________________
૯૫
માંડયો. આજે પર્શિયાના રાજાને શાહ કહેવામાં આવે છે અને પર્શિયાના ઇલાકાના ઉપરી અધિકારીએ! ક્ષત્રપેા કહેવાય છે. હિન્દુમાં પણ લડાયક વર્ગ આજ સુધી ક્ષત્રિય તરીકે એળખાય છે.
સરકારની એવી પરિસ્થિતમાં રાજાની ઇચ્છા એજ માત્ર કાયદા હતા અને લશ્કરી સત્તા એજ વ્યવસ્થા હતી. એ કાયદા અને એ વ્યવસ્થા સામે ખીજા કાઈ પણ હકા સુરક્ષિત નહાતા. એમ માનવામાં આવતું હતું કે રાજા એ દૈવી પ્રાણી છે અને તેથી રાજાની ઇચ્છાને પર્શિયાને ભગવાન આહુરમઝદ પ્રેરે છે. એવી રાજાની ઇચ્છા એજ કાયદે હાવાથી રાજાની ઇચ્છા સામે થનાર કાઈ પણ ઈશ્વરનું અપરાધી લેખાતું હતું. સૌથી છેલ્લી અદાલત રાજા પોતે હતા. રાજા પછી બીજી અદાલત સાત ન્યાયાધીશેાવાળી હાઈ કાટ હતી. અને એ હાઈ કે નીચે નાની નાની અદાલતે આખા રાજ્ય પર પથરાઈ ગઈ હતી. કાયદાઓનેા માટેા ભાગ ધર્મગુરુઓને હાથે ધડાતા હતા. એ કાયદાઓની સાથે જ શિક્ષાએનું એક માત્રુ શાસ્ત્ર યેાજવામાં આવ્યું હતુ. એ કાયદાઓને લશ્કરની મદદથી પર્શિયાના રાજા પેાતાના તાબા નીચેના વીશ મુલકા પર રાજ્ય ચલાવતા હતા. પર્શિયાનું પાટનગર ઉનાળા માટે ઈકબાટા હતું અને ખીજા સમય માટે સુસા હતું. સુસાં ખૂબ દૂર હેાવાથી ચઢાઈ કરનારાઓ માટે અસાધ્ય મનાતું. સિક દરને સુસા પહેાંચવા માટે બે હજાર માઈલ જેટલે લાંબે રસ્તા કાપવા પડયો હતા. પાટનગરમાંથી શાસન પામતા પર્શિયન સામ્રાજ્યના વિસ્તાર વીશ ઈલાકા અથવા ક્ષત્રપીમાં થયે। હતા. દરેક ઈલાકા પર પર્શિયાના મહારાજાએ નીમેલે। ક્ષત્રપ રાજય ચલાવતા હતેા. એક ક્ષત્રપ પાસે લશ્કરી સત્તા હતી નહિ. દરેક ઈલાકાની લશ્કરી સત્તાનું નિયમન પર્શિયામાંની મધ્યસ્થ સરકાર સેનાપતિદ્રારા કરતી. એવી લશ્કરી વ્યવસ્થામાં ક્ષત્રપે। અને સેનાપતિથી સ્વતંત્ર એવા એક મંત્રી દરેક ઈલાકામાં રાખવામાં આવતા. એ મ`ત્રીનું કામ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
