________________
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા
(16) ન કામની વાત કોઈએ કંઈ કહ્યું હોય તેને સામું ક્યારે સંભળાવીને સાટું વાળીએ તેવું જ યાદ રાખીએ છીએ. જેનામાં નિવિદિષા ના હોય તો તે ઊંડાં રહસ્યો પામી શકતો નથી. નિવિદિષા એટલે અદમ્યા ઉત્સાહ અને તીવ્ર ઇચ્છા હોવી જોઈએ. નાનામાં નાની વસ્તુ શીખવા પણ અદમ્ય ઉત્સાહથી ઊંડાણ સુધી પહોંચવું જરૂરી છે.
જેના પર કર્મફળનો પ્રભાવ સમાપ્ત થઈ ગયો છે તે બધા નિવૃત્તિપુરીમાં છે, મનુજપુરીમાં નથી. ત્યાં કર્મનો પ્રભાવ નથી, પણ કાળનો પ્રભાવ છે. જે સદાગમ પાસે રહે છે તેને કર્મફળ કશી અસર કરી શકતું નથી. આખી કથા સદાગમના કેન્દ્રમાં ચાલે છે.
ભોળી સખી અગૃહીતસંકેતા પ્રજ્ઞાવિશાળાને પૂછે છે, “તેં મને કેમ આજ સુધી આ મહાત્મા પુરુષનાં દર્શન કરાવ્યાં નથી તેમનાં દર્શન કરીને હું ધન્ય બની ગઈ છું. આટલા પ્રભાવી મહાપુરુષ હોવા છતાં તેઓ બધા પાપીઓને કેમ ઉગારતા નથી ?' પ્રજ્ઞાવિશાળા જવાબ આપે છે કે, દરેક આત્માની પાત્રતા હોતી નથી. સદાગમનો પ્રભાવ પણ તે જ આત્મા પર અસર કરે છે જે પાત્રતાથી કેળવાયેલું હોય છે. માણસ તર્ક વિતર્કમાં અટવાયા કરે છે, તેમાંથી બહાર નીકળતો નથી એટલે સદાગમ પાસે પહોંચી શકતો નથી, શ્રદ્ધા રાખી શકતો નથી. તેવા માણસો માટે સદાગમ કશું કરી શકતા નથી. જીવોની કક્ષાઓ છેઃ પાત્રતા અને અપાત્રતા.
અહીં એમ પણ સમજવાનું છે કે જે ભોળી સખી છે તે અજ્ઞાની હતી પણ તેનામાં કોઈએ કરેલી કૃતજ્ઞતા નહિ ભૂલવાનો ગુણ હતો. પહેલાં તે મહાત્માને લગતા સંકેતો જાણતી નહોતી. પરંતુ હવે તેની યોગ્યતા થઈ હોવાથી તેને સદાગમનો પરિચય થયો. અહીં એવો અર્થ કરવો કે પ્રજ્ઞાવિશાળા પ્રત્યેના સખીભાવને લીધે આ લાભ થયો. પછી બંને સખીઓ દરરોજ મહાત્મા પાસે આવવા માંડે છે.
