________________
90
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા) ધકેલીને તેના અંતરંગ રાજ્યના ધણી મહામોહ થઈ બેઠા છે. કનકોદરને સ્વપમાં જે ચાર અનુષ્યો આવ્યા તે કર્મપરિણામ, કાળપરિણતિ, સ્વભાવ અને ભવિતવ્યતા હતા. કુલંધરના સ્વપ્રમાં પાંચ આવ્યા. તેમાં મુખ્ય ચાર ઉપરાંત પુણ્યોદય હતો. ગુણધારણ રાજાને સુખ આપનાર એ. પાંચ પુરુષો હતા તેમ કહીને કેવળી મૌન થઈ જાય છે.
પ્રશ્નપરંપરા ચાલે છે અને કેવળી ખુલાસા કરે છે. અગાઉના ભવમાં પુણ્યોદયે કેવું કામ કર્યું હતું તે સમજાવ્યું. તે પણ જણાવ્યું કે સંસારીજીવે કદી પુણ્યોદયને ઓળખ્યો નહીં. હિંસાવૈશ્વાનરાદિને જ ઉપકાર કરનારા જાણ્યા. કેવળીએ સમજાવ્યું કે ચિત્તવૃત્તિમાં ચારિત્રરાજ અને મોહરાજાના બે લશ્કરો સાથે જ રહેતાં આવ્યાં છે. કર્મપરિણામ મોટો રાજા છે. તેને મોહરાજા તરફ પક્ષપાત છે. એ રાજાને પુણ્યોદય અને પાપોદય નામના બે સેનાપતિઓ છે. પાપોદય દુઃખ આપે છે. પાપોદય સ્વતંત્ર નથી. સદાગમ જીવની પાસે આવ્યો. ત્યારથી તેનું જોર નબળું પડ્યું છે. જ્યારે જ્યારે તેને દૂર કરવામાં આવતો ત્યારે ત્યારે ઉપાધિ વધતી હતી. પછી સમ્યકદર્શન આવ્યા ત્યારે પાપોદયનું લશ્કર વધારે દૂર ગયું. સુંદર-અસુંદર વસ્તુના મેળાપ વારંવાર થયા. પણ આ સર્વનો નાયક તો સંસારીજીવ જ છે. અને સુખદુઃખ તેની યોગ્યતા જ છે. પેલા ચારે તો સહકારી કારણ છે, સંસારનું પ્રપંચ ગોઠવનાર તેની યોગ્યતા જ છે. છેવટે એના ઉપર જ છેવટનો આધાર છે. એ સર્વનું પરમકારણ નિવૃત્તિનગરી અને સુસ્થિત મહારાજા છે. એ રાજા અનેક છતાં એક છે.
ગુણધારણ કેવળીને પૂછે છે : ખરું મોટું સુખ કયાં મળે? કેવળી જણાવે છે કે સુખનો અનુભવથી જ મળે છે. દસ કન્યા સાથે લગ્ન થાય ત્યારે મળે છે. એ દસ કન્યા એટલે ચિત્તસૌંદર્યનગર શુભપરિણામરાજાની નિષ્પકંપતા અને ચારુતા નામની રાણીઓથી
