________________
(82)
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા સ્થા) પાંચમા મુનિની દીક્ષાનું કારણ આ પ્રમાણે છે. વસંતપુર બંદરે ઘણા વેપારીઓ હતા. ચાર સાર્થપુત્રોએ નામે - ચારૂ, યોગ્ય, હિતજ્ઞા અને મૂઢ દરિયો ખેડી વેપાર કરવા રત્નદ્વિપ ટાપુએ ગયા અને છૂટા પડી ગયા. ચારુએ પોતાનું સંપૂર્ણ ધ્યાન રત્નો એકઠાં કરવામાં વાપર્યું અને વહાણ રત્નોથી ભરી દીધું. યોગ્ય એ વેપાર તો કર્યો પણ સુંદર દેખાવ, વાડીમાં ફરવું વગેરે તેને પસંદ હતું તેથી થોડાં જ રત્નો ભેગાં કર્યાં અને તે પછી ઓછી કિંમતના હિતજ્ઞને મોજશોખ પસંદ હતો. રત્નોની પરીક્ષા બિલકુલ આવડતી નહોતી તેથી તેણે કોડા, શંખલા અને કાચના ટુકડાઓ એકઠા કર્યા. ધુતારાઓએ તેને છેતર્યો. મૂઢને પરીક્ષા નહોતી આવડતી અને બીજાની સમજાવટથી સમજે તેવો ન હતો. તેણે પોતાનો સમય મોજશોખમાં ગાળ્યો અને પથરા એકઠા કર્યા. ચારુનું વહાણ રત્નોથી ભરાયું એટલે પાછા દેશમાં જવા માટે મિત્રોને મળવા ગયો. યોગ્યને સમજાવીને ઠેકાણે આણ્યો, એનો મોજશોખ દૂર કરાવ્યો. હિતજ્ઞને રત્નની પરીક્ષા શીખવી. મૂઢ પાસે જઈને એને રત્નની પરીક્ષાની વાત કરી પણ તે તો વાત સમજયો જ નહિ અને માન્યો પણ નહિ. ચારુએ જોયું કે મૂઢ સમજે તેમ જ નથી એટલે એણે આખરે પ્રયાસ મૂકી દીધો. ત્રણ મિત્રો વહાણ ભરી દેશમાં ગયા, ખૂબ કમાયા અને આનંદથી રહેવા લાગ્યા. મૂઢ પર રાજાનો કોપ થયો. તેણે સૈનિકો દ્વારા અગાધ સમુદ્રમાં તેને ફેંકાવી દીધો. ધનવાહન પાસે અકલંક આ વાર્તાનો ભાવાર્થ સ્પષ્ટ કરે છે. ચારુ એ અતિ સુંદર જીવ, યોગ્ય એ સુંદર હિતજ્ઞ સામાન્ય જીવ અને મૂઢ અધમ જીવ છે. રત્નાદ્વીપને મનુષ્યભવ સાથે અને સમુદ્રને સંસારના વિસ્તાર સાથે સરખાવ્યો છે.
છઠ્ઠ મુનિની દીક્ષાની વાત આ પ્રમાણે છે. મુનિ કહે છે કે આદિ કે અંત વગરનો એક સંસ્કૃતિમાર્ગ (સંસારબજાર) જોઈને એમને વૈરાગ્ય થાય છે. સંસારબજારનું વર્ણન કરતાં એમણે જણાવ્યું એ બજારમાં લેવડદેવડની ધમાલ ખૂબ ચાલતી હતી. એનો સૂબો મહામોહ
