________________
(45
(ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા
(45) કરી તેનું નામ રિપુદારણ પાડવામાં આવે છે. તેના જન્મના દિવસે જ ધાવ માતા અવિવેકિતાએ આઠ મુખવાળા શૈલરાજને જન્મ આપ્યો. શૈલરાજ એટલે અહંકાર અને આઠ મોઢા એટલે આઠ પ્રકૃતિ – જાતિ, લાભ, કુળ, ઠકુરાઈ, તપ, રૂપ, બળ અને જ્ઞાન એ આઠ પ્રકારના મદ (ગર્વ.
પાંચ વર્ષની વયે રિપુદારણ અને શૈલરાજની મૈત્રી થઈ. શૈલરાજની અસર ધીમે ધીમે તેના પર થવા માંડી. અક્કડતા વધી મિથ્યાભિમાન વધ્યું. પિતાએ વળી તેના અભિમાનને પોષણ આપ્યું. આ સર્વ પ્રતાપ શૈલરાજનો છે તેમ રિપુદારણ માને છે. જ્યારે જીવ અંતરંગ પરિવારમાં નજર કરવાનું શીખે ત્યારે તેને ખબર પડે કે શૈલરાજ નામનાં આઠ તત્ત્વો જીવને પરેશાન કરે છે. કુળનું, જાતિનું, લાભનું, ઠકુરાઈનું, તપ, રૂપ, બળ અને જ્ઞાનના અભિમાનથી જીવા ઘણી પીડા પામે છે. બીજો મિત્ર છે મૃષાવાદ અને ત્રીજો દુષ્ટાશય. એક પુણ્યોદય તો છે જ. પણ પુણ્યોદયનો સ્વભાવ છે કે જ્યારે પાપમિત્રો સંપર્કમાં હોય ત્યારે પુણ્યોદય શાંત થઈ જાય છે. જેને પોતાનું જ્ઞાન સાધવું હોય તેણે જ્ઞાન સારી રીતે મેળવી લીધું હોય છતાં સંતોષ કરવો જોઈએ નહીં. નવું નવું વાંચીએ કે જાણીએ નહીં તો બધું ભુલાઈ જાય. જ્ઞાનની બાબતમાં હંમેશાં આગળ ને આગળ જવાની ઇચ્છા રાખવી જોઈએ. એક નાનકડો કષાય અંદર પડેલો હોય તે ગમે ત્યારે વિનાશકારક બની શકે છે તેમ કહેવાનું આ રૂપકનું તાત્પર્ય છે.
જેમ જેમ દિવસો વીતતા ગયા તેમ તેમ શૈલરાજ સાથેની દોસ્તી વધતી ચાલી અને મનમાં અભિમાન વધવા માંડ્યું એ અભિમાનને લઈને તે અગૃહીતસંકેતાને કહે છે કે હું એટલો અક્કડ રહેતો તેના પિતાશ્રી કે માતાને પણ નમસ્કાર કરતો નહીં. કુળદેવો પર નજર પણ કરતો નહીં. તેના પિતાને તો ખ્યાલ આવી ગયો કે શૈલરાજની મિત્રતાના
