________________
60.
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા.
પ્રસ્તાવ : ૫
ચોથા પ્રસ્તાવમાં સંસારી જીવ પોતાને મળેલો મનુષ્યભવ હારી ગયો. એ જ ભવમાં તેણે અનેક પ્રકારની વિડંબનાઓ કરી, અનેક પ્રકારના દુઃખોનો સાક્ષાત અનુભવ કર્યો અને અત્યંત અધમ જાતિકુળ વગેરે પ્રાપ્ત કર્યા.
પછી ભવિતવ્યતા તેને મનુજગતિ નામની નગરીમાં લઈ ગઈ, ત્યાં તેનામાં મધ્યમ પ્રકારના ગુણો આવ્યા. તેનાથી ભવિતવ્યતા પ્રસન્ન થઈ. તેણે સંસારીજીવ સાથે રહેવા પુણ્યોદય મિત્રને જાગ્રત કર્યો અને કહ્યું કે હવે તે વર્ધમાનપુરમાં જાય પુણ્યોદય તેની સાથે આવશે અને તેની સેવા કરશે. પ્રસ્તાવ : ૫ માં વિષદ(સ્પષ્ટ-નિર્મળ) માનસનો રાજા, તેની પત્ની શુદ્ધતા અને પુત્રી ઋજુતા એટલે સરળતા. જ્યારે અપરાધભાવથી ડર ઊભો થાય છે ત્યારે પાપભરુતા ભાગે છે. મુક્તતા એટલે મુકિત તરફનો માર્ગ અને ત્યાગની ભાવના એ પાંચમા પ્રસ્તાવનો અંતિમ ભાગ છે.
વર્ધમાનનગર થી કથા શરૂ થાય છે. વર્ધમાનપુરમાં ધવળરાજ રાજ્ય કરતા હતા. કમળસુંદરીથી એને વિમળ નામનો ગુણવાના પુત્ર થયો. એ જ નગરમાં સોમદેવ નામનો શેઠ હતો. તેની પત્નીનું નામ કનકસુંદરી હતું. તેમને વામદેવ નામનો પુત્ર થયો. આ વામદેવ એટલે આપણો સંસારીજીવ. પુણ્યોદયનો પણ તેની સાથે જ જન્મ થયો. (એક જ કુળમાં અનેક પ્રકારના લાડથી મોટો થયો અને સમજણો થયો તે વખતે તેણે તદ્દન કાળા રંગના બે પુરુષો જોયા. તેમની સાથે વાંકી કેડ વળી ગયેલી કદરૂપી શ્રી જોઈ. એમાંનો એક પુરુષ તેની નજીક આવ્યો અને ભેટ્યો. વામદેવે કહ્યું કે તે ઓળખતો નથી. એટલે તે દુઃખી થઈ જાય છે ? અને યાદ અપાવે છે કે રિપુદારણના ભવમાં તે ને તેની બહેન તેના ખાસ
