________________
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા
25
સર્વ સુંદર સ્વરૂપ વૈશ્વાનર નામના મિત્રની સોબતથી દૂષિત થઈ ગયું છે. રાજા તેનો ઉપાય પૂછે છે. કળાચાર્ય જિનમતજ્ઞ નામના એક નિમિત્તકની સલાહ લેવા સૂચવે છે.(નિમિત્તો પરથી ભવિષ્ય કહેનાર)
વિદુર નિમિત્તકને બોલાવી લાવે છે. રાજા પોતાના પુત્ર નંદિવર્ધનની બધી જ વાત કરીને ઉપાય પૂછે છે. નિમિત્તક એક ઇલાજ બતાવે છે પણ તે ઘણો મુશ્કેલ છે તેમ કહે છે. ચિત્તસૌંદર્ય નામના અતિપવિત્ર નગરમાં એક બહુ ભલો શુભપરિણામ નામે રાજા રહે છે. તેને અતિ પવિત્ર નિષ્કપંકતા નામની રાણી છે. તેમને ક્ષાંતિ નામની એક દીકરી છે. તેની સાથે જો નંદિવર્ધનનાં લગ્ન થાય તો વૈશ્વાનરનો સંગ છૂટી જાય. રાજા ત્યાં કહેણ મોકલવાનું વિચારે છે ત્યારે નિમિત્તક કહે છે કે તે અંતરંગ નગર છે જ્યાં આપણો પ્રવેશ શક્ય નથી. ત્યાંના ઉપરી કર્મપરિણામ અને પત્નીઓ કાળ તથા પરિણતિ તેમજ બહેન લોકસ્થિતિનું જ વર્ચસ્વ ચાલે છે. જ્યારે તેઓ પ્રસન્ન થશે અને ક્ષાંતિ કન્યાને પરણાવશે ત્યારે જ નંદિવર્ધનનો ઉદ્ધાર થશે.
ચિત્તસૌંદર્યનગરનો અર્થ સુંદર મનના શુભ વિચારો તેમ સમજવું. ચિત્તનું સૌંદર્ય એટલે ચિત્તની વૃત્તિઓ પર વિજય મેળવવો જરૂરી છે. ક્ષાંતિ એટલે ધૈર્ય, સહનશક્તિ અને ક્ષમાપના. ગુણોની ઉત્પત્તિનું સ્થાન ક્ષાંતિ છે. ચિત્તસૌંદર્યનગરમાં રહેનાર પુણ્યશાળી જીવોને રાગાદિ (રાગદ્વેષ) કોઈ પણ પ્રકારની પીડા ઉપજાવી શકતા નથી. તે નગરના લોકોને ક્ષુધા (ભૂખ), તૃષા (તરસ) વગેરે કોઈ પણ પ્રકારની અસર કરી શકતા નથી. તેથી આ નગરને ‘સર્વગુણોનું નિવાસસ્થાન' છે તેમ કહ્યું છે. ચિત્તસૌંદર્યનગરમાં રહેનાર ભાગ્યશાળીને ઉત્તરોત્તર સારા સુખની શ્રેણી મળતી જાય છે અને સુખ પ્રાપ્ત થયું હોય તેમાં કદી પણ અધ:પાત થતો નથી. તેથી આ નગરમાં પુણ્યશાળી જીવો જ વસે છે, મંદભાગી જીવો માટે તેની પ્રાપ્તિ દુર્લભ છે.
