________________
૨૫૪
ખાસ કરીને મુંબઈમાં મજૂરોએ પાડેલી હડતાલ હિન્દની કામદાર હિલચાલમાં ખૂબ મહત્ત્વની બની ગઈ. એ હડતાળ છ માસ સુધી લંબાઈ હતી, બંગાળના અઢી લાખ જેટલા મજૂરે પણ ૧૯૨૯માં હડતાળ પર ગયા. ૧૯૨૯ના માર્ચની વીસમી -તારીખે મુંબઈ બંગાળ, સંયુક્ત પ્રાંત અને પંજાબના મજૂર કાર્ય કર્તાઓ ગીરફતાર થઈ ગયા. મિરત કોસ્પીરેસી કેસને યાદગાર મુકર્દમે મંડાઈ ચૂક્યો હતો. જતીન્દ્રનાથ ભૂખમરાની હડતાલ પર ગયા અને મરણ પામ્યા. આખો દેશ હચમચી ઉઠે. આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રદેશ પર મહાસભાનું મહત્ત્વ પહેલીવાર આલેખાયું હતું. મહાસભાનું લાહોરનું અધિવેશન પાસે આવતું હતું. તે પહેલાં લે ઈવીને જાહેર કર્યું કે સરકારનું ધ્યેય હિન્દને ઔપનિવેશિક સ્વરાજ્ય આપવાનું છે. ત્યાર પછી એની એ જાહેરાતને અર્થ સમજવા માટે ગાંધીજી, મોતીલાલ નહેરૂ, ડે. સમુ, વિઠ્ઠલભાઈ પટેલ, તથા ઝીન્ના ૧૯૨૯ના ડીસેમ્બરમાં ત્રેવીસમી તારીખે દિલ્હીમાં વાઈસરોયને મળ્યા. પણ એ મુલાકાતમાં વાઈસરોયે કોઈપણ જાતની કબૂલાત આપી નહિ. અને નેતાઓ નાસીપાસ થઈને લાહોર અધિવેશનમાં ગયા. લાહોરની મહાસભાએ ગોળમેજી પરિષદમાં ભાગ ન લેવાને નિર્ધાર કર્યો. તથા મહાસભાના ધ્યેય તરીકે સ્વરાજ શબ્દને અર્થ સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય અથવા બ્રિટિશ શાહીવાદ સાથે છૂટા છેડા એ કર્યો.
મહાસભાના એ અધિવેશનમાં નહેરૂ કમિટિની રોજના રદ કરી દેવામાં આવી. અખિલ હિન્દ મહાસભા સમિતિને એગ્ય લાગે તેમ સત્યાગ્રહનું આંદોલન શરૂ કરી દેવાનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો. પછી ૧૯૩૦ની જાનેવારીની ૨૬મી તારીખને મહાસભાની કાર્યવાહક સમિતિએ સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય દિન તરીખે ઉજવવાનું ફરમાન કાઢયું. ૧૯૩૧ ના ફેબ્રુઆરીમાં કાર્યવાહીની એક બેઠક સાબરમતીમાં મળી. એણે સવિનય ભંગની લડતને નિશ્ચય કર્યો. લોકેની સરકાર સામેની એ લડત સંપૂર્ણ સ્વરાજ માટે પહેલો સંગ્રામ હતો. એણે આખા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
