________________
68
પ્રસ્તાવ
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા
મૈથુન, લોભ, ચક્ષુ
છઠ્ઠ પ્રસ્તાવમાં મૈથુન અને લોભ નામના મનોવિકારોનું મહત્ત્વ છે. લોભ સર્વ ગુણોનો નાશ કરનાર અતિ અધમ મનોવિકાર છે એ આપણે સંસારીજીવ જે અહીં ધનશેખરના નામથી ઓળખાયો છે તેના ચરિત્ર પરથી જોઈશું. ધનના શિખર પર બેસવાની ઇચ્છા ધરાવે છે તે ધનશેખર છે. બકુલશેઠે તેને જયપુરમાં દીકરી આપી અને વ્યાપારમાં કરોડો મેળવ્યા, પણ એને તૃપ્તિ ના થઈ. ધનનો મોહ કેવો છે અને એની પાછળ વલખા મારનારના કેવા હાલ થાય છે તે અહીં બહુ વિચારવા યોગ્ય છે.
આનંદપુર નામના નગરમાં કેસરી રાજા અને જયસુંદરી રાણી હતાં. તે નગરમાં હરિશેખર નામનો વણિક વ્યાપારી મહાદાનવીર હતો. તે રાજાને પ્રિય હતો. તેને બંધુમતી નામની પતિભક્તિ સ્ત્રી હતી. વામદેવ (સંસારીજીવ) ગોળીના પ્રભાવે તે સ્થાને જન્મ્યો. તેની સાથે સાગર નામના મિત્રનો પણ જન્મ થયો. સાગર સાથે ધનશેખરની દોસ્તી જામી. તેના પ્રતાપે તે ધનને જ સર્વસ્વ માનવા માંડ્યો. અને પિતાની રજા લઈ એક પાઈ પણ લીધા વગર ધનની શોધમાં ચાલી નીકળ્યો.
હવે આ સાગર વિશે જોઈ લઈએ. સાગર નાયકનો અંતરંગ મિત્ર છે. તે મહામોહના દીકરા રાગકેસરીના પુત્ર છે. જ્યાંરે સંસારીજીવ બધાં દુ:ખો ભોગવી પાછો મનુષ્યજન્મમાં આવે છે, ત્યારે ચિત્તવૃત્ત અટવીમાં મહામોહની સત્તા બરાબર જામેલી છે. સંસારીજીવને મનુષ્યજન્મમાં આવેલો જાણી, ચિત્તવિક્ષેપ મંડપમાં બધા ભેગા થાય છે. વિષયાવિભલાસ મંત્રી ઊભો થઈને કહે છે. ગયા ભવમાં તેણે રસનાકુમારીને સંતોષ અને સદાગમના બળથી હરાવી દીધી હતી. તેની મદદે મૃષાવાદ, ઈર્ષ્યા, વિકથા અને નંદા વગેરે પણ ગયાં હતાં એટલે પ્રથમ તો આપણો જ વિજય ગયો હતો પરંતુ સદાગમ તેની
