________________
(53)
(ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા ઉપમા આપી છે. હવે એ અટવીમાંથી બહાર નીકળવા મામા-ભાણેજ બહાર પડ્યા છે. અટવીમાં પ્રમાદ નામની નદી વહે છે. એની સાથે સાથે એના કિનારા ઉપર નિદ્રા (ઊંઘ) નામના કાંઠાઓ આવેલા છે. એમાં કષાય નામનું પાણી નિરંતર વહ્યા કરે છે. જે પ્રાણી આ નદીમાં પડે છે તે તેના વમળમાં ચક્કરમાં પડી છેવટે પેલા ઘોર સંસારસમુદ્રમાં જોરથી ઘસડાઈ જાય છે અને તેને વચ્ચે બચવાનું સાધન મળવું પણ મુશ્કેલ થઈ પડે છે. આ
ત્યાં ચિત્તવિક્ષેપ મંડપ છે. તૃષ્ણા નામની વેદિકા છે. ત્યાં એક વિપર્યાસ નામનું સિંહાસન છે જેના પર મહામોહ રાજા બેઠેલો છે. આપણું મન મંડપ છે. તેમાં તૃષ્ણા નામની લાલસા થયા કરે છે. તૃષ્ણા, વિપર્યાસ અને ચિત્તવિક્ષેપ આ ત્રણ શબ્દો યાદ રાખવાના છે. મહામોહનું શરીર અવિદ્યા છે. અવિદ્યા એટલે દેખીતું જ્ઞાન હોય છતાં સમ્યક બોધ વગરનું જ્ઞાન અજ્ઞાન જ છે. દા.ત. મકાન પ્રત્યેના મોહનું કારણ શું? કારણ કે તે સારું છે. લાંબું ચાલવાનું છે. દીકરાને આપીને જવાનું છે. આ મોહ છે. કપડાં, ઘડિયાળ, દાગીના પછી દેહ ઉપર આવીને તો સૌથી નજીક આપણો દેહ છે. દેહ સૌથી વધુ સમય આપણી પાસે રહે છે. પણ આપણે ભૂલી જઈએ છીએ કે આપણે દેહ છોડીને જવાનું છે. આપણને એમ છે કે આ દેહ મારો છે, હું દેહનો છું. પણ આ ભૂલવાનું છે. આ મહામોહ એટલે અનિત્યતા છે. અનિત્યતામાં નિત્યનો બોધ અને બોધમાં અનિત્યતા. વિપર્યાસ એટલે ઊલટું જ્ઞાન અને સિંહાસન એટલે રાજ્યસન. મહામોહનું સિંહાસન વિપર્યા? જો હટાવી લઈએ (મનમાંથી) તો મોહ ચાલ્યો જાય.
જે પોતાનું નથી. તેને પોતાનું માનવું તે વિપર્યાસના કારણે થાય છે. વિપર્યાસ હટી જાય એટલે અજ્ઞાન હટી જાય છે.
પ્રમાદ એટલે વિષયમાં સુખ છે તેમ માનવું. માયા અને મૃષાવાદ સાથે સાથે ચાલે છે. મૃષાવાદ (અસત્યો માટે તેણે માયાની મદદ લેવી
