAsaNa : ATha karmono vinAza karanArA. jagabhAviakSNa : jagatanA bhAvone jANavAmAM vicakSaNa. duria khaMDaNaH duHkha ane pApono vinAza karanArA. TaLyuM deha abhimAna : te gurujIne praNAma karuM chuM ke jeoe ApelA jJAnathI deha e ja huM AtmA chuM evuM abhimAna dUra thayuM che. AtmaratnadAtAra H AtmAnA zuddhasvarUpamaya ratnane ApanArA. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNagaNaratnabhaMDAra/zastrasaMbaMdhavadhyam 156 jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza guNagaNaratnabhaMDAra : he prabhu ! tame | cakSurunmIlitaM yena : jenA vaDe cakSu guNonA samUharUpI ratnonA bhaMDAra ughADAya che te gurujIne. cho. muktipadadAtA : muktinA sthAnane yogakathA bahupremaH yoganI kathA jyAre (mArgane) ApanArA he prabhu ! ane jyAM cAle tyAM ghaNA ja patiraMjana tanatApa : patine raMjita bahumAnathI sAMbhaLavA jAya te. (khuza) karavA mATe zArIrika ghaNuM dekhe nijaguNahANa : potAnAmAM guNo kaSTa sahana kare che. ochA ja che ema je dekhe te. | koI kaMtakAraNa kASThabhakSaNa kare re ? trAsa ghare bhavabhaya thakI : saMsAranI koI koI jIvo potAnA patine (sAnukULa ke pratikULa) tamAma (maLavA AdinA) kAraNe kASThamAM paristhiti duHkha ja ApanArI che baLI maravA AdinI pravRtti kare. ema samajI tenA bhayathI sadAkALa AMkhaDI aMbuja pAMkhaDI : he prabhu, manamAM kheda dhAraNa kare te. ApanI AMkha kamaLanI pAMkhaDI bhava mAne dukhakhANa : saMsAra e tulya che. duHkhonI khANa ja che ema mAne. | bhavasthitiparipAka : saMsAramAM janmataloha pada dhRti samajI : graMthibheda karaNa thavAnI je sthiti, tenuM ryA pachI kadAca koI pApamAM pAkI javuM, pUrNa thavA AvavuM. pravRtti karavI paDe to paNa te | chillara ho rati pAme marAla : thoDa, tapelA loDhAnA sthAna upara paga pANImAM haMsa prIti kema pAme ? mUkavA tulya che. magaseliyo paththara H eka evo viziSTa bAhyAbhyatara nigraMtha : bahArathI ane paththara ke je game tevo megha varase aMdarathI dravyathI ane bhAvathI) to paNa bhIMja nahIM. nigraMtha (sAdhu) thavuM te. prazamarasanimagna : atizaya zAntaaudAsinyavRttiH sukha ane duHkha upara rasamAM DUbeluM. rAga ane dveSa choDI parama kAminIsaMgazUnya : strInA saMyogathI madhyasthapaNuM rAkhavuM te. rahita. strI vinAnA. ajJAnatimirAndhAnAM : ajJAnarUpI zastrasaMbaMdhavadhyamuH zastronA saMbaMdhathI aMdhakArathI aMdha banelAne. rahita. jJAnAMjanazalAkyA: jJAnarUpI aMjananI saLI javA vaDe. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SANAKRURTEMPLE BHARAT GRAPHICS AHD