________________
૨૭૩
કરવી જોઈ એ તથા શિક્ષણ વધારવું જોઈ એ. કારણકે શિક્ષણથી એક ખીજા સાથે ઝગડતા વર્ષોં ભૂસાઈ જાય છે. કન્ફ્યુશિયસના આ શિક્ષણે તે સમયના અંધારા જીવનને જોઈતા હતા તેવા ઊજાસ આપ્યા નહિ. લેાકેાનાં જીવનને રૂંધતાં પરિબળે! એથી અટકી ગયાં નહિ. ઉલટું એ શિક્ષણે લેાકજીવનને ચારિત્ર્ય અને સામાજિક વ્યવસ્થા ધડવાના અવ્યવહારૂ સૂત્રેાથી આંધી લીધું. ચીની પ્રજાની માણુસાઈ અને પ્રાણુ સદ્ગુણની નિષ્ક્રિયતા અને જડતામાં રૂંધાઈ ગયાં. લેાકજીવનમાંથી આનંદ અને સાહસની વૃત્તિ ઊખેડી નાંખવાના પ્રયત્ન થયે!. મિત્રાચારી અને પ્રેમ પણ ડધાઈ ગયાં. ચારિત્ર્યના નામમાં સ્ત્રીએ નીચ મનાઈ અને જકડાઈ ગઈ તથા પ્રગતિ રૂંધાઈ ગઈ. પછીના કાળ કન્યૂયુશિયસની વિચારસરણી સામેની ચર્ચા અને વિરાધને કાળ બની રહ્યા. ચિંતનના સૂત્રેા પર વિતંડાવાદ ખેલતા બનાસના બધા પડતા અને એથેન્સના સેઝીસ્ટાની જેમ જીવાનેએ શબ્દોનાં યુદ્ધો ખેાલવા માંડયા.
મેરી નામના એક વિચારક કન્ફ્યુશિયસની વિચારસરણીમાંથી ઊગ્યા. એ પણ કન્ફ્યુશિયસની જેમ લૂને વતની હતા. એણે કન્ફ્યુશિયના વિચારને અવ્યવહારૂ કહીને વખેાડી કાઢયો. એણે મનુષ્યના વ્યવહાર માટે પ્રેમને સૌથી આગળ ધર્યું. એણે જૂના ધાર્મિક વહેમાને જાગૃત કર્યાં તથા પ્રેત અને દેવપૂજાને ઉત્તેજન આપ્યું. એણે કહ્યું કે “ માણસા એક ખીજાને ચાહતાં શીખી જાય તે! મજબૂત લેાકેા નબળાના શિકાર ન કરે તથા ચેડા લે!! ઘણાઓને લૂટે નહિ અને શ્રીમા ગરીમેાને ન અપમાને. સ્વા એ બધા અનિષ્ટોનું મૂળ છે. એક નાનામાં નાની વસ્તુની ચારી કરનાર શિક્ષાને પાત્ર હાય તે એકબીજા પર ચઢાઈ કરનાર રાજ્યેા પણ શિક્ષાને પાત્ર છે.” એણે તે સમયના રાજ્યતંત્રની અને સરકારની સખ્ત ટીકા શરૂ કરી. એની સામે અમલદારે અને રાજકર્તાઓની તિરાજી થઈ. એના પુસ્તકૈાને સળગાવી મૂકવાના હુકમ થયેા.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
