________________
(ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા તેને ઉપદેશ આપવાનો પ્રયત્ન હિતેચ્છુઓએ કરવો જોઈએ. તેટલા માટે આ ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા શુદ્ધ ધર્મકથા છે તેમ જ માનવું. કોઈ કોઈ સ્થાને તે સંકીર્ણ રૂપ લે છે ત્યાં ત્યાં ધર્મકથાના ગુણની અપેક્ષા રાખે છે તેમ સમજવું. ધર્મગ્રંથમાં ચાર પ્રકારના શ્રોતાઓ જણાવ્યા છે. અહીં આપણે બે મુખ્ય પ્રકાર ગણીશું. સારુ ગ્રહણ કરવાવાળા અને અને એક કાનેથી સાંભળી બીજા કાનેથી કાઢી નાખવાવાળા. અહીં પુષ્પરાવર્ત મેઘ અને શાંડિલ્ય પથ્થરનું ઉદાહરણ સુંદર રીતે આપ્યું છે. મેઘ તેની કૃપા પથ્થર અને જમીન એમ બંને પર વરસાવે છે. જમીન ફળદ્રુપ થાય છે પણ પથ્થર પર ગમે તેટલું પાણી પડે તોય અસર થતી નથી.
અહીંથી એક નાનકડી કથા શરૂ થાય છે. એક મગર અષ્ટમૂલપર્યત છે અર્થાત્ તેના ઉદ્ભવની ખબર નથી અને તે ક્યાં સુધી રહેવાનું છે ખબર નથી. આ નગરનો મહેલ ગઢ ઉપર છે. નીચે ઊંડી ખાઈ છે. (તૃષ્ણા)નગરમાં એક ભિખારી છે. તેનાં બે નામ જણાવ્યાં છે. એક તો નિપુણ્યક અને બીજું કમક. નિપુણ્યક એટલે જેનામાં પુણ્ય નથી તેવો અને દ્રમક એટલે દરિદ્ર. તેના શરીર પર ફાટલાં તૂટેલાં કપડાં છે અને ભીખ માંગવા માટે હાથમાં ઠીકરું છે. આખા નગરમાં ફરે છે ત્યારે તોફાની છોકરાંઓ તેને ત્રાસ આપે છે. એકંદરે આ ભિખારી સજજન અને દયાનું પાત્ર બની રહ્યો છે. કારણ કે તે કોઈ હેરાન કરે તોપણ ક્રોધ કરતો નથી. જે પણ કંઈ મળે તે તરત જ ખાઈ જાય છે. એટલે તેને તૃપ્તિ થતી નથી. પેટમાં દુખ્યા કરે છે. અને ભૂખ વધારે ને વધારે લાગ્યા કરે છે. એમ કરતાં કરતાં ઘણો કાળ વહી જાય છે.
ગઢ ઉપરના મહેલમાં સુસ્થિત મહારાજ બેઠેલા છે. એક દિવસ તેમની નજર એ રખડતા ભિખારી પર પડે છે. તેઓ દ્વારપાળને હુકમ કરે છે એટલે દ્વારપાળ રાજમહેલમાં તેને દાખલ કરે છે. નિપૂણ્યક
