________________
૨૨૭
આખી વાસ્તવિકતાને ચેાજીને એ કહે છે કે બધી વાસ્તવિકતાના મૂળમાં વિચાર હેાય છે. જે જે અર્શી અને સ્વરૂપાનું ભાન આપણને અહારના જગતમાં થાય છે તે બધું માત્ર મનની રચના છે અને એજ રીતે પચીસ તત્ત્વનું સમેલન કરીને તથા વિકાસ ક્રમને ઊકેલવાને! પ્રયત્ન કરીને ભૌતિકવાદ તરફ ઘસડાઈ જતી પેાતાની વિચારસરણીને ઊંધી વાળવા તથા આદર્શવાદી બનાવવા આત્માની ભાવના મૂકે છે પુરુષતત્ત્વ ભૌતિક શક્તિનું સ્વતંત્ર એવું આધ્યાત્મિક
એ છેલ્લા તત્ત્વ તરીકે પુરુષ અથવા અને કહે છે કે ખીજાં તત્ત્વાની જેમ કે પ્રકૃતિનું સર્જન નથી પણ એ કેવળ તત્ત્વ છે તથા એ તત્ત્વ દરેક કાળમાં અને દરેક સ્થળે હાય છે. પ્રકૃતિ પેાતાની મેળે વિકાસ પામતી નથી તથા ગુણ પેાતાની મેળે ક્રિય!શીલ થતા નથી. પ્રકૃતિ અને તેના ગુણને ગતિમાન કરનાર પુરુષતત્ત્વની પ્રેરણા છે. એવું પુસ્પતત્ત્વ એક સરખું અને સત્ર છે તથા વ્યક્તિત્વ વિનાનું છે. વ્યક્તિત્વ એ કેવળ ભૌતિક વસ્તુ · છે પણ પુરુષ તંત્ત્વ વ્યક્તિત્વ વિનાનું હેાવાથી અને સમગ્ર હાવાથી પરિવર્તન પામતું નથી કે જન્મતું નથી અને ભરતું પણ નથી. જન્મ, મરણુ અને પરિવર્તન એ પ્રકૃતિના ગુણા છે, પુરુષના નહિ. પ્રકૃતિની બધી ક્રિયાઓ તથા બધા ગુણે એ દેશ અને કાળે ઊભાં કરેલાં માયાનાં સ્વરૂપે છે. પુરુષ અને પ્રકૃતિ વચ્ચેને ભેદ નહિ જાણનારને જ બંધને આવે છે તથા દુ:ખા આવે છે. પેાતાને પુરૂષ તરીકે માનનાર તથા પદાર્થોથી પેાતાને સ્વતંત્ર લેખનાર કાઈપણ મૂક્ત થઈ શકે છે અને દેશ, કાળ, દુ:ખ અને મરણના કેદખાનામાંથી ઊગરી શકે છે.
ચાગન
ધર્મ અને ચિન્તનના વિચિત્ર મિશ્રણ જેવું ચેાગીનું જીવન પ્રાચીન હિંદમાં રસ્તા પરથી જંગલેામાં તથા સ્નાન ધાય પર દેખવામાં આવતું હતું. ચેાગની ક્રિયા કરનાર એવા યાગીએ ઘરડા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
