________________
(ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા
(41) વળી કામ, ક્રોધાદિ કુટુંબ જીવને અહિતકારી છે તોપણ શા માટે લાગણીથી તેનું પોષણ કરે છે?
- આચાર્ય જવાબ આપે છે કે : ક્ષમાદિ પ્રથમ કુટુંબ અને ક્રોધાદિ બીજા કુટુંબ વચ્ચે અનાદિકાળથી વેરભાવ ચાલ્યો આવે છે. વળી આ બંને કુટુંબ અંતરંગ મનોરાજ્યમાં આવેલાં છે. વળી આ સારુ કુટુંબ આત્મા જાગ્રત ના થાય ત્યાં ત્યાં સુધી હંમેશાં નઠારા કુટુંબથી હારેલું જ રહે છે. દબાયેલી અવસ્થામાં રહેતું હોવાથી કામક્રોધાદિની માફક પ્રગટપણે દેખાતું નથી. વળી ક્ષમાદિ કુટુંબના ગુણો ઘણા જ થોડા જીવોના જાણવામાં હોય છે.
અરિદમન કહે છે કે પ્રભુ ! ક્ષમાદિ કુટુંબ અને ક્રોધાદિ કુટુંબ વચ્ચેનો તફાવત બધા જાણે તો કેટલું સારું થાય? આચાર્ય કહે છે કે પોતાના કલ્યાણની ઇચ્છાવાળાએ બંનેના ગુણદોષ જાણવા જોઈએ. અમે ધર્મકથામાં આ જ વાતો કહીએ છીએ. આ બંને કુટુંબોને જીવો ઓળખે તે જ અમારા ઉપદેશનો સાર છે. અરિદમન બંને કુટુંબોનો પરિચય પામવાથી કૃતજ્ઞતા પ્રગટ કરે છે. આચાર્ય કહે છે કે એકલા જ્ઞાનથી મનુષ્યોનું કર્તવ્ય પૂરું થતું નથી. જ્ઞાન પછી શ્રદ્ધા અને વર્તન એ બે બાબતો બાકી રહે છે. તમારામાં તે વાત ઉપર શ્રદ્ધા તો છે જ કે આ વાત સાચી છે, પણ જ્યાં સુધી તે પ્રમાણે વર્તન કરવામાં ન આવે, ત્યાં સુધી તેનો ખરો લાભ મળતો અનુભવાતો નથી. (આચાર, વગરના વિચારથી કોઈ લાભ થતો નથી.) અરિદમન કહે છે કે પ્રભુ! આ ત્રીજું કુટુંબ તો ભવોભવમાં જીવ જ્યાં જાય છે, ત્યાં તેને નવું નવું મળે છે. તેના પર મોહ કરવો એ અજ્ઞાનતા છે. આચાર્યશ્રી કહે છે કે રાજન, તમે આ વાત બરાબર સમજ્યા છો પરંતુ ત્રીજા કુટુંબરૂપ માતાપિતાદિનો ત્યાગ કરીને બીજા કામ ક્રોધાદિ અધમ કુટુંબનો જે નાશ કરી શકતો નથી તેનો માતાપિતાદિ બાહ્ય કુટુંબનો
