________________
૨૯ જાણ થઈ અને એ વેપારીઓએ એ જ્ઞાનને પશ્ચિમમાં પહોચાડયુંરેગર બેકને દારૂગોળો બનાવવાની કળાનું જ્ઞાન આરઓનાં પુસ્તકમાંથી લઈ, ઈસ. પૂર્વે ૧૧૧૫માં શહેનશાહ શૃંગ-વાંગના સમયમાં વહાણવટામાં માર્ગદર્શક એવો કંપાસ ચીની વિજ્ઞાને શોધી કાડયો હતો. તે સમયના ચુના ઠાકરે પરદેશના પ્રતિનિધિઓને દરેકને દક્ષિણ તરફ બતાવતા એવા કપાસ ભેટ ધર્યા હતા. લોકસ્ટાન” ના લોહચુંબક ગુણોનું ભાન પ્રાચીન ચીનને હતું તે વિષે શંકા નથી. ઈ. સ. પૂર્વે પાંચમા સૈકામાં લખાયેલા શુંગ–શુ નામના એક ઐતિહાસિક ગ્રન્થમાં કંપાસનું સરસ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. એ કંપાસને ઉપયોગ બારમા સૈકાના આરબ વેપારીઓ છૂટથી કરતા હતા. તથા યુરોપને એની જાણ ઈ.સ. ૧૧૯૦ સુધી નહોતી થઈ
ચીનની ધકવૃત્તિએ એ રીતે દુનિયાને કપાસ અને દારૂગેનાની, કાગળ અને રેશમની તથા છાપવાની કળા અને ચીનાઈ માટીની ભેટ ધરી છે. પણ એ પ્રજા ૧૯૧૨ પહેલાં પિતાની પ્રાચીન આર્થિક ઘટનાથી સંતુષ્ટ થયેલી તથા એણે એના પિતાના જોખમે ઔદ્યોગિક વિકાસ તરફને તિરસ્કાર કેળવ્યું. અને તોએ ચીની પ્રજા જમીનમાંથી નીકળતા કેલસાને ઉપયોગ કરવામાં પહેલી હતી. કેલસાની ખાણની શરૂઆત ચીને ઈ. સ. પૂર્વે ૧રરમાં કરી. પણ આ ઉદ્યોગના વિકાસ માટે એ યંત્રે તરફ ન વળી. એ પ્રજાને કાચ બનાવવાનું ભાન હોવા છતાં ચીની લો કે કાચના વાસણ પશ્ચિમ પાસેથી ખરીદવા લાગ્યા. હાન શહેનશાહના ઉદય અને મંચુઓના પતન સુધીનાં બે હજાર વર્ષ સુધી ચીનનું ઔદ્યોગિક જીવન આગળ વિકાસ પામ્યા વિનાનું હતું તેવું રહ્યું. વિજ્ઞાન અને ઉદ્યોગવાદના ધાંધલીઆ જીવન કરતાં ચીને જૂના રીતરિવાજોનું રૂઢ થયેલું શાંત જીવન પસંદ કર્યું. ઈ. પૂ. બસો વર્ષ પહેલાં ખેતીવાડી વિજ્ઞાનમાં ખૂબ શોધખોળ કરતું છતાં, ભૌગેલિક જ્ઞાનમાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
