________________
૨૨૪
ચિન્તકે જમ્યા નહતા તે પહેલાં હિંદમાં ઉપનિષદે લખવાની શરૂઆત થઈ ગઈ હતી તેથી એમ માનવામાં આવે છે કે પાયથાગોરસ, પરમેનિડસ અને પ્લેટને ચિતન ઉપર હિન્દીતત્વવિચારની અમર થઈ છે અને થેલ્સ, એને કેઝીમેન્ડર, એનેકઝીમીનીસ, હીરેકલીટસ, અનેઝારસ તથા ઈપીકલ્સ નામના શરૂઆતના ગ્રીક ચિન્તકે પર હિન્દી તત્વવિચારની અસર બહુ જ સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. આજે આખી દુનિયાના ચિન્તકે હિન્દને ચિત્તનના પારણા તરીકે વર્ણવે છે. આપણું ઉપનિષદુકાળમાં રાજાઓના દરબારમાં તથા જાહેર મંચ પરથી યાજ્ઞવલ્કય, અશ્વલ, આર્તભાગ અને ગાર્ગીના. ચિન્તનના વાદવિવાદો જાણે ગઈ કાલની જ વાત હોય એવા લાગે છે. ત્યાર પછીના કાળમાં ચિન્તકામાં સર્વોપરી એવા શંકરને વેદાન્તવાદની વિવેચના કરતા સાંભળીએ છીએ તથા એજ તત્વચિન્તનના સિદ્ધાન્તો આજે લોકભોગ્ય ભાષામાં ગામેગામમાં ભલાં ભોળા લોકોને મઢેથી સાંભળવામાં આવે છે. પ્રાચીન કાળમાં જેમ બેબીલોનિયામાં અને દૂર પૂર્વના બીજા દેશમાં વેપારીઓ ઉભરાતા હતા તેમ પ્રાચીન હિન્દમાં તત્ત્વચિતકે ઊભરાતાં હતાં. હિન્દ પાસે છે તેવા વિચારને ચોક્કસ અને વ્યવસ્થિત પ્રવાહ દુનિયાના એકે દેશમાં બંધાયા નથી. દુનિયાની કોઈપણ ભાષામાં ચિત્તનની પરિભાષા હોય તેને કરતાં સંસ્કૃત ભાષામાં ચિનના પારિભાષિક શબદો ખૂબ વધારે સંખ્યામાં અને વિકસિત સ્વરૂપમાં છે. ચિત્તનને લગતા સંસ્કૃતમાં જેટલા શબ્દો છે તેટલાં ગ્રીક, લેટિન અને જર્મન ત્રણેને એક કરીએ તોપણ ચિતનના તેટલા શબ્દો તેમાં નથી. હિન્દમાં વિકાસ પામેલા ચિન્તનના પ્રકારને દર્શન કહેવામાં આવે છે. હિન્દના ચિન્તનના ઇતિહાસમાં એવાં છે દર્શન અથવા છ વિચાર પદ્ધત્તિઓ છે. આ છમાંની પહેલી વિચાર પદ્ધત્તિ ન્યાય દર્શન છે. વિચારને દોષ રહીત અને પ્રમાણભૂત બનાવવાના પ્રયત્નથી એ દર્શનની શરૂઆત થાય છે. એ દર્શનનો પ્રણેતા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
