________________
(2).
| ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા) હતો. ગુજરાત દેશમાં શ્રીમાલ નામનું શહેર છે. ત્યાં શ્રી વર્મલાત નામનો અતિ સમૃદ્ધ રાજા હતો. એ રાજાને સુપ્રભદેવ નામનો મંત્રી હતો. એ સર્વ વ્યાપારની મુદ્રા ધારણ કરનારો હતો. જાણે આખી દુનિયાનો ભાર ઉપાડવાને સમર્થ બે ખભા જેવા બે પુત્રો હતા. મોટો પુત્ર દત્ત અને બીજો નાનો પુત્ર શુભંકર હતો. પ્રથમ પુત્ર દત્તને શ્રીમાઘ નામનો પુત્ર હતો – જે ભોજરાજાનો બાળમિત્ર હતો. તે સરસ્વતી દેવીના રથ જેવો હતો. તેણે શિશુપાલવધ નામનું કાવ્ય બનાવીને સરસ્વતી દેવીને સાક્ષાત કર્યા છે અને આ કાવ્ય તેની શાશ્વત યાદગીરી છે.
બીજા પુત્ર શુભંકરને સિદ્ધ નામનો પુત્ર હતો. તેમના મહેલા પર કોટિધ્વજ ફરકતો હતો. કોટિધ્વજનો અર્થ જેની પાસે કરોડ સોનામહોર થાય તેના ઘર પર જે ધજા ઊડતી તે કોટિધ્વજ. છપ્પના કરોડ થાય એટલે ભેરી (નોબત-શરણાઈ) વાગતાં ત્યારે “છપ્પન ભેરી, વાગી' એમ કહેવાતું. સિદ્ધ તીવ્ર બુદ્ધિશાળી હતો. ખૂબ ઊંડાણથી વિચારી શકતો હતો. તેના વર્તન, વાણી અને મનન તથા ધ્યાન પર કાબુ હતો. તેનું લગ્ન ધન્યા નામની ખાનદાન કુળની કન્યા સાથે થયું હતું. સમય વહેવા સાથે તેને જૂગટું રમવાનું વ્યસન થઈ ગયું હતું. ધીમે ધીમે બધામાંથી રસ સુકાતો જાય છે. પત્ની પ્રત્યે પણ રાગ રહેતો નથી. ધીમે ધીમે ધુતારાઓને સંપૂર્ણ વશ થઈ જાય છે. સદાચારથી તદ્દન વિમુખ થઈ જાય છે. અડધી રાત સુધી ઘેર આવતો નથી. પત્ની પતિવ્રતા છે. ક્યારેય કોઈને પતિ વિશે કશું કહેતી નથી. રાતે બે વાગ્યા સુધી બારણું ખોલવા જાગતા રહેવું પડે છે. તેના કારણે ધીમે ધીમે કૃશકાય થતી જાય છે. બધા પૂછે તો પણ જવાબો આપતી નથી. છેવટે સાસુ એક માતાના સ્નેહથી પૂછે છે, ત્યારે કહે છે તેઓ રોજ રાત્રે બે વાગ્યે ઘેર આવે છે, એટલે બારણું ખોલવા જાગતા રહેવું પડે છે. માતા કહે છે “આજે તું શાંતિથી સૂઈ જજે. બારણું હું ખોલીશ'. રાત્રિના છેલ્લા પહોરે (ત્રણ વાગ્યા પછી) સિદ્ધ આવ્યો. ઊંચે સ્વરે બૂમ પાડી, બારણાં ઉઘાડ. અંદરથી માતાએ પૂછ્યું,
