________________
૩૧૦ એકથી વધારે ૬ ટાઓ બનતી હતી. તથા એકથી વધારે ટાઓને શેન્ડ અથવા ઇલાકે બનતો. મંચુ શહેનશાહની સરકાર નીચે અરાઢ ઇલાકાઓની ચીની શહેનશાહત હતી. દરેક ઇલાકા માટે એક મુખ્ય ન્યાયાધીશ, એક કષાધ્યક્ષ તથા એક સૂબો નિમાતે હતો. આ અમલદારે કર ઉઘરાવી સંતોષ માનતા હતા. તથા લોકનિયુક્ત સંસ્થાઓ ન પતાવી શકે તેવા દાવાએ પતવતા હતા. એ ઉપરાંતની બધી આંતરવ્યવસ્થા કરૂઢિ, કુટુમ્બ સંસ્થા તથા
કનિયુક્ત સંસ્થા જાળવી લેતી હતી. એવી મધ્યસ્થ સરકાર કેવળ કર ઉઘરાવવામાં જ સંતોષ માનતી હેવાથી એક સાચી સત્તા હેવાને બદલે નામમાત્રની સંસ્થા હતી. તે સમયનું સ્વદેશાભિમાન આખા દેશને સમેટતું નહતું પરંતુ છેલ્લા અને ઇલાકામાં સમાઈ જતું હતું. આવી અસ્થિર સમાજઘટનાના કાયદાનાં અનેક સ્વરૂપે હતાં. પણ તે લોકપ્રિય ન હતાં. લોકે સરકારી કાયદા કરતાં રૂઢેિથી વધારે સાહસિક થતા હતા, અદાલત નહિ જેવી હતી અને દાવાઓ ઘણખરા અંદર અંદર જ પતી જતા હતા.
એવા સરકારી તંત્રને જોખમી તાજ પહેરીને કરોડોની વસતીને શહેનશાહ બેસતે હતો. સિદ્ધાંત તરીકે એ દેવી સત્તાથી શાસન કરતે હતે. તથા એ પોતે ભગવાનનો દીકરે મનાતે હતે. એની ઈચ્છાએ કાયદાઓ હતા અને એના ચુકાદા છેવટના ગણાતા. પિતાના એકેએક અમલદારોની નીમણુંક એ પતે કરતો હતો અને ધર્મને એ વડે ગણાતો હતું અને તે પણ તેની આવી નિરંકુશ સત્તા લેકેની રૂઢિથી નિયમિત થયેલી હતી. એ ઉપરાંત સરકારી તંત્રમાં પણ પવિત્ર ભૂતકાળથી ચાલી આવતી રૂઢિઓ હતી. શહેનશાહ પર દેખરેખ રાખનાર તથા તેની ટીકા કરનાર એક શાહી ચેકીદાર હતા. એ શાહી ચોકીદારની નીમણુંક રાજાના પ્રધાને અને મેટા અમલદાર કરતા હતા. જ્યારે શહેનશાહ સ્વચ્છેદની હદ ચૂકી જતા હતા ત્યારે શાહી રોકીદાર તેને ભગવાનના નામમાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
