________________
(52).
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા) મામા-ભાણેજ રસનાની શોધમાં બહિલોકમાં ઘણા ફર્યા પણ કાંઈ પત્તો લાગ્યો નહિ. પછી અંતરંગ દેશે ગયા. પ્રથમ રાજસચિત્ત નગરે આવ્યા. નગર શૂન્ય જણાયું. મિથ્યાભિમાન તેનો અધિકારી હતો. તેની પાસેથી હકીકત મળી કે રાગકેસરીનું એ નગર છે. એ રાજા પોતાના વિષયાભિલાષ મંત્રી સાથે અને દાદા મહામોહ સાથે સંતોષ સામે યુદ્ધ કરવા ગયા છે. કારણ કે મંત્રીના માણસોને હેરાન કરી સંતોષ લોકોને નિવૃત્તિ નગરીએ મોકલી દેતો હતો.
પછી અંતરંગમાં તામસચિત્ત નગરે મામા-ભાણેજ ગયા. ત્યાં કેટલાક માણસો સાથે શોક તેમને મળ્યો. વાત કરતાં જણાયું કે એ મહામોહના બીજા દીકરા દ્વેષગજેન્દ્રનું નગર હતું. તે પણ પિતા મહામોહ અને મોટાભાઈ રાગકેસરી સાથે સંતોષ સામે યુદ્ધ કરવા ગયો હતો. આટલી વાત જાણી વધારે પત્તો મેળવવા મામા-ભાણેજ અટવી તરફ ચાલ્યા.
મામાએ ભાણેજને નદી વચ્ચે આવેલા મંડપમાં સિંહાસન પર બેઠેલા રાજાને દૂરથી બતાવ્યા. પછી ચિત્તવૃત્તિ અટલીનું, પ્રમત્તતા નદીનું, તહિલઈસત બેટનું, ચિત્તવિક્ષેપ મંડળનું, વિપર્યાસ સિંહાસનનું અને મહામોહ રાજાનું વિસ્તારથી વિગતવાર વર્ણન કર્યું.
ચિત્તવૃત્તિ અટલીમાં અટવી એટલે જંગલ. ચિત્ત એટલે મન અને વૃત્તિ એટલે મનના સારા કે ખરાબ ભાવો. (ચિત્તમાં મિથ્યાત્વનું જોર થાય તો અથવા ચિત્તમાં સમ્યકત્વની ભાવના રહે તો). આપણા મનમાં અનેક વૃત્તિઓ પડેલી છે, સંસ્કારો પડેલા છે. તેના કારણે કોઈક વાર અચાનક ભય ઉત્પન્ન થાય છે. કોઈક વાર હસવું કે રડવું આવે છે. કોઈ વસ્તુ કારણ વગર બનતી નથી. ચિત્તમાં એટલા બધા વિચારોનાં વૃક્ષો ઊગી નીકળ્યાં છે. આપણે જ્યારે આંખ બંધ કરીએ છીએ ત્યારે એટલા બધા વિચારો આવવા માંડે છે જેની આપણને કલ્પના ના હોય. વૃત્તિનાં એટલાં બધાં જાળાં છે એટલે અટવીની
