________________
૨૭૫
રાજતંત્ર ચલાવી શકવાની આવડતવાળા છે ? એમના તરંગો સભાજને સુધારવા કરતાં અંધેરમાં જ નાખી દે તેમ નથી? આ સૌમાં એક વાસ્તવવાદી શુન–જી નામનો હતો. એ બીજા હામ્સની જેમ લખતો હતો. “માણસનો સ્વભાવ દુષ્ટ છે તથા નફે મેળવવાની વૃત્તિવાળો છે. એ વૃત્તિને લીધે એને હરિફાઈને ઇતરાજીમાં ઊતરવું પડે છે ને તેને લીધે સમાજમાં હિંસા અને શોષણ ચાલી રહ્યાં છે. પ્રાચીન કાળના રાજાઓએ મનુષ્ય સ્વભાવના આ ખ્યાલથી મિલ્કતના રક્ષણના અને સગુણના કાયદાઓ બાંધ્યા હતા તથા મનુષ્યની સ્વાર્થવૃત્તિને નિયમનમાં રાખવા વ્યવસ્થા સ્થાપી હતી.”
પછી એ માણસની સકારણતા અને બુદ્ધિ પર ભાર મૂકતાં જણાવો હતો કે બુદ્ધિના શિક્ષણથી મનુષ્યની દુષ્ટવૃત્તિ સાધુવૃતિ બની શકે છે.
પછી શુઆંગ-ઝી નામના એક આદર્શવાદીને અવાજ ચીનમાં સંભળાઈ રહ્યો. રૂસની જેમ એણે મનુષ્યને કુદરત બતાવી તથા એણે પોતાના જીવનને કુદરત તરફ પ્રેર્યું. એણે રાજાઓ અને અમલદારોને ચેરે સાથે સરખાવવા માંડ્યા અને કહ્યું કે જે કઈ વિચારકના હાથમાં રાજસત્તા આવે તો તેણે પિતે કંઈજ ન કરતાં બધી રાજસત્તા લોકોના હાથમાં સોંપી દેવી જોઈએ. તે કહેતો હતો કે સુવર્ણયુગમાં પશુઓ અને પક્ષીઓ સાથે મનુષ્ય કુદરતી જીવન જીવતો હતો અને ત્યારે બધી સમાનતા હતી. અને માણસના સમાજમાં ઊંચ અને નીચ હતા નહિ. ડાહ્યો માણસ તેજ છે કે રાજતંત્ર અને સરકારને છોડી દઈ જંગલમાં જીવન ગાળવા ચાલ્યા જાય છે. એવી શુઆંગની વિચારસરણું ગૂઢવાદ અને અપક્ષ ઐક્ય તરફ જતી હતી તથા બુદ્ધ અને ઉપનિષદને સુર સાથે મળતી હતી. કદાચ કોઈને એમ માનવાનું પણ મન થાય કે હિંદને અવાજ ચીનમાં પ્રવેશ કરવાની શરૂઆત કરતો હતો. અને શુઆંગ એક અયવાદી તથા નિરાશાવાદીની જેમ ગૂઢ નિયતિને માનનાર બનતું હતું. જ્યારે ગુઆંગ પિત મરણની નજીક હતો
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
